Τόσο στην ευρωπαϊκή μουσική γραφή, όσο και στη βυζαντινή σημειογραφία, μέτρο είναι το μικρό μουσικό μέρος που περιλαμβάνεται μεταξύ δύο διαστολών (βλ. στη λέξη «διαστολή» στην εγκυκλοπαίδεια μουσικών όρων του MH) και όπου μέσα σε αυτό περιέχονται φθόγγοι (χαρακτήρες κατά τη γλώσσα της βυζαντινής μουσικής) ή παύσεις, που το άθροισμα των αξιών τους είναι πάντοτε το ίδιο, σε όλα τα μέτρα που ανήκουν στο ίδιο μουσικό κομμάτι.
Διαίρεση των μέτρων
1. στην ευρωπαϊκή μουσική:
Το μέτρο χωρίζεται σε ΜΕΡΗ. Τα μέρη είναι ουσιαστικά οι μονάδες μέτρησης του μέτρου κατά την ανάγνωση και εκτέλεση του μουσικού κειμένου και αλλιώς ονομάζονται ΧΡΟΝΟΙ. Ανάλογα με τον αριθμό των μερών ενός μέτρου καθορίζεται και το είδος του μέτρου. Έτσι έχουμε μέτρα :
απλά
σύνθετα και
μικτά.
Ειδικότερα: απλά είναι όσα μέτρα περιέχουν 2 ή 3 μέρη (ή χρόνους) και επομένως πρόκεινται για «διμερή» και «τριμερή» λεγόμενα μέτρα. Σύνθετα είναι όσων τα μέρη τους είναι πολλαπλάσια των αριθμών 2 και 3. Έτσι εδώ έχουμε μέτρα τετραμερή, οκταμερή, δωδεκαμερή, εξαμερή, εννεαμερή. Μικτά τέλος είναι αυτά που αποτελούνται από χρόνους απλούς και σύνθετους, δηλαδή με πιο απλά λόγια όσων τα μέρη σχηματίζονται από το άθροισμα των αριθμών 2 και 3 ή από το άθροισμα των πολλαπλασίων αυτών, όπως π.χ. μέτρα πενταμερή, επταμερή.
Το μέρος( ή χρόνος ή tempo) κάθε μουσικού κειμένου παρίσταται στο πεντάγραμμο στην αρχή αυτού με ένα κλάσμα, στον αριθμητή του οποίου γράφεται ο αριθμός των μερών του μέτρου (π.χ. 2,3,4 όπως τα είδαμε πριν) και στον παρονομαστή η χρονική αξία του κάθε μέρους, δηλαδή (πρόκειται για τέταρτο, πρόκειται για δέκατο έκτο, για όγδοο κ.τ.λ. Έτσι για παράδειγμα το κλάσμα 2/4 στην αρχή ενός πενταγράμμου δηλώνει ότι τα μέρη των μέτρων του μουσικού αυτού κειμένου είναι δύο και η αξία κάθε μέρους αυτών ισούται με αυτή του τετάρτου.
Προς διευκόλυνση της ΜΕΤΡΗΣΗΣ των μερών ενός μέτρου η ανάγνωση καταρχήν του μουσικού κειμένου συνοδεύεται από τον σπουδαστή από σχετικές επαναληπτικές κινήσεις του χεριού. Το μέρος του μέτρου που τονίζεται περισσότερο λέγεται ισχυρό μέρος ενώ ασθενές αυτό ή αυτά που δεν τονίζονται τόσο κατά τη μουσική ανάγνωση και εκτέλεση. Η πρώτη κίνηση επίσης κατά τη μέτρηση του μέτρου λέγεται θέση και η δεύτερη (ή οι επόμενες εφόσον το μέτρο δεν είναι διμερές) άρση.
2. στη βυζαντινή μουσική:
Τα μέτρα και στη βυζαντινή μουσική διαιρούνται σχεδόν κατά τον ίδιο τρόπο. Έχουμε μέτρα (ή πόδες) απλά, στα οποία περιλαμβάνονται τα μέτρα των 2 χρόνων (αντίστοιχα διμερή της ευρωπαϊκής), των 3 (αντίστοιχα τριμερή της ευρωπαϊκής) και των 4 χρόνων (αντίστοιχα τετραμερή της ευρωπαϊκής). Όταν δε συμπτύξουμε δύο ή περισσότερα απλά μέτρα σε ένα, τότε έχουμε τα συνεπτυγμένα μέτρα (ή συνεπτυγμένους πόδες). Είδη του συνεπτυγμένου αυτού ρυθμού είναι : ο τετράσημος συνεπτυγμένος (που σχηματίζεται από τη σύμπτυξη 2 απλών δισήμων μέτρων σε 1), ο εξάσημος συνεπτυγμένος (σύμπτυξη 3 απλών δισήμων μέτρων σε 1 τρίσημο), ο οκτάσημος συνεπτυγμένος (σύμπτυξη 4 απλών δισήμων μέτρων σε 1 τετράσημο), ο πεντάσημος συνεπτυγμένος (σύμπτυξη 1 απλού τρισήμου και 1 απλού δισήμου σε ένα δίσημο), ο επτάσημος συνεπτυγμένος (σύμπτυξη 1 απλού τρισήμου και 2 απλών δισήμων σε ένα τρίσημο), ο εννεάσημος συνεπτυγμένος (σύμπτυξη 1 απλού τρισήμου και 3 απλών δισήμων σε ένα τετράσημο).
Αντίστοιχα και οι κινήσεις του χεριού για την μέτρηση του μέτρου κατά τη μουσική ανάγνωση ακολουθούν το είδος του μέτρου, έτσι έχουμε ρυθμό δίσημο, τρίσημο, τετράσημο κ.ο.κ., που σχηματίζεται με αντίστοιχες με της ευρωπαϊκής μουσικής ισόχρονες κινήσεις του χεριού ανάλογες με τον αριθμό των χρόνων που περιέχει το μέτρο.
Αυτό που έχει ενδιαφέρον στη βυζαντινή μουσική είναι ότι σε ένα μέλος βυζαντινό δεν έχουμε πάντα τον ίδιο ρυθμό, ούτε μέτρα με τον ίδιο αριθμό χρόνων (βλ. και στη λέξη «ρυθμός» στην εγκυκλοπαίδεια μουσικών όρων του MH). Αυτό συμβαίνει γιατί η Εκκλησιαστική ποίηση δεν έχει ομοιόμορφα ρυθμικά μέτρα όπως η κοσμική και γι’ αυτό και ο ρυθμός ονομάζεται τονικός, αφού ως βάση του έχει τις τονιζόμενες συλλαβές.
Βιβλιογραφία: Διονυσίου Παναγόπουλου, «Μέθοδος Βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής», 1995
Γιώργου Διαμαντή «Η κλασική Θεωρία της Μουσικής», εκδ Νάκα, 2001
Σακελλαρίου Ν. Θεοδώρου, «Εισαγωγή στη φιλολογία της μουσικής», εκδ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Διαμαντή Μαυραγάνη, «Μουσική Ανθοδέσμη», 1968
επιστροφή
13404 |
