Το ντοκιμαντέρ του Ροβήρου Μανθούλη «Μπλουζ με σφιγμένα δόντια» κι ένα βιβλίο
Οι ρεμπέτες του μπλουζ
Οταν το ντοκιμαντέρ του Ροβήρου Μανθούλη «Le
Blues entre les dents» (Μπλουζ με σφιγμένα δόντια) βγήκε στις ελληνικές αίθουσες, είχε μόλις πέσει η χούντα. Μουσική και πολιτική ήταν στο μυαλό όλων μας ένα. Η αίσθηση που έκανε τότε η πρωτοποριακή κινηματογραφική δουλειά του συμπατριώτη μας που διέπρεπε στη Γαλλία είναι από αυτές που δεν ξεχνιούνται εύκολα.
Η αφίσα της ταινίας, όταν βγήκε πέρυσι στις γαλλικές αίθουσες
Επειτα από τριάντα τρία χρόνια το αθηναϊκό κοινό θα έχει την ευκαιρία να ξαναδεί το ιστορικό ντοκιμαντέρ σε καινούργια κόπια χάρη στη συντήρησή της από τα Archives Francaises du Film (Γαλλικά Κινηματογραφικά Αρχεία) και το πρόγραμμα διατήρησης παλαιών ταινιών του γαλλικού υπουργείου Πολιτισμού. Θα προβληθεί στο πλαίσιο του 7ου Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου της Αθήνας (Σάββατο, 1 Απριλίου, 17.45 μ.μ. και Κυριακή, 9 Απριλίου, 6 μ.μ. στον «Απόλλωνα»), ενώ από χθες κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις «Εξάντας» και ένα ομώνυμο βιβλίο. Ο Ροβήρος Μανθούλης αφηγείται «σαν σε μια μεγάλη νουβέλα την περιπέτεια της ταινίας, αλλά και την περιπέτεια των μαύρων και της μουσικής τους: Δεν ξεχνιούνται αυτά τα πράγματα», μας λέει, «είναι γραμμένα στη μνήμη μου σαν να τα έζησα χθες».
«Είναι ένα ντοκιμαντέρ με πολλές πρωτιές», λέει ο Ροβήρος Μανθούλης
Στις ρίζες της μουσικής
Είναι γνωστό ότι ο Ροβήρος Μανθούλης έχει μια στενή σχέση με τα μουσικά ντοκιμαντέρ. Εχει γυρίσει πολλά και έχει ταξιδέψει αναζητώντας τις ρίζες της μουσικής στα πιο διαφορετικά, αλλά και εξωτικά μέρη, από την Ιρλανδία και τη Σικελία μέχρι την Αίγυπτο και την Υεμένη. Το «Μπλούζ με σφιγμένα δόντια» είναι, όμως, μια ξεχωριστή περίπτωση.
Γεννήθηκε, όπως μας λέει ο Ροβήρος Μανθούλης, χάρη σε μια παραγγελία ενός νέου καναλιού, του Τρίτου Καναλιού της γαλλικής τηλεόρασης (FR3), που σχεδίαζε την επίσημη έναρξή του με αυτό -κι έτσι κι έκανε. Ο σκηνοθέτης, που είχε σπουδάσει ένα διάστημα στην Αμερική και αγαπούσε πολύ τα μπλούζ, είχε πολλές φιλοδοξίες για το ντοκιμαντέρ και τις κυνήγησε.
«Το "Μπλουζ με σφιγμένα δόντια" είναι το πρώτο πείραμα για ένα ντοκιμαντέρ-φιξιόν», μας λέει. «Την εποχή εκείνη ο Μίνως Βολανάκης είχε ανεβάσει το έργο του Ζενέ "Les paravents" στο Μπρούκλιν με μαύρους ηθοποιούς και μου σύστησε ένα ζευγάρι ηθοποιών. Στο σπίτι του, στο Χάρλεμ, έστησα μια ιστορία, οι ηθοποιοί μου, δηλαδή, ανασυγκρότησαν στην ταινία την ίδια τη ζωή τους με τη μουσική να είναι ένα βασικό κομμάτι της».
Η δεύτερη «πρωτιά» του καλού σκηνοθέτη ήταν πιο δύσκολη. «Μέχρι τότε δεν είχε γυριστεί κανένα ντοκιμαντέρ αποκλειστικά αφιερωμένο στα μπλουζ. Εψαξα να βρω ανάλογο υλικό και δεν βρήκα, εκτός από τηλεοπτικές εκπομπές με ορχήστρες. Εγώ, όμως, ήθελα να βρω τον Παπαϊωάννου και τον Βαμβακάρη της Αμερικής. Και ταξίδεψα, έχοντας κάμεραμαν τον συμπατριώτη μας Φώτη Μεσθεναίο, σε όλη τη χώρα, Δύση και Ανατολή: Χάρλεμ, Σαν Φρανσίσκο, Τέξας, Σικάγο, Μέμφις, Βιρτζίνια, Νέα Ορλεάνη. Πήγα και τους βρήκα παντού όπου τραγουδούσαν, στα στέκια τους, δεν τους έστησα μπροστά στην κάμερα».
Ολοι οι μύθοι του μπλουζ
Και είναι πολλοί οι μύθοι του μπλουζ που μιλάνε, αλλά και παρουσιάζουν τη μεγάλη τους τέχνη στο ντοκιμαντέρ του Μανθούλη: ΒΒ King, Sonny Terry, Buddy Guy, Jimmy Streeter, Bukka White, Walter Lewis. «Πέρασα τρεις μέρες παρέα με τον ΒΒ King. Συνάντησα τον Mance Lipscomb, που είχε αρχίσει να γράφει μπλουζ το 1910 και ήταν τότε στα 80 του χρόνια. Πέθανε τρία χρόνια αργότερα», θυμάται ο σκηνοθέτης. «Από όλους αυτούς που γνώρισα, μόνο δύο τραγουδάνε ακόμα». Θυμάται ότι έκανε γυρίσματα στη φυλακή Ricker's Island της Νέας Υόρκης. «Εννέα στους δέκα μπλούζμεν είχαν κάνει φυλακή», λέει.
Ακολουθώντας, άλλωστε, το ντοκιμαντέρ την ιστορία του μπλουζ αποκαλύπτει τη μοίρα ενός λαού, που βγήκε από τη σκλαβιά και έναν αιώνα μετά βρισκόταν ακόμα στα γκέτο και τις φυλακές. «Τα μπλουζ είναι μια μουσική κραυγή», λέει ο Ροβήρος Μανθούλης, «οι μπλούζμεν τραγουδάνε ανάμεσα από τα δόντια, με σφιγμένα δόντια, τη χαρά τους και τον πόνο τους».
Το «Μπλουζ με σφιγμένα δόντια» βγήκε δύο φορές στις γαλλικές αίθουσες το 1973 και πέρυσι με την καινούργια του κόπια κερδίζοντας διθυραμβικές κριτικές. Μήπως είναι καιρός να ξαναβγεί και στις αθηναϊκές αίθουσες;
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
enet- 30/03/2006
