Schopenhauer και μουσική

Ο Arthur Schopenhauer Γερμανός φιλόσοφος(1788-1860)υπήρξε εκφραστής μιας απαισιόδοξης αντίληψης της ζωής και σημαντικός εκπρόσωπος του πεσιμισμού στη νεώτερη φιλοσοφία.

Πίστευε πως "Ο άνθρωπος είναι αδύνατο να ζήσει ευτυχισμένος" και πως "Η ζωή είναι μια κρούστα μούχλας στην επιφάνεια της Γης" και "ένα άχρηστο ενοχλητικό επεισόδιο στην μακάρια ανάπαυση της ανυπαρξίας" .

Το σπουδαιότερο έργο του "Ο κόσμος ως βούληση και παράσταση"είναι πλούσιο σε διεισδυτικές παρατηρήσεις πάνω στη λογική, την ηθική, την αντίληψη, την επιστήμη, τα μαθηματικά, την ομορφιά, την τέχνη ,την ποίηση, τη μουσική, την ανάγκη για μεταφυσική και τη σχέση του ανθρώπου με τους άλλους και τον εαυτό του.
Η ανθρώπινη μοίρα παρουσιάζεται με τις πιο σκοτεινές της όψεις:το θάνατο, την απομόνωση, την έλλειψη νοήματος στη ζωή και την οδύνη που πίστευε ότι είναι εγγενής στην ύπαρξη.
Η φιλοσοφία του έχαιρε της εκτίμησης του Gοethe και επηρέασε δυναμικά πολλά μεγάλα πνεύματα.
Ο Τολστόϊ τον αποκάλεσε "τη μεγαλύτερη μεγαλοφυϊα της ανθρωπότητας".
Ο Thomas Mann , o Nitzsche , o Freud θα ήταν πολύ διαφορετικοί αν δεν υπήρχε η φιλοσοφία του.

Ο Richard Wagner τον θεωρούσε"Θεόσταλτο δώρο".
Όμως ο Schopenhauer παρέμεινε πάντοτε μέγας αρνητής του Θεού.
Έστρεψε την προσοχή του στις τέχνες και ιδιαίτερα στη μουσική ,πιστεύοντας ότι μέσω αυτής μπορεί ο άνθρωπος να βιώσει και να μεταδώσει στους άλλους τις ασυνείδητες δυνάμεις που τον κυβερνούν τις οποίες ονόμαζε"βούληση".
Θεωρούσε τη μουσική ένα καταφύγιο απέναντι στη σκληρότητα του κόσμου.Ο ίδιος έπαιζε μια με δύο ώρες φλάουτο καθημερινά.

Να μερικές δικές του σκέψεις για τη μουσική:

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

"Η μουσική εκφράζει τη εσώτερη ουσία των φαινομένων,το πράγμα καθαυτό που υπάρχει πίσω από κάθε φαινόμενο,δηλαδή αυτή καθαυτή την θέληση.Έτσι λοιπόν δεν εκφράζει μια ειδική και συγκεκριμένη χαρά,
μια ορισμένη θλίψη ή οργή ή ευχαρίστηση ή κατάσταση πνευματικής γαλήνης, αλλά εκφράζει τη χαρά, τη λύπη, τον τρόμο, την παραφορά, την ευχαρίστηση, τη γαλήνη και άλλες πολλές παρόμοιες καταστάσεις, χωριστά παρμένες αυτές καθαυτές, αφηρημένα στη γενική ουσία τους, ξέχωρα από κάθε ειδική αφορμή η περίσταση.
Εν τούτοις παρ' όλο ότι αυτό το αιθέριο είναι αφηρημένο μπορούμε να το νιώθουμε στην εντέλεια.

Το να βρίσκει κανείς τη μελωδία, φανερώνει
την ορμή και την ψυχική του ευαισθησία.
Ο μουσικοσυνθέτης μας φανερώνει την πιο ενδόμυχη ουσία του κόσμου και εκφράζει τη βαθύτερη σοφία
με γλώσσα που το ανθρώπινο λογικό δεν μπορεί να τη νιώσει.
Όμοια δηλαδή όπως ένα μέντιουμ δίνει φωτισμένες απαντήσεις για πράγματα που όταν είναι ξύπνιο δεν τα ξέρει καθόλου.

Το εσώτερο, το ανεξήγητο νόημα της μουσικής, εκείνο που μας γεννάει μια σύντομη και παροδική οπτασία κάποιου παραδείσου που μας είναι γνώριμος αλλά απρόσιτος συγχρόνως, εκείνο που νιώθουμε στο άκουσμα μιας μελωδίας μα δεν μπορούμε να εξηγήσουμε οφείλεται στην ικανότητα που έχει η μουσική να δίνει φωνή στα πιο βαθιά κι απόκρυφα σκιρτήματα της υπόστασης μας,πέρα από κάθε πραγματικότητα και συνεπώς χωρίς οδύνη.

'Οπως υπάρχουν μέσα μας δύο θεμελιώδεις συναισθηματικές καταστάσεις, μια της χαράς ή τουλάχιστον της φαιδρότητας και μια της θλίψης ή τουλάχιστον της μελαγχολίας, έτσι έχει και η μουσική δύο αντίστοιχους γενικούς τρόπους τονικότητας, τη δίεση και την ύφεση(δηλαδή το μείζονα τρόπο και τον ελάσσονα τρόπο)
και σχεδόν πάντοτε μια σύνθεση βασίζεται στον ένα ή τον άλλο.
Δεν είναι όμως παράξενο αλήθεια, να υπάρχει ένα μουσικό σημείο, η ύφεση, που ενώ δεν είναι θλιβερό ούτε στην ουσία του ούτε κατά συνθήκην, εν τούτοις να έχει τέτοια εκφραστικότητα ώστε κανείς να μην μπορεί να ξεγελαστεί;
Απ' αυτό μπορεί κανείς εύκολα να συμπεράνει πόσο βαθιά εισχωρεί και φτάνει η μουσική μέσα στην εσώτερη φύση του ανθρώπου και των πραγμάτων.

Το allegro σε ύφεση συνηθίζεται πολύ στη γαλλική μουσική και είναι χαρακτηριστικό:δίνει την εντύπωση ανθρώπου που χορεύει με παπούτσια που τον στενεύουν.

Οι σύντομες και ευδιάκριτες φράσεις της μουσικής ενός ζωηρού χορού με γρήγορα βήματα μαρτυρούν πως το θέμα τους δεν είναι άλλο από μια συνηθισμένη ευτυχία που αποκτιέται πολύ εύκολα.Απεναντίας το allegro maestoso ,με τις μεγάλες φράσεις του, τα πλατιά περάσματα και τις δαιδαλώδεις περιστροφές του
εκφράζει ένα μεγάλο κι ευγενικό αγώνα για κάποιον απομακρυσμένο σκοπό που τελικά επιτυγχάνεται.
Το adagio μας μιλάει για τους πόνους κάποιου επίσης μεγάλου κι ευγενικού αγώνα που περιφρονεί κάθε ταπεινή απόλαυση.
Απ' όλα όμως ,την πιο καταπληκτική εντύπωση την προξενεί η διαφορά ανάμεσα στη δίεση και την ύφεση.Δεν είναι τάχα αξιοθαύμαστο πως μια παραλλαγή του τρόπου κατά ένα ημιτόνιο, η εισαγωγή μιας ελάσσονος διαστήματος τρίτης αντί μείζονος διαστήματος ,δίνει αμέσως και δίχως άλλο την εντύπωση πόνου και δυστυχίας και αρκεί μια δίεση για να μας διώξει αυτό το καταθλιπτικό συναίσθημα;
Ο αργός ρυθμός σε ύφεση(adagio bemol)φτάνει ως έκφραση του ψηλότερου πόνου, είναι ένας θρήνος σπαραχτικός.
Στη μουσική του Μπετόβεν, σε οποιαδήποτε συμφωνία του, διακρίνουμε κάτω από τη φαινομενική αταξία
και σύγχυση που επικρατεί μια αξιοθαύμαστη τάξη.Πρόκειται για μια μανιασμένη μάχη που καταλήγει τελικά στην πιο ωραία συνδιαλλαγή.Έχουμε κι εδώ το rerum cocncordia discors , μια πιστή και πανοραματική εικόνα της ουσίας του κόσμου, που κυλάει μέσα στο διάστημα δίχως βιασύνη μα και δίχως ανάπαυση,
μέσα σ' έναν αφάνταστο κυκεώνα από αναρίθμητες μορφές και που ωστόσο χάρη σ' αυτόν ακριβώς το σάλο και τον κλυδωνισμό της μάζας του μπορεί κι ακολουθεί την κανονική τροχιά του.
Ταυτόχρονα όμως μέσα στη συμφωνία εκφράζονται όλα τα ανθρώπινα πάθη και συναισθήματα: χαρά, λύπη, έρωτας, μίσος, τρόμος, ελπίδα και παρουσιάζονται σε άπειρες αποχρώσεις και παραλλαγές, ωστόσο πάντοτε in abstracto (αφηρημένα), χωρίς τίποτε να μπορεί χαρακτηριστικά να τις ξεχωρίσει τη μια απ' την άλλη.
Πρόκειται για την καθάρια μορφή, την άυλη που μοιάζει με τον κόσμο των αγγέλων που πλανιούνται μέσα στο διάστημα δίχως κορμιά.

Ύστερα από πολλή σκέψη πάνω στην ουσία της μουσικής μπορώ να σας συστήσω να την απολαμβάνετε αυτή την τέχνη όσο περισσότερο μπορείτε, γιατί είναι η πιο εξαιρετική και υπέροχη απ' όλες τις τέχνες.
Δεν υπάρχει άλλη τέχνη που να μας επηρεάζει περισσότερο, που να μας εγγίζει βαθύτερα και να επενεργεί πάνω μας πιο άμεσα απ' τη μουσική.
Κι αυτό γιατί η μουσική μας φανερώνει πιο άμεσα και πιο καθαρά την αληθινή ουσία του κόσμου.
Όταν ακούμε υπέροχες και ωραίες αρμονίες είναι σαν να παίρνουμε ένα πνευματικό λουτρό.
Μας καθαρίζουν από κάθε βρωμιά, από κάθε κακία κι από κάθε προστυχιά.
Η μουσική ανυψώνει τον άνθρωπο σε αιθέρια ύψη και τον συντονίζει με τις πιο ευγενικές σκέψεις που μπορεί να περάσουν απ' το υλιστικό μυαλό του.
Κι αισθάνεται τότε ο άνθρωπος τι αξίζει ή μάλλον τι θα μπορούσε να αξίζει.

Συχνά, όταν ακούω μουσική, παίζει η φαντασία μου με τη σκέψη, πως η ζωή όλων των ανθρώπων, κι η δική μου ακόμα, δεν είναι άλλο τίποτε από ονειροπολήσεις κάποιου αιώνιου πνεύματος, ονειροπολήσεις και καλές και κακές που κάθε θάνατός τους είναι κι ένα ξύπνημα."


~~~~~~~~~~~~~~~



"Οι αισθητικοί φιλόσοφοι λένε πως η μουσική είναι η πιο καθαρή τέχνη.

Γιατί το υλικό της είναι εντελώς αφηρημένο και μη χρηστικό.

Τα λόγια έχουν και άλλες χρήσεις που τα βαραίνουν, τα σχήματα και οι εικόνες επίσης.

Αλλά οι ήχοι;

Ο Σοπενχάουερ, ο μέγας αρνητής, μόνο στην μουσική έβρισκε παρηγορία."(Νίκος Δήμου)



Πηγές:
-Arthur Schopenhauer-"Σκέψεις και αποσπάσματα"
-Irvin D. Yalom-"Η θεραπεία του Σοπενχάουερ "

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
-Βούληση και ήχος
Η μεταφυσική της μουσικής στη φιλοσοφία του Σοπενχάουερ
Μάρκος Τσέτσος