Γράφει το μέλος ptptpt
3 άρθρα στο MusicHeaven

Παραδοσιακό Τραγούδι και Σκέψη
Σδούκου Παναγιώτη Θεολόγου και Ερμηνευτή Παραδοσιακών Τραγουδιών

           Εκ προοιμίου, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στην πιθανή αντίδραση και τη λογική απορία οποιουδήποτε νου σχετικά με τον τίτλο αυτού του άρθρου. Μπορεί να θεωρηθεί οξύμωρο ίσως και παράτολμο το γεγονός της σχέσης που μπορεί να υπάρξει μεταξύ της ιστορικότητας, που ενυπάρχει αδιαμφισβήτητα στο παραδοσιακό τραγούδι με τη σκέψη ως ορθό λόγο και ειδικότερα με τη Φιλοσοφία.

             Ωστόσο, εκείνο που μπορούμε να πούμε για να δούμε ότι υφίσταται αυτός ο συνδυασμός και για να διαλευκάνουμε αυτό το οξύμωρο  είναι ότι πριν την Τουρκοκρατία, κατά την περίοδο αυτή και μεθ΄ αυτής το τραγούδι άνθιζε και μάλιστα αυτό γινόταν όλο και πιο έντονο όταν άκμαζε η φτώχεια, η ξενιτιά, η σκλαβιά και βεβαίως όταν η καθημερινότητα των ανθρώπων ερχόταν σε μια διαρκή επαφή με τη θρησκευτική ζωή, τον πόνο, τη χαρά, το φόβο κ.τ.λ. Για αυτό, εκείνο που προσλαμβάνει ιδιαίτερη σημασία στην ιστορία του ελληνικού παραδοσιακού τραγουδιού είναι ότι αποτελεί απόρροια βιωματική των ανθρώπων τόσο απλή που δεν την ένοιαξε να γίνει Δύση.

           Ήδη, κατά την ίδια περίοδο στην Ευρώπη η αφετηρία των πολέμων και των μετεξελίξεών της ήταν καθαρά εννοιολογική (πόλεμος εννοιών), πράγμα που σημαίνει ότι για την Ελλάδα οι έννοιες ταυτίζονταν με τις έγνοιες και τα βιώματα -και για να γίνω πιο σαφής- με την τόσο σκανδαλώδη γέννηση του παραδοσιακού τραγουδιού. Σκανδαλώδη,  γιατί εξιτάρει τη λογική η απλότητα αυτών των τραγουδιών, που πλέον δεν είναι και τόσο εφικτό να δημιουργηθούν.

        Τα παραδοσιακά τραγούδια διαμορφώνουν τη συλλογικότητα. Οι πανηγύρεις,  τα δρώμενα, οι χοροί στην ύπαιθρο, ακριβώς αυτό αναδύουν τον συνεορτασμό πολλών ανθρώπων – κατοίκων μαζί. Δεν υπάρχει τραγούδι για ένα άτομο, αλλά για πολλούς ή να το θέσουμε λίγο διαφορετικά ότι το τραγούδι δεν είναι για ένα άτομο, εφόσον όλοι μαζί σχεσιακά και κοινωνικά άρχιζαν το τραγούδι ο ένας μετά τον άλλον κι έτσι όλοι μαζί ξεκινούσαν το χορό. Γι αυτό, και δεν υπάρχει το αντίθετο της λέξης  χορός,  απλά εκείνο που γνωρίζουμε είναι ότι  -κι αν υπάρχει- δηλώνει τον μονισμό.

           Ο συνεορτασμός αυτός είναι η φιλοσοφία του παραδοσιακού μας τραγουδιού. Ενώνει, καλλιεργεί ήθος και έθος, προβληματίζει, συγκινεί, συμβουλεύει, προτρέπει, θυμίζει, προκαλεί δέος, χαροποιεί, θλίβει. Όλα αυτά, είναι το παραδοσιακό μας τραγούδι. Ο τρόπος αυτός της σκέψης που είχαν οι πρόγονοί μας δεν άφηνε περιθώρια στη ίδια τη σκέψη –εκ των πραγμάτων- να μην γίνει πράξη. Αυτό σημαίνει ότι η φιλοσοφία τους αφενός δεν σχετιζόταν με τον πολιτισμό του μονισμού και της ατομοκρατίας, που επήλθε ως συνέπεια των πολέμων των εννοιών της Δύσης και αφετέρου ήταν σχεσιακή, αφού την μετέτρεπαν σε συνεορτασμό και συλλογικό-κοινωνικό γεγονός στο ιστορικό χωροχρόνο κάτι, δηλαδή, απλό και χειροπιαστό για τον άνθρωπο και τη βιωτή του.

       Τα  παραδοσιακά τραγούδια είναι ένας πράγματι πολιτισμός. Θα έλεγα ότι καθένα παραδοσιακό τραγούδι -μόνο του- αποτελεί πολιτισμό. Εκείνος, που τα μελετά και τα διερευνά, έστω λίγο θα το διαπιστώσει αυτό. Κάθε τραγούδι πρώτον: έχει δική του θεματική, γι αυτό κατηγοριοποιούνται ανά εποχή και κατάσταση φερειπείν: της Άνοιξης, όπου τοποθετούνται και τα Πασχαλινά παραδοσιακά τραγούδια, επετειακά, ιστορικά, μοιρολόγια, της ξενιτιάς, του γάμου, της φύσης, του έρωτα, παραλογές  κ.α. Δεύτερον: μπορεί να υπάρξει ομοιότητα μεταξύ τους από περιοχή σε περιοχή,  προσαρμοσμένα, ωστόσο, στα εκάστοτε μουσικά δεδομένα των περιοχών που το υιοθετούν και τρίτον: σε πιο συγκεκριμένο επίπεδο, σε μια τοπική κοινωνία μπορούν και  συνυπάρχουν και συνεορτάζουν φιλικά πολλές ομάδες από διάφορα γειτονικά χωριά (βλ. β παρ. τοπικό επίπεδο λίγο παρακάτω).

       Αναλυτικότερα, το παραδοσιακό τραγούδι έχει πολύμορφη και έγχρωμη ισχύ.  Ποικιλομορφία μεν, αλλά ενότητα,  αφού εκφράζει χωροχρονικά και άρα ιστορικά τόσο έντονα τα γεγονότα που εξιστορεί, τα οποία επηρεάζουν και συγκλονίζουν συνάμα πολλές περιοχές της Ελλάδας και ειδικότερα κάθε τοπική κοινωνία που το τραγουδά  συμμετέχει σε αυτό, το χορεύει, το συμ-πονά, το θυμάται κι όλα αυτά υφίστανται ως  καταστάσεις που εντείνουν τον συνεορτασμό και τη συμπάθεια!

►Αυτό συναντάται είτε σε πιο ευρύ επίπεδο:

            Ένα παράδειγμα απ΄ τα πολλά, που υπάρχουν στην περίπτωση αυτή: το «Τα νταούλια κρουν [1]» λέγεται ότι η πραγματική προέλευσή του δεν είναι η Νικήσιανη Καβάλας, αλλά το Νέο Σούλι (Σουμπάσκιοϊ) Σερρών, και μάλιστα αναφέρεται σε πραγματικό περιστατικό που συνέβη στα τέλη του 19ου αιώνα. Με τον καιρό διαδόθηκε και σε γειτονικές περιοχές όπως Νικήσιανη κ.α. και έφτασε μέχρι και τη Θράκη όπου το διασκεύασαν σε ζωναράδικο με πολύ πιο γρήγορο και εύθυμο ρυθμό.

Ακούστε για παράδειγμα της Νικήσιανης Καβάλας:

Ακούστε και της Θράκης:

►είτε σε τοπικό:

α) Απόψε στο χωριό μας ήλθε μια παρέα

να πιει και να γλεντήσει και να περάσει ωραία

Παρέα καλωσόρισες καθίστε για να πιείτε

σας δίνουμε και τη σειρά και στο χορό να μπείτε

Απόψε τα κλαρίνα με τα βιολιά τα ντέφια

θα παίξουν Πωγωνίσια για να΄ ρθετε στα κέφια.

Ευχαριστούμε άνθρωποι και να μας συμπαθάτε

έχουμε ντέρτια στην καρδιά μη μας παρεξηγάτε  

 β) Από το βιβλίο του ιστορικού συγγραφέα Κώστα Κρυστάλλη (1868 - 1894) Ηπειρωτικαί αναμνήσεις παρατηρούμε αυτον συνεορτασμό και αυτήν την συντοπικότητα και μάλιστα πληροφορούμαστε το εξής: «Εν τη πλατεία των Μνημάτων, ένθα περί την εσπέραν συγκεντρούται όλος ο λαός και όλοι οι άλλοι προσωπιδοφόροι επιστρέφοντες εκ των διαφόρων οδών και συνοικιών και χορεύουν μέχρι βαθειάς νυκτός…Εν τη πλατεία των Μνημάτων συγκροτείται ο βλάχικος γάμος υπό ρωμαλέων και μεγαλοφώνων Βλάχων της Πίνδου, οίτινες …χορεύουν περί τους 30 εξαυτών άδοντες  εν Ελληνική γλώσση τα απαράμιλλα κείνα κλέφτικα τραγούδια… Μόλις νυχτώσει άλλη ομάς καραμπέκηδων [2] εξέρχεται εις την πλατείαν διακωμωδούσα παλαιότατον γαμήλιον έθιμον των Ιωαννίνων…» (Ενότητα: αι απόκρεω εν Ιωαννίνοις σελ.77. Σειρά: Βιβλιοθήκη Νεοελληνικής Γραμματείας, με επιμέλεια έκδοσης εφημ. Το Βήμα).

            Τέλος, αυτό ακριβώς θέλω να τονίσω όσον αφορά στο παραδοσιακό μας τραγούδι ότι η ενότητα αυτή στην ποικιλομορφία των τραγουδιών δεν αποτελεί ολισμό, αλλά συμπάθεια και συνεορτασμό (συμμετοχή στο πάθος, στη χαρά, στη θλίψη) μέσα στη κοινωνία της συλλογικότητας, που ονομάζουμε απλή σχεσιακή κοινωνία

Με εκτίμηση μέλος ptptpt

[1]. Τα νταούλια κρουν βρε Στέργιουμ

κι όλου το σόι χουρεύ

χουρεύ κι πάππους μι τ΄ κοκκιν  τ΄ σαλβάρα

αχ και σέρνει το χουρό άμαν άμαν 

αχ κι σέρνει το χουρό 

Κατέβα Στέργιουμ για να αλλάξεις 

γαμπρός για να γενείς 

δεν κατιβαίνω δεν αλλάζω 

αχ γιατί πεισμάνιψα άμαν άμαν

αχ γιατί πεισμάνιψα 

[2] . Οι ευτράπελοι