Τα μελοποιημένα ποιήματα του Νίκου Καββαδία

Γράφει ο Ανδρεας (guevara)
2 άρθρα στο MusicHeaven

Το να καταπιαστώ με έναν συγκεκριμένο δίσκο πάνω στην ποίηση του Καββαδία μου φαινόταν κοινότυπο. Το να έγραφα ένα άρθρο, πάλι, χωρίς αναφορά σε τραγούδια το θεωρούσα κουραστικό, κυρίως για τους αναγνώστες. Ώσπου ένα βράδυ από τα πολλά που σκεφτόμουν για το άρθρο βρήκα τη λύση. Να κάνω μια μουσική αναδρομή σε όλη την ελληνική δισκογραφία και να βρω τα μελοποιημένα ποιήματα του Νίκου Καββαδία. Κοπιαστικό μεν, νοσταλγικό δε...

Είναι γεγονός πως ο Νίκος Καββαδίας έχει στιγματίσει ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής δισκογραφίας. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του έχει μελοποιηθεί. Πριν περάσουμε, όμως, σ' αυτή την αναδρομή ας πουμε λίγα πράγματα για εκείνα τα στοιχεία της ποίησής του που οδήγησαν τόσους συνθέτες να ασχοληθούν μαζί της.

Η ποίηση του Νίκου Καββαδία ανήκει σε μια κατηγορία από μόνη της. Αυτός ο απίστευτος λυρισμός της ( κανένας Έλληνας ποιητής δεν ήταν τόσο λυρικός, εκτός ίσως από τον Τάσο Λειβαδίτη), αυτή η ''περίεργη'' ναυτική γλώσσα που χρησιμοποιούσε (μια γλώσσα που δε σε ενοχλεί ακόμη κι αν δεν την ερμηνεύεις εξ' ολοκλήρου σωστά), και κυρίως αυτή η μαγική ταξιδιωτική περιγραφή που κατακλύζει το έργο του είναι τα στοιχεία εκείνα που κάνουν την ποίησή του να ξεχωρίζει. Δεν πρέπει, βέβαια να ξεχνάμε κι άλλο ένα σπουδαίο στοιχείο, αυτό της περιγραφής των συναισθημάτων των ανθρώπων της θάλασσας ( η οποία γίνεται πολύ προσιτή στον αναγνώστη με το πλήθος των καθημερινών εικόνων τις οποίες χρησιμοποιεί ο Καββαδίας για να περιγράψει τους ανθρώπους αυτόυς).

Αρκετά, όμως, με τα θεωρητικά- φιλολογικά στοιχεία. Ώρα να περάσουμε στην πράξη (κι όπου ''πράξη'' βαλτε τη λέξη ''τραγούδι''). Ξεκινάμε, λοιπόν, τη ''βουτιά'' μας στη ''θάλασσα'' της ελληνικής δισκογρaφίας και πάμε να διασχίσουμε τις ''γραμμές των οριζόντων'' σταματώντας στα μουσικά ''λιμάνια'' του Νίκου Καββαδία.

Για να βρούμε το πρώτο μελοποιημένο ποίημα του Νίκου Καββαδία πρέπει να γυρίσουμε πολύ πίσω, στα 1975, όταν ο Γιάννης Σπανός κυκλοφορεί το δίσκο ''Ανθολογία Γ' '' . Πρόκειται για μια δουλειά που περιλαμβάνει δίαφορα μελοποιημένα ελληνικά ποιήματα. Ένα από αυτά ήταν και το Mal du depart ( ή αλλιώς '' Ιδανικός κι ανάξιος εραστής'') του Νίκου Καββαδία το οποίο ερμήνευσε ο Κώστας Καράλης (στο δίσκο αναγράφεται ως Κώστας Καραγιαννόπουλος).

Ας το θυμηθούμε:

Δυο χρόνια αργότερα, το 1977, η Μαρίζα Κωχ στο δίσκο της ''Μαρίζα Κωχ'' μελοποιεί 8 ποιήματα του Καββαδία (πρόκειται για τα: Φάτα Μοργκάνα, Πούσι, Αρμίδα, Μουσώνας, Σταυρός του Νότου, Θεσσαλονίκη ΙΙ, Νανούρισμα, Μαραμπού). Αυτό που ξεχώρισε και ακούγεται ως τις μέρες μας είναι φυσικά η ''Φάτα Μοργκάνα''...

Το 1979 είναι μια χρονιά-σταθμός για την ποίηση του Νίκου Καββαδία κι αυτό γιατί τότε κυκλοφόρησε ένας δίσκος ορόσημο για την ελληνική μουσική..ο ''Σταυρός του Νότου''. Ο Θάνος Μικρούτσικος μελοποίησε 11 ποιήματα του Καββαδία και χάρισε στην ελληνική μουσική σκηνή έναν από τους πιο σημαντικούς της δίσκους. Πρόκειται για το δίσκο με τις περισσότερες πωλήσεις (αφού πλέον ξεπέρασε και το ''Δρόμο'' των Πλέσσα - Παπαδόπουλου). Το αστείο της υπόθεσης είναι ότι όταν ο Μικρούτσικος ζήτησε από τον Πατσιφά(έναν από τους μεγαλύτερους διευθυντές δισκογραφικών εταιριών) να κυκλοφορίσει το δίσκο, η απάντηση ήταν αρχικά αρνητικη και στην..πορεία εξελίχτηκε σε..χάρη, αφού -όπως ο ίδιος ο Μικρούτσικος ισχυρίζεται- ο Πατσιφάς ''έβγαλε'' το δίσκο γιατι αγαπούσε πολύ το Θάνο. Και οι κριτικές, όμως, της εποχής ήταν από απογοητευτικές μέχρι ειρωνικές...Παρ ' όλα ταύτα η ιστορία βάλθηκε να δικαιώσει το δίσκο..Τα ποιήματα που μελοποιήθηκαν ήταν τα Kuro Siwo, Θεσσαλονίκη, Σταυρός του Νότου, Ένα Μαχαίρι, Γυναίκα, Ένας νέγρος θερμαστής από το Τζιμπουτί, Federico Garcia Lorca, Αρμίδα, Cambay's water, Εσμεράλδα, Πικρία. Ερμηνευτές του δίσκου ήταν ο Γιάννης Κούτρας, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου και η Αιμιλία Σαρρή. Ας θυμηθούμε τρία χαρακτηριστικά τραγούδια από τη δουλειά αυτή :

Kuro Siwo απο το Γιάννη Κούτρα :

Ένα Μαχαιρι με το Βασίλη Παπακωνσταντίνου:

Σταυρός του Νότου με την Αιμιλία Σαρρή:

Μπαίνουμε στη δεκαετία του '80 και συγκεκριμένα το 1983, όταν ο συνθέτης Μιχάλης Τερζής κυκλοφορεί το δίσκο ''Τραγούδια της θάλασσας''. Από ένα δίσκο με τέτοιο τίτλο φαντάζεστε ότι θα μπορούσαν να απουσιάζουν τα ποιήματα του Καββαδία; Τρία από τα ποιήματά του, λοιπόν, ερμηνεύονται από τον Κώστα Καράλη (τα ποιήματα Πικρία, Αντινομία, Αριάδνη στη Νάξο). Ας ακούσουμε το τραγούδι ''Αντινομία''...

Μια χρονιά αργότερα, το 1984, ο Λάκης Παπαδόπουλος (Λάκης με τα ψηλά ρεβερ) κυκλοφορεί το δίσκο ''Περίπου'' με ερμηνεύτρια την Αρλέτα . Στο δίσκο η Αρλέτα με την αισθαντικότατη φωνή της θα ερμηνεύσει 2 μελοποιημένα ποιήματα του Νικου Καββαδία, τα William George Allum και Black and white. Ας θυμηθούμε το Black and white...

Στα 1986 κυκλοφορεί ένας μικρός δίσκος 45 στροφών από το Θάνο Μικρούτσικο στον οποίο περιλαμβάνονται μόνο 2 τραγούδια. Ερμηνευτής είναι ο Κώστας Θωμαιδης και ο δίσκος φέρει τον εκτενέστατο τίτλο '' Ο Κώστας Θωμαίδης σε δυο τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου''. Στο δίσκο, λοιπόν, αυτόν το ένα από τα δυο τραγούδια είναι το ποίημα του Νίκου Καββαδία ''Καραντί'' ( το δευτερο τραγούδι λεγόταν ''Σιωπή'' και ήταν σε στίχους Ανδρέα Μικρούτσικου). Ας ακούσουμε, λοιπόν, τον Κώστα Θωμαίδη στην πρώτη εκτέλεση του τραγουδιού το οποίο η αλήθεια είναι πως εγινε ευρύτερα γνωστό από την επανεκτέλεσή του από το Γιωργο Νταλάρα μερικά χρόνια μετά..

Την ίδια χρονιά η ποίηση του Νίκου Καββαδία θα βρει την πιο ''περίεργη'' κατά πολλούς μελοποίησή της από το συγκρότημα ''Ξέμπαρκοι''. Οι Ξέμπαρκοι (κατά κόσμον Νότης Χασάπης και Ηλίας Αριώτης) κυκλοφορούν το δίσκο '' Νίκος Καββαδίας, S/S IONION 1934'' και μελοποιούν τα ποιήματα Ένας Δόκιμος Στη Γέφυρα Εν Ώρα Κινδύνου, Αντινομία, Οι Γάτες Των Φορτηγών, Πούσι, Οι Προσευχές Των Ναυτικών, Γράμμα ενός αρρώστου, Θεσσαλονίκη ΙΙ, Καραντί, William George Allum, Bord de l ' Aspasia, Yara-Yara. Στο δίσκο συμμετέχει ερμηνεύοντας το ''Γράμμα ενός αρρωστου'' η Δήμητρα Γαλάνη. Ορίστε δύο ραγούδια από το συγκεκριμένο δίσκο:

Οι γάτες των φορτηγων από το συγκρότημα Ξέμπαρκοι :

Το '' Γράμμα ενός αρρώστου'' με τη Δήμητρα Γαλάνη:

Το 1987 ο Χάρης και ο Πάνος Κατσιμίχας κυκλοφορούν το δεύτερο προσωπικό τους δίσκο με τίτλο ''Όταν σου λέω πορτοκάλι να βγαίνεις'' στον οποίο θα συμπεριλάβουν μελοποιημένο και το ποίημα του Νίκου Καββαδία '' Η Μαιμού του Ινδικού Λιμανιού'', το οποίο και παραθέτω :

Το 1989 ο Δημήτρης Ζερβουδάκης μελοποιεί το ποίημα ''Γράμμα σ' έναν ποιητή'' (ο ακριβής ωστόσο τίτλος του ποιήματος είναι '' Γράμμα στον ποιητή Καίσαρα Εμμανουήλ''. Ένα τραγούδι που έχει παρει επάξια τον τίτλο του ''διαχρονικού''...

Την ίδια χρονιά μια ''παλιά γνώριμη'' από τις μελοποιήσεις ποιημάτων του Καββαδία, η Μαρίζα Κωχ , επανέρχεται με το δίσκο ''Εθνική Οδός'' και μελοποιεί το ποίημα ''Στεριανή Ζάλη''. Ας το ακούσουμε :

Αφήνουμε τη δεκαετία του '80 και μπαίνουμε σ' αυτή του '90. Στην αρχή της δεκαετίας, συγκεκριμένα το 1991, βρίσκουμε το Θάνο Μικρούτσικο να ξανακυκλοφορεί Καββαδία στο δίσκο '' Γραμμές των οριζόντων''. Ο δίσκος περιλαμβάνει 17 ποιήματα από τα οποία τα 11 είναι επανεκτελέσεις από το δίσκο ''Σταυρός του Νότου''. Τα ποιήματα που μελοποιήθηκαν είναι τα Καραντί, Θεσσαλονίκη, Ένας νέγρος θερμαστής από το Τζιμπουτί, Εσμεράλδα, οι Εφτά Νάνοι στο s/s cyrenia, Λύχνος του Αλαδδίνου, Abord de l' Aspasia, Federico Garcia Lorca, Αρμίδα, Γυναίκα, William George Allum, Ο πιλότος Νάγκελ, Σταυρός του Νότου, Cambay's water, Πικρία, Kuro Siwo, Ένα μαχαίρι. Ερμηνευτές του δίσκου ήταν ο Γιώργος Νταλάρας, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, οι Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας και ο ίδιος ο Θάνος Μικρούτσικος. Ας γυρίσουμε λίγο πίσω, λοιπόν και να ακούσουμε ένα τραγούδι από τον καθένα τους.

Ο Γιώργος Νταλάρας ερμηνέυει το a bord de l' Aspasia:

Το '' Ένας νέγρος θερμαστής από το Τζιμπουτι'' από το Βασίλη Παπακωνσταντίνου:

Το ποίημα ''Θεσσαλονίκη'' από τους αδερφούς Κατσιμίχα:

Οι 7 νάνοι στο s/s cyrenia από το Θάνο Μικρούτσικο:

Περίπου στα μέσα της δεκαετίας, το 1996, κυκλοφορεί ο δίσκος ''Νέα Γη'' από το μουσικοσυνθέτη Michael Montanaro , o oποίος περιλαμβάνει διάφορα μελοποιημένα ποιήματα. Ένα από αυτά είναι και το ποίημα του Νικου Καββαδία ''Πικρία'' το οποίο ερμηνεύει η Νένα Βενετσάνου.

Το 2004 βρίσκουμε το Βασίλη Λέκκα να ερμηνεύει δύο ποιήματα του Νικου Καββαδία μελοποιημένα από το συνθέτη Χάρη Παπαδόπουλο. 'Ηταν τα ποιήματα ''Guevara'' και ''Μικρή χορεύτρια''. Ας τα θυμηθούμε..

Ήρθε η ώρα να κάνω μια μικρή παρασπονδία στη μεχρι τώρα πορεία του άρθρου. Μέχρι τώρα δεν έχω αναφερθει σε live εκτελέσεις και δίσκους από ζωντανές ηχογραφήσεις κι αυτό γιατί το άρθρο θα τελείωνε σε...μερικές δεκαετίες. Δεν μπορώ, όμως, να αφήσω έξω την ηχογράφηση των συναυλιών του Θάνου Μικρούτσικου στο από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 2005. Ο δίσκος κυκλοφόρησε με τον τίτλο ''Σταυρος του Νότου/ Γραμμες των οριζόντων, ζωντανη ηχογράφηση από το Μεγαρο Μουσικής Αθηνών''. Ερμηνευτές των τραγουδιών ήταν ο Γιάννης Κούτρας, ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, ο Χρήστος Θηβαίος και ο Γιάννης Κότσιρας (οι δυο τελευταίοι ερμηνεύουν Καββαδία για πρώτη φορά). Την παρασπονδία αυτή την κάνω μόνο και μόνο για ένα λόγο. Γιατί σ'αυτές τις εμφανίσεις ακούστηκε για πρώτη φορά μελοποιημένο το ποίημα ''Μαρέα''. Ερμηνευτές του ήταν ο Γιάννης Κούτρας και ο Χρήστος Θηβαίος.

Το τελευταίο μουσικο ''λιμάνι'' του άρθρου έρχεται από κάποιους...κολυμβητές! Τους ''Χειμερινούς Κολυμβητές'' οι οποίοι το 2007 μελοποιούν και ερμηνεύουν το ποίημα ''Παραλληλισμοί''...

Και με το τελευταίο αυτό ''λιμάνι'' ήρθε η ώρα να...ξαναβγούμε στη στεριά. Ο Νίκος Καββαδίας άφησε ανεξίτηλα σημάδια όχι μόνο στο χώρο της ποίησης αλλά και της μουσικής. Το έργο του παραμένει διαχρονικό και θα συντροφεύει για πάντα γενιές και γενιές Ελλήνων.

Ο ''Κόλλιας''(όπως τον έλεγαν) ''έφυγε'' στις 10 Φεβρουαρίου 1975 χωρίς να προλάβει είναι η αλήθεια να ακούσει ούτε ένα ποίημά του μελοποιημένο. Πέθανε στην κλινική ''Αγιοι Απόστολοι'' στην Αθήνα με ένα παράπονο...το ότι αυτός ο ταξιδευτής, ο ονειροπόλος, ο εραστής της θάλασσας, ο Νίκος Καββαδίας που το μόνο που ήθελε ήταν να πεθάνει πάνω στο καράβι και να θαφτέι μέσα στη θάλασσα (όπως έκαναν οι ναυτικοί εκείνης της εποχής), πέθανε σε ένα νοσοκομείο έχοντας..'' ...ένα θάνατο κοινό και θλιβερό πολύ και μια κηδεία σαν των πολλών ανθρώπων τις κηδείες...''

Ανδρέας Καλύβας (guevara)