Λένε ότι το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. Μια λογική που αντιστρέφεται στις παγωμένες θάλασσες του Βόρειου Ημισφαιρίου, όπου ο μικρότερος τρώει τον μεγαλύτερο, καθώς στόλοι φαλαινοθηρικών με κανόνια χειροβομβίδων αλιείας επιδίδονται σε μια ανελέητη σφαγή φαλαινών. Ο πληθυσμός του μεγαλύτερου θαλάσσιου θηλαστικού, επικίνδυνα πια συρρικνωμένος, προοιωνίζεται την εξαφάνιση του είδους.
Και μπορεί, υπό την πίεση της συνολικής περιβαλλοντικής υποβάθμισης, κάθε ανησυχία για το μέλλον των φαλαινών να ακούγεται υπερβολική, όμως η φαλαινοθηρία έχει ένα ιδιαίτερο «εκτόπισμα», όχι μόνο για όσους ενδιαφέρονται αλλά και για το μέλλον του πλανήτη μας.
Στην εξωτική Καραϊβική, στο νησάκι Σεντ Κιτς, ολοκληρώθηκε η ετήσια σύνοδος της Διεθνούς Επιτροπής Φαλαινοθηρίας (IWC), ενός οργανισμού που ρυθμίζει το καθεστώς της αλιείας φαλαινών, επιβάλλοντας εδώ και είκοσι χρόνια περιοριστικούς όρους στην προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας να εξασφαλίσει ένα μέλλον με φάλαινες στις θάλασσες του πλανήτη.
Για τα ψάρια
Προϊόν της συνόδου ήταν η «Διακήρυξη του Σεντ Κιτς», ενός κειμένου που πρώτη φορά από το 1986 δημιουργεί τις προϋποθέσεις για πλήρη απελευθέρωση της φαλαινοθηρίας στα επόμενα χρόνια.
Αν και επιμένει στην εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων, η διακήρυξη αναγνωρίζει ότι η κατανάλωση μικρών ψαριών από τις φάλαινες βάζει σε κίνδυνο τις οικονομίες μικρών χωρών που ζουν από την αλιεία, κι απομένει να οριστούν νέοι κανονισμοί φαλαινοθηρίας.
Το κείμενο αυτό προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις περί «θανατικής καταδίκης» των φαλαινών και για μια «άσκοπη σφαγή» που συντελείται χωρίς διασφαλισμένο κέρδος ή προφανή χρησιμότητα.
Προκάλεσε όμως και φαρδιά ιαπωνικά χαμόγελα, μια και η Ιαπωνία είναι η μοναδική χώρα στον πλανήτη που -σύμφωνα με σχόλιο του βρετανικού «Independent»- αντιλαμβάνεται τη φαλαινοθηρία ως «εθνικό κεκτημένο» και προσπαθεί να την απελευθερώσει από τον έλεγχο των χωρών που χωρίς φαλαινοθηρικό ενδιαφέρον εστιάζουν την προσοχή τους στη σωτηρία του είδους.
Η διακήρυξη εγκρίθηκε με ισχνή πλειοψηφία (33 υπέρ -32 κατά) και κάποιοι, παρασυρμένοι από το ποδοσφαιρικό πνεύμα των ημερών, μίλησαν για «Ιαπωνία-Φάλαινες 1-0», υπονοώντας ότι η ιαπωνική διπλωματία παρέσυρε τη διεθνή κοινότητα, που πρώτη φορά εδώ και είκοσι χρόνια υποκύπτει στο ιαπωνικό αίτημα για απελευθέρωση του κυνηγιού του μεγάλου και πανάρχαιου κήτους.
Χαλαρό καταστατικό
Πού μπορεί όμως στην πραγματικότητα να μπλεχτεί η ανθρώπινη διπλωματία με τη ζωή των φαλαινών; Απλώς, στους διαδρόμους της IWC. Εχοντας ιδρυθεί αμέσως μετά τη λήξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, η Διεθνής Επιτροπή Φαλαινοθηρίας διαθέτει ένα χαλαρό καταστατικό που επιτρέπει σε οποιαδήποτε χώρα να «εισαχθεί» και να γίνει μέλος της με δικαίωμα ψήφου.
Ετσι, χώρες όπως το Νεπάλ στις κορυφογραμμές των Ιμαλαΐων, χωρίς κανένα φαλαινοθηρικό ενδιαφέρον, μπορούν να ψηφίζουν για το μέλλον των φαλαινών. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι η ψήφος των μελών της IWC υπάρχει για να εξαγοράζεται.
Και πράγματι εξαγοράζεται. Χαρακτηριστική η περίπτωση του βρετανού συγγραφέα Γουάτσον, ο οποίος στη δεκαετία του '80 «εισήγαγε» σταδιακά στην IWC τόσες χώρες όσες χρειάζονταν ώστε να επιτευχθεί η απαραίτητη πλειοψηφία, που οδήγησε το 1986 στη λήψη μέτρων κατά της φαλαινοθηρίας. Μάλιστα ο ίδιος κατείχε τότε την έδρα που, έπειτα από παρότρυνσή του, πήραν οι Σεϋχέλλες.
Λειτουργεί όμως και η άλλη πλευρά, που είναι υπέρ της φαλαινοθηρίας. Η Ιαπωνία μεθοδικά συνάπτει καλές εμπορικές και οικονομικές σχέσεις με μικρά νησιωτικά κρατίδια του Ειρηνικού, τα οποία ψηφίζουν υπέρ της άρσης των μέτρων.
Παιχνίδι κρατών
Στη «διακήρυξη του Σεντ Κιτς» ακόμη και οι ΗΠΑ, μέχρι τώρα ένθερμα υπέρ των περιοριστικών μέτρων, αν και καταψήφισαν τη διακήρυξη, δηλώνουν ότι «τα μέτρα δεν μπορεί να είναι μόνιμα».
Συμπτωματικά, η Ιαπωνία, τις μέρες του συνεδρίου της IWC, ανακοίνωσε την επανάληψη της εισαγωγής κρέατος από τις ΗΠΑ που είχε διακοπεί το 2003 -μια αγορά που αποφέρει ετήσια 1,4 δισ. δολάρια στα αμερικανικά ταμεία.
Μακριά από τους διαδρόμους της διπλωματίας, τα ίδια τα κήτη πρωταγωνιστούν σε μια τραγωδία που δεν την αντιλαμβάνονται. Σφαγιάζονται και σταδιακά εξαφανίζονται. Μόνο στο διάστημα 1925-1975 είχαν σφαγιαστεί ενάμισι εκατομμύρια φάλαινες όλων των ειδών. Κι όμως, μόνο τρεις χώρες διέθεταν -και διαθέτουν ακόμη- φαλαινοθηρικούς στόλους, η Ιαπωνία, η Νορβηγία και η Ισλανδία, οι λεγόμενες και «φαλαινοθηρικές χώρες».
Η Νορβηγία, αντίθετα με τις άλλες δύο, δεν θεωρεί ότι δεσμεύεται από οποιαδήποτε συμφωνία, και συνεχίζει την φαλαινοθηρία κατά βούληση. Ιαπωνία και Ισλανδία βρίσκουν το «παραθυράκι» της επιστημονικής έρευνας, μιας διάταξης της IWC που επιτρέπει την αλιεία φαλαινών για επιστημονικές παρατηρήσεις.
Σύμφωνα με την επίσημη επιχειρηματολογία, το επιστημονικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην τεκμηρίωση της άποψης ότι η μείωση των ψαριών στις θάλασσες οφείλεται... στα σαγόνια των φαλαινών, άρα ελέγχοντας τον πληθυσμών των φαλαινών, ελέγχεις την απόδοση του τομέα της αλιείας.
«Κατηγορώντας τις φάλαινες για τη μείωση των ψαριών, είναι σαν να κατηγορείς τους τρυποκάρυδους για την αποψίλωση των δασών» σχολίασε σαρκαστικά η Greenpeace, που παρακολούθησε με μεγάλη ανησυχία την εξέλιξη του συνεδρίου της IWC, θυμίζοντας ότι πραγματικός ένοχος είναι η «καταστροφική αλιεία» κι όχι οι φάλαινες.
Ετσι, οι τρεις χώρες, σφαγιάζουν κατά μέσον όρο 1.060 φάλαινες ετησίως, τις μισές από τις οποίες η Ιαπωνία, σε μια πράξη ειδεχθή αλλά εθνικά απαραίτητη σύμφωνα με τις ιαπωνικές αρχές, οι οποίες στα μάτια των νεκρών φαλαινών βλέπουν την εθνική τους παράδοση να τους κοιτά κατάματα:
«Η φαλαινοθηρία δεν αποφέρει πλέον κέρδη, κι οφείλεται περισσότερο στην εμμονή της ιαπωνικής κυβέρνησης σε ένα υποκατάστατο της εθνικιστικής αντίληψης περί εθνικής κυριαρχίας» επισημαίνει ο βρετανός ακαδημαϊκός Τζεφ Κίνγκστον, που μελετώντας το θέμα διαπιστώνει ότι ο ιαπωνικός εθνικισμός φθάνει στο σημείο να βλέπει ένα «διατροφικό ιμπεριαλισμό» που απειλεί τη χώρα.
Τι λέει η Ιαπωνία
Δεν υπάρχει ιάπωνας πολιτικός που θα προωθήσει το αντιλαϊκό μέτρο του περιορισμού της φαλαινοθηρίας, καταλήγει ο Κίνγκστον, πληροφορώντας μας ότι πολλοί Ιάπωνες επιμένουν ότι «δεν θα μας πει η Δύση τι θα τρώμε, όπως δεν τους λέμε εμείς να μην τρώνε τα συμπαθέστατα αρνάκια και γουρουνάκια τους».
Στην πραγματικότητα, όμως, οι Ιάπωνες όπως και οι φάλαινες φέρονται να τρώνε κάτι που δεν τρώνε τόσο πολύ. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι σχεδόν το 70% των Ιαπώνων δεν θέλουν να σφαγιάζονται οι φάλαινες κι ούτε προτιμούν το κρέας τους, η τιμή του οποίου έχει μειωθεί καθώς δεν διατίθεται και καταλήγει σε χωματερές.
Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε απομένει για την Ιαπωνία το κίνητρο ενός «εθνικού κεκτημένου» που δεν εγκαταλείπεται. Γι' αυτό, η πραγματικότητα της εξόντωσης των πανέμορφων θηλαστικών αποκτά την πιο δραματική της διάσταση: κινείται από έναν παραλογισμό, αντίστοιχο με όλους τους άλλους που ορίζουν την περιβαλλοντική υποβάθμιση του γαλάζιου πλανήτη μας.
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 25/06/2006
