Απόστολος Χατζηχρήστος - Ένας πολύ σπουδαίος ρεμπέτης

Τον Απόστολο Χατζηχρήστο, ο οποίος, ουσιαστικά, υπήρξε η αιτία που πριν πολλά χρόνια άρχισα να ασχολούμαι με το ρεμπέτικο τραγούδι. Όπως, επίσης, υπήρξε η αιτία που έπιασα στα χέρια μου μπουζούκι και άρχισα να το γρατζουνάω. Έτσι, το κείμενο που ακολουθεί είναι ένας τρόπος για να εκφράσω το θαυμασμό και την ευγνωμοσύνη μου στο πολύ σπουδαίο έργο που άφησε πίσω του αυτός ο - αρκούντως βασανισμένος - άνθρωπος.

Η πρώτη μου επαφή με τα τραγούδια του Απόστολου Χατζηχρήστου ήρθε στα τέλη των 70ς, όταν ήμουν ακόμη πολύ μικρός σε ηλικία. Στο ραδιόφωνο ακουγόταν συχνά ένα τραγούδι που ερμήνευε ο Σταμάτης Κόκκοτας, το οποίο έλεγε "Κι άμα δεν με βρεις, πάρε βάρκα κι έλα, Μαρίτσα μου γλυκιά, θα 'μαι στην Καστέλλα". Αυτό το τραγούδι αποκάλυπτε έναν κόσμο εντελώς άγνωστο και πρωτόγνωρο για ένα παιδί που μεγάλωνε σε μια πόλη που την έβλεπε σιγά - σιγά να πνίγεται στο τσιμέντο και όπου οι μονοκατοικίες με τις αυλές γεμάτες γιασεμιά γκρεμίζονταν η μία μετά την άλλη και στη θέση τους ξεφύτρωναν άχαρες πολυκατοικίες. Πράγματι, όποτε άκουγα το τραγούδι ξεδιπλώνονταν μπροστά στα παιδικά μου μάτια βαρκάδες, σεργιάνι σε παλιές γειτονιές, ραντεβουδάκια στα βράχια της Καστέλλας κλπ κλπ. Μερικά χρόνια αργότερα ανακάλυψα ότι ο δημιουργός αυτού του τραγουδιού λέγεται Απόστολος Χατζηχρήστος.

Ο Απόστολος Χατζηχρήστος γεννήθηκε στο Κοκαριαλί της Σμύρνης το 1901. Το 1922 κατατάχθηκε εθελοντής στο στρατό και πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Τούρκους. Σώθηκε δραπετεύοντας την ώρα που τον πήγαιναν για εκτέλεση. Το 1922, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου εργάσθηκε ως οξυγονοκολλητής [βλ. Tάσου Σχορέλη "Ρεμπέτικη Ανθολογία" τόμος Δ΄σελ. 159]. Μέσα σε όλα όσα έκανε, ασχολούταν και με τη μουσική, καθόσον ήξερε να παίζει μπουζούκι, κιθάρα και ακορντεόν. Το έτος 1933 είναι η πλέον "σημαδιακή" χρονιά για το ρεμπέτικο τραγούδι, καθόσον ηχογραφείται ο πρώτος δίσκος με μπουζούκι (επρόκειτο για τον δίσκο γραμμοφώνου με το "Έπρεπε να 'ρχόσουνα μάγκα μες στον τεκέ μας" σε μουσική Βαμβακάρη και στίχους Νίκου Μάθεση). Την ίδια χρονιά ο Απόστολος Χατζηχρήστος αρχίζει να ασχολείται επαγγελματικά με το ρεμπέτικο τραγούδι, εμφανιζόμενος κοντά στον Μάρκο και στους άλλους ρεμπέτες σε κέντρα της εποχής (όταν λέμε "κέντρα" ... μην πάει το μυαλό σας στα σημερινά κέντρα της παραλιακής !!! Μιλάμε για φτωχικά ταβερνάκια, με λίγο κρασάκι και την ρεμπέτικη ορχηστρούλα). Το έτος 1937 βγαίνει ο πρώτος δίσκος του με το τραγούδι "Κοκκινιώτισσα". Μέχρι το έτος 1959, οπότε και πέθανε, ηχογράφησε πολλά όμορφα τραγούδια, στα οποία θα αναφερθώ παρακάτω. Πάντως, τα πιο όμορφα - και πιο γνωστά - τραγούδια του ο Χατζηχρήστος τα ηχογράφησε πριν την Κατοχή, ήτοι από το 1937 μέχρι το 1940 [ως γνωστόν, από το 1940 μέχρι το 1945 το θρυλικό εργοστάσιο της Columpia σταμάτησε να λειτουργεί λόγω της Κατοχής]. Παρόλα αυτά, ο Χατζηχρήστος ποτέ δεν απέκτησε τη θέση που τού άξιζε στο ρεμπέτικο τραγούδι!! Όποιον και να ρωτήσεις "πες μου δυο - τρεις ρεμπέτες που σού έρχονται στο μυαλό" θα σού απαντήσει "Μάρκος, Τσιτσάνης, Παπαϊωάννου ..." και ... ουχί "Χατζηχρήστος" ! Κι όμως, είναι, κατά την προσωπική μου άποψη, ισάξιος και του Μάρκου και του Τσιτσάνη !

Τώρα, όσον αφορά στα τραγούδια του ... Ένας άνθρωπος που βίωσε από κοντά τη Μικρασιατική Καταστροφή, την αιχμαλωσία, την προσφυγιά, την Κατοχή ... λογικό είναι να γράψει τραγούδια γεμάτα γνήσιο και αυθεντικό πόνο. Για του λόγου το αληθές, παραθέτω ορισμένους στίχους από τραγούδια του :

ΚΑΡΔΙΑ ΠΑΡΑΠΟΝΙΑΡΑ [τραγουδούν : Τακης Μπίνης / Στέλλα Χασκήλ]

Ποια λύπη σε βαραίνει βαριά αφόρητη

καρδιά παραπονιάρα κι απαρηγόρητη.

Σ' αυτόν τον ψεύτη κόσμο τον τόσο άπονο

καρδιά γιατί να λιώνεις με το παράπονο ?

ΜΑΝΑ ΜΟΥ ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΜΕ ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ

Μάνα μου γιατί να με γεννήσεις

βάσανα να νιώσω και στερήσεις

στην ψευτιά αυτού του κόσμου

να 'μαι πάντα μοναχος μου

μες στους πέντε δρόμους να γυρνώ.

ΓΛΥΚΟΒΡΑΔΥΑΖΕΙ

Γλυκοβραδυάζει κι ο ντουνιάς αμέριμνος γλεντάει

την ώρα που ο χάροντας την πόρτα μου χτυπάει.

Αλλά το πιο χαρακτηριστικό "παραπονιάρικο" τραγούδι του είναι το "αυτοβιογραφικό" "ΧΑΤΖΗΧΡΗΣΤΟΣ" [ή "Ήρθαμε να γλεντήσουμε"], όπου με τη φράση "φίλε παραπονιάρη" ο δημιουργός του τραγουδιού περιγράφει με δυο λέξεις τον εαυτό του :

Το παλικάρι στη γωνιά - Χατζηχρήστο

μια ζεμπεκιά γουστάρει

απ' το γλυκό μπουζούκι σου

φίλε παραπονιάρη.

Κι όμως ... ο Απόστολος Χατζηχρήστος δεν έμεινε στο γράψιμο "παραπονιάρικων" τραγουδιών. Έγραψε και πολλά τραγούδια που υμνούν τις χαρές της ζωής, που περιγράφουν όμορφες απλές στιγμές της ανθρώπινης καθημερινότητας. Κάποια από αυτά, μάλιστα, είναι σε ρυθμό βαλς. [Κι εδώ, ακριβώς, έγκεται η "καινοτομία" που εισήγαγε ο Απόστολος Χατζηχρήστος στο ρεμπέτικο τραγούδι : Έγραψε ρεμπέτικα τραγούδια με "ευρωπαϊκό" ρυθμό. Όπως, επίσης, "καινοτομία" του ήταν που καθιέρωσε το ακορντεόν ως βασικό όργανο της ρεμπέτικης ορχήστρας]. Λοιπόν, έχω την εντύπωση ότι όλα αυτά τα κάπως "χαρούμενα" τραγούδια τα έγραψε για να λυτρωθεί ο ίδιος από τα βάσανα της ζωής του, για να ανακουφισθεί ο ίδιος από τις πίκρες του. Παραθέτω μερικούς στίχους από αυτήν την "κατγηγορία" τραγουδιών του :

ΕΛΑ ΝΑ ΠΑΜΕ ΤΣΑΡΚΑ [σε ρυθμό βαλς]

Έλα να πάμε τσάρκα μια βραδυά!

Η βάρκα μας προσμένει στην ακροθαλασσιά

και ο βοριάς φυσάει, τι όμορφη βραδυά!

Η ΑΜΑΞΑ ΜΕΣ ΣΤΗ ΒΡΟΧΗ [σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη ή "Τσάντα"]

Η άμαξα μες στη βροχή

τράβα αμαξά μη μού βραχεί

το κορίτσι που ΄ναι μέσα

όμορφο σαν πριγιπέσσα

μη μού βραχεί!

ΠΕΝΤΑΜΟΡΦΗ

Σιγά - σιγά φίλε μου το αμάξι

έφτασε η πεντάμορφη τις καρδιές να κάψει.

Σε εξοχικό ήρθε να γλεντήσει

και σαν ρεμπέτισσα μια βραδυά να ζήσει.

ΑΣ ΜΗΝ ΞΗΜΕΡΩΝΕ ΠΟΤΕ [σε στίχους Κώστα Μάνεση, σε ρυθμό βαλς]

Ας μην ξημέρωνε ποτέ!

Ας μη φύγει αυτό το βράδυ που 'μαστε μαζί

γιατί μέσα στο σκοτάδι η αγάπη ζει!

ΠΑΜΕ ΣΤΟ ΦΑΛΗΡΟ

Πάμε στο Φάληρο - περήφανα!

είναι αστροφεγγιά - περήφανα!

Με μια μικρή βαρκούλα

πάμε τα δυο στη Βούλα

για ρομάντζα και φιλιά !

ΚΑΡΟΤΣΕΡΗ ΤΡΑΒΑ [στην πρώτη ηχογράφηση του εν λόγω τραγουδιού κάνει εντύπωση ο ήχος από πέταλα αλόγου που ακούγεται ως "εφφέ" !!!]

Τράβα, τράβα τράβα, καροτσέρη τράβα

και στο Καλαμάκι κόψε για ουζάκι !

Τράβα, τράβα, τράβα, στη Γλυφάδα τράβα

για καλό κρασάκι και για μπαρμπουνάκι.

Γύρνα πάλι γύρνα, στην Αθήνα γύρνα

κι άκου μπουζουκάκι απ' το Σμυρνιωτάκι.

[με το "Σμυρνιωτάκι" ο δημιουργός του τραγουδιού προφανώς αναφέρεται στον εαυτό του].

Σε όλα τα παραπάνω τραγούδια, είναι έκδηλη η αγωνία του δημιουργού τους να κρατήσει ζωντανές τις απλές όμορφες στιγμές της ζωής, τις οποίες δεν ήταν τυχερός να τις απολαύσει "μέχρι το μεδούλι τους". Φυσικά, από τη θεματολογία του Απόστολου Χατζηχρήστου δεν ήταν δυνατόν να λείψουν ... και τα βάσανα του έρωτα, καθώς και το "ερωτικό ανεκπλήρωτο' [σύνηθες θέμα των ρεμπέτικων τραγουδιών]. Παραθέτω στίχους και από αυτήν την "κατηγορία" τραγουδιών του :

ΑΛΗΤΗ Μ' ΕΙΠΕΣ ΜΙΑ ΒΡΑΔΥΑ [ή ΤΟ ΠΑΡΑΠΟΝΟ ΤΟΥ ΑΛΗΤΗ] :

Αλήτη μ' είπες μια βραδυά

χωρίς καμιάν αιτία

μα τού αλήτη η καρδιά

δεν σού κρατάει κακία.

ΒΑΓΓΕΛΙΩ ΔΕΝ ΕΙΣ' ΕΝΤΑΞΕΙ

Θυμήσου που ορκιζόσουνα πως θα με περιμένεις

μα γρήγορα με ξέχασες και μ' άλλονε πηγαίνεις.

Έχεις γνώμη τώρα αλλάξει

Βαγγελιώ δεν είσ' εντάξει.

ΘΑ 'ΡΘΕΙ ΜΙΑ ΜΕΡΑ ΝΑ ΠΟΝΑΣ [στίχοι : Γ. Φωτίδας]

Ωχ! Μ' αυτό το δρόμο που τραβάς

θα 'ρθει μια μέρα να πονάς.

Άμυαλο τρελό σπουργίτι

μ' όποιον να 'ναι μη γλεντάς !

ΝΥΧΤΟΠΟΥΛΙ

Λίγη αγάπη σου ζητώ μικρό μου

έλα μην αργείς

δώσ' μου πια μιαν ελπίδα

μαζί μου πως θα ΄ρθεις.

Εκτός από τα παραπάνω, έχω υπόψη μου και δύο ακόμη τραγούδια του που ... μάς ταξιδεύουν στη "λάγνα ανατολή" και στους "κόσμους του παραμυθιού"

Ο ΚΑΪΞΗΣ [επηρεασμένο από οπερέτα] :

Γκελ - γκελ καϊξή

γιαβάς - γιαβάς !

Μες στης Πόλης τ' ακρογιάλι, μες στη σιγαλιά

μες στου χαρεμιού τη λήθη, γκελ - γκελ καϊξή !

Η ΜΙΚΡΗ ΤΟΥ ΚΑΜΗΛΙΕΡΗ [σε ρυθμό - τι άλλο - ζεϊμπέκικο καμηλιέρικο] :

Η μικρή του καμηλιέρη

αραπίνα από τ' Αλγέρι

όποιος να την δει τη θέλει

γιαλελέλι !

Εκτός από πολύ όμορφα τραγούδια, ο Απόστολος Χατζηχρήστος διέθετε και πολύ ωραία, και προπαντός "βιωματική" φωνή, την οποία χειριζόταν με πολύ επιδέξιο τρόπο. Άλλωστε, όποτε τραγουδούσε, το ζούσε πραγματικά το τραγούδι, βγάζοντας όλο τον πόνο που είχε στην ψυχή του [αυτό το διαπιστώνει εύκολα όποιος ακούσει τις παλιές ηχογραφήσεις των τραγουδιών του]. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο ότι Ο Μάρκος και ο Τσιτσάνης τού ανέθεσαν να ερμηνεύσει κάποια τραγούδια τους [στο μυαλό μού έρχεται το "Είσ' αριστοκράτισσα κι ωραία" του Τσιτσάνη, που το ερμηνεύει καταπληκτικά]. Αυτό, όμως, που πραγματικά γοητεύει από τις παλιές ηχογραφήσεις των τραγουδιών του, είναι το γεγονός ότι στα περισσότερα από αυτά τραγουδούσε μαζί με άλλους ρεμπέτες, συνήθως εν είδει "χορωδίας". Παραδείγματα : Στον "Καϊξή" μοιράζεται τις στροφές του τραγουδιού μαζί με τον Μάρκο. Στο "Πεντάμορφη" τραγουδούν από κοινού ο ίδιος, ο Μάρκος και η Σούλα Καλφοπούλου. Στο "Πάμε στο Φάληρο" από κοινού ο ίδιος, ο Μάρκος και ο πρωτοεμφανιζόμενος Απόστολος Καλδάρας !

Όπως προανέφερα, ο Απόστολος Χατζηχρήστος πέθανε στην Αθήνα στις 5 Ιουνίου 1959, σε ηλικία μόλις 58 ετών. Αν ζούσε περισσότερο, είναι σίγουρο ότι θα είχε γράψει κι άλλα όμορφα τραγούδια. Αλλά κι αυτά που άφησε, είναι υπερ - αρκετά για να τον καταστήσουν "αθάνατο" και "κολώνα του ελληνικού πολιτισμού". Είμαι σίγουρος ότι κάποιοι από τους αναγνώστες του κειμένου μου, διαβάζοντας τα τραγούδια που παραθέτω, θα αναρωτηθούν : "άντε βρε, δικό του είναι αυτό το τραγούδι, δεν το ήξερα!" Πράγματι ... όσο κι αν τα τραγούδια του θα τραγουδιούνται και ... από τα δισέγγονά μας, ο ίδιος μάλλον θα παραμένει άγνωστος στον πολύ κόσμο και γνωστός μόνο σε όσους έχουν ασχοληθεί - είτε λίγο είτε πολύ - με την ιστορία του ρεμπέτικου τραγουδιού. Όμως, όπως πολύ εύστοχα γράφει ο Τάσος Σχορέλης στη Ρεμπέτικη Ανθολογία του [τόμος Δ σελ. 159] : "Ο Χατζηχρήστος είναι αναμφισβήτητα από τους λίγους κορυφαίους συνθέτες και η θέση του είναι στην πρώτη γραμμή του ρεμπέτικου. Είναι ένας από τους μεγάλους του. Από τους πρώτους του".