Έμποροι των Εθνών με ορατόρια, κρουστά και τσέλο

Το τέλος του 19ου και οι αρχές του 20ου βρίσκουν τη μουσική σε μια έκρηξη πειραματισμού. Η Gesamtkusntwerk (σύνθεση τεχνών) του Ρίχαρντ Βάγκνερ ανοίγει νέους ορίζοντες και θέτει τις βάσεις τους συγχρονου μουσικού θεάτρου (όπως μας υπενθυμίζει το σημείωμα του σκηνοθέτη), μια και μόνο συγχορδία στην εισαγωγή του Τριστάνου και της Ιζόλδης θέτουν τις βάσεις της ρυθμικής, τονικής και αρμονικής επανάστασης που θα ακολουθήσει ενώ θα ακούσουμε έργα για μουσικά σύνολα που περιλαμβάνουν γραφομηχανή ή περίστροφο. Παράλληλα, το 1881, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης αρχίζει να γράφει τους Εμπορους των Εθνών, μυθιστόρημα που δημοσιέυθηκε σε συνέχειες σε περιοδικό της εποχής. Το 2011, η ομάδα ΟΠΕRA και ο Θοδωρής Αμπαζής παρουσιάζουν ένα θεατρικό ορατόριο πάνω σε αυτό το μυθιστόρημα, παράσταση η οποία παρουσιάζεται και φέτος στο Σύγχρονο Θέατρο. Κάθε κομμάτι της σκηνικής αυτής σύνθεσης (το βιολονστέλο, οι ερμηνευτές, το νερό, ο προβολέας, η κάμερα) λειτουργεί ως μουσικό όργανo. 

«Οι Έμποροι των Εθνων» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη δεν υπολείπεται σε τίποτα των λυρικών μελοδραμάτων και μυθιστορημάτων του ύστερου ρομαντισμού. Το ερωτικό πάθος συγκρούεται με την αγνή αγάπη με φόντο ναυμαχίες, πειρατικές επιδρομές, πολιτικές ίντριγκες. Η δράση ειναι τοποθετημένη την εποχή των Σταυροφοριών στο Αιγαίο και στη Βενετία. Ένα από τα τρία βασικά πρόσωπα είναι ο Μάρκος Σανούδος ο οποίος και στην πραγματικότητα κατέλαβε τα νησιά του Αιγαίου το 1207. 8 χρόνια νωρίτερα είχε συμμαχήσει με τον Ναξιώτη «ευπατρίδη» Ιωάννη Μούχρα εναντίον των πειρατών και είχε καταχραστεί την φιλοξενία του αρπάζοντας την όμορφη σύζυγό του Αυγούστα.  

Ο Θοδωρής Αμπαζής συνθέτει το ορατόριο του σε τέσσερα μέρη (φόρμα που θυμίζει και συμφωνικό ποίημα) που αντιστοιχούν στον τόπο δράσης και σε ένα κυρίαρχο συμβαν: Ι. Νάξος: η αρπαγή – adagio, ΙΙ. Βενετία: η εκδίκηση – animato, ΙΙΙ. Πατμος: η εξομολόγηση – grave, ΙV. Νάξος: η επιστροφή – presto. 

Ο Αμπαζής εκμεταλλεύεται την μουσικότητα που τόσο περίτεχνα χτίζει ο Παπαδιαμάντης, τον περίτεχνο ρυθμό των λέξεων και τα ηχοχρώματα των φθόγγων. Ο λόγος εκφέρεται με ρυθμική και μελωδική ακρίβεια αναδεικνύοντας την ηχοποιητική του Παπαδιαμάντη.

Το τσέλο του Στέφανου Γιαννόπουλου φέρει τα λιτά μουσικά θέματα του συνθέτη σε προκλασικό ύφος. Τα αμέτρητα κρουστά (από τύμπανα και ξυλόφωνα μέχρι κουβά με νερό) του εξαιρετικά επιδέξιου Ιάκωβου Παυλόπουλου δημιουργούν τον κόσμο του έργου και υπογραμμίζουν τις δράσεις. Φωνητικά, λίγες είναι οι στιγμές που ο λόγος «τραγουδιέται» και απ' αυτές ξεχωρίζουν τα χορωδιακά μέρη της εκδίκησης (ΙΙ.)

Ένα μεγάλο τραπέζι με νερό -που επαληθέυεται ως κρασί, θάλασσα και εξαγνισμός- οι προσεγμένοι φωτισμοί και οι βιντεοπροβολές, τα λιτά ουδέτερα κοστούμια και η κινησιολογία ολοκληρώνουν οπτικά την ενορχήστρωση.

Χαρακτηριστικά της σκηνικής αυτής σύνθεσης τεχνών είναι η οικονομία και η ανάδειξη του πρωτότυπου κειμένου. Κάθε κομμάτι της σύνθεσης είναι απαραίτητο και απολύτως εξαρτώμενο από τα άλλα, χωρίς η ερμηνευτική ιδέα να επικαλύπτει το κείμενο. Το κείμενο αναδεικνύεται καθαρά και κρυστάλλινα. Οι ηθοποιοί εκτελούν με ακρίβεια δεξιοτέχνη οργανοπαίχτη επιτρέποντας στην πολύπλοκη αυτή φόρμα να ολοκληρωθεί και ερμηνεύουν με ψυχή επιτρέποντας στον θεατή να συνδεθεί με τα θέματα του έργου. Ο Θοδωρής Αμπαζής και η προπονημένη ομάδα του ΟΠΕRA συνθέτουν και εκτελούν ένα θεατρικό ορατόριο κομψοτέχνημα. Το μουσικό θέατρο στην Ελλάδα μπορεί να είναι περήφανο.

«Οἱ ἔμποροι τῶν Ἐθνῶν» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη από 16 Φεβρουαρίου και κάθε Δευτέρα & Τρίτη (έως και τη Μ. Τρίτη) στο Σύγχρονο Θέατρο (Ευμολπιδών 45, Γκάζι).

Ομάδα ΟΠΕRA

Σκηνοθεσία - Μουσική: Θοδωρής Αμπαζής

Δραματουργική επεξεργασία: Έλσα Ανδριανού

Σκηνικά - Κοστούμια: Ελένη Μανωλοπούλου

Βίντεο: Στάθης Αθανασίου

Χορογραφία: Ζωή Χατζηαντωνίου

Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου

Βοηθός σκηνοθέτη: Ελεάνα Τσίχλη

Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου:Τίνα Τζόκα

Οι ηθοποιοί: Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Τζωρτζίνα Δαλιάνη, Κώστας Βασαρδάνης, Νέστορας Κοψιδάς, Νεφέλη Μαιστράλη, Δανάη Σαριδάκη

Οι μουσικοί: Ιάκωβος Παυλόπουλος, Στέφανος Γιαννόπουλος