Τροπική μουσική. Χιτζάζ, Ουσάκ, Ποιμενικό, Ράστ, Δωρικό, Νιαβέντ

Τροπική μουσική – Modal music

Τα 3 είδη μουσικής στα οποία χωρίζεται η μουσική της ανθρωπότητας είναι:

Τροπική μουσική: Μ. Ανατολή - Μουσουλμανικός και Ινδικός κόσμος

Πεντατονική μουσική: Κινέζικος και Ασιατικός κόσμος

Συγκερασμένη και ασυγκέραστη μουσική: Δυτικός και Αφρικανικός κόσμος

Οι άνθρωποι αποκαλούσαν τις μουσικές κλίμακες ως:

• Οι Άραβες και αρχαίοι Έλληνες: MAΚAMΣ
• Οι 1οι Έλληνες ρεμπέτες: “Δρόμους”
• Οι Βυζαντινοί Ήχους. Οι ήχοι αυτοί περιλαμβάνουν 4 κύριους και 4 Πλάγιους Ήχους (8ηχο)
• Οι Πέρσες, Perde
• Οι Κινέζοι και οι Ινδοί, Raga

Οι τρόποι που βασίζονται σε μακάμ (δηλαδή έχουν διαστήματα μικρότερα από ένα ημιτόνιο) είναι χρήσιμοι μόνο για όργανα που μπορούν να τα εκτελέσουν (βιολί, ούτι, λύρα κλπ.). Με άλλα λόγια τα μακάμ μπορούν να εκτελεστούν πιστά ΜΟΝΟ από αυτά τα άταστα όργανα.

Η Τροπική μουσική της Ανατολικής Μεσογείου λέγεται:

Τρόπος ή Ήχος ή Maqam και στα ελληνικά «Δρόμος»

Στην Ανατολική Μουσική (όπου ανήκει και η ελληνική ρεμπέτικη αλλά και μεγάλο μέρος της  παραδοσιακής μας μουσικής) γνωστή περισσότερο σαν Λαϊκοί Δρόμοι παρά σαν Λαϊκοί Τρόποι).
Οι ‘’ΤΡΟΠΟΙ’’  ή ‘’Εναλλακτικές Κλίμακες’’ [Scale Modes] χρησιμοποιούνται σαν όροι σε μουσικά βιβλία και τους βρίσκουμε στη μουσική Rock, Jazz.Τα ονόματα δεν είναι ακριβώς τα ίδια μ’ αυτά που χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα αλλά αυτά που καθιερώθηκαν κατά τον Μεσαίωνα.

Οι δρόμοι υποστηρίζουν και τη μονοφωνία - οι δε μελωδίες αναπτύσσονται σε τετράχορδα πεντάχορδα.

Κυρίως στη Μ. Ανατολή – μουσουλμανικό, και ινδικό κόσμο, Αραβο-Περσική μουσική.
Ο Ιωνικός τρόπος (Ionian Mode) είναι η κλίμακα ματζόρε και ο Αιολικός (Aeolian Mode) η κλίμακα μινόρε.

Η Ανατολική μουσική κουλτούρα δεν αποδέχεται μόνο τις δύο Συγκερασμένες Κλίμακες (δείτε το άρθρο: Equal Temperament) της Δυτικής Μουσικής (μινόρε- ματζόρε). Δηλ. δεν δέχεται μόνο τη διαίρεση του τόνου σε δύο ίσα μέρη-ημιτόνια των 100 cents το καθένα, αλλά αξιοποιεί και πιο μικρές υποδιαιρέσεις των φθόγγων (δείτε το άρθρο: Just Temperament). 

Οι δρόμοι Hitzaz (Φρύγιος Dominant Mode), Ousak (Φρύγιος Mode), Pastorale mode (Ποιμενικός) και πολλοί άλλοι δρόμοι βασίζονται στο στοιχείο του μικροτονικού συστήματος (δηλαδή τόνους που είναι μικρότεροι από ένα ημιτόνιο).

Maqams (δείτε το άρθρο: «Κλίμακες, δρόμοι και maqams» είναι το σύστημα των μελωδικών δρόμων που χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή αραβική μουσική.

Το μικροτονικό σύστημα είναι πλήρως χρήσιμο για όργανα που μπορούν να το εκτελέσουν (πχ βιολί, ούτι, λύρα, κανονάκι, κλπ).

Λέω πλήρως γιατί παίζοντας τα, με όργανα όπως κλαρίνο, πιάνο, κιθάρα, μπουζούκι, φυσαρμόνικα ( που είναι όργανα “Equal Temperament”) είναι ουσιαστικά απλώς μια προσπάθεια αναπαραγωγής ήχων σε «Just Temperament» που παίζονται όμως από ένα όργανα “Equal Temperament”).

Το σύστημα “Equal Temperament”), το οποίο δημιουργήθηκε για την κατασκευή των πληκτροφόρων και αργότερα των προαναφερθέντων οργάνων, θεωρείται από πολλούς «εκτός συντονισμού».

Π.χ.: Το Db είναι λίγο χαμηλότερο από το C#, επειδή το C# είναι ο προσαγωγέας για τη νότα D.

Άρα τα maqams μπορούν να εκτελεστούν πιστά ΜΟΝΟ από άταστα όργανα.

Το ρεμπέτικο τραγούδι είναι ένα είδος ελληνικού τραγουδιού γραμμένο σε λαϊκούς δρόμους επηρεασμένους από maqams. Με άλλα λόγια, οι δημοφιλείς δρόμοι είναι ουσιαστικά μια «μετάλλαξη» των maqams.

Λέω επηρεασμένους γιατί από το μπουζούκι πχ δεν μπορούμε να αποδώσουμε πιστά τα maqams της Ανατολής.

ΔΡΟΜΟΣ ΧΙΤΖΑΖ

Ο δρόμος Χιτζάζ (Hitzaz ή hijaz) χρησιμοποιείται στην ελληνική, τουρκική, αραβική, ινδική μουσική και είναι η 5η μιας αρμονικής κλίμακας {5η είναι η δεσπόζουσα} ή επειδή οπτικά μοιάζει με το δρόμο ΟΥΣΑΚ, την αποκαλούν και Φρυγική Δεσπόζουσα.

Οι Έλληνες συνθέτες, συνήθως χρησιμοποιούν αυτόν τον δρόμο, όταν θέλουν η μουσική τους να ακούγεται ανατολίτικη (όπως πχ η γνωστή παγκοσμίως «Μισιρλού»).

Χιτζάζ με κλαρίνο

Στο παρακάτω βίντεο, αν και απευθύνεται σε αγγλόφωνους, αξίζει να ρίξετε μια ματιά.

Ο λαός μας τραγουδάει για τη ζωή, για τις χαρές και τις λύπες, τις αγωνίες και τις επιθυμίες του. Τραγουδάει όμως και για τον θάνατο, για τον χωρισμό αγαπημένων προσώπων, είτε για τον άλλο κόσμο είτε για ξένους τόπους. Αλλά και για χωρισμό μητέρας και κόρης την παραμονή του γάμου.

Αυτά είναι τα μοιρολόγια και τα επιτραπέζια τραγούδια που τραγουδιούνται, συνήθως, όταν είμαστε καθισμένοι γύρω από ένα τραπέζι.

Είναι μη χορευτικά, με πολλά στιχάκια και ελεύθερου ρυθμού.

Αυτά τα τραγούδια περνάνε από γενιά σε γενιά.

Στην Ελλάδα, κυρίως στη Μακεδονία, πολλά είναι σε δρόμο HITZAZ.

Τα μοιρολόγια μπορεί να είναι: Πολυφωνικά, μονοφωνικά χωρίς ή και με συνοδεία οργάνων. Είναι ελεύθερου ρυθμού (συνήθως με κλαρίνο, βιολί, λαούτο και χάλκινα).

Ρεπερτόριο για τον Δρόμο  Χιτζάζ– Phrygian Dominant Mode

Λυπητερά (μοιρολόγια-καθιστικά)

ΓΙΑΣΕΜΙ ΜΟΥ (Κυπριακό) – ΜΑΝΝΑ ΜΟΥ ΤΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΜΟΥ - ΜΙΑ ΠΑΣΧΑΛΙΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΛΑΜΠΡΗ - ΤΩΡΑ ΕΙΝ' ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ - ΜΙΑ ΠΕΡΔΙΚΑ – ΑΠΟΨΕ ΔΕΝ ΚΟΙΜΗΘΗΚΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΝΥΣΤΑΖΩ

Συρτά Μακεδονίας

ΚΑΛΕ ΞΕΝΟΣ - ΜΕΣ' ΤΑ ΣΤΕΝΑ ΔΡΟΜΑΚΙΑ - Ω ΜΑΓΙΑ ΜΟΥ 'ΚΑΝΕΣ

Χασάπικα

ΠΑΣΑΤΕΜΠΟΣ - ΣΤΟΥ ΧΑΡΟΚΟΠΟΥ - ΣΥΡΑ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ

Τσάμικα

ΤΟΥΤΟ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΑΚΙ - ΠΟΥΛΑΚΙ ΞΕΝΟ -  ΜΙΑ ΚΛΑΡΑ

Οriental

ΕΙΔΑ ΚΙ ΕΠΑΘΑ ΚΥΡΑ ΜΟΥ - ΖΑΪΡΑ - ΖΙΓΚΟΥΑΛΑ - Η ΡΟΖΑ Η ΝΑΖΙΑΡΑ - ΜΑΓΕΜΕΝΗ ΑΡΑΠΙΑ -ΜΙΣΙΡΛΟΥ -ΜΟΝΟΠΑΤΙ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟ

Εύθυμα

ΕΧΕ ΓΕΙΑ ΠΑΝΑΓΙΑ - ΣΕ ΕΙΔΑ ΝΑ ΚΛΑΔΕΥΕΙΣ – ΣΟΥΣΟΥΡΑΔΑ - ΤΙ ΜΑΛΑΜΩ ΜΟΥ ΤΙ (ΓΑΛΑΝΗ) - ΞΗΜΕΡΩΝΕΙ ΚΑΙ ΒΡΑΔΙΑΖΕΙ - Ο ΚΟΣΜΟΣ ΟΛΟΣ ΤΩΡΑ

Ξένα

Δεκάδες Ινδικά, εβραϊκά (όπωHava Nagila) και Vucovo (σέρβικα)

Αν έχετε χρόνο παρακολουθήστε και τα παρακάτω:

Χιτζάζ με χρωματική φυσαρμόνικα

https://www.youtube.com/watch?v=CM6FeGLexlE&list=PLD9FD12896AC82E3C&index=4&t=6s

Χιτζάζ με διατονική φυσαρμόνικα

https://www.youtube.com/watch?v=WSfUFjIAiHU&list=PLD9FD12896AC82E3C&index=5

Χιτζάζ με σαξόφωνο

https://www.youtube.com/watch?v=mj4cBA76sqw

Ousak mode

Στο παρακάτω βίντεο, αν και απευθύνεται σε αγγλόφωνους, αξίζει να ρίξετε μια ματιά

Θα πρότεινα, στον αρχάριο στο κλαρίνο, να αρχίσει να μαθαίνει από την κλίμακα EOUSAK αντί για CMajor (αν βέβαια έχει Ousak Repertoire) μιας και η χαμηλότερη νότα των κλαρινέτων είναι το E (ΜΙ).

Επιλέξτε E ousak και τότε θα παίζετε χωρίς αλλοιώσεις (διέσεις – υφέσεις).

Δηλαδή σε ένα πιάνο παίζεις μόνο τα λευκά πλήκτρα από το Ε έως το Ε.

ΡΕΠΕΡΤΟΡΙΟ ΟΥΣΑΚ

ΤΣΙΦΤΕΤΕΛΙΑ

ΠΑΡΕ ΤΑ ΧΝΑΡΙΑ -  ΕΡΩΤΑ ΜΟΥ  ΕΡΩΤΑ ΜΟΥ - ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΦΟΥΣΤΑΝΙ (Η ΝΥΧΤΑ ΚΑΤΕΒΑΙΝΕΙ) - ΘΑ ΣΟΥ ΦΥΓΩ ΣΤΟ ‘ΧΑ ΠΕΙ - ΣΤΟ ΑΔΕΙΟ ΠΡΟΣΚΕΦΑΛΙ  - ΘΑ ΤΑ ΚΑΨΩ ΤΑ ΡΗΜΑΔΙΑ - ΤΑ ΜΑΥΡΑ ΜΑΤΙΑ ΣΟΥ - ΚΑΙ ΤΙ ΔΕΝ ΚΑΝΩ - ΜΗ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙΣ ΠΙΑ - ΜΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΟΥΣΙΑ - ΤΕΛΙ ΤΕΛΙ ΤΕΛΙ - ΡΑΓΙΖΕΙ ΑΠΟΨΕ Η ΚΑΡΔΙΑ - ΟΙ ΜΑΓΚΕΣ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΙΑ - ΑΧ ΑΣ ΜΠΟΡΟΥΣΑ - ΜΗ ΜΟΥ ΜΙΛΑΤΕ (ΕΓΩ ΘΑ ΚΑΝΩ ΠΑΡΕΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΟΝΟ ΜΟΥ) - ΘΑ ΦΥΓΩ ΚΑΙ ΘΑ ΜΕ ΖΗΤΑΣ -  ΦΥΓΕ ΚΙ ΑΣΕ ΜΕ -  ΑΥΤΗ Η ΝΥΧΤΑ ΜΕΝΕΙ - ΕΙΣΑΙ Η ΖΩΗ ΜΟΥ ( ΔΕΝ ΛΑΧΤΑΡΗΣΑ ΓΥΝΑΙΚΑ) - ΝΑ ‘ΧΑ ΧΙΛΙΑ ΜΑΤΙΑ - ΟΣΟ ΕΙΣΑΙ ΜΑΚΡΙΑ ΜΟΥ - ΟΣΗ ΓΛΥΚΑ ΕΧΟΥΝΕ ΤΑ ΧΕΙΛΗ ΣΟΥ

ΝΗΣΙΩΤΙΚΑ

ΓΙΑΝΤΑ - ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΗΤΕΣ ΠΟΥ ΓΥΡΝΑΣ - ΑΡΜΕΝΑΚΙ - ΝΑ Σ’ ΑΓΑΠΩ ΙΝΤΑ ΘΕΛΑ - ΤΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΣΟΥ ΠΕΛΑΓΑ - ΝΑ ΤΡΕΧΟΥΜΕ ΠΑΝΩ ΣΤΑ ΚΥΜΑΤΑ - ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΟΥ ΦΙΛΙ

BOLERO

ΥΠΑΡΧΩ - ΙΣΩΣ ΑΚΟΜΑ Σ’ ΑΓΑΠΩ - ΜΑΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΣ - ΟΤΑΝ ΒΛΕΠΩ ΒΡΟΧΗ ΣΕ ΘΥΜΑΜΑΙ

WALTZ

ΟΤΑΝ ΗΜΟΥΝ ΠΑΙΔΙ – Η ΚΟΥΚΛΑ (ΖΑΓΟΡΑΊΟΣ)

ΖΕΪΜΠΕΚΙΚΑ

ΑΛΑΝΑ - ΠΕΣ ΜΟΥ ΠΟΥ ΠΟΥΛΑΝ ΚΑΡΔΙΕΣ - ΚΥΡΑ ΖΩΗ - ΣΤΟΙΒΑ ΚΑΛΑΜΙΕΣ - ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ ΓΙΑ ΝΑ ΠΟΝΩ - ΚΑΙ ΜΕ ΠΙΑΝΟΥΝ ΤΑ ΚΛΑΜΑΤΑ - ΡΟΛΟΪ ΚΟΜΠΟΛΟΪ

Pastorale (Ποιμενικός) mode

Δρόμος με ωραίο, μελαγχολικό ήχο Ποιμενικής, Ρουμάνικης Λαϊκής και Τσιγγάνικης Μουσικής.

Γνωστός από τα:

Παλαιό σήμα της ΕΡΤ, Σκάρος, Βάζει ο Ντούτε τη στολή του, 3 παιδιά Βολιώτικα.

Αν και το παρακάτω βίντεο απευθύνεται σε αγγλόφωνους, αξίζει να ρίξετε μια ματιά.

Δείτε και μελωδίες ποιμενικού με τη φλογέρα μου εδώ:

https://www.youtube.com/watch?v=Oe_85hH_xz4

Mixolydian (Ράστ) mode

Αν και το παρακάτω βίντεο απευθύνεται σε αγγλόφωνους, αξίζει να ρίξετε μια ματιά.

Μια σχέση μεταξύ του ήχου "Πλάγιου 4ου" και του "Rast" υπάρχει στα:

«Τη Υπερμάχω» και «Συννεφιασμένη Κυριακή» του Έλληνα συνθέτη Τσιτσάνη.

Υπάρχει σχέση μεταξύ τους αλλά δεν είναι πανομοιότυπη ως προς τον σκοπό που εξυπηρετούν, ως εξής:

Ο ύμνος στοχεύει στην πνευματική ανύψωση αυτού που προσεύχεται ενώ το τραγούδι εξυπηρετεί την ψυχαγωγία δημιουργώντας ευχάριστη διάθεση, όχι μόνο στον ερμηνευτή, αλλά και στον ακροατή.

Dorian Mode – Δωρικός ή Δώριος

Ο Δωρικός τρόπος, ο πιο αρχαίος τρόπος, έχει άμεση σχέση με την πεντάφθογγη κλίμακα, που προηγήθηκε. Είναι μινόρε λυπητερό, για τον οποίο βρήκα μικρό ελληνικό ρεπερτόριο. Ένα τραγούδι που ενσωμάτωσα είναι από την πατρίδα μου την Αρναία Χαλκιδικής "Γλυκοχαραζει η χαραυγή" και ένα ξένο που παίζω με φυσαρμόνικα.

Δείτε το βίντεο, αξίζει να μελετηθεί αν και είναι στα αγγλικά.

 

Niavent Mode

Δείτε το βίντεο, αν και στα αγγλικά αξίζει να μελετηθεί

Ένας λαϊκός Δρόμος μινόρε με μικρό όμως ελληνικό ρεπερτόριο, που σπάνια συναντάται μόνος αλλά σχεδόν πάντα με την ατντίστοιχη αρμονική μινόρε.