Οι κλίμακες της Βυζαντινής Μουσικής σχηματίζονται βάσει των τετραχόρδων των τριών γενών (βλ. σχετικό όρο στην εγκυκλοπαίδεια ΜΗ), με ένα από τα τρία συστήματα (βλ. σχετικό όρο: συστήματα Βυζαντινής Μουσικής), δηλαδή το διαπασών, το πεντάχορδο ή τροχό και το τετράχορδο σύστημα ή κατά τριφωνία.
Κάθε κλίμακα έχει δύο τετράχορδα: το βαρύ (χαμηλό) και το οξύ (υψηλό) και χωρίζονται μεταξύ τους από έναν μείζονα τόνο, που ονομάζεται διαζευκτικός τόνος.
Έχουμε έτσι κλίμακες:
Διατονικές
Χρωματικές και
Εναρμόνιες
Η ΔΙΑΤΟΝΙΚΗ κλίμακα χρησιμοποιεί τους τριών ειδών τόνους, δηλαδή τον μείζονα που αντιστοιχεί σε 12 μόρια (ή κόμματα), ήτοι σε διάστημα 9/8 (σημ: καθώς από παλμικές κινήσεις παράγεται ο ήχος και καθώς όσο η συχνότητα των παλμικών κινήσεων στη μονάδα του χρόνου είναι μικρότερη, τόσο ο ήχος είναι χαμηλότερος (βαρύτερος), ενώ όσο η συχνότητα αυτών είναι μεγαλύτερη, τόσο ο φθόγγος είναι υψηλότερος (οξύτερος), το κλάσμα αυτό παριστά το λόγο του αριθμού των παλμικών κινήσεων του οξύτερου φθόγγου, προς τον αριθμό των παλμικών κινήσεων του χαμηλότερου),(βλ. σχετικούς όρους), τον ελάσσονα, που αντιστοιχεί σε 10 μόρια, ήτοι 10/9 και τον ελάχιστο, που αντιστοιχεί σε 8 μόρια, ήτοι 16/15. Η διαφορά του ελάσσονα τόνου από τον μείζονα είναι τελικά 81/80, ήτοι 2 μόρια ή κόμματα (βλ. σχετικούς όρους).
Η διατονική κλίμακα ή φυσική κλίμακα, γίνεται δεκτό στη Β.Μ., ότι διαμορφώνεται με βάση το Νη (διατονική κλίμακα του Νη). Αυτή αποτελείται από διαδοχική σειρά 8 φθόγγων, με την εξής σειρά τονων: 1ο τετράχορδο: Νη- Πα: μείζων, Πα-Βου: ελάσσων, Βου-Γα: ελάχιστος, Διαζευκτικός τόνος: Γα-Δι: μείζων, 2ο τετράχορδο: Δι-Κε: μείζων, Κε-Ζω: ελάσσων, Ζω-Νη: ελάχιστος.
Περαιτέρω, με το ΔΙΑΠΑΣΩΝ σύστημα, μπορούν από τους 7 φθόγγους της κλίμακας, να σχηματιστούν οι εξής δις διαπασών διατονικές κλίμακες (βλ. σχετικό όρο):
η δι- Δι- Δι΄, η οποία αποτελείται από ένα τετράχορδο (12-10-8) και ένα τετράχορδο (10-8-12), διαζευγμένα με ένα μείζονα τόνο (12),
η κε –Κε- Κε΄, η οποία αποτελείται από δύο συνημμένα τετράχορδα και έναν προσλαμβανόμενο τόνο (δηλαδή έναν τόνο που βρίσκεται έξω από τα δύο τετράχορδα και δεν ανήκει σε κανένα από αυτά), ήτοι : συνημμένα τετράχορδα της α΄ διαπασών: 10-8-12-10-8-12, προσλαμβανόμενος τόνος: 12, συνημμένα τετράχορδα της β’ διαπασών: 10-8-12-10-8-12, προσλαμβανόμενος τόνος: 12,
η ζω-Ζω-Ζω΄, της οποίας η διαπασών αποτελείται από ένα τετράχορδο (8-12-10) και ένα συνημμένο πεντάχορδο (8-12-12-10), ήτοι σχηματίζεται ως εξής: α΄διαπασών: 8-12-10-8-12-12-10, β΄διαπασών: 8-12-10-8-12-12-10,
η νη- Νη- Νη΄, η οποία αποτελείται από τα διαστήματα που ήδη αναφέραμε προηγουμένως (φυσική ή διατονική κλίμακα του Νη),
η πα- Πα- Πα΄, της οποίας η διαπασών αποτελείται από 2 τετράχορδα (1ο :10-8-12, 2ο: 10-8-12), διαζευγμένα από μείζονα τόνο (12), ήτοι σχηματίζεται ως εξής: α΄διαπασών:10-8-12-12-10-8-12, β΄διαπασών: 10-8-12-12-10-8-12,
η βου-Βου-Βου’ . της οποίας η διαπασών αποτελείται από ένα πεντάχορδο και ένα συνημμένο τετράχορδο (8-12-10), ήτοι: α΄διαπασών: 8-12-12-10-8-12-10, β’ διαπασών: 8-12-12-10-8-12-10,
η γα- Γα-Γα΄, της οποίας η διαπασών αποτελείται από ένα πεντάχορδο και ένα συνημμένο τετράχορδο (12-10-8), ήτοι: α΄διαπασών: 12-12-10-8-12-10-8, β’ διαπασών: 12-12-10-8-12-10-8.
Με το ΠΕΝΤΑΧΟΡΔΟ σύστημα ή ΤΡΟΧΟ, για το σχηματισμό της διατονικής κλίμακας, παίρνεται σα βασικό το πεντάχορδο της Μέσης Πα-Κε (10-8-12-12).
Με το ΚΑΤΑ ΤΡΙΦΩΝΙΑ σύστημα ή ΤΕΤΡΑΧΟΡΔΟ, για το σχηματισμό της διατονικής κλίμακας παίρνεται σα βασικό, το τετράχορδο της Μέσης Νη-Γα (12-10-8).
Ήχοι που χρησιμοποιούν διατονική κλίμακα:
Είναι όσοι ανήκουν στο διατονικό γένος, δηλαδή ο Πρώτος, ο Τέταρτος, ο Πλάγιος του Πρώτου και ο Πλάγιος του Τετάρτου. Έτσι:
Ο πρώτος, σχηματίζει την κλίμακά του διατονικού γένους, κατά το διαπασών σύστημα, με βάση το Πα, ήτοι αποτελείται αυτή, όπως είδαμε και παραπάνω, από δύο όμοια τετράχορδα Πα- Δι και Κε- Πα, διαζευγμένα από ένα μείζονα τόνο Δι-Κε.
Ο Τέταρτος χρησιμοποιεί επίσης την διατονική κλίμακα, κατά το διαπασών σύστημα
Ο πλάγιος του Πρώτου, το ίδιο, με ορισμένες εξαιρέσεις (βλ. στο σχετικό όρο: «ήχος πλάγιος του πρώτου») και
Ο πλάγιος του Τετάρτου επίσης, αν και με ορισμένες εξαιρέσεις, όταν μετατίθεται ο Νη στον Γα της Μέσης, οπότε η κλίμακα σχηματίζεται με το τετράχορδο ή κατά τριφωνία σύστημα (βλ. στο σχετικό όρο: «ήχος πλάγιος του τετάρτου»).
Βιβλιογραφία: Διονυσίου Ηλιόπουλου, "Μέθοδος Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής", εκδ. 1995,
Ευθυμιάδη Α., "Μαθήματα Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής", εκδ1972,
Χρύσανθου, "Εισαγωγή και Μέγα Θεωρητικόν της μουσικής", εκδ 1821, Παρίσι (εκ της τυπογραφίας Ριγνίου)
επιστροφή
16668 |
