Επαγγελματίες μουσικοί: Από τη σονάτα στο νοσοκομείο.

Πράγματι, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου κορυφαίοι μουσικοί αναγκάστηκαν να διακόψουν πρόωρα την καριέρα τους. Χαρακτηριστικές είναι περιπτώσεις του μεγάλου Σούμαν και του επίσης πιανίστα Παντερέφσκι που υπέστη, μεταξύ των άλλων, ρήξη ενός τένοντα. Ο δε περίφημος Σκριαμπίν αφοσιώθηκε στη σύνθεση αφού αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το πιάνο μετά από παρεμφερή σοβαρό τραυματισμό. Η πρώτη του σύνθεση ήταν μια σονάτα που έληγε με ένα πένθιμο εμβατήριο...

Παράγοντες κινδύνου
Οι στατιστικές εκτιμούν ότι πάνω από το 50% των επαγγελματιών μουσικών έχουν υποστεί κάποιο οξύ πρόβλημα υγείας που σχετίζεται με τη δουλειά τους. Συχνότερα ταλαιπωρούνται οι πιανίστες και αυτοί που παίζουν έγχορδα. Επίσης, οι γυναίκες διατρέχουν διπλάσιο κίνδυνο να αντιμετωπίσουν πρόβλημα υγείας, πιθανώς για ανατομικούς και ορμονικούς λόγους.

Τα περισσότερα προβλήματα οφείλονται στην υπερβολική καταπόνηση συγκεκριμένων μυϊκών ομάδων και τενόντων του χεριού. Η απότομη αύξηση του χρόνου εξάσκησης και παιξίματος συμβάλλει σημαντικά σε αυτό.

¶λλοι παράγοντες κινδύνου αφορούν την υπερβολική εξάσκηση χωρίς επαρκή διαλείμματα, η επιλογή ακατάλληλων μουσικών οργάνων και εξαρτημάτων (πχ υπερβολικό μέγεθος, κακός σχεδιασμός, άβολη στήριξη), η κακή στάση του σώματος, το ψυχρό περιβάλλον και το ψυχολογικό στρες.

Τέλος, δεν πρέπει να λησμονείται ότι ο επαγγελματίας μουσικός κινείται σε έναν εξαιρετικά ανταγωνιστικό χώρο με πολλά χαρακτηριστικά "πρωταθλητισμού", όπου συνηθίζει να επαίρεται για τις ασταμάτητες ώρες εξάσκησής τους και συχνά δεν έχει την πολυτέλεια να αναπαυθεί όταν παρουσιαστούν τα πρώτα συμπτώματα. The show must go on...

Είδη νοσημάτων
Τα νοσήματα που προσβάλλουν τους μουσικούς εξαρτώνται από το όργανο που παίζουν και κατατάσσονται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες:

Συνήθεις τραυματισμοί ανά μουσικό όργανο

Βιολί
Αυχεναλγία, σ. θωρακικής εξόδου, σ. καρπιαίου σωλήνα, σ. παγίδευσης ωλενίου νεύρου, δυσλειτουργία κροταφογναθικής άρθρωσης, τενοντίτιδα ώμου - καμπτήρων και εκτεινόντων του καρπού.

Πιάνο
Σ. θωρακικής εξόδου, επικονδυλίτιδα, τενοντίτιδα καμπτήρων και εκτεινόντων του καρπού, σ. καρπιαίου σωλήνα, σ. De Quervain, γάγγλιο ραχιαίας επιφάνεια χεριού, δυστονία δακτύλων-χεριών-ποδιών.

Κιθάρα
Τενοντίτιδα τρικεφάλου, δυστονία δακτύλων, σ. θωρακικής εξόδου, σ. καρπιαίου σωλήνα, τενοντίτιδα καμπτήρων του καρπού, καταπόνηση μεσόστεων μυών χεριού.

Φλάουτο
Σ. θωρακικής εξόδου, σ. παγίδευσης ωλενίου ν., τενοντίτιδα εκτεινόντων του καρπού, αυχεναλγία, οσφυαλγία, σ. De Quervain, δυστονία δακτύλων.

Κρουστά
Επικονδυλίτιδα, τενοντίτιδα καμπτήρων και εκτεινόντων του καρπού, σ. De Quervain, σ. καρπιαίου σωλήνα, τενοντίτιδα αχίλλειου .

- Τενοντίτιδες
Πρόκειται για φλεγμονή των τενόντων, οι οποίοι συνδέουν τους μυς στα οστό, και/ή του ελύτρου εντός του οποίου κινούνται και "γλιστρούν". Εκδηλώνεται με άλγος, αδυναμία και δυσκολία στην εκτέλεση κινήσεων. Οφείλεται στη διαρκή καταπόνηση με επαναλαμβανόμενες κινήσεις και τριβή του τένοντα λόγω φόρτωσης του άκρου σε κακή θέση.

Οι τένοντες είναι δυνατόν να υποστούν μερική ή πλήρη ρήξη ενώ μακροχρόνια η αποκατάστασή του με ουλώδη ιστό είναι δυνατόν να δυσχεραίνει σημαντικά την κίνησή του στο έλυτρο που το περιβάλλει.

- Δυστονίες
Η δυστονία είναι ουσιαστικά μια εντοπισμένη ακούσια σύσπαση κάποιου μυός. Δεν είναι πάντοτε επώδυνη αλλά σαφώς δυσχεραίνει το έργο του μουσικού καθώς μπορεί να προκαλέσει κράμπες, ξαφνική έκταση ή κάμψη μιας άρθρωσης, κόπωση και διάσπαση της προσοχής. Διαφέρει από την κλασική κράμπα ως προς την αιτιολογία (άγνωστη) και το γεγονός ότι δεν απαιτείται κόπωση προκειμένου να εμφανιστεί.

- Σύνδρομα παγίδευσης νεύρων
Έτσι ονομάζονται καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από την άσκηση πίεσης σε νεύρα από τους ιστούς που τα περιβάλλουν, συνήθως μύες ή τένοντες που φλεγμαίνουν και γίνονται οιδηματώδη. Το αποτέλεσμα είναι να εμφανίζεται άλγος, αιμωδίες (μουδιάσματα), μυϊκή αδυναμία και σε βάθος χρόνου ατροφία, ανάλογα με την περιοχή του χεριού που νευρώνει το πιεζόμενο νεύρο.

Πιο γνωστό είναι το σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα όπου το μέσο νεύρο πιέζεται έναντι οστών του καρπού από εννέα τένοντες στο χώρο που μοιράζονται. Στο σύνδρομο παγίδευσης του ωλένιου νεύρου το ομώνυμο νεύρο παγιδεύεται στην περιοχή του αγκώνα και συμπτώματα εμφανίζονται στο παράμεσο και μικρό δάκτυλο του χεριού.

Μια ολόκληρη ομάδα νεύρων που νευρώνει το χέρι, το βραγχιακό πλέγμα, παγιδεύεται μεταξύ πρώτης πλευράς και κλείδας στο σύνδρομο θωρακικής εξόδου, δίνοντας συμπτώματα που παραπλήσια των δύο προηγούμενων. Τέλος, μουσικοί που υποχρεούνται να κάθονται πολλές ώρες κινδυνεύουν να εμφανίσουν ισχιαλγία καθώς πιέζεται το ισχιακό νεύρο μεταξύ ποδιού και καθίσματος, ιδίως αν πρέπει να γέρνουν λίγο μπροστά ή στο πλάι.

- ¶λλες μυοσκελετικές παθήσεις
Η διαρκής εξάσκηση ταλαιπωρεί και καταπονεί τόσο τους μικρούς μύες των χεριών, όσο και μεγαλύτερες μυϊκές ομάδες εξαιτίας πχ του βάρους του οργάνου ή της ιδιαίτερης στάσης του σώματος που απαιτείται με αποτέλεσμα αυχεναλγία και οσφυαλγία. Πέρα από το άλγος, παρατηρείται συχνά σπασμός και μυϊκή αδυναμία.

¶λλες συνήθεις παθήσεις του μυοσκελετικού είναι η επικονδυλίτιδα (φλεγμονή στην περιοχή του αγκώνα που συνήθως παθαίνουν οι τενίστες), τραύματα στην περιοχή του ώμου και δυσλειτουργία της κροταφογναθικής άρθρωσης, δηλαδή της σιαγόνας όπως χαρακτηριστικά συμβαίνει στους βιολιστές.

Πρόληψη
Από τη στιγμή που οι παράγοντες κινδύνου είναι γνωστοί, αυτά τα επαγγελματικά νοσήματα μπορούν σε σημαντικό βαθμό να περιοριστούν λαμβάνοντας κάποια απλά μέτρα:

- Όχι στην υπερβολική εξάσκηση. Κάθε ώρα εξάσκησης πρέπει να ακολουθείται από τουλάχιστον 10-15 λεπτά διάλειμμα για ανάπαυση και ασκήσεις έκτασης. Αν πρέπει να αυξηθούν οι ώρες εξάσκησης, αυτό να γίνεται σταδιακά και όχι απότομα.

- Πρέπει πάντοτε να προηγείται προθέρμανση.

- Κατά τη διάρκεια της εξάσκησης να μην επαναλαμβάνεται το ίδιο μοτίβο αλλά να υπάρχει ποικιλία ώστε να μην καταπονούνται μονίμως οι ίδιοι μυς κατά τον ίδιο τρόπο.

- Ένα πρόγραμμα αεροβικής άσκησης όπως πχ κολύμβηση είναι ιδιαίτερα ωφέλιμο στο σώμα αλλά και το στρες, όπως και η σωστή διατροφή.

- Χρειάζεται προσοχή ώστε ο μουσικός να αναπτύξει και να καλλιεργήσει εξαρχής καλή τεχνική στο παίξιμό του και να επιλέξει τα σωστά όργανα και εξαρτήματα.

- Δεν χρειάζονται ηρωισμοί. Η προσφυγή στο ιατρό μόλις εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα επιτρέπει την άμεση παρέμβαση πριν η κατάσταση χρονίσει και γίνει δυσκολότερη η αντιμετώπισή της.

Προβλήματα και λύσεις
Η αλήθεια είναι ότι οι μουσικοί συχνά ταλαιπωρούνται από το ιατρό όταν προσφεύγουν για τέτοιες παθήσεις γιατί δεν μπορεί να κατανοήσει την ιδιαιτερότητα της κατάστασής τους. Ωστόσο, και οι μουσικοί πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η αποχή από το αντικείμενό τους για μικρό χρονικό διάστημα θα επιτρέψει την ταχύτερη και απροβλημάτιστη επάνοδο τους. Οτιδήποτε άλλο διακινδυνεύει την καριέρα τους.

Δυστυχώς η εξειδικευμένες ιατρικές υπηρεσίες προς τους καλλιτέχνες άρχισαν να αναπτύσσονται μόλις πριν από δύο δεκαετίες, χωρίς να έχουν σημειώσει την αλματώδη πρόοδο της αθλητιατρικής. Τα εξειδικευμένα κέντρα είναι σε θέση να προσφέρουν ολοκληρωμένες υπηρεσίες ιατρών και φυσιοθεραπευτών που κατανοούν τα ιδιαίτερα προβλήματα των μουσικών ενώ μπορούν να προτείνουν και αλλαγές στην τεχνική τους ώστε να προληφθούν παρόμοια φαινόμενα στο μέλλον και να εξελιχθεί πλέον η καριέρα τους απρόσκοπτα.

Αναστάσιος Μακρής, Ιατρός.
Health.in.gr, 26/09/2003