Τυφλοί Τραγουδιστές - Τυφλοί Μουσικοί

Είχα ανέκαθεν την απορία για τους ανθρώπους με τις ειδικές δυνατότητες, πώς να τα βγάζουν πέρα, πώς πορίζονται σ’ αυτή την κοινωνία, που ακόμα κι αρτιμελής να είσαι, τα πράγματα είναι δύσκολα.

Ξεκίνησα το θέμα να το ψάχνω, ορμώμενος πάντα, εκ των αναγκών που προκύπτουν, εφ’ όσον καταπιάνεσαι και πρόκειται να ασχοληθείς με θέματα που αφορούν στην Τέχνη.

 

 

Η έρευνα έφερε στο χαρτί διάφορα στοιχεία, παράξενα περίεργα αξιοπρόσεκτα…

Λαϊκοί, μπλουζίστες, έντεχνοι και ρεμπέτες, σπουδαγμένοι κι αυτοδίδακτοι, αλλοδαποί και ντόπιοι, με την αίσθηση της όρασης να μην υπάρχει, ανέπτυξαν ικανότητες στον τομέα της μουσικής και του τραγουδιού απίστευτα σπουδαίες...

Έτσι:

Από τον Όμηρο, όπου αναφέρεται ο Δημόδοκος, –ο τυφλός αοιδός-, που στο παλάτι του Αλκίνοου, όπου έμενε, τραγούδησε και ύμνησε τα κατορθώματα της Τροίας για λογαριασμό του Οδυσσέα. Άγνωστος, μετά το ναυάγιό του ο πολυμήχανος, στους αυτόχθονες Φαίακες κατά τη διάρκεια της εκεί παραμονής του κι ενώ ο Αλκίνοος έδινε χοροεσπερίδα προς τιμή των ναυαγών του, δίνει «παραγγελιά» ο Οδυσσεύς, κάτι να του παίξει κι ο Δημόδοκος αρχίζει να άδει: «Φιλονικία του Οδυσσέα με τον Αχιλλέα», «Δούρειο Ίππο» και «Καταστροφή της Τροίας». Η συγκίνηση του ναυαγού αποκάλυψε στους Φαίακες στη Ναυσικά και στον Αλκίνοο την πραγματική ταυτότητα του Οδυσσέα…

 

Μέχρι το Φωριέλ, αλλά και τους υπόλοιπους περιηγητές, που διατρέξανε την νεοσύστατη Ελλάδα, μετά το 1821 και οι οποίοι στα κείμενά τους και τα βιβλία τους μας αναφέρουν του περίφημους τυφλούς τραγουδιστές ή λυράρηδες, οι οποίοι γύριζαν από χωριό σε χωριό κι έπαιζαν μουσικές ή που τραγουδούσαν τραγούδια, που είχαν δημιουργήσει οι ίδιοι ή άλλα που τα φέρνανε από τα μέρη που περνούσαν. Τους τυφλούς αυτούς ραψωδούς τους υποδέχονταν τους καλοδέχονταν και τους άκουγαν με χαρά οι χωρικοί, τους οποίους και φιλοξενούσαν και τους φίλευαν με δώρα ή χρήματα ή και τα δυο μαζί.

 

Και μέχρι το διάσημο αριστοτέχνη πιανίστα Γιώργο Θέμελη, αλλά και του Μαρκόπουλου, «ο Χιώτης ο τυφλός τραγουδιστής…», έχουν μεσολαβήσει ονόματα κι «αδέσποτοι» δεκάδες, που υπηρέτησαν την Τέχνη και τα νάζια της, παρ’ όλο που ήσαν τυφλοί…

 

Εκεί όμως που «σκάλωσα», ήταν, όταν συνάντησα ένα πραγματικό φαινόμενο…

 

Έναν άνθρωπο που χάνει την όρασή του στα τρία του χρόνια.

Μαθαίνει φλάουτο, μαντολίνο και γίνεται (αναφέρεται ως) «διάσημος» περιφερόμενος μαντολινιστής, στην άγουρη, ήδη, ηλικία, των δεκατεσσάρων ετών…

Γίνεται σπουδαίος χορδιστής με παγκόσμιες διακρίσεις…

Αρωγός των τυφλών της μουσικής και

Σπουδαίος εφευρέτης…

Καταγωγή του η Πέργαμος, και αναφέρομαι στον Ευάγγελο Θ. Τσαμουρτζή, γεννηθέντα το 1885 και θανόντα στην Αθήνα το 1965 (οι πληροφορίες  για τον Τσαμουρτζή προέρχονται κυρίως από τη σπουδαία εργασία του Δημήτρη Ν. Καραβέλη, από βικιπαιδεια, και άλλα sites και σελίδες, φυσικά διασταυρωμένες, από προφορικές συζητήσεις και οπωσδήποτε διαμορφωμένες…):

 

 

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Θ. ΤΣΑΜΟΥΡΤΖΗΣ

Πέργαμος Μ. Ασίας 1885 - Αθήνα 1965.

Ιδιοσύστατη προσωπικότητα της Ελληνικής Τέχνης των Ήχων.

Μουσικός, εφευρέτης και μουσικός εφευρέτης (τυφλός από 3 ετών!) με σπουδές στο Ωδείο Αθηνών (στο οποίο το 1922 προσλήφθηκε ως γενικός υπεύθυνος οργάνων). Επίσης, ονομαστός χορδιστής πιάνων (με δίπλωμα Α' τάξεως από τα εργοστάσια πιάνων C. Rind και Boesendorfer της Βιέννης και θητεία τελειοποίησης στα εργοστάσια πιάνων Hupfeld της Λειψίας). Ήρθε σε επαφή με τη μουσική σε ηλικία 10 ετών, παίζοντας φλάουτο και μαντολίνο.

Το 1909 αναφέρεται ως περιοδεύων μαντολινιστής.

Το 1910 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και φοίτησε τόσο στον Οίκο Τυφλών όσο και στο Ωδείο Αθηνών κάνοντας μαθήματα άρπας -χορδίσματος πιάνων.

Με το ταλέντο και το μοναδικό «μουσικό αφτί» του, κέρδισε την εκτίμηση του Γ. Νάζου, που τον πήρε υπό την προστασία του.

Στα τέλη του 1911 πήγε στη Βιέννη και μαθήτευσε στην Αυτοκρατορική Σχολή Τυφλών, από την οποία πήρε το 1912 δίπλωμα καθηγητού μουσικογραφίας.

Μαθήτευσε επίσης στα προαναφερόμενα ονομαστά εργοστάσια πιάνων.

Επέστρεψε στην Αθήνα το 1912 και προς το τέλος της δεκαετίας του 1910 ίδρυσε Μουσικό Οίκο.

Το 1922 ταξίδεψε στη Γερμανία και ήρθε σε επαφή με σημαντικές προσωπικότητες του Χώρου των πιανιστών και των κατασκευαστών-χορδιστών πιάνων.

Όταν επέστρεψε οριστικά στην Αθήνα, προκήρυξε με δική του πρωτοβουλία-χρηματοδότηση Διαγωνισμό πιάνου σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη (1924) και στη συνέχεια, Διαγωνισμό βιολιού και σύνθεσης.

Έτσι, τον ίδιο χρόνο, ανακηρύχθηκε σε «μεγάλο ευεργέτη» του Ωδείου Αθηνών.

Υπήρξε εφευρέτης του πολύκροτου "πολυχόρδου".

Η πρώτη επίδειξη πολυχόρδου –εγχόρδου οργάνου τύπου άρπας, με 117 χορδές και με έκταση τις 6 περίπου οκτάβες- έγινε στο θέατρο "Ολύμπια" το 1937, με "πρώτη διδάξασα" τη διακεκριμένη αρπίστρια Mathilde Wassenhoven.

Τον ίδιο χρόνο του απενεμήθη το Μαυρογένειο Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών και ιδρύθηκε τάξη πολυχόρδου στο Ωδείο Αθηνών.

Το 1938 ταξίδεψε στην Αμερική με τη Φιλοθέη Αράγκη, προκειμένου να κατορθώσει τη διάδοση του πολυχόρδου στην Ομογένεια.

Διοργάνωσε συναυλίες και αναγορεύτηκε τακτικό μέλος του Chartered Institute of American Inventors.

Τις πληροφορίες μας δίνει ο συνθέτης Δ. Λεβίδης που έγραψε το 1940-41 "Ειδική μέδοδο για τη διδασκαλία του πολυχόρδου", -με τεχνική και δακτυλοθεσία από την Mathilde Wassenhoven - που μεταφράστηκε μεν στη γαλλική, αλλά παρέμεινε ανέκδοτη ("Méthode speciale destinée à l' enseignement du "Polycorde"-Technique et doigté' de Mme Mathilde Wassenhoven").

Από τον Απρίλιο του 1937, ο Λεβίδης, παρουσίασε -χωρίς επιτυχία- το έργο του «Παραλλαγές», για 3 «πολύχορδα», πνευστά και κρουστά.

Εκτός του Λεβίδη, που έγραψε ή μετέγραψε και άλλα έργα για «πολύχορδο», στο περιορισμένο ρεπερτόριο των αυθεντικών έργων για το όργανο, υπάρχουν δύο ακόμα ελλ. έργα: το «Παραμύθι» -Παραλλαγές για «πολύχορδο», του Γρ. Κωνσταντινίδη και η «Βαρκαρόλα» του Στ. Βαλτετσιώτη.

Στις λοιπές εφευρέσεις του Τσαμουρτζή, περιλαμβάνονται: το «γραφείο με αρχειοθήκη» -που μπορούσε να παραδώσει αμέσως σε ειδική θυρίδα οποιονδήποτε αρχειοθετημένο φάκελο-, το «μυριοστόμετρο» -που μπορούσε να μετρήσει με ακρίβεια, το χιλιοστό του χιλιοστού του μέτρου-, το «αυτόματο μουσικό αναλόγιο» -που μπορούσε να γυρίζει μόνο του τις σελίδες της παρτιτούρας, κατά βούληση του εκτελεστή-, το «ηχόρυθμο» -εξάρτημα που μπορούσε να προσκολληθεί σε οποιοδήποτε έγχορδο όργανο και να του βελτιώσει τον ήχο-, το «μέτρο για τυφλούς» -που παρείχε την ευχέρεια στους τυφλούς να μετρούν αποστάσεις με ακρίβεια, χιλιοστού του μέτρου-, ο «πολύγραφος για τυφλούς» -που επέτρεπε στους τυφλούς να στοιχειοθετούν και να εκτυπώνουν, χίλια αντίτυπα, ενός κειμένου, στην ειδική γραφή του «συστήματος Μπράιγ» μέσα σε μια ώρα, κάτι, που ως τότε, ήταν αδύνατον.

Η τελευταία αυτή εφεύρεση δόθηκε δώρο προς χρήση των τυφλών σε 33 κράτη και εξασφάλισε στον δημιουργό της τον τίτλο του «διεθνούς ευεργέτου».

Όμως ο Τσαμουρτζής έχασε μεγάλο μέρος της περιουσίας του, κατά το 2ο  Παγκόσμιο Πόλεμο και στη συνέχεια, παρά τις έντονες προσπάθειές του, δεν κατάφερε να συντηρήσει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για το «πολύχορδο» και τις λοιπές εφευρέσεις του.

Στα τελευταία χρόνια της ζωής του έμεινε παράλυτος.

Τραγούδια που συνέθεσε: «Ο Ύμνος της Σμύρνης», «Ακρογιάλι», «Ανταγαπάσαι», «Δεν θέλω τα ματάκια μου», «Το μυρολόγι (sic) του βοσκού», κ.λπ.

Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στη θαυμάσια, από κάθε άποψη διπλωματική εργασία του Δημήτρη Ν. Καραβέλη, «Ευάγγελος Θ. Τσαμουρτζής: Η ζωή και το έργο του» Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ, 1998, επιβλέπων καθηγητής Δ. Γιάννου.

 

Ακολουθούν λίγα βιογραφικά στοιχεία για τον άνθρωπο που κράτησε στο προσκήνιο με την εργασία του αυτή τη ζωή και το έργο του πολυσχιδούς Έλληνα τυφλού χορδιστή και εφευρέτη Ευάγγελου Τσαμουρτζή, αναδεικνύοντας ουσιαστικά για πρώτη φορά, άγνωστες πτυχές της προσωπικότητάς του, που άλλως μάλλον θα πέρναγε απαρατήρητος, καταχωνιασμένος στα πιο αραχνιασμένα χρονοντούλαπα της Μουσικής Ιστορίας.

Άγνωστες οι αιτίες, για τις οποίες, ο άνθρωπος αυτός ο Τσαμουρτζής, δε μνημονεύεται, από τους αρμόδιους, των μουσικών πραγμάτων…

 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ  Ν.  ΚΑΡΑΒΕΛΗΣ

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1966, όπου και ξεκίνησε μουσικές σπουδές σε ηλικία έξι ετών, παρακολουθώντας μαθήματα κλασσικού πιάνου, με άριστους δασκάλους: Ζ. Χατζηπανωρίου, Ε. Βαλαχή (πτυχίο) και στη συνεχεία Χ. Παρθενιάδη – Φλώρου, Π.  Μπεράτη (δίπλωμα), αποφοιτώντας αντιστοίχως με Άριστα παμψηφεί και Διάκριση. Επί σειρά ετών παρακολούθησε μαθήματα ανώτερων θεωρητικών λαμβάνοντας με τις ανώτατες τιμητικές διακρίσεις τα πτυχία  Αρμονίας, Ενοργάνωσης και Διεύθυνσης Μπάντας, Αντίστιξης, Φούγκας, και Σύνθεσης. Μελέτησε  Ενορχήστρωση  αρχικώς με τον Μ.Ροζάκη και εν συνεχεία με τον Κ.Κλάββα, ενορχήστρωση για μικρά και μεγάλα ορχηστρικά σύνολα. Το 1985 εισήχθη στο νεοσύστατο τότε τμήμα Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ., όπου ολοκλήρωσε τις σπουδές του με Πτυχίο Μουσικολογίας, ενώ η διπλωματική εργασία  αποφοίτησής του διαπραγματευόταν την ζωή και το έργο του πολυσχιδούς Έλληνα τυφλού χορδιστή και εφευρέτη Ευάγγελου Τσαμουρτζή, αναδεικνύοντας ουσιαστικά για πρώτη φορά, άγνωστες πτυχές της προσωπικότητάς του. Ως πιανίστας έχει συμπράξει τόσο σε συναυλίες μουσικής δωματίου  πραγματοποιώντας το 1994 κύκλο εμφανίσεων σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Κατερίνη, με έργα για φαγκότο και πιάνο, όσο και συναυλίες ορχηστρικής υφής (Jesus Christ Superstar, 1997 & Showtime 1999). Επί σειρά ετών συνεργάσθηκε στενά με αρκετά ωδεία (Πινδάρειο, Ραΰμόνδη, Ευγενίδειο, Χ.Α.Ν., Λυκαβηττού, Αναγέννηση, Κεντρικό, Ελληνικό (Κεντρικό ίδρυμα & Αμαρουσίου), διδάσκοντας πιάνο, ανώτερα θεωρητικά, ιστορικά μαθήματα καθώς και σύνθεση, ενώ από την τάξη του έχουν αποφοιτήσει την τελευταία εικοσαετία  περισσότεροι από 150 μαθητές με αξιόλογη καλλιτεχνική πορεία. Τα τελευταία χρόνια είναι καθηγητής σύνθεσης, ανώτερων θεωρητικών και πιάνου στο ωδείο «Ορφείο» Αθηνών και στο Εράτειο ωδείο. {ΠΗΓΗ: από το πρόγραμμα ΤΕΛΕΤΗΣ ΕΓΚΑΙΝΙΩΝ – ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΟΥ ΔΗΜΟΥ ΜΟΥΡΙΚΙΟΥ - ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΟΖΑΝΗΣ – 19/09/2009 -  ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΩΔΕΙΟΥ ΜΟΥΡΙΚΙΟΥ (Δ.Ω.Μ.)}

 

 

Ακολουθούν βιογραφικά στοιχεία για τον εξαίρετο, ευφάνταστο και πρωτοπόρο μουσικοσυνθέτη, που με το πείσμα το και τα όνειρά του κατάφερε να προηγηθεί κατά πολύ της εποχής του.

Που κατάφερε να βρίσκεται το ίδιο μπροστά και του σήμερα, αφού ήταν από τους πρώτους που πειραματίστηκαν με «ανορθόδοξους» συνδυασμούς οργάνων, όπως το περίφημο «αιολικό ντετσέτο» του, που αποτελείτο από 10 όργανα: κουαρτέτο εγχόρδων με σουρντίνες πλην του 1ου  βιολιού, πιάνο, τσελέστα, 2 άρπες, κύμβαλα, ντέφι, ταμπούρο, γκονγκ, κάσα ρουλάντε).

Ο ίδιος που έφερε στη Γαλλική Ακαδημία Καλών Τεχνών, δύο Ανακοινώσεις, για την έλξη των φθόγγων στο μουσικό άπειρο και για τη σχέση των φυσικών φαινομένων με την τέχνη, αποδεικνύοντας, με τα όργανα της ορχήστρας το μουσικό λόγο του ύψους του ήχου, σε αναλογία προς τον μαθηματικό λόγο της καμπύλης της παλίρροιας και της αμπώτιδος στον ωκεανό.

Για τις επιστημονικές αυτές ανακοινώσεις του παρασημοφορήθηκε από τη Γαλλική Ακαδημία.

Έστησε ολόκληρη ομάδα διάδοσης του Πολύχορδου σε όλο τον κόσμο…

 

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΕΒΙΔΗΣ

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1886, απεβίωσε στο Παλαιό Φάληρο το 1951.

Διακεκριμένος συνθέτης, καταγόμενος από ιστορικές οικογένειες στρατιωτικών και πολιτικών της Κωνσταντινούπολης.

Έδειξε από μικρός την ιδιαίτερη μουσική κλίση του.

Σπούδασε στο Ωδείο Λότνερ και στο Ωδείο Αθηνών (1898-1905) στις τάξεις των Καρόλου Μπέμερ, Λαυράγκα, Μαντσίνι και Φρανκ Σουαζύ.

Συνέχισε στο Ωδείο της Λοζάννης 1906-7, τάξη του Αλεξάντρ Ντενερεάζ και στη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου (1907-8) με τους Φρήντιχ Κλόζε (φούγκα), Φέλιξ Μοττλ (ενορχήστρωση) και ίσως τον Ρίχαρντ Στράους (σύνθεση).

Το 1908 τιμήθηκε με το Βραβείο σύνθεσης «Φραντς Λιστ» για τη «Ρομαντική Σονάτα για πιάνο», σε φα ελάσσονα, έργο 16 (σύνθεση κυκλικής φόρμας με πολλά δραματικά ξεσπάσματα).

Επέστρεψε για λίγο στην Ελλάδα και το 1910 εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Γαλλία.

Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο πήγε εθελοντής στον γαλλικό στρατό, με αποτέλεσμα να πάρει τη γαλλική υπηκοότητα.

Συνολικά έμεινε στο Παρίσι 22 χρόνια.

Εκεί ευτύχησε να ακούσει τα περισσότερα έργα του να εκτελούνται στις συναυλίες Colonne (υπό τη διεύθυνση του Γκαμπριέλ Πιερνέ), στα κοντσέρτα Pasdeloup, στα Conserts Rouges, Staram, Τouche και στις συναυλίες διάσημων μαέστρων (λ.χ. ο Κουσεβίτσκυ, εκτός από το Παρίσι, συμπεριέλαβε έργα Λεβίδη και στα προγράμματά του της Ν. Υόρκης).

Το 1932 εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα και δίδαξε στο Ελληνικό Ωδείο και στο Μουσικό Λύκειο Αθηνών (στους διάφορους κατά καιρούς μαθητές του και οι: Μενέλαος Θεοφανίδης, Θωμάς Ι. Μπαϊρακτάρης, κ.α.).

Το 1933 διορίστηκε στη Φιλαρμονική του Δήμου Αθηναίων και μετά, στα Υπουργεία Τέως Διοικήσεως Πρωτευούσης και Παιδείας.

Το 1934 ίδρυσε το Φαληρικό Ωδείο (σήμερα παράρτημα του Ελληνικού Ωδείου) στο οποίο δίδασκε πιάνο και η σύζυγός του Λέλα Λεβίδη.

Επίσης ασχολήθηκε ειδικά με το «Πολύχορδον» του Ευάγγελου Τσαμουρτζή, συνθέτοντας έργα και γράφοντας μάλιστα ειδική μέθοδο γι’ αυτό.

Στο διάστημα 1945-1947, την περίοδο που ο Καλομοίρης είχε αποσυρθεί, διετέλεσε πρόεδρος της ΕΕΜ.

Στη συνέχεια και μέχρι το 1948) ξαναπήγε στο Παρίσι, για να επιστρέψει και να πεθάνει στην πατρίδα του σχεδόν απαρατήρητος.

Όσο ήταν στη Γαλλία, ο Λεβίδης με το ψευδώνυμο D. Sidivel –το επίθετό του ανάποδα- μελοποίησε αρκετά ελαφρά τραγούδια σε στίχους γαλλικούς και δικούς του, ενώ στον αντίποδα, ήταν ο πρώτος συνθέτης που έγραψε μουσική για τον Μωρίς Μαρτενό και το ηλεκτρικό του όργανο Ondes Martenot ("Κύματα Μαρτενό"), συνδέοντας το όνομά του, με τις πρώτες συναυλίες του οργάνου, στο Παρίσι 20/04/1928 και στην Αθήνα 22 και 24/03/1932.

Κατά τον Γ. Λεωτσάκο, ο Λεβίδης, έγραψε και το θεωρητικό πόνημα «Τεχνική της Μουσικής Τέχνης», που ήταν μισοτελειωμένο το 1949, αλλά δεν έχει ακόμα εντοπιστεί.

Ως δημιουργός, ωθήθηκε από τον πιεστικό μυστικισμό του, να επεξεργαστεί πρωτότυπα και λεπτοφυή ηχητικά πλέγματα.

Η ιδιότυπη τεχνοτροπία του, περιβάλλει τις συνθέσεις του, με ονειρική ατμόσφαιρα και με οράματα παραδείσιας απεραντοσύνης, μια «μετα-ιμπρεσιονιστική» τεχνική, αξιοσημείωτα εκλεπτυσμένη, που καθιστά ευδιάκριτο τον εμπνευστή της: έναν μουσικό της μοντέρνας «ορθοδοξίας», έναν τεχνίτη του «εσωτερικού» ρυθμού και των ανεπαίσθητων αντιθέσεων ηχοχρωμάτων και πυκνοτήτων, έναν αθεράπευτο νοσταλγό της αρχαιοελληνικής «τροπικής» κομψότητας μα και ρωμαλεότητας, έναν υπερευαίσθητο ποιητή των ήχων και τελικά, έναν ακόμα μεγάλο Έλληνα συνθέτη στα αζήτητα...

Το 1974 ο κληρονόμος του Φαίδων Μπουμπουλίδης δώρισε στην Εθνική Βιβλιοθήκη όσα μουσικά χειρόγραφα του Λεβίδη διέθετε. Επίσης, στο Μουσικό Αρχείο του Γ. Λεωτσάκου, σώζονται πολλές από τις γαλλικές εκδόσεις έργων του συνθέτη, κυρίως του Οίκου F. Durdilly- Ch. Hayet, Succeseur.

Παρ' όλα αυτά, σημαντικό μέρος του έργου του είναι προς το παρόν χαμένο.

Τα κυριότερα έργα του:

α) σκηνικά: «Ο βοσκός και η νεράιδα» - μονόπρακτο μπαλέτο, το οποίο το 1923 η   Ίντα Ρουμπινστάιν το τίμησε με το χορό της. «Το φυλαχτό των θεών», μπαλέτο, (σώζονται αποσπάσματα).

β) για ορχήστρα: «Μικρή Σουίτα» σε ρε μείζονα για έγχορδα 1902-3 ή 1904-5, δύο «Πρελούντια» σε ντο μείζονα και ρε ελάσσονα  1910, «Συμφωνικό ποίημα» για βιολί ή «Κύματα Μαρτενό» και ορχήστρα 1926, «La Terre dans l' Espace» («Η γη στο διάστημα»), συμφωνικό ποίημα για μεγάλη ορχήστρα, «Χορογραφικαί στροφαί», συμφωνικό ποίημα.

γ) για οργανικά σύνολα: «Variations», για φλάουτο, αγγλικό κόρνο, 2 κλαρινέτα, σαξόφωνο, κλαρινέτο μπάσο, τρομπέτα, πιάνο, άρπα και κρουστά, «Αρχαϊκός ύμνος», για κουϊντέτο εγχόρδων, άρπα, όμποε και κρουστά, «Divertissent» («Ντιβερτιμέντο»), για αγγλικό κόρνο και «αιολικό ντετσέτο», 1911,

δ) για φωνή και ορχήστρα: «Νεκρική πομπή», μεγάλο συμφωνικό ποίημα για μικτή χορωδία και ορχήστρα, γραμμένο για τη μετακομιδή των βασιλικών σκηνωμάτων στην Αθήνα ή ... για τους πεσόντες αγωνιστές 1940-41, όπως γράφει το 1946 το Πρόγραμμα της Α' εκτέλεσης του έργου... . «4 Περσικά Ρουμπαγιάτ», στίχοι Ομάρ Καγιάμ, Χαφίζ, 1912-1914: «Ξύπνησε πια», «Μόνος με σένα», «Σκέψου», κ.λπ., «Σειρήνα-Θαλασσινό», σε κείμενο Λεβίδη, για φωνή και ορχήστρα ή «αιολικό ντετσέτο» 1926, «De Profundis» («Εκ βαθέων»), σε κείμενο Λεβίδη, 1929, «Το κυπαρίσσι», σε στίχους Παλαμά, 1934, «Νοσταλγικό τραγούδι», για μικτή χορωδία χωρίς κείμενο και ορχήστρα, «Ο Τάφος» για φωνή, αγγλικό κόρνο και «αιολικό ντετσέτο», «Τα παληκάρια της Πίνδου», για χορωδία και ορχήστρα 1941, «Ιλιάδα», για απαγγελία, χορωδία και ορχήστρα, 1942-1943, «Ο Λεβέντης και ο Χάρος» 1944.

ε) πιάνο-μουσική δωματίου: «Μενουέτο» 1898, «Εμπρομπτύ» σε σι ελάσσονα 1902 ή 1903, «Σονάτα» 1908, «Φούγκα» σε μι ελάσσονα για κουαρτέτο εγχόρδων, «Κουαρτέτο εγχόρδων» και αρκετά έργα για πολύχορδο.

στ) τραγούδια (φωνή-πιάνο): σώζονται 11, τα περισσότερα τυπωμένα στη Γαλλία (μερικά είναι και ενορχηστρωμένα).

Επίσης πολλά ελληνικά τραγούδια σε δικούς του στίχους και θρησκευτικές συνθέσεις.

Από τα συμφωνικά έργα του Λεβίδη, η ΚΟΑ έδωσε σε Α΄ εκτέλεση τα εξής: «Δύο πρελούντια» 21/03/1943, «Το Κυπαρίσσι» 08/04/1945, «Ο γυρισμός στη σκλαβωμένη πατρίδα» 26/101945, «Μικρή Σουίτα σε ρε μείζονα» (23/06/1945, «Ιmpromptu» 15/07/1946, «Νεκρική Πομπή» 26/10/1946. (ΠΗΓΗ: 1.- Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής τόμος 3 Τάκη Καλογερόπουλου 2.- http://www.classicalmusic.gr 3.- http://thesaurus.iema.gr 4.- http://en.wikipedia.org  5.- Διάφορες πληροφορίες από φυλλάδια κ.α.)

 

Αφού θαυμάσατε όρεξη για μουσική και φανταστικές ιστορίες από το μέλλον της,  μέσω των βιογραφικών στοιχείων των ανωτέρω μουσικών, βλέποντας βέβαια και τη συστηματική παραγνώρισή τους, πάμε τώρα να γνωρίσουμε και τους πρώτους ανθρώπους που έπαιξαν με το περίφημο Πολύχορδον του Ευάγγελου Θ. Τσαμουρτζή:

 

 

Αράγκη Φιλοθέη

το γένος Σπύρου Καίσαρη.

Εκλεκτή Αθηναία αρπίστρια, με σημαντική συμμετοχή στις αθηναϊκές συμφωνικές Ορχήστρες της τριακονταπενταετίας 1930-1965.

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1898 και σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών, με τη Mathilde Wassenhoven.

Έπαιξε επί δωδεκάμισι χρόνια στη Συμφωνική Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών και στη συνέχεια μονιμοποιήθηκε στην ΚΟΑ, από την ίδρυσή της το 1943, παίζοντας μέχρι τη συνταξιοδότησή της, 31/12/1965).

Παράλληλα έπαιζε στην Ορχήστρα της ΕΛΣ και σε άλλα αθηναϊκά συμφωνικά Συγκροτήματα και Σύνολα.

Είχε πολλούς και σπουδαίους μαθητές-μαθήτριες.

Πέθανε το 1997. (ΠΗΓΗ: http://thesaurus.iema.gr)

 

Wassenhoven Mathilde

το γένος Cremer.

Βρυξέλλες 1882 - Αθήνα 24/02/1969.

Διακεκριμένη αρπίστρια και καθηγήτρια της άρπας, στο Ωδείο Αθηνών, 1902-1968.

Από τις αρχές του 20ου  αι. συμμετείχε σε πολλές συναυλίες ως σολίστ και ήταν μέλος της Ορχήστρας του Ωδείου Αθηνών και στη συνέχεια της ΚΟΑ, της Ορχήστρας του "Ελλ. Μελοδράματος", της ΕΛΣ και της Ορχήστρας του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών).

Σπούδασε στο Ωδείο Βρυξελλών, με τον S. E. Merloo -δίπλωμα άρπας το 1899. Το 1906 παντρεύτηκε το Λουδοβίκο Βασενχόφεν.

Μαζί με το συνθέτη Δ. Λεβίδη μελέτησαν το νέο όργανο "Πολύχορδον" που εφευρέθηκε από τον Ευάγγελο Τσαμουρτζή και είναι η "πρώτη διδάξασα", όταν εκτέλεσε διάφορες χαρακτηριστικές συνθέσεις, με τη μαθήτριά της Φιλοθέη Καίσαρη-Αράγκη, κατά την παρουσίαση-επίδειξη του οργάνου αυτού το 1936 στην Ακαδημία Αθηνών, από τον Δημ. Μητρόπουλο.

Προσελήφθη στην ΚΟΑ από την ίδρυσή της 1943 και απεχώρησε λόγω ορίου ηλικίας στις 23/07/1952.

Στους διπλωματούχους μαθητές της περιλαμβάνονται ονομαστοί αρπιστές, όπως: η προαναφερμένη Φιλοθέη Καίσαρη-Αράγκη, η Μαρία Βασιλειάδου-Συκώκη, ο Πολυχρόνης Σοφράς, η Βίκυ Παπαδημητρίου κ.ά.

Στο δε «πολύχορδο» μαθητής ήταν ο Χαράλαμπος Χαλικιάς. (ΠΗΓΗ: http://thesaurus.iema.gr)

 

 

Wassenhoven Ludwig

Γεννήθηκε στο Muelheim της Ρηνανίας το 1878. Σπούδασε στο Ωδείο της Κολωνίας στην τάξη του διάσημου Max Van De Sandt, μαθητή του Λιστ. Συνέχισε ανώτερες σπουδές στη Βιέννη, ως μαθητής του παγκόσμιας φήμης πιανίστα Emil Von Sauer, επίσης μαθητή του Λίστ. Το 1900 πρώτευσε στον διαγωνισμό για το βραβείο Bach και το 1904 τιμήθηκε με το βραβείο "Nicolaus Rubinstein". Τον ίδιο χρόνο, με εισήγηση του E. Non Sauer, μετακλήθηκε από τον Γ. Νάζο στην Αθήνα, για να αναλάβει την τάξη του πιάνου στο Ωδείο Αθηνών. Διαπρεπής πιανίστας και καθηγητής πιάνου στο Ωδείο Αθηνών, από το 1904 ως το θάνατό του, με σημαντική προσφορά στη μουσική ανάπτυξη της ελληνικής πρωτεύουσας. Επίσης, πιανίστας της Ελληνικής Βασιλικής Αυλής 1908 και σολίστ σε πλήθος συναυλίες ως το 1914, που ατυχώς έχασε την όρασή του και υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από την ενεργό συμμετοχή στην καλλιτεχνική ζωή του τόπου. Εξακολούθησε όμως την «κατ' οίκον» διδασκαλία του πιάνου ως το 1920, οπότε επιδεινώθηκε η κατάσταση της υγείας του και κατέπεσε «κλινήρης». Το 1911 τιμήθηκε από τη Γαλλική Κυβέρνηση με τον τίτλο του Αξιωματικού της Γαλλ. Ακαδημίας (Officier D' Academie). Το 1921 τιμήθηκε με τον Σταυρό του Ιππότη του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος. Ως σολίστ, έφερε στην Ελλάδα τους Brahms, Grieg, κ.α., που ήταν ώς τότε άγνωστοι στο Αθηναϊκό Κοινό. Ως καθηγητής, δίδαξε  πλείστους διαπρεπείς Έλληνες μουσικούς, όπως τους: Θησέα Πίνδιο, Ήβη Πανά, Αντώνιο Σκόκο, Δημήτρη Μητρόπουλο, Aνδρέα Νεζερίτη, Αλέκο Κόντη, Κατίνα Παρασκευά - Σκόκου, κ.α.) (ΠΗΓΗ: http://thesaurus.iema.gr)

 

Ονόματα επί ονομάτων, σπουδαίοι χαρακτήρες όλοι τους.

Μουσικοί, που κάποιο αόρατο χέρι φτιάχνοντας ή παίζοντας με τη σύμπτωση του σύμπαντος, τους φέρνει δίπλα δίπλα, για να αφήσουν το απίστευτο στίγμα τους, στα όρια της Τέχνης και στην καρδιά της Μουσικής.

 

Τυφλοί, που λες κ’ η σύμπτωση τους έφερε όλους μαζί, για να στερεώσουν τη δύναμη που έδωσαν, οι πεισματικές προσπάθειες,μ του άλλου τυφλού, του ξένου, στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα, του Μπράιγ.

Του τυφλού Λουδοβίκου Braille, που με την εφεύρεσή του στη Γαλλία, αυτής της γραφής braille, που έδωσε τη δυνατότητα στους τυφλούς να σπουδάζουν πλέον συστηματικά και επιστημονικά τη μουσική. Ναι και τη μουσική.

 

Στη Γαλλία είχαν αμέσως αρχίσει να χρησιμοποιούν, όχι μόνο το αλφάβητο για την ανάγνωση και τη γραφή πεζών κειμένων, αλλά και να χρησιμοποιούν τη μουσική γραφή Braille, προς απόδοση μουσικών κειμένων. Έτσι δόθηκε στους τυφλούς η δυνατότητα να γράφουν και να διαβάζουν οποιοδήποτε μουσικό κείμενο:

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ BRAILLE:

 

ΑΓΓΛΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ BRAILLE:

Η ανάγνωση γίνεται από αριστερά προς τα δεξιά και από πάνω προς τα κάτω, όπως και στην κανονική γραφή των βλεπόντων της Δυτικής γραφής. Οι 125 λέξεις είναι μία καλή απόδοση ανάγνωσης στο λεπτό. Χρησιμοποιώντας –κυρίως τους δείκτες- και τα δύο χέρια μπορεί η απόδοση να φτάσει και τις 250 λέξεις. Έξι στίγματα – κουκίδες, που σε θέσεις των δύο οριζοντίως και των τριών καθέτως, αριθμούμενες από πάνω προς τα κάτω 1-2–3 αριστερά και  4–5–6 δεξιά, το ονομαζόμενο εξάστιγμο. Οι 64 συνδυασμοί των κουκίδων αυτών αποτελούν και την αντιστοίχησή τους στα γράμματα στους αριθμούς, των διαφόρων χωρών.

 

Ο Μπράιγ αφιέρωσε πέντε περίπου χρόνια για να τελειοποιήσει το σύστημά του, αλλά η αναγνώριση ήρθε δύο χρόνια μετά το θάνατό του…

 

Δεν υποδέχτηκαν με θέρμη το σύστημα του τυφλού Μπράιγ λέγοντας πως είναι κουραστικό και καθόλου πρακτικό.

 

Ο Μπράιγ δεν τα παράτησε, ασχολήθηκε πολύ περισσότερο, με τη μέθοδό του επεκτείνοντάς την και στη σφαίρα της Μουσικής αλλά και των Μαθηματικών.

 

Επίσης κατασκεύασε και γραφομηχανή προκειμένου οι τυφλοί να αποδίδουν τις σκέψεις τους στο σύστημα Μπράιγ.

 

Στη μουσική σημειογραφία η μέθοδος αποδόθηκε ως εξής:

ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΘΟΔΟΥ BRAILLE:

Οι πρακτικές και οι ανάγκες ακολουθώντας τα βήματα των πρωτοπόρων της εποχής, έφεραν και στη Βυζαντινή μουσική, τη μέθοδο διδασκαλίας Μπράιγ ως προς την ανάγνωσή της αλλά και τη γραφή της. Πάρα κάτω ο πίνακας:

ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ BRAILLE:

«Με την ίδρυση του Οίκου Τυφλών στην Καλλιθέα στις αρχές του εικοστού αιώνα, μαζί με την γραφή άρχισε να διδάσκεται και η μουσική γραφή και έτσι άρχισαν και οι έλληνες τυφλοί να σπουδάζουν επιστημονικά την ευρωπαϊκή μουσική. Έτσι έχουμε τους μεγάλους μουσικούς όπως ήταν ο Γιώργος Θέμελης (του πιάνου), και οι δάσκαλοι όπως ο Αντώνης Ζαχόπουλος (του βιολιού), ο Πέτρος Θαναηλίδης (του πιάνο και του ακορντεόν) και ο Σταύρος Πέτσαλης (στη θεωρία, τη μουσικογραφία και τις χορωδίες) κλπ.»  (απόσπασμα από «Ο τρόπος μελέτης και απόδοσης μουσικών κειμένων από άτομα στερούμενα όρασης. Εκτύπωση και έκδοση ειδικών μουσικών κειμένων.* Εισήγηση του Μανώλη Μπασιά στο συνέδριο που έγινε στον Πειραϊκό Σύνδεσμο τη 2 Νοεμβρίου 1998.

 

Ακολουθεί τιμητικός κατάλογος ορισμένων από τους μουσικούς που έζησαν και δούλεψαν από κει…

Από τη Μικρά Ασία που έστειλε τόση μουσική σε μας…

Τόση μουσική που δε θα μπορούσε να χωρέσει σε μπαγκάζια προκειμένου να μεταφερθεί…

Τόση μουσική, που μετά την καταστροφή, από μυαλού κι ανάμνησης, από την τόση νοσταλγία, κατάφερε να γεμίσει την Ελλάδα, με ήχους, τρόπους και ανθρώπους, που τίμησαν την καταγωγή τους, την τέχνη τους, το μεράκι για τη ζωή, όπως ο συμπατριώτης τους, ΜΑΣ: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Θ. ΤΣΑΜΟΥΡΤΖΗΣ.

 

1.- Dimitrie Cantemir (Δημήτριος Καντεμήρης 1673-1727)

2.- kemani Anastasios

3.- kemani Andon

4.- kemani Stefano

5.- kemani Todoraki (Todoraki Ağa π. 1860)

6.- Kemani Zafiraki 1901 - 1925.

7.- Kemençeci Anastas
8.- Kemençeci Lambros

9.- Kemençeci Parasko Παράσχος Λεονταρίδης 1912 - 1974. Ήταν γιος του Αναστάσιου Λεονταρίδη και αδελφός του Λάμπρου.

10.- Kemençeci Sotiri του 20ού αι. Το πραγματικό του όνομα ήταν Σωτήρης Τσάνταλης και ήταν ανιψιός του Αν. Λεονταρίτη. Ο αδελφός του Νικολάκης Τσάνταλης ήταν κι αυτός λυράρης. Πέθανε το 1939.
11.- Nikolaki Efendi (π. 1915?)

12.- Papaz

13.- Αναστάσιος Λεονταρίδης

14.- Ανέστης ο χανεντές

15.- Ανέστης ο χανεντές πέθανε το1858.

16.- Αντώνης Κυριαζής (Andon Lavtaci) Πέθανε το 1925.

17.- Βασιλάκης (Vasilaki) (Σηλυβρία 1843 - Κων/πολις 1907)

18.- Γιάννης εκ Σηλυβρίας του 19ου αι. (πέθανε στα 1890).

19.- Γιωργάκης Σιβέλιογλου (Yorgaki Şivelioğlu)

20.- Ευθαλία - Deniz Kızı Eftalya 1891 - 1939

21.- Ζαχαρίας ο χανεντές (Zaharya 1680 – 1750)

22.- Ηλίας (Ilya) (; - 1799)

23.- Κεΐβελης Ιωάννης Ζωγράφου του 19ου αι.

24.- Κλεόπας Ζαχαριάδης (π. 1925)

25.- Λάμπρος Λεονταρίδης 1898- 1965.

26.- Λαουτιέρης (Lavtaci) από τη Σηλυβρία, που εγκαταστάθηκε στην Πόλη στις αρχές του 20ού αι.

27.- Λεονταρίδης Αναστάσιος (19ος-20ός αι.). Σπουδαίος λυράρης, γιος του λυράρη Λεωνίδα Λεονταρίδη. Πέθανε το 1938. είχε δύο γιους μουσικούς: το λυράρη Παράσχο Λεονταρίδη (γ. το 1912) και τον Λάμπρο Λεονταρίτη (γ. 1989), που μετά την Καταστροφή του 1922 συμμετείχε σε ηχογραφήσεις ρεμπέτικων και λαϊκών τραγουδιών στην Ελλάδα.

28.- Μάρκος Τσολάκογλου (Marko Çolakoğlu) 1896 - 1957.

29.- Μικές (συνθέτης 19ος αι.)

30.- Μπατζανός Αλέκος (Kemençeci Aleko Bacanos) 1888 -1950. Ήταν γιος του Λάμπρου Μπατζανού και αδελφός Γιώργου Μπατζανού.

31.- Μπατζανός Γιώργος (Yorgo Bacanos) 1900 - 1977. Αδελφός του Αλέκου Μπατζανού και υιός του επίσης μουσικού λαουτιέρη Χαράλαμπου Μπατζανού.

32. Μπατζανός Χαράλαμπος (ή «Lambo». 1860-1915)

33.- Πάντζογλους Γεώργιος ο χανεντές (19ος αι.)

34.- Πετράκης (Tiryaki) (1543; - 1600

35.- Πέτρος ο Πελοποννήσιος (1730 - 1778)

36.- Σταυράκης ο «χανεντές»

37.- Τanburi Angeli (Άγγελος ή Αγγέλης 1610; - 1690)

38.- Τζώρτζης ή Γιώργης ή Στραβογιώργης (Kemani Corci ή Kemani Yorgi), τυφλός (γι' αυτό και είχε το παρατσούκλι Στραβογιώργης) βιολιστής στην Αυλή του Σουλτάνου Selim III (1789–1808).
39.- Χρηστάκης (Hristo Lavtaci) - Τζιβάνης (Civan Lavtaci) (19ος-20ός αι.) Ο Γιάννης ήταν ο τυφλός εκ των δύο αδελφών. Πέθανε το 1910.

40.- Χρήστος Κυριαζής, αυτοκτόνησε το 1914

 

Η από κει πλευρά δεν έφερε μόνο τους χιλιάδες ξεσπιτωμένους που κατρακύλησαν στη μιζέρια της ανέχειάς τους, μέσα στην κοινωνία της μόλις νεοσύστατης κι ακροβατούσας Ελλάδας…

Η από κει πλευρά δεν έφερε μαζί της μόνο κουτσαβάκηδες, μάγκες ,βλάμηδες, τσίφτηδες, αλάνια και ρεμπέτες, αργκό, τραγούδια, ήθη κι ενδιαφέροντα, που σοκάριζαν, ούτε μόνο ρεμπέτικο τραγούδι, μουρμούρικο, της φυλακής, του τεκέ, μάγκικο, μποέμικο, τεκέδες, φυλακές, παρανομία…

Δεν έφερε μόνο σάζι, σαντούρι, ούτι, κανονάκι, μπουζούκι…

 

Έφερε και τους ανθρώπους εκείνους, που σαν αφρόκρεμα, στο τσουνάμι της καταστροφής, είχαν και τον Ευάγγελο Θ. Τσαμουρτζή με το ΠΟΛΥΧΟΡΔΟΝ και την εμμονή του στη βοήθεια των μουσικών, των τυφλών σπουδαστών της Τέχνης, των ήδη φτασμένων, βλεπόντων και μη, αλλά και στην προώθηση της άλλης, της «καλής» μουσικής… που την έφερε μαζί του, πριν την καταστροφή, και που μ’ αυτή οπλίστηκε και μεγαλούργησε…

 

Αυτό που πρέπει να ξεκαθαριστεί ευθύς εξ αρχής είναι ότι και στην περίπτωση αυτού του άρθρου και αυτών των ονομάτων, όπως συμβαίνει και με άλλους Έλληνες συνθέτες, δεν έχουμε να κάνουμε με μουσικούς και ανθρώπους της σειράς.

 

Το ότι ο Λεβίδης δεν έχει καταλάβει την θέση που του αρμόζει στη συνείδηση του μουσικόφιλου κοινού δεν είναι περίεργο ούτε καινοφανές φαινόμενο.

 

Φυσικά στις μέρες μας λίγοι γνωρίζουν το μουσικό αυτό όργανο (κύματα Μαρτενό) αλλά την εποχή εκείνη θεωρούνταν μία πραγματικά πρωτοποριακή εφεύρεση.

 

Ο συνθέτης που έγραψε το πρώτο έργο για κύματα Μαρτενό, ο συνθέτης που διετέλεσε πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών

 

Ο Τυφλός που κατασκεύασε το σπουδαιότατο Πολύχορδον, που έκανε τόσες εφευρέσεις, που διέθεσε τα μάτια της ψυχής του, για την Τέχνη.

 

Το να θυμάται κανείς τον Τσαμουρτζή και  Λεβίδη ή τον Νεζερίτη ή τον Βάρβογλη ή τόσους και τόσους άλλους έλληνες συνθέτες, δημιουργούς, εφευρέτες, που πραγματικά μόχθησαν για να προσφέρουν κάτι στην πολιτιστική ζωή αυτής της χώρας, δεν πρέπει να είναι νοσταλγική ματιά στο παρελθόν, ούτε να εναπόκειται στη φιλοτιμία κάποιων ολίγων.

 

Η διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αυτό φυσικά περιλαμβάνει και την μουσική) είναι υποχρέωση των νεότερων.

 

Ο Τσαμουρτζής και το έργο του ο Λεβίδης και η μουσική του προσέφεραν έργο το οποίο σήμερα πολύ λίγο αναγνωρίζεται, για να μην πούμε καθόλου.

 

Οι ευκαιρίες να αλλάξει αυτό υπάρχουν απλώς χρειάζεται πολύ δουλειά, καλά καταρτισμένους επιστήμονες και εκτελεστές και ιδρύματα που θα προσφέρουν τα εχέγγυα για να αναπτυχθεί η μουσική.

ΦΑΙΔΩΝ ΑΛΚΙΝΟΟΣ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ – ΠΟΙΗΤΗΣ

 

Πίνακας: Vasily Perov's oil painting Blind Musician. Study. 1863-64