Οι Οιηματίες

Οι Οιηματίες

Αυτό το κείμενο στην πραγματικότητα δεν ανήκει μόνο στην κατηγορία «Άσμα ασμάτων» για την βυζαντινή μουσική, αλλά αναφέρεται σε ολόκληρο τον μουσικό χώρο, από τους τραγουδιστάδες ως τους οργανοπαίχτες.

---

"Και πτωχός πτωχώ φθονεί, και αοιδός αοιδώ"

---

Ο μόνος λόγος που το κατατάσσω εδώ είναι γιατί, όπως και να το κάνουμε, η λέξη «εγωισμός» και «φθόνος» προκαλεί περιέργεια όταν συνδυάζεται με την λέξη «ψάλτης».

Ο εγωισμός των μουσικών δεν είναι κάτι καινούριο. Ο εγωισμός των ψαλτάδων επίσης δεν είναι κανένα «κρυφό μυστικό» (όσο κι αν, για πολλούς λόγους, είναι περίεργο). Ο εγωισμός γενικά είναι κάτι τόσο γνώριμό μας όσο το όνομά μας.

Οι άνθρωποι που έχουν καταργήσει το «εγώ» τους και αντιμετωπίζουν τους άλλους καλοπραοαίρετα και με αγάπη και χαίρονται με την επιτυχία τους ή θαυμάζουν τα ταλέντα που ο Θεός χάρισε σ’ αυτούς, είναι ελάχιστοι. Οι περισσότεροι από εμάς, μόλις δούμε κάποιον που έχει ένα ταλέντο, σε ένα χώρο στον οποίο ανήκουμε κι εμείς, κοιτάμε να του βγάλουμε το μάτι, να τον μειώσουμε και να τον ταλαιπωρήσουμε. Βρίσκουμε τρόπους να του ρίξουμε το ηθικό, οργανώνουμε σκευωρίες εναντίον του και βάζουμε και δυο τρεις «αυλικούς» μας να μας συνοδεύουν με «ναι, ναι, όπως τα λες είναι... Και λίγα λες», στις συκοφαντικές «συναυλίες» που «ανεβάζουμε» προς «τιμήν» του.

Είναι επίσης μια αλήθεια ότι αυτός ο παλιοεγωισμός μας χτυπά ιδιαιτέρως σε ορισμένους κλάδους, όπως αυτός των μουσικών. Κι είναι λογικό να καταλάβει κανείς το γιατί: τα χειροκροτήματα, οι προβολείς και οι κολακείες δεν είναι παρά τα καλά κι αγαπημένα παιδάκια του κυρ Εγωισμού. Ήταν ποτέ δυνατό να μην νοιάζεται με περισσή θέρμη, σαν καλός πατέρας, να ... «παίζει» μαζί τους;

Μια άλλη επίσης αλήθεια είναι ότι, όπου υπάρχει πολλή χάρη και ευλογία, ο πειρασμός είναι μεγαλύτερος. Γι’ αυτό δεν θα πρέπει να προξενεί μεγάλη εντύπωση (όσο κι αν, στ’ αλήθεια, προξενεί...) όταν βλέπουμε τον εγωισμό να συχνάζει στα ψαλτήρια των εκκλησιών.

Οι άνθρωποι που ο Θεός τους έδωσε το τάλαντο να ψάλλουν για Εκείνον, θα έπρεπε κανονικά μόνο αυτό να έχουν στο νου τους εκείνη την ώρα. Αντί όμως να καταλάβουμε τι σημαίνει ακριβώς αυτό που κάνουμε όσοι ασχολούμαστε μ’ αυτήν την τέχνη της βυζαντινής μουσικής, που μας δόθηκε ως πολύτιμο δώρο, καταναλώνουμε τον χρόνο μας με το να προσπαθούμε, όχι μόνο να επιδείξουμε τις δήθεν φωνητικές μας ικανότητες, αλλά και να λασπώσουμε όλους τους υπολοίπους γύρω μας που ασχολούνται με το ίδιο πράγμα, κοκορομαχώντας κυριολεκτικά...

Έχει τύχει να παρακολουθήσω συζητήσεις ψαλτών. Πέραν από ελάχιστες, στην κυριολεξία, εξαιρέσεις, όλοι είχαν να πουν κάτι κακό για έναν συνάδελφό τους. «Ο τάδε δεν ψάλλει, αλλά τραγουδά», «ο τάδε είναι υπερβολικά συναισθηματικός», «Ο τάδε κατακρεουργεί την βυζαντινή»... «Ο τάδε δεν ξέρει τι λέει», «Ο τάδε δεν μπορεί να πιάσει σωστά τα διαστήματα, είναι άχρονος, είναι..., είναι..., είναι...»...

Αναρωτιέμαι καμιά φορά, όλ’ αυτά που λένε όλοι αυτοί οι μεγαλοψαλτάδες για τους άλλους, τα έχουν ποτέ στρέψει στον εαυτό τους; Έχουν μήπως αναρωτηθεί αν την τελευταία φορά που τους έγινε κάποια κριτική αρνητική, την έλαβαν υπόψη τους ή μήπως πραγματικά πιστεύουν πως είναι αλάνθαστοι; Υπάρχει στ’ αλήθεια ψάλτης αλάνθαστος ή γενικά, άνθρωπος αλάνθαστος; Και τελικά ο σωστός και ο ωραίος ύμνος εξαρτάται πραγματικά ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΟΝΟ από όλους αυτούς τους κανόνες που τον καθιστούν κομμάτι μιας τέχνης, όπως είναι η βυζαντινή;

Για να μην παρεξηγηθώ, σε καμία περίπτωση δεν λέω πως όλα αυτά έχουν την πολύ μεγάλη αξία τους: τα διαστήματα, ο χρόνος, το ύφος... Όλα. Πραγματικά, άνθρωποι με θεία έμπνευση τα έχουν χτίσει, χρόνια τώρα, κομμάτι-κομμάτι και μας τα παρέδωσαν για να τα διαφυλάξουμε. Aλλά στ’ αλήθεια, ΜΟΝΟ ΑΥΤΑ είναι η βυζαντινή μουσική. Αν είναι μόνο αυτά, τότε τι ακριβώς την διαφοροποιεί από την τέχνη της ΜΟΥΣΙΚΗΣ γενικά; Κι εκείνη θέλει το ύφος της, τον ρυθμό της, ακολουθεί τις κλίμακες και τους κανόνες της. Ασφαλώς και δεν είναι μόνο αυτά. Η Βυζαντινή μουσική έχει ένα «κάτι παραπάνω». Έχει τον «σκοπό» για τον οποίο μας δόθηκε. Κι αυτός δεν είναι άλλος από την Προσευχή.

Η Βυζαντινή μουσική δεν είναι παρά η μελωδική προσευχή της ψυχής. Είναι ένα χάρισμα από τον Θεό που μας ζητά, αφού το καλλιεργήσουμε, να Tου το δώσουμε πίσω. Τι να το κάνουμε λοιπόν, αν κάποιος έχει την ωραιότερη φωνή στον κόσμο, πιάνει τέλεια τα διαστήματα και τους ήχους, έχει άψογο χρόνο κι όμως δεν καταλαβαίνει γρι απ’ όσα λέει. Και όχι μόνο αυτό, αλλά, στο όνομα δήθεν της ΔΙΑΦΥΛΑΞΗΣ της τέχνης της βυζαντινής μουσικής, ΚΑΤΑΚΡΙΝΕΙ όλον τον κόσμο και, χωρίς καμιά επιφύλαξη, χωρίς καν να σκεφτεί αν και ο άλλος που μπορεί να τον ακούει είναι άνθρωπος, έχει τις ευαισθησίες του, έχει τις αδυναμίες του, μπορεί να στεναχωρηθεί, να πληγωθεί, να «πέσει» η διάθεσή του, εκφράζεται γι’ αυτόν με τα χειρότερα λόγια.

Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα χειρότερο που αυτοί οι άνθρωποι κάνουν. Ορισμένοι από αυτούς έχουν φτάσει σε τέτοια επίπεδα... η μάλλον υψίπεδα εγωισμού που κρίνουν ακόμα και τους Γεροντάδες. Έλεγε, για παράδειγμα, ο Γέροντας Πορφύριος πολλά για τους ψαλτάδες και τον εγωισμό τους. Μεταξύ άλλων είχε πει πως το πιο σημαντικό πράγμα στην ψαλμωδία είναι η προσευχητική διάθεση, να αισθάνεσαι την ώρα που ψάλλεις ότι προσεύχεσαι, γιατί έτσι στέλνεις με τη φωνή σου κύματα κύματα τη θεϊκή χάρη στην ψυχή αυτών που σε ακούν.... Και δεν έχει τόση σημασία αν δεν είσαι καλός φωνητικά, αν είσαι για παράδειγμα φάλτσος. Αρκεί να προσεύχεσαι...

Δεν ακύρωνε την γνώση της τέχνης, ούτε έλεγε «ανεβείτε όλοι οι φάτσοι στα ψαλτήρια». Προσπαθούσε μόνο να μας κάνει να καταλάβουμε ότι σε αυτήν την τέχνη άλλα πράγματα έχουν τη μεγάλη σημασία, γνωρίζοντας για τον εγωισμό που έχουν οι ψαλτάδες. Δεν έλεγε άλλωστε τυχαία την φράση: «Η κόλαση είναι γεμάτη ψάλτες»..., εννοώντας ασφαλώς ότι «το παιχνίδι το χάνουν» απ’ τον εγωισμό τους. Ακόμα λοιπόν και γι’ αυτόν τον Γέροντα, που ήταν όσο ζούσε, αλλά είναι ακόμα και σήμερα, μία από τις πιο σημαντικές πνευματικές μορφές της εποχής μας, μερικοί τέτοιοι «κούφιοι» (όπως ο Γέροντας ονόμαζε τους εγωιστές) ψάλτες έφτασαν στο σημείο να λένε: «είναι γνωστό πως οι Γεροντάδες συχνά τα μπερδεύουν και μιλάνε για την βυζαντινή ενώ δεν ξέρουν»... Τόσο πολύ ο εγωισμός τους έχει τυφλώσει τα μάτια που το μόνο που βλέπουν στην βυζαντινή είναι «διαστήματα» και «τρίγοργα». Μα αν δεν μιλήσει ο πνευματικός άνθρωπος, ο άνθρωπος που όλη του τη ζωή προσεύχεται, ο άνθρωπος που η ίδια η ζωή του είναι προσευχή στον Θεό, ...αν δεν μιλήσει αυτός, κι αν εμείς οι ανόητοι που το παίζουμε ψαλτάκια, δεν ακούμε έναν τέτοιον άνθρωπο τι λέει για την βυζαντινή, τότε ποιόν πρέπει να ακούμε;

Και για να μην τα πολυλογώ, επιχειρήματα υπεράσπισης υπάρχουν πολλά. Ακόμα κι αν τίποτα από τα προηγούμενα δεν «λέει κάτι» στα αυτιά ορισμένων και εξακολουθούν να υποστηρίζουν με θέρμη, ως θεματοφύλακες της τέχνης της εκκλησιαστικής βυζαντινής μουσικής, την «κριτική» τους στους άλλους, μου αρκεί να ακούσουν αυτό: ας πούμε –για παράδειγμα- ότι εσείς είστε αυτός που δέχεστε κάποια κριτική. Πότε υπάρχει περίπτωση να ακούσετε και να λάβετε σοβαρά υπόψιν εμένα –για παράδειγμα- που σας ασκώ την κριτική; Αν σας ακυρώσω; Αν σας πως «ανίκανο», «σκέτη κοροϊδία» ή όπως αλλιώς η «δίκαιη οργή» μου θέλει να σας χαρακτηρίσω; Αλήθεια, θα με ακούσετε τότε; Μήπως δεν θα σκεφτείτε ότι όλα όσα γράφω τα γράφω από μένος; Ότι, ακόμα κι αν ισχυρίζομαι πως θέλω να κάνω «κριτική» για να σας βελτιώσω, το μόνο που με ενδιαφέρει είναι να αποδείξω, για μυριοστή φορά, πόσο «εξαίρετος θεματοφύλακας» της τέχνης είμαι; πόσο «καταπληκτικός ψάλτης και θεωρητικός»; Πόσο υπέροχος άνθρωπος που έχει μάθει να τα λέει «σταράτα» και «ντόμπρα», «ευθαρσώς» και «χωρίς φόβο και πάθος»; Χρειάζεται να πω την απάντηση...;

Αντί για απάντηση λοιπόν, επειδή κι εσείς την ξέρετε, αφιερώνω στους ... «οιηματίες» (από την λέξη «οίησις» δηλαδή «εγωισμός») ψαλτάδες, όπως τόσο ωραία τους χαρακτηρίζει ο παππούλης της Σκιάθου Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, το ΥΠΕΡΟΧΟ αυτό κείμενό του...: