Επισυνάπτω μια πια πολύ ενδιαφέρουσα
συνέντευξη της Σαββίνας Γιαννάτου.
«Ο κόσμος δυσκολεύεται να ακούσει μια μουσική που δεν είναι τραγούδι!»
ΠΗΓΑ να τη συναντήσω, έχοντας στ' αφτιά μου το «Σαμποτάζ» της Λένας Πλάτωνος -πώς πέρασαν 25 χρόνια; Παρουσία αέρινη και ταυτόχρονα γήινη. Γυρίζει σε όλο τον κόσμο και τραγουδά τη Μεσόγειο. Αλλά ήταν και στη «Λιλιπούπολη» του Τρίτου και νομίζω ότι της πάει πολύ και ο ήχος της Αναγέννησης. Η Σαβίνα Γιαννάτου είναι σίγουρα μια ξεχωριστή περίπτωση. Αιθέρια φωνή, αλλά και κατασταλαγμένες απόψεις για τη μουσική -στην Ελλάδα και στο... Internet!
Ένα ακόμη πρόγραμμα με την Ορχήστρα των Χρωμάτων, θα ακούσουμε «Τραγούδια του Αιγαίου»;
«Ακριβώς. Αυτό τον τίτλο έχει το πρόγραμμα που θα παρουσιάσουμε την ερχόμενη εβδομάδα (Μουσείο Μπενάκη, κτήριο οδού Πειραιώς, Τετάρτη 19 και Πέμπτη 20 Σεπτεμβρίου, 20:30) και είναι ένα από τα προγράμματα που έχουμε δουλέψει μαζί με την Ορχήστρα -το συγκεκριμένο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά πριν από δέκα χρόνια στη Λισαβόνα. Η ιδέα είναι να ερμηνεύσουμε τραγούδια με θέμα τη θάλασσα. Στο πρώτο μέρος ακούγονται παραδοσιακά τραγούδια (Μέσ' του Αιγαίου τα νερά, Τζιβαέρι, Αρμενάκι, Μπρατσέρα, Ψαροπούλα κ.ά.) και στο δεύτερο μέρος έντεχνα διαφόρων συνθετών - Χατζιδάκις, Θεοδωράκης, Σαββόπουλος, Κουρουπός, Μικρούτσικος, Κωχ κ.ά. (Καράβι γοργοτάξιδο, Ήτανε μια φορά, Μαρίνα, Άλλος για Χίο τράβηξε, Μέσ' σ' αυτή τη βάρκα, Δεν ήταν νησί, Το πέλαγο είναι βαθύ, Φάτα Μοργκάνα, Θαλασσογραφία κ.ά.). Θα τραγουδήσουμε ο
Βασίλης Γισδάκης κι εγώ. Σε όλα τα κομμάτια έχουν γίνει καινούργιες ενορχηστρώσεις από το Θόδωρο Κοτεπάνο και το Νίκο Πλατύραχο. Σημειώστε πως τα παραδοσιακά ακούγονται με έναν άλλο τρόπο: η μελωδία, φυσικά, παραμένει η πρωτότυπη, από 'κει και πέρα, όμως, υπάρχουν τρόποι και ακόρντα για την ορχήστρα και ο ήχος είναι δυτικός, σε αντίθεση με τα ίδια τα κομμάτια που είναι ουνίσονο με μικροδιαστήματα κ.λπ.».
Με την Ορχήστρα των Χρωμάτων συνεργάζεστε πολλά χρόνια τώρα.
«Ναι, κι έχουμε φτιάξει κι άλλα προγράμματα, όπως αυτό με τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι (Το χαμόγελο της Τζοκόντας, Ρωμαϊκή Αγορά), το οποίο παρουσιάσαμε και πρόσφατα στο Σούνιο. Εκεί, μάλιστα, είδα πόση σημασία παίζει ο χώρος. Το χαμόγελο της Τζοκόντας, ας πούμε, το έχω ακούσει χιλιάδες φορές. Ε, ξαφνικά όταν το ακούς ανάμεσα στα αρχαία, δίπλα στη θάλασσα, κάτω από το φεγγάρι, είναι... τελείως μαγικό - είναι ξανά μαγικό! Παίζει μεγάλο ρόλο ο χώρος, ο ήχος. Κάτι άλλο που μ' ενδιαφέρει πάρα πολύ είναι οι Μύθοι μιας γυναίκας, επίσης του Μάνου Χατζιδάκι. Το έχουμε παρουσιάσει στο Ηρώδειο και στο Μέγαρο Μουσικής, αλλά θα ήθελα πάρα πολύ να το δισκογραφήσω κιόλας...
Δεν ξέρω ακριβώς πού έγκειται, καλό θα ήταν, πάντως, να λυθεί το πρόβλημα που υπάρχει, γιατί αυτό το «μπλοκάρισμα» που συμβαίνει σήμερα ανάμεσα στην Ορχήστρα των Χρωμάτων και το Σύνολο
Μάνος Χατζιδάκις θεωρώ ότι είναι λάθος για την ίδια τη μουσική του Χατζιδάκι. Με την Ορχήστρα έχουμε κάνει, επίσης, ένα άλλο πρόγραμμα, που το ονομάζουμε Τραγούδια της Πόλης και της Μικράς Ασίας, το οποίο παρουσιάσαμε πέρσι στο Μέγαρο Μουσικής σε ενορχήστρωση της Δήμητρας Τρυπάνη. Πρόκειται για όχι πολύ γνωστά, αλλά αμέσως αναγνωρίσιμα ως σμυρνέικα τραγούδια, ενορχηστρωμένα με ένα αρκετά σύγχρονο τρόπο».
Συμφωνείτε, φαντάζομαι, πως πρόκειται για μια εξαιρετική ορχήστρα.
«Σίγουρα. Είναι μια πάρα πολύ καλή ορχήστρα. Και έχω πολύ καλή σχέση και με το Μίλτο Λογιάδη και με το Γιώργο Κουρουπό και με όλους τους μουσικούς της. Ευχαριστιέμαι ιδιαίτερα τη συνεργασία μαζί τους, συνεννοούμαστε άψογα και η σχέση μας δεν είναι καθόλου τυπική. Ο Μίλτος είναι ένας πολύ καλός μαέστρος, μα κι ένας πολύ ζεστός άνθρωπος. Παίζει μεγάλο ρόλο, ξέρετε, που είναι ένας νέος άνθρωπος με διαφορετική νοοτροπία. Τον θυμάμαι όταν πρωτοσυνεργαστήκαμε. Είναι πολύ σημαντικό το πώς ένας μαέστρος σου ζητάει κάποια πράγματα και μάλιστα αυτά που ξέρει ότι μπορεί να πάρει από σένα -για μένα ήταν πραγματικά μια φωτεινή παρουσία. Και μέσα στην ορχήστρα, βέβαια, το κλίμα είναι ιδιαίτερα φιλικό, δεν υπάρχει φόβος ούτε εντάσεις. Κι όλα αυτά παρ' όλα τα γνωστά οικονομικά προβλήματα που έχει η ορχήστρα, προβλήματα σημαντικά, προβλήματα επιβίωσης. Προσωπικά θεωρώ πολύ σημαντικό να συνεχίσει να υπάρχει».
Δεν είναι τραγικό, όμως, να έχει οικονομικά προβλήματα. Δεν είναι τραγικό να μη συμβαίνει το αυτονόητο - δηλαδή να μην έχει αμέριστη υποστήριξη;
«Ναι, είναι κρίμα».
Πού οφείλεται αυτό;
«Ειλικρινά δεν ξέρω. Πολλά αυτονόητα δεν γίνονται στην Ελλάδα. Τι να πω... Δεν υπάρχει ενδιαφέρον... Ειδικά όσο αφορά στη δυτική μουσική, στη χώρα μας δεν υπάρχει μουσική παιδεία. Μόλις τα τελευταία χρόνια γίνεται κάτι. Βοήθησαν και τα μουσικά γυμνάσια. Αλλά ακόμη και σήμερα η κλασική μουσική θεωρείται μουσική για... κηδείες! Αυτό είναι ντροπή να λέγεται και να ακούγεται από ανθρώπους που -υποτίθεται- είναι μορφωμένοι. Φανταστείτε ότι το έχω ακούσει από άτομα που διαβάζουν πολλά και δύσκολα βιβλία λογοτεχνίας. Παρατηρώ μια αναντιστοιχία, ξέρετε. Βλέπεις, π.χ., εκδότες που εκδίδουν σοβαρά βιβλία και δύσκολους, ως ακατανόητους συγγραφείς, οι οποίοι, όταν τίθεται θέμα μουσικής, αναφέρουν μόνο το όνομα του Νταλάρα και της Αλεξίου. Φυσικά, δεν θα σχολιάσω εγώ τι θα ακούσει ο άλλος (και πρέπει να ακούει τα πάντα), αλλά πώς είναι δυνατόν η μουσική γνώση τέτοιων ανθρώπων να σταματά στο λαϊκό τραγούδι; Έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν τα λαϊκά, αλλά, ρωτάω, γιατί μόνο αυτά; Ξαναλέω: νομίζω ότι υπάρχει μια αναντιστοιχία. Ο κόσμος πηγαίνει στο θέατρο για να παρακολουθήσει ένα πανδύσκολο έργο, αλλά δεν μπορεί να ακούσει μια μουσική που δεν είναι τραγούδι!».
Και στο θέατρο, όμως, πόσοι πιστεύετε ότι πηγαίνουν;
«Ε, πώς... Πέντε-έξι θέατρα ξεπουλούν κάθε χειμώνα...».
Στο σύνολο των 200 αθηναϊκών παραστάσεων, πάντως, λίγα είναι.
«Για βάλτε τους αντίστοιχους δύσκολους μουσικούς να κάνουν συναυλίες, να δούμε πόσοι θα πάνε να τις ακούσουν: τρεις κι ο κούκος! Άδειες θα παραμείνουν οι αίθουσες, είτε σύγχρονη μουσική παίξουν είτε κλασική. Δηλαδή, πώς πάει ο κόσμος να δει Σάρα Κέιν; Θα πάει να ακούσει και σύγχρονη μουσική; Ποτέ! Κάνω λάθος;».
Όχι, απλά νομίζω ότι και στο θέατρο δεν είναι τόσο καλύτερα τα πράγματα.
«Πιστεύω ότι είναι πολύ καλύτερα από τη μουσική, ειλικρινά. Όπως και στο βιβλίο. Δεν θα εκδίδονταν τόσες χιλιάδες βιβλία το χρόνο, αν δεν διαβάζονταν - τουλάχιστον λογοτεχνία ο κόσμος διαβάζει».
Ίσως να είναι χειρότερα στη μουσική και λόγω της δισκογραφίας. Τι εκδίδεται σήμερα στην Ελλάδα;
«Τι ακούγεται σήμερα στην Ελλάδα;».
Μα δεν εκδίδεται κάτι καλό, για να ακουστεί.
«Ναι, μα γι' αυτό εντυπωσιάζομαι από το χώρο των εκδόσεων βιβλίων και λέω, αφού κυκλοφορούν τόσα βιβλία, διαβάζονται. Γιατί δεν συμβαίνει το ίδιο και στο χώρο της μουσικής;».
Κατ' αρχήν, μιλάμε για άλλο κόστος.
«Σίγουρα. Επίσης, δεν υπάρχει πειρατεία, οπότε μπορείς εύκολα να υπολογίσεις το αγοραστικό κοινό. Σε μας, στη μουσική, αυτό δεν είναι τόσο εύκολο. Τι θα κάνεις, στατιστική μέσω Internet; Πείτε μου, πάντως, κάνω λάθος στη σκέψη μου; Ο κόσμος μπορεί να ''υποστηρίζει'' άλλες τέχνες (θέατρο, εικαστικά), αλλά όχι τη μουσική. Στη ζωγραφική, ας πούμε, είναι μια χούφτα άνθρωποι που παρακολουθούν, γνωρίζουν και αντιλαμβάνονται, οι υπόλοιποι... θέλουν σπιτάκια και δεντράκια!».
Επιμένω στο πρόβλημα της έκδοσης δίσκων: Γιατί πριν από δεκαπέντε χρόνια ο Χατζιδάκις έβγαλε ξανά, έξι μήνες αργότερα, το ''Χειμωνιάτικο Ήλιο'', επειδή ο ήχος κάποιων οργάνων δεν ήταν τέλειος και σήμερα αν ακούγαμε μια τέτοια επιθυμία, θα γελούσαμε;
«Μιλάμε για δύο διαφορετικά πράγματα. Κατ' αρχήν, έχει αλλάξει το μέσο διάδοσης -σήμερα υπάρχει το Διαδίκτυο. Ύστερα έχει αλλάξει και η εποχή. Πάντως, όσες φορές μιλώ με παραγωγούς από τις εταιρείες δίσκων αυτό ακούω, ότι η πειρατεία κάνει κακό, κυρίως στους νέους καλλιτέχνες».
Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν είναι άνθρωποι που ακούν ας πούμε Χατζιδάκι, αυτοί που θα αγοράσουν πειρατικά CD με μουσική του από πλανόδιους πωλητές.
«Ίσως. Θα τα κατεβάσουν, όμως, από το Internet».
Δεν νομίζω.
«Κάνετε πολύ μεγάλο λάθος».
Μα θα θέλουν και το εξώφυλλο και όποια άλλη πληροφορία υπάρχει στο νόμιμο δίσκο.
«Μόνο αυτοί που έχουν χρήματα μπορούν και θα το κάνουν αυτό, οι άλλοι; Πρόσεξε: Πριν από λίγα χρόνια έβγαλα ένα δίσκο με δικά μου τραγούδια, που είχε τη μικρότερη κυκλοφορία απ' όλους. Συνάντησα πρόσφατα την κόρη ενός φίλου, η οποία με μεγάλη χαρά μου ανακοίνωσε πως έκανε 10-15 αντίτυπα για τους φίλους της! Το ευχαριστήθηκα πάρα πολύ. Δεν με νοιάζει. Χαίρομαι που ακούγεται και αρέσει η μουσική μου κι ας μην έχω έσοδα... Σκέψου, όμως, τι σημαίνει αυτό, να υπάρχει η δυνατότητα εύκολης, ανέξοδης και -το κυριότερο- πιστής αναπαραγωγής ενός CD».
Μα και με τις κασέτες συνέβαινε αυτό.
«Δεν είναι το ίδιο. Τώρα έχεις και το εξώφυλλο, όλα όπως στο πρωτότυπο! Οι πωλήσεις των δίσκων έχουν κατρακυλήσει - και δεν είναι ότι ο κόσμος δεν ακούει μουσική. Έχω δει τεράστια, πλουσιότατη δισκοθήκη, από Μπαχ μέχρι κι εγώ δεν ξέρω τι, όλη κατεβασμένη από το Internet. Μα δεν το ξέρετε αυτό, εσείς ασχολείστε με την τεχνολογία...».
Το γνωρίζω καλά, αλλά δεν νομίζω ότι πρόκειται για το ίδιο μερίδιο ατόμων.
«Είμαστε ελάχιστοι αυτοί που αγοράζουμε. Θέλεις να κάνεις ένα δώρο και σκέφτεσαι να αγοράσεις ένα δίσκο. Αν ξέρεις ότι αυτός το έχει κατεβάσει από το Internet, γιατί να του κάνεις δώρο CD; Του πας γλυκά, λουλούδια!» (γέλια)
Πάντως, για να κατεβάσεις ένα CD από το Διαδίκτυο πρέπει αυτό να έχει κυκλοφορήσει, δηλαδή να έχει εκδοθεί από κάποια εταιρεία. Αυτό που υποστηρίζω εγώ είναι πως σήμερα πλέον στην Ελλάδα δεν εκδίδονται παρά ελάχιστοι δίσκοι μη εφήμερης μουσικής - ουσιαστικά η παραγωγή έχει σταματήσει.
«Γιατί υπάρχει κρίση μεγάλη!».
Ναι, αλλά σε αυτό συμβάλλει η μη κυκλοφορία νέων, αξιόλογων δίσκων (έστω κι αν, αφού κυκλοφορήσουν, βρεθούν να διατίθενται -παράνομα- και στο Internet).
«Δηλαδή, κατά τη γνώμη σου δεν φταίει το Internet;».
Φταίει, αλλά όχι στο βαθμό που νομίζουν ορισμένοι. Περισσότερο φταίνε οι εταιρείες δίσκων, που δεν κυκλοφορούν νέους, καλούς δίσκους. Πώς θα γνωρίσει το κοινό τους νέους καλλιτέχνες;
«Μπορεί να πάει σε μικρούς χώρους, όπου εμφανίζονται, να παρακολουθήσει καινούργιες προσπάθειες, να κοιτά και στο Internet!».
Μα πρέπει να κυκλοφορήσει κάποιος μόνος του ένα δίσκο, για να τον βάλει ύστερα στο Internet.
«Εύκολο δεν είναι;».
Πανεύκολο, αλλά και να το κάνει, δεν θα έχει έσοδα στη συνέχεια! Πώς θα ζήσει;
«Θα γίνεται γνωστός μέσω του Internet και θα κάνει συναυλίες για να έχει και έσοδα. Δηλαδή, εσείς εντοπίζετε το πρόβλημα της μουσικής στις εταιρείες;».
Ακριβώς - και όχι μόνο στις δισκογραφικές. Μην ξεχνάτε τι γίνεται σήμερα στην Ελλάδα με τις εταιρείες της κινητής τηλεφωνίας. Έχουμε φτάσει στο σημείο να ταυτίζουμε το τραγούδι με τα... ringtones! Αυτό είναι παρανοϊκό!
«Ωραία, αλλά δεν έχει και ο κόσμος μερίδιο ευθύνης; Σε άλλες χώρες γιατί δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο;».
Γιατί οι εταιρείες κρατούν, τουλάχιστον, τα προσχήματα! Δεν «αγοράζουν» καλλιτέχνες και έπειτα από εντονότατη προβολή κάνουν τον κόσμο να τους ταυτίζει με αυτές! Νομίζω ότι η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο. Ποιον τραγουδοποιό, νέο καλλιτέχνη, θυμάστε τα τελευταία είκοσι χρόνια; Μετά το Δεληβοριά (που τον έβγαλε ο Χατζιδάκις) βγήκε κάποιος άλλος;
«Υπάρχουν κάποιοι, αλλά δεν τους μαθαίνουμε... Κοιτάξτε, δεν υπάρχει σήμερα και το αντίστοιχο κλίμα. Από την άλλη μεριά, ξέρω καλά πως αυτοί που μπαίνουν στο Internet ψάχνουν και βρίσκουν τα πάντα!».
Ουδείς σήμερα προτείνει κάτι στο κοινό, ουδείς παίρνει το ρίσκο. Θυμηθείτε τον Πατσιφά.
«Ο Πατσιφάς, ναι, είχε διορατικότητα. Και όλοι αυτό θαύμαζαν, το πώς καταλάβαινε τα πράγματα. Το νέο κύμα ήταν δική του επινόηση. Τώρα, έχετε δίκιο, είτε δεν υπάρχει καθόλου ρίσκο, είτε κάποιοι ρισκάρουν σε λαθεμένα πράγματα, οπότε ύστερα δύσκολα... ξαναρισκάρουν. Αλλά νομίζω ότι και οι παραγωγοί σήμερα είναι λίγο έντρομοι. Φοβούνται. Δεν ξέρουν τι θα πάει και τι δε θα πάει».
Σύμφωνοι, αλλά αυτό δεν είναι -σε σημαντικό ποσοστό- και δική τους ευθύνη;
«Ναι, είναι αλήθεια ότι ο κόσμος δεν έχει εμπιστοσύνη σε όλ' αυτά, δεν εμπιστεύεται ανθρώπους...».
...όπως ο
Μάνος Χατζιδάκις, ας πούμε;
«Ναι. Εγώ είχα δουλέψει πολύ λίγο μαζί του - στη Λιλιπούπολη και στους Μουσικούς Αγώνες της Κέρκυρας. Αλλά ήταν ένας χαρισματικός άνθρωπος. Στην Κέρκυρα, όταν αυτός διηύθυνε τα κομμάτια, αυτά μεταμορφώνονταν! Τελείως! Παρότι δεν ήταν μαέστρος. Ήταν χαρισματικός και στη σύνθεση και στον τρόπο, με τον οποίο επενέβαινε στην πολιτική. Δεν επενέβαινε άμεσα, μιλούσε έμμεσα, με τη συμπεριφορά και τις παρεμβάσεις του. Ο Θεοδωράκης, ας πούμε, το κάνει αυτό άμεσα. Ο Χατζιδάκις το έκανε πιο ολοκληρωμένα. Το Τρίτο Πρόγραμμα ήταν μια όαση, ήταν ανοιχτό από το πρωί ως το βράδυ και οι ακροατές άκουγαν τα πάντα - ροκ, κλασική μουσική, ποίηση. Ο Χατζιδάκις πρότεινε, έπειθε και γοήτευε. Δεν ξέρω, ήταν η εποχή, ήταν οι άνθρωποι...».
Στο... δρόμο και στα δισκοπωλεία
Θα κυκλοφορήσετε σύντομα νέο δίσκο;
«Ναι, μέσα στο μήνα, από τη Λύρα. Ονομάζεται ''Μουσική δωματίων''. Εχει να κάνει με την ποίηση και τους εσωτερικούς χώρους, το πώς λειτουργούν η μνήμη, οι λέξεις μέσα στις κάμαρες και ''παίζει'' μεταξύ αυτοσχεδιασμού, μη κλασικής απαγγελίας ποίησης και τραγουδιού. Οι ενορχηστρώσεις είναι δικές μου και περιέχει κομμάτια δικά μου, αλλά και άλλων (Χατζιδάκις, Μουζάκης, Σιγανίδης, Αγγελάκας, Βελιώτης) και ποιήματα του Σινόπουλου, του Παυλόπουλου, του Λειβαδίτη, του Μπόρχες».
Και τα επόμενα... ταξίδια σας για συναυλίες;
«Οι πρώτοι επόμενοι σταθμοί μας είναι η Λισαβόνα και το Βερολίνο».
Αλήθεια, είναι διαφορετικά να σε ακούει ένα κοινό που -ακόμη κι αν σε γνωρίζει- δεν έχει στο μυαλό του όλη την ιστορία σου;
«Όχι. Βέβαια, ένα κοινό που σε ξέρει σίγουρα μπορεί να γίνει πολύ πιο θερμό. Αλλά κι έξω συγκινούνται πολύ. Πρόσφατα στην Ισπανία, ακούγοντας τραγούδια στη γλώσσα του, το κοινό ανταποκρίθηκε πολύ ένθερμα. Και στην Ελλάδα, πάντως, το κοινό είναι πολύ θερμό. Πρόκειται για μια ιδιαίτερη επαφή με τον κόσμο, που αν δημιουργηθεί, όλα πάνε καλά στη συναυλία. Και αυτό φαίνεται από τα πρώτα 2-3 τραγούδια. Πάντως, μου αρέσει που ταξιδεύουμε...».
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σ. ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗΣ -
pandri@naftemporiki.gr
ΠΗΓΗ: ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, 14/9/07
