Βασικές γνώσεις για το κλαρίνο, Μέρος Α'

Γράφει ο Σκιαθίτης Στέφανος (stefanos604)
128 άρθρα στο MusicHeaven

Το κλαρίνο των φωτογραφιών και του βίντεο (A Key – Τονικότητα ΛΑ) μου το δάνεισε φίλος πριν λίγες μέρες, στα γενέθλια μου.

Προσπαθούσε καιρό να πιάσει ήχο αλλά μάταια και τα παράτησε.

Πρώτη φορά που πιάνω κλαρίνο στα χέρια μου. Θα μου πείτε και γράφεις άρθρο; Ναι, γιατί ένας μουσικός αν μελετήσει την δομή του οργάνου και να μην ξέρει να παίζει καλά, πρέπει να μπορεί να διδάξει τα βασικά. Αν κάτι εσύ ο ίδιος το έχεις καταλάβει καλά τότε μπορείς να το εξηγήσεις με απλά λόγια και να το μεταδώσεις και στους άλλους. Είναι ένα μότο μου!

Το άρθρο αυτό καταγράφει την προσωπική μου, πολύ μικρή πορεία εκμάθησης του κλαρίνου, αλλά στην ουσία είναι καθαρογραμμένες σημειώσεις μαθητή και όχι διδασκαλικό σύγγραμμα.

Πάντοτε μου άρεσε να μοιράζομαι και να δημοσιοποιώ εμπειρίες και μάλιστα αποκτηθείσες σε ελάχιστο χρόνο, όπως συνέβη με το κλαρίνο.

Μετά λοιπόν από περιήγηση σε ελληνικά και ξένα sites κατάφερα να βρω και ξεδιαλύνω μπερδεμένους δακτυλισμούς με πολλά συστήματα κλαρίνου στην ίδια σελίδα, μη άμεσα κατανοητές και με μη καθαρές εικόνες και σκίτσα των αναρτήσεων τους, βρήκα όμως και πολλά χρήσιμα τα οποία κατέγραψα και παρουσιάζω εδώ μ’ ένα δικό μου όμως τρόπο (σκίτσο, φωτογραφία και ηχητικό).

Τα εφάρμοσα, όπως φαίνεται στο συνημμένο βίντεο μου και μετά από διάστημα ελαχίστων ημερών επίμονης και με υπομονή μελέτης και εξάσκησης, κατάφερα να παράγω καθαρά τις διατονικές κλίμακες:

• C major (Ντο Ματζόρε), G major (ΣΟΛ Ματζόρε) και A minor (ΛΑ Μινόρε) του κλαρίνου ή το ίδιο αντίστοιχα, τις
• Α major (ΛΑ Ματζόρε), Εmajor (ΜΙ Ματζόρε) και F#minor (ΦΑ Δίεση Μινόρε) όπως ακούγονται οι κλίμακες αυτές (1,5 τόνο χαμηλότερα για την Α key) στον ακροατή (και παίζονται από πιάνο, πλήκτρα, κιθάρα, ούτι, λαγούτο, βιολί) καθώς το κλαρίνο όπως και τα χάλκινα όργανα είναι όργανα μεταφοράς (δείτε το σχετικό άρθρο μου Όργανα Μεταφοράς εδώ).

Έτσι κατάφερα άμεσα να παίξω μελωδίες μεγάλου ρεπερτορίου έστω απλά, δηλαδή χωρίς χρώμα και πλήρη καθαρότητα.

Βέβαια ξέρω και παίζω φλογέρα και ζουρνά και αυτό βοήθησε πολύ καθώς οι δακτυλισμοί ταιριάζουν με την φλογέρα και το ζουρνά. Δείτε τα άρθρα μου:

 Οδηγός για φλογέρες εδώ) και 

 Οδηγός Εκμάθησης Ζουρνά (Καραμούζας) εδώ

Θα ακολουθήσουν κι άλλα 2 άρθρα για το κλαρίνο:

Ένα με τους δακτυλισμούς της χρωματικής κλίμακας και ένα τρίτο με τις πιο βασικές εύκολες κλίμακες για έναν αρχάριο με πολλά παραδείγματα τραγουδιών όλων των ειδών και με  ταμπλατούρες – tabs για παίξιμο και απ΄αυτούς που δεν ξέρουν να διαβάζουν παρτιτούρα.

Μαθαίνω κλαρίνο από βίντεο:

Πρώτα ρίξτε μια ματιά στο κατατοπιστικό βίντεο μου εδώ 

Και μετά μελετήστε το πολλές φορές σε συνδυασμό με τα παρακάτω αναφερόμενα στο άρθρο.

Βασικές Γνώσεις για τα κλαρίνα

Δακτυλισμοί - Fingering κλαρίνου Ohler

Όλους τους δακτυλισμούς από E3 – C5 τους δείχνω αναλυτικά με σκίτσα, φωτογραφίες και ήχο στο 2ο βίντεο μου για το κλαρίνο εδώ.

Αγορά κλαρίνου

Στην αρχή ένα φτηνό πλαστικό, βακελίτη των 75 – 120 ευρώ ή ένα μεταχειρισμένο, μέχρι να βρεις τα πατήματα σου και μετά καταλήγεις σε ξύλινο αξιόπιστο.

Όμως με του βακελίτη, εδώ και 20 μέρες από τότε που απόκτησα το κλαρίνο, λόγω βάρους του άρχισε να πονάει ο αντίχειρας του δεξιού χεριού μου. Σκέφτομαι λοιπόν άμεσα να αποκτήσω ένα ξύλινο πληρώνοντας κάτι παραπάνω, παρά να τα δώσω σε γιατρούς.

• Αν είσαι ερασιτέχνης αρκεί ένα φτηνό κλαρίνο των 150 – 200 ευρώ (είναι αυτά τα Κινέζικα που έχουν κατακλύσει την αγορά, κατασκευασμένα από είδος βακελίτη με προσμίξεις, που είναι φτηνό υλικό. Από το ίδιο υλικό κατασκευάζουν τα χερούλια από κατσαρόλες και τηγάνια γι’ αυτό και είναι βαρύ και άρα κουραστικό σε σχέση με το ξύλινο).
• Για κάποιον που θέλει να γίνει επαγγελματίας στην αρχή ένα τέτοιο φτηνό και αργότερα ένα ακριβότερο, ξύλινο όμως παραδοσιακό (ξύλο τριανταφυλλιάς – έβενου) τονικότητας  C ή Α ή Bb key της τάξεως των 400 – 1000 ευρώ, από ελληνική βιοτεχνία κατασκευής/συντήρησης όπως πχ αυτή του Αντώνη Πατάκα στη Θεσ/νίκη.
• Για κλαρίνα φιλαρμονικής, ορχηστρών (πχ μάρκας Buffet τα οποία είναι τα νούμερο ένα στην αγορά) κόστος της τάξεως των 700 – 5700 ευρώ.

Τα βασικά είδη του κλαρίνου

 Τα βασικά είδη του κλαρίνου (υπάρχουν κι άλλα συστήματα) είναι δύο και οι διαφορές που έχουν αυτά τα δύο συστήματα περιγράφονται στη φωτογραφία και αφορούν το πλήθος των κλειδιών και μερικούς διαφορετικούς δακτυλισμούς (περισσότερες πληροφορίες στην αγγλική γλώσσα εδώ). Με λίγα λόγια:

• Το σύστημα Oehler: Χρησιμοποιεί περισσότερα κλειδιά από το σύστημα Boehm πράγμα που το καθιστά πιο εύκολο στην εκμάθηση του, άλλα παράλληλα απαιτεί μεγαλύτερη δεξιοτεχνία. Το χρησιμοποιούν και οι δημοτικοί μας οργανοπαίχτες και αυτό θα περιγράψω. Με τέτοιο θα ανεβάσω τα εκπαιδευτικά βίντεο μου.
• Το σύστημα Boehm: Έχει λιγότερα κλειδιά, αναπαράγει όλες τις νότες και θα ήταν καλό για κάποιον που θα ξεκινήσει να μαθαίνει κλαρίνο να το επιλέξει (το κάνουν στα ωδεία).
• Υπάρχουν και άλλα 2 παλαιότερα συστήματα muller και albert (το χρησιμοποιούσαν οι παλαιοί παραδοσιακοί μας κλαρινίστες) με λιγότερα κλειδιά που σήμερα σπανίζουν. Έχουν ευκολότερα γλιστρήματα στις νότες. Έχουν τους δαχτυλισμούς της φλογέρας και του ζουρνά και μπορούμε να αποδώσουμε εύκολα τα μόρια που χαρακτηρίζουν την παραδοσιακή ασυγκέραστη μουσική.
• Μερικοί δαχτυλισμοί είναι διαφορετικοί και θα είναι μπέρδεμα να μάθεις να παίζεις και με τα 2 είδη (όπως συμβαίνει και με τις φλογέρες).

Μέρη κλαρίνου

Σφιγκτήρες

Καλάμια (Reeds)

Πριν παίξεις να το σαλιώνεις για λίγα λεπτά μέσα στο στόμα σου. Να κάνεις για λίγα λεπτά μια ‘’προθέρμανση’’ παίζοντας οτιδήποτε ώστε να ‘’κουρδιστεί’’ τέλεια. Για το σωστό κούρδισμα παίζει ρόλο και το μήκος που έχει το βαρελάκι. Για να παίζεις δημοτικά, λαϊκά διευκολύνει το καλαμάκι πάχους ‘’1’’. Τα άλλα πάχη από 1 – 2,5 για κλαρινέτα κυρίως σε ορχήστρες κλασικής μουσικής. Θα πρότεινα για αρχή το Hot and Swing Special 1’ σε συσκευασία των 12 . Με το vandoren 1’ που μου σύστησαν, αν και πολύ ακριβότερο προς το παρών το βρίσκω βαρύ και δύσκολο να παράγω τις χαμηλές νότες.

Με λίγα λόγια και συμβουλές από φίλο κατασκευαστή κλαρίνων : "Βάζεις ό,τι νούμερο καλαμάκι επιθυμείς εσύ, συνήθως όμως δουλεύουν στα παραδοσιακά κλαρίνα το νούμερο 1,  για να μπορούν να κάνουν με τα χείλη τους χρωματισμό. Οι κλασικοί κλαρινίστες φιλαρμονικής, ορχηστρών, δουλεύουν δυόμιση νούμερο καλάμι!".

Παρατήρησα δοκιμάζοντας ένα-ένα τα 12 καλαμάκια 1’ του set της Hot and Swing Special ότι δεν παράγουν όλα με την ίδια ευκολία καθαρό ήχο, ίσως κάποια ‘’ελαττωματικά’’ (?).

Παίζει μεγάλο ρόλο η σωστή τοποθέτηση και το σφίξιμο του καλαμιού επί του επιστομίου καθώς και ο σφιγκτήρας. Τα Hot and Swing έχουν μια ταινία μπλε σαν μπούσουλα. Καλό είναι να δοκιμάσεις τοποθετήσεις: ή ακριβώς επί του επιστομίου ή να προεξέχει ελάχιστα του επιστομίου. Αυτό όμως θα το κρίνεις με τον καιρό. Επίσης να μην έχεις απ’ τη 12άδα μόνο το ένα για πολύ καιρό αλλά να τα εναλλάσσεις όλα διαδοχικά. (Εγώ τα αρίθμησα με μαρκαδόρο και τα εναλλάσσω ανά 3 μέρες, μέχρι να βρω τα καλύτερα από το σετ και να απορρίψω τα υπόλοιπα.

Μήκος Κλαρίνου

Κλαρινέτα με διαφορετικές τονικότητες έχουν διαφορετικό μήκος. Το πιο κοντό κλαρίνο είναι τονικότητας  ντο (C key) και το πιο μακρύ το σολ (G key). Το δικό μου κλαρίνο μετά από έλεγχο διαπίστωσα (δείτε πως στο αρχικό βίντεο μου) ότι είναι τονικότητας ΛΑ (A key).

Συναρμολόγηση – Αποσυναρμολόγηση

Αξεσουάρ

Δακτυλισμοί – Fingering

Όλους τους δακτυλισμούς, με τη δική μου μέθοδο, από E3 – C5 ΕΔΩ. Τους υπόλοιπους αν και τα εικονίδια των κλειδιών δεν είναι εύκολο να μαθευτούν, θα τους βρείτε για αμφότερα τα συστήματα Ohler + Boehm στις φωτογραφίες εδώ, εδώ και εδώ.

Αυτός είναι και ο λόγος που τα πιο βασικά τα δείχνω με βελάκια σε πολύ πιο καθαρές φωτογραφίες του δικού μου κλαρίνου. Παρακολουθείστε το αρχικό βίντεο μου από το χρόνο: 2:13 – 4:52.

Μάσκα - Σωστή αναπνοή

Όταν λέμε μάσκα, εννοούμε την έκφραση του στόματος και του προσώπου μας όταν φυσάμε το επιστόμιο. Είναι η πλέον σημαντική παράμετρος για την παραγωγή σωστού, γλυκού ήχου.

Μπορούμε να συνηθίσουμε στη μάσκα, όπως περιγράφω παρακάτω με καθημερινή εξάσκηση. Παίρνουμε την έκφραση εξαναγκασμένου χαμόγελου (κάτι σαν να χαμογελάμε ενώ δε θέλουμε).

1. Θέτουμε το κάτω χείλος μας, τεντωμένο, με όσο το δυνατόν λιγότερη σάρκα πάνω στα κάτω δόντια μας.
2. Θέτουμε το επιστόμιο εκεί το σταθεροποιούμε, σφραγίζουμε με το άνω χείλος το στόμα μας και το σφίγγουμε ελαφρά για να μην υπάρχει η παραμικρή διαρροή αέρα όταν φυσάμε και ανεβοκατεβάζουμε το κλαρίνο μέχρι να πετύχουμε καθαρότητα νότας. Πράγμα που απαιτεί μεγάλη υπομονή και επιμονή. Πολλοί χρησιμοποιούν ένα προστατευτικό επί του επιστομίου και για τα πάνω δόντια τους και για το επιστόμιο (δείτε εδώ).
3. Όταν θέλουμε να αναπνεύσουμε, δεν εξάγουμε το επιστόμιο από το στόμα αλλά το αφήνουμε στη θέση του και αναπνέουμε ρουφώντας αέρα, ανοίγοντας τις γωνίες του στόματος μας.
4. Στην αρχή φαίνεται να είναι πολύ δύσκολο να παράγουμε σωστό ήχο, ιδιαιτέρως εάν έχουμε συνηθίσει σε λάθος μάσκα από την αρχή της ενασχόλησης μας με το όργανο.
5. Γι’ αυτό και είναι η πιο σημαντική παράμετρος η συνήθεια της περιγραφόμενης μάσκας, κάτι όμως που το επιτυγχάνεις ΜΟΝΟ με καθημερινή εξάσκηση.
6. Δείτε κι ένα ξένο σχετικό άρθρο εδώ.

Μελέτη

Σαν αρχάριος μαθαίνω να παίζω:

• Την κλίμακα C major του κλαρίνου A key (αντίστοιχη κλίμακα ΛΑ ματζόρε – Α major scale- για πιάνο, κιθάρα, μπουζούκι, δηλαδή 1,5 τόνο κάτω. Όμως ΜΟΝΟ για την τονικότητα κλαρίνου ΛΑ – A key).
• Ειδικά πρώτα τις 5 νότες που δείχνει η φωτογραφία και μετά όπως δείχνω στο αρχικό βίντεο τις υπόλοιπες.  
• Την σχετική της Am φυσική κλίμακα του κλαρίνου (Κλίμακα ΦΑ Δίεση μινόρε – F#m scale- για πιάνο, κιθάρα, μπουζούκι, δηλαδή 1,5 τόνο κάτω όμως μόνο για την τονικότητα κλαρίνου ΛΑ – A key).

Πάντα μ’ ένα σταθερό ρυθμό και με σωστή μάσκα, σωστή γωνία κρατήματος του κλαρίνου να παράγω καθαρές νότες.

 Αυτή η εξάσκηση θα πρέπει να γίνεται καθημερινά μέχρι να παίζουμε ασυνείδητα τις κλίμακες χωρίς να σκεφτόμαστε που είναι τα κλειδιά των νοτών επί του κλαρίνου.

Αν το κλαρίνο σας είναι συστήματος Boehm χρησιμοποιήστε για μπούσουλα την παρακάτω φωτογραφία.

Πως βρίσκουμε την τονικότητα

Έτσι, όπως και με τα χάλκινα (τρομπέτες) θα πρέπει για να ανταπεξέλθεις στις απαιτήσεις της ορχήστρας ή του τραγουδιστή:

• ή να διαθέτεις και να φέρεις μαζί σου κλαρίνα με όλες τις υφιστάμενες τονικότητες
• ή έστω τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες
• ή το πιο σωστό να εκπαιδευτείς με αρκετούς χειρισμούς – μαθαίνοντας όλες τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες κλίμακες (αφού το κλαρίνο είναι χρωματικό όργανο – έχει κλειδιά για όλες τις νότες φυσικές και με αλλοιώσεις), οπότε τότε δεν χρειάζεται να μπλέξεις με πολλά κλαρίνα και αρκεί ένα
• θα προτιμούσα και θα συνιστούσα το Bb key clarinet, (όπως το ίδιο συνιστώ Bb key και για τρομπέτα).

‘’Open G‘’

Υψηλές νότες

Όσο πιο ψηλά παίζουμε τόσο πιο εύκολα μπορεί να πάψει το καλαμάκι να πάλλεται, να ‘’τσιρίζει’’ ή και να μη βγάζει καθόλου ήχο. Για τους δακτυλισμούς όμως για υψηλές νότες (πάνω από το C5) σε επόμενο βίντεο μου. Απλά εδώ να θυμάστε μια συμβουλή:

Φυσάτε σταθερά και μη διακόπτετε την παροχή του αέρα και θα δείτε βελτίωση.

''Χρώμα ή στολίδια'' στο παίξιμο

Τεχνικές που μαθαίνονται, όπως σ’ όλα τα πνευστά, με την εμπειρία.

Τέτοιες είναι: Τρίλιες, staccato, legato, glissando.

Ενίσχυση – mic – piezo pickups

Ο ήχος στο κλαρίνο, όπως και στο σαξόφωνο, στη φλογέρα και ζουρνά δεν βγαίνει μόνο από την καμπάνα αλλά και από τις όποιες οπές είναι ανοιχτές ανάλογα τη νότα. Αυτός είναι ο λόγος που τοποθέτηση μικροφώνου μόνο στην καμπάνα δεν εξασφαλίζει πλήρη και σωστή ενίσχυση! Γι’ αυτό είτε χρησιμοποιείται σύστημα 2 ή περισσοτέρων μικροφώνων ή καλύτερα κάψα στο βαρελάκι.

Συμβουλές συντήρησης

• Αν ο ήχος είναι μη καθαρός, κλείνουμε όλες τις τρύπες και φυσάμε παρατηρώντας αν υπάρχει κάποια διαρροή από κάποια φθαρμένη τάπα ή μη σωστό ελατήριο κλειδιού ή το ίδιο το κλειδί. Μπορούμε ευκολότερα, να το αποσυναρμολογήσουμε και να ελέξουμε πρώτα το 1ο στέλεχος του κλαρίνου.
• Αν κάποιο ελατήριο έχει εξασθενήσει μπορούμε προσωρινά να χρησιμοποιήσουμε ένα λαστιχάκι να το ενδυναμώσουμε.

Παραδοσιακά τραγούδια σε midi πάνω στο κλαρίνο εδώ.