Τα μπλουζ του Πυθαγόρα

(αναδημοσίευση από το περιοδικό Έψιλον της Κ.Ελευθεροτυπίας, κείμενο: Γιώργος Χριστοδουλόπουλος)

Το ομώνυμο θεώρημα ίσως ήταν ήδη γνωστό από τον 6ο π.Χ. αιώνα κατά τον οποίο έζησε. Όμως πρώτος ανακάλυψε τα μουσικά διαστήματα από μια χορδή: την αρμονία που διέπει το Σύμπαν. Στο πέρασμά του από την Σάμο, την Αίγυπτο, την Βαβυλώνα, την Ινδία ως την περίφημη σχολή του στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας, ο Έλληνας φιλόσοφος άφησε τα ίχνη του σημαδεύοντας για πάντα την παγκόσμια σκέψη.

Περνούσε λένε κάποτε έξω από ένα σιδεράδικο και οι ήχοι από τα χτυπήματα των σφυριών τον οδήγησαν να ανακαλύψει την οκτάβα. Έτσι τουλάχιστον θέλει ένας από τους πολλούς θρύλους που κατά καιρούς κυκλοφόρησαν για τον Πυθαγόρα, τον μακρυμάλλη φιλόσοφο και ταξιδευτή από την Σάμο, ο οποίος εκτός από μαθηματικός και γεωμέτρης ήταν κυρίως μουσικός και -μέσω αυτής του της ιδιότητας-θεραπευτής. Γραπτά δεν άφησε, εκείνο όμως που έμεινε από τους βιογράφους του, τους μαθητές και όσους ακολουθούν και σήμερα τους δρόμους που άνοιξε είναι πως απ' όλες τις επιστήμες ανώτερη θεωρούσε τη μουσική. Ύψιστη μουσική για τον Πυθαγόρα-όπως και για τον Σωκράτη αργότερα- είναι η φιλοσοφία.

Βάση των πάντων ο αριθμός. Όλα τα γνωστά πράγματα έχουν αριθμό, δίδασκε. Χωρίς αυτόν τίποτα δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο στοχασμού και γνώσης. Τέλειος αριθμός το 10 - η ιερή Τετρακτύς, το άθροισμα των τεσσάρων, πρώτων φυσικών αριθμών (1+2+3+4=10) από τους οποίους δημιουργούνται οι αναλογίες των αρμονικών, η αρμονία, ο μεγάλος νόμος του σύμπαντος, η πηγή και η ρίζα της φύσης. Η τετρακτύς, που συχνά την ταύτιζαν με το Μαντείο των Δελφών, έγινε η ουσία της διδασκαλίας των Πυθαγορείων αλλά και αφορμή για πλείστες όσες διαστρεβλώσεις από τσαρλατάνους αριθμομάντεις, αποκρυφιστές, θεοσοφιστές και "ελληνόψυχους". Επέτρεπε όμως στους Πυθαγόρειους να μιμούνται με την μουσική την αρμονία των σφαιρών: των πλανητών και των άστρων που ανάλογα με την απόστασή τους από την Γη, αντιστοιχούσαν σε συγκεκριμένα μουσικά διαστήματα. Σύμφωνα με τους Νεοπυθαγόρειους και τον ρωμαίο Πλίνιο, η Γη εξέπεμπε ντο, η Σελήνη ρε, ο Ερμής μι ύφεση, η Αφροδίτη μι, ο Ήλιος σολ.. η κλίμακα της κοσμικής αρμονίας.

Ο Πυθαγόρας αντιλαμβανόταν το Σύμπαν ως ένα τεραστίων διαστάσεων μονόχορδο, τον "κανόνα", το ανώτατο άκρο του οποίου άγγιζε το απόλυτο πνεύμα και το κατώτατο την απόλυτη ύλη. Από τις υποδιαιρέσεις της χορδής αυτής δημιουργήθηκαν τα διαστήματα και μέσα από αυτά οι μελωδίες και οι ρυθμοί που χρησιμοποιούσε ο Πυθαγόρας για να θεραπεύει τα ανθρώπινα πάθη. Στα κουρδίσματά του στην επτάχορδη λύρα που έπαιζε βασίστηκε η αρχαία ελληνική μουσική, ενώ τις αρχές της αρμονίας του ενσωμάτωσε η ευρωπαϊκή μουσική μέχρι τον Μπαχ, που πρότεινε την υποδιαίρεση της οκτάβας σε 12 ημιτόνια - κάτι όμως που ήδη είχε κάνει, δύο χιλιάδες χρόνια πριν, ο Αριστόξενος από τον Τάραντα, από την Κάτω Ιταλία,από εκεί που 26 αιώνες πριν άκμασε η φιλοσοφκή σχολή του Πυθαγόρα.