Η τυπογραφßα γεννÞθηκε περß το 1440 στη Μαγεντßα του ΡÞνου üταν ο ΓουτεμβÝργιος τυπþνει τη Βßβλο με 42 γραμμÝς ανÜ σελßδα.(1) Η τυπογραφßα ως τεχνικÞ εντýπωσης προûπÞρχε στην Κßνα απü τον 9ο αιþνα και στην Ευρþπη κυρßως ως αναπαρÜσταση μορφþν (εικüνες) στην ξυλογραφßα.(2) Το καινοýργιο στοιχεßο που εισÜγει ο ΓουτεμβÝργιος με εξαßρεση την Κßνα, εßναι το κινητü γρÜμμα. Ο χαρακτÞρας χαρÜσσεται μÝσα σε μια μÞτρα η οποßα θα επιτρÝψει να αναπαραχθοýν üσοι χαρακτÞρες χρειÜζονται. Το υλικü üμως στο οποßο βασßστηκε η επανÜσταση του βιβλßου εßναι το χαρτß, το οποßο εßχαν φÝρει στην Ευρþπη οι ¢ραβες, δια μÝσου της ΚεντρικÞς Ασßας και της ΑραβικÞς Ισπανßας απü την Κßνα. Η χαρτοποιßα γνþρισε τερÜστια ανÜπτυξη τον 13ο αιþνα στην Ιταλßα και τον 14ο εξαπλþθηκε σε üλη την ΔυτικÞ Ευρþπη.
Το βιβλßο
Η πρþτη Ýκδοση της Βßβλου απü τον ΓουτεμβÝργιο Ýγινε σε χαρτß απü δÝρμα νεογÝννητου μοσχαριοý. Η δυνατüτητα üμως μαζικÞς αναπαραγωγÞς στο βιβλßο με οικονομικοýς üρους διακßνησης, εμφανßζεται με την εμφÜνιση του χαρτιοý φυτικÞς προÝλευσης. Τüτε εγκαταλεßπεται οριστικÜ η περγαμηνÞ σαν υλικü παρασκευÞς του βιβλßου. Και μαζß της βαθμιαßα χÜνονται και οι παλιÝς τεχνικÝς εμφÜνισÞς του, üπως οι εικονογραφÞσεις απü τους λεγüμενους «μικρογρÜφους». Η μαζικÞ παραγωγÞ του βιβλßου θα αποτελÝσει πλÝον μια ολüκληρη βιομηχανßα που κατ’ αρχÜς προσανατολßστηκε στους τüτε αναπτυσσüμενους χþρους των πανεπιστημßων καθþς και στη ζÞτησÞ του απü το πλÞρωμα και την οργÜνωση της χριστιανικÞς εκκλησßας. Η Βßβλος εßναι το βιβλßο με την μεγαλýτερη, διαχρονικÜ, παγκüσμια κυκλοφορßα.
Η εφημερßδα
Η εφημερßδα στην αρχÝγονη μορφÞ της εκτüς απü την ενημÝρωση των στρατιωτþν του ΜεγÜλου ΑλεξÜνδρου στις κατακτημÝνες περιοχÝς, üπως προαναφÝρθηκε, απαντÜται και στην αρχαßα Ρþμη με τα asta oliutha (καθημερινÝς πρÜξεις). Την περßοδο της ΑναγÝννησης η διÜδοση των ειδÞσεων γßνεται με χειρüγραφη αλληλογραφßα. Απü τον 15ο αιþνα τυπþνονται φυλλÜδια (feuilles volantes) χωρßς περιοδικüτητα και πωλοýνται σε βιβλιοπωλεßα και απü πλανüδιους πωλητÝς. Η τυπογραφßα, με τη χρÞση κινητþν μεταλλικþν στοιχεßων και η δημιουργßα των ταχυδρομικþν υπηρεσιþν αποτÝλεσαν τις αναγκαßες συνθÞκες για την εμφÜνιση των εφημερßδων.(3) Τον 17ο αιþνα κυκλοφüρησαν οι πρþτες εφημερßδες με πραγματικÜ ενημερωτικü χαρακτÞρα. Το 1605 στην ΑμβÝρσα, αργüτερα στο Στρασβοýργο, στη Βασιλεßα, στη Φραγκφοýρτη, στο Βερολßνο, στο Αμβοýργο και στις Üλλες πüλεις της Ευρþπης. Το 1622 ιδρýθηκε στο Λονδßνο η εβδομαδιαßα επιθεþρηση Weekey News που κυκλοφορεß μÝχρι σÞμερα και το 1631 στο Παρßσι η επßσης εβδομαδιαßα Gazette απü τον Θεüφραστο Ρενοντü. ΑυτÞ την περßοδο επινοÞθηκε απü τον Ρενοντü η διαφÞμιση και το ειδικü φýλλο.(4) Στις αρχÝς του 18ου αιþνα Ýκαναν την εμφÜνισÞ τους οι εφημερßδες και στην Πετροýπολη. ΜÝχρι την ΓαλλικÞ επανÜσταση (1789) οι εφημερßδες στη Γαλλßς αποτελοýσαν üργανο της ΒασιλικÞς προπαγÜνδας και Þταν ολιγÜριθμες. ¢νθιση ο Τýπος γνþρισε την περßοδο της ΓαλλικÞς επανÜστασης με την κυκλοφορßα πολυÜριθμων εφημερßδων επαναστατικþν και αντεπαναστατικþν. Στην Αγγλßα ο Τýπος Þταν δεσμευμÝνος στον πολιτικü αγþνα απü το 17ο αιþνα και μÜλιστα εδþ αποκλÞθηκε πρþτη φορÜ «τÝταρτη εξουσßα» (το 1787).(5) Στην Αγγλßα κυκλοφüρησε (1702) και η πρþτη καθημερινÞ εφημερßδα, η Daily Current, ενþ η πρþτη καθημερινÞ στη Γαλλßα, η Journal de Paris, εμφανßστηκε το 1777. ΑυτÞ την περßοδο εκδüθηκε και η πιο γνωστÞ εφημερßδα του κüσμου, η Daily Universal Register (1785) που τρßα χρüνια αργüτερα μετονομÜστηκε σε Times.(6) Η προþθηση της αντßληψης ενüς ενοποιημÝνου χþρου ως αναγκαιüτητα της Üσκησης εξουσßας απü την αστικÞ τÜξη της Γαλλßας και της Αγγλßας σαν αντιστÜθμισμα στον προηγοýμενο κατακερματισμü της φεουδαρχßας μαζß με την προþθηση της ΕθνικÞς γλþσσας «υποχρÝωσαν» τον Τýπο να λειτουργÞσει ως παρÜγοντας ΕθνικÞς ενüτητας. Το αποτÝλεσμα üσον αφορÜ τον ßδιο τον Τýπο Þταν η ηγεμονßα του μητροπολιτικοý Τýπου σ’ üλη την χþρα. Στη Γερμανßα ο αποκεντρωτικüς χαρακτÞρας του Τýπου, λüγω και της χρονικÞς υστÝρησης στο σχηματισμü ενιαßου Γερμανικοý Εθνικοý ΚρÜτους, δημιοýργησε ισχυρü τοπικü Τýπο, με Ýνα μεγÜλο αριθμü φýλλων και φυσικÜ με μικρüτερη κυκλοφορßα.
Ο Σýγχρονος Τýπος
Η Üνοδος της αστικÞς τÜξης στην εξουσßα, η βιομηχανικÞ και εμπορικÞ Üνθιση και η αυξημÝνη αστικοποßηση του πληθυσμοý των χωρþν της Ευρþπης και των Η.Π.Α. αποτÝλεσαν ευμενÝς Ýδαφος πÜνω στο οποßο δημιουργÞθηκε η βιομηχανßα του Τýπου. Στη συγκρüτηση αυτÞς της βιομηχανßας συνετÝλεσε και η χρÞση του κυλινδρικοý πιεστηρßου (1846) και η εφεýρεση της λινοτυπßας (1885) και της μονοτυπßας. Η βελτßωση του ταχυδρομεßου και των συγκοινωνιþν καθþς και η ανακÜλυψη του τηλÝγραφου αποτÝλεσαν τον Üλλο πüλο συγκρüτησης αυτÞς της βιομηχανßας. Οι γραμμÝς του τηλÝγραφου πρωτοτοποθετÞθηκαν το 1845 στην Ευρþπη (Παρßσι-ΡουÝν) και αυτÝς που συνÝδεσαν την Ευρþπη με την Üλλη πλευρÜ του Ατλαντικοý το 1866. τον τηλÝγραφο ακολοýθησε η χρÞση του τηλεφþνου (1876) και του ασýρματου τηλÝγραφου (1896). Την ßδια περßοδο ιδρýθηκαν και τα πρακτορεßα Τýπου. Το Havas στο Παρßσι (1835), το Wolf στο Βερολßνο (1849), το Reuter στο Λονδßνο (1851), και το Associated Press στη ΝÝα Υüρκη (1848). Το δεýτερο μισü του 19ου αιþνα με τις καινοτομßες του που αφοροýσαν την μετÜδοση της εßδησης και την ταχýτερη μαζικÞ αναπαραγωγÞ και μεταφορÜ της αποτÝλεσαν τη μÞτρα της δημιουργßας του σýγχρονου Τýπου. ΑυτÞ την εποχÞ οι κοινωνικοπολιτικÝς συνθÞκες αλλÜζουν ραγδαßα βοηθþντας τον Τýπο να αναπτυχθεß. ΤÝτοιες αλλαγÝς εßναι: Η συνÝχιση της μεßωσης του αναλφÜβητου πληθυσμοý ως αναγκαßα συνθÞκη εκτüς των Üλλων λüγων της ýπαρξης και ανÜπτυξης της κουλτοýρας της Τυπογραφßας. Η αýξηση του ρυθμοý εκδημοκρατισμοý των κοινωνιþν και με τη διεýρυνση του δικαιþματος ψÞφου και η εμφÜνιση στο προσκÞνιο, κοινωνικÜ και πολιτικÜ της εργατικÞς τÜξης. Στην ΑμερικÞ αυτÞ την περßοδο πÜνω απü το 50% του εργατικοý δυναμικοý της χþρας ασχολεßται με εργασßες εκτüς αγροτικοý τομÝα. Και μüνο η αριθμητικÞ αýξηση των εργαζομÝνων στη βιομηχανßα (üπου συντελεßται η δεýτερη επανÜστασÞ της) οδηγεß τερÜστιες μÜζες στην αστικοποßηση. Η εκμετÜλλευση της φωτογραφßας απü τον Τýπο και ο εντυπωσιασμüς του κοινοý αποτÝλεσαν το «δüλωμα» της στροφÞς που Ýκανε ο Τýπος προς το μεγÜλο λαúκü κοινü που εßχε δημιουργηθεß στις πüλεις. ΠολιτικÝς αποφÜσεις που καταργοýσαν Þ μεßωναν ειδικοýς φüρους καθþς και η χρησιμοποßηση της διαφÞμισης ως μÝσο χρηματοδüτησης (1836) συνÝβαλαν στην μεßωση των τιμþν των εφημερßδων και στην εμφÜνιση των φτηνþν «λαúκþν» εφημερßδων με πρþτη τη «La Presse» (Παρßσι,1836). Στην ΑμερικÜνικη ¹πειρο οι «λαúκÝς», εφημερßδες γνωρßζουν τερÜστια Üνοδο εδþ στο τÝλος του 19ου αιþνα πρωτοεμφανßζεται και το φαινüμενο που ονομÜστηκε «μεγιστÜνες του Τýπου». Το 1895 ο Χιρστ αγορÜζει τις εφημερßδες New York Joyrnal και Evening Journal και ξεκινÜει μια σýγκρουση με τη New York World του Ποýλιντζερ.(7) Με την επικρÜτηση του Χιρστ «γεννÞθηκαν οι εφημερßδες με τις τερÜστιες κυκλοφορßες και μαζß τους οι εντυπωσιακÝς ειδÞσεις, οι χτυπητοß πελþριοι τßτλοι, το αßμα και σýντομα και το σεξ στην πρþτη σελßδα».(8)
ΠεριοδικÜ
ΑυτÞ την περßοδο εμφανßζεται και το σýγχρονο περιοδικü. Το περιοδικü εßχε πρωτοκÜνει την εμφÜνισÞ του στα τÝλη του 17ου αιþνα στην Αγγλßα. ΜÝσα στον 18ο αιþνα θα εξαπλωθεß στην υπüλοιπη Ευρþπη και στις ΗνωμÝνες Πολιτεßες της ΑμερικÞς. Η μεταφορÜ τους, üπως και του Τýπου γßνεται κυρßως με το ταχυδρομεßο και η κυκλοφορßα τους βασßζεται κατÜ πρþτο λüγο στις συνδρομÝς. Στα περιοδικÜ με μεγÜλη κυκλοφορßα η πληροφορßα δßδεται κυρßως δια μÝσου της εικüνας. Αυτοý του εßδους τα περιοδικÜ γνþρισαν μεγÜλη κυκλοφοριακÞ ανÜπτυξη το πρþτο μισü του 20ου αιþνα (π.χ. Life, Maris-Match, Look) ενþ την δεκαετßα του ’60 εισÞλθαν σε κρßση. Αντßθετα τüτε Üρχισαν να αναπτýσσονται τα περιοδικÜ ειδικοý ενδιαφÝροντος στα οποßα το κεßμενο αποκτÜ ξανÜ τη σπουδαιüτητÜ του.
Comics
Comics εßναι Ýνας üρος που Ýχει επικρατÞσει για τα περιοδικÜ που βασßζονται στα αφηγηματικÜ σχÝδια. Τα αφηγηματικÜ σχÝδια εßναι Ýνα πανÜρχαιο μÝσο επικοινωνßας üπως μαρτυροýν και οι κυνηγετικÝς εικüνες στα τοιχþματα του σπηλαßου της Αλταμßρα (Ισπανßα) 30.000 χρüνια πριν. Τα πρþτα σýγχρονα σχÝδια τα δημιουργεß στη Ελβετßα Ýνας δÜσκαλος ο Ροδüλφος Τüπφερ (1827) τα οποßα θα δημοσιεýσει δÝκα χρüνια αργüτερα. Το 1889 ο ΓÜλλος Ζωρζ Κολüμπ εισÜγει τα αφηγηματικÜ σχÝδια στο παιδικü περιοδικü Petit Francais Illustre. Στην ΑμερικÞ ο Χιρστ τα εισÜγει στον ημερÞσιο Τýπο. Αργüτερα με την δημιουργßα αφηγηματικþν σχεδßων για υπερÜνθρωπους Þρωες εμφανßζονται στα ΑμερικÜνικα comics ο ΤαρζÜν (1912), ο Φλας Γκüρντον, ο ΜÜγος ΜεντρÝικ (1934) κ.Ü. Επßσης σε παιδικÜ περιοδικÜ εμφανßζονται και οι κινηματογραφικοß Þρωες του Ντßσνεú (Μßκυ, Ντüναλντ. Πλοýτο κ.λ.π.). Στην Ευρþπη μετÜ τον δεýτερο παγκüσμιο πüλεμο Ýχουν μαζικÞ κυκλοφορßα ο Τεν-Τεν (ΒελγικÞς προÝλευσης που γεννÞθηκε το 1929) και οι ΓαλλικÞς καταγωγÞς Λοýκυ Λουκ (1946) και ο ΓαλÜτης Αστερßξ (1957).(9)
ΠαραπομπÝς
1. Debray R., η επιστÞμη της επικοινωνßας, ΛιβÜνης ΑθÞνα 1994, σελ 265. Πατρßκιος Τßτος, ΜÝσα ΜαζικÞς Επικοινωνßας και ειδÞσεις στο «ο κüσμος των ΕιδÞσεων» του ΜπασαντÞ Δ. – ΣτρÜτου Κ., Γνþση, ΑθÞνα 1991 σελ. 136. 2. Ξυλογραφßα εßναι τεχνικÞ εκτýπωσης πÜνω σε χαρτß με ξυλογραφικÝ πλÜκες. 3. 4. 5. 6. ΜπαλτÜ Ν. – Παπαδημητρßου Δ., σημειþσεις για την ιστορßα του Τýπου, ΟδυσσÝας, ΑθÞνα 1993, σελ. 15,16,17,20,21. 7. Στο Ποýλιντζερ οφεßλεται και ο üρος «κßτρινος Τýπος». 8. 9. Πατρßκιος Τ., ο.π., σελ 139,141.