Η Ελληνική Μουσική Κοινότητα από το 1997
Γιάννης Χρήστου
(1926-1970)
Ο μουσικός ιχνηλάτης των φιλοσοφικών στοχασμών
«Σκοπός της μουσικής είναι να δημιουργεί ψυχή,
δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για τον μύθο,
την ρίζα κάθε ψυχής. Εκεί όπου δεν υπάρχει ψυχή
η μουσική τη δημιουργεί. Εκεί όπου υπάρχει ψυχή
η μουσική την συντηρεί».
Γιάννης Χρήστου
Χίος, 23 Αυγούστου 1968
Αν και γνωστή παλαιόθεν, η διαπίστωση αφήνει πάντα την ίδια πικρή γεύση: «ουδείς προφήτης εις τον τόπο του». Ένα αόρατο χέρι, μια «κατάρα» θα ‘λεγε κανείς για τον τόπο και ειδικά για την νέα γενιά, «φροντίζει» εδώ και χρόνια να σβήνει πρόσωπα που σημάδεψαν την εποχή τους. Σπουδαίοι άνθρωποι παραμένουν «εξόριστοι στην κεντρική λεωφόρο» γιατί το μόνο τους «αμάρτημα» ήταν ότι δεν ήταν «εύκολοι», ή επί το «εκσυγχρονιστικότερον», «λάϊτ», δεν υπήρξαν ποτέ στην σύντομη – αλίμονο! – ζωή τους «χαλαροί».Επέμεναν να σκέπτονται πολύ πάνω στ’ ανθρώπινα, επέμεναν να εργάζονται σκληρά, επέμεναν να αισθάνονται, επέμεναν να ζουν και όχι να επιβιώνουν.
Στις εξαιρέσεις, δυστυχώς, ανήκουν εκείνοι εκ των συμπατριωτών μας καλλιτεχνών, κριτικών και δημοσιογράφων που επιμένουν να διατηρούν άσβεστη την φλόγα της μνήμης σε εκείνους για τους οποίους θα έπρεπε, κατ’ εξοχήν, να υπερηφανεύεται αυτός ο τόπος…
ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ. Κανένας δεν γνωρίζει ποιο θα ήταν το πρόσωπο της σύγχρονης λόγιας μουσικής αν το 1970 δεν χανόταν τόσο πρόωρα και τραγικά ο Γιάννης Χρήστου. Γνωστός στο μουσικόφιλο κοινό για την ηρακλείτεια «Εναντιοδρομία», τον «Επίκυκλο», το «Μυστήριον» κ.ά., ο Χρήστου γεννήθηκε στην Ηλιούπολη, βορειοανατολικά του Καΐρου, το 1926. Επέδειξε από νωρίς ενδιαφέρον στη φιλοσοφία και στο Κέμπριτζ παρακολούθησε μαθήματα των Βίτγκενσταϊν και Μπέρτραντ Ράσελ. Σπούδασε μουσική, περνώντας από τη Ρώμη, ενώ στη Ζυρίχη παρακολούθησε διαλέξεις του Καρλ Γιουνγκ.
Το 1956 θα ολοκληρώσει τα «Εξι Τραγούδια» σε ποίηση Τ. Σ. Ελιοτ καθώς και τα πρώτα μεγάλα του συμφωνικά έργα. Αφησε σημαντικό συνθετικό έργο στο αρχαίο ελληνικό δράμα, συνεργαζόμενος με το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν. Στην Αθήνα θα αρχίσει να επεξεργάζεται μια σύγχρονη όπερα βασισμένη στην Ορέστεια του Αισχύλου. Δεν θα την ολοκληρώσει ποτέ: επιστρέφοντας από την ταβέρνα όπου έκανε το τραπέζι στους φίλους του για την ονομαστική του γιορτή, και ενώ ξημερώνει η ημέρα των γενεθλίων του, σκοτώνεται σε αυτοκινητικό δυστύχημα.
Το μουσικό έργο του Γιάννη Χρήστου διακρίνεται σε έξι περιόδους, σύμφωνα με τους μουσικολόγους Γ. Γ. Παπαϊωάννου και Άννα Λουτσιάνο, περιοδολόγηση που έχει γίνει ευρύτερα αποδεκτή.
Τα πρώτα έργα του συνθέτη είναι σε ελεύθερο ατονικό ιδίωμα, με τίτλους που παραπέμπουν σε δυτικές παραδοσιακές μορφές, όπως η «Συμφωνία αρ. 1» (1950). Το σημαντικότερο, όμως, έργο της πρώτης περιόδου είναι η «Μουσική του Φοίνικα» (1949), το οποίο ο ίδιος ο συνθέτης αναγνώριζε ως opus 1, απορρίπτοντας κάποια εφηβικά πρωτόλεια. Η «Μουσική του Φοίνικα», έργο για ορχήστρα, όχι μόνο δεν παρουσιάζει τις συνήθεις αδυναμίες που χαρακτηρίζουν τα πρώτα έργα πολλών συνθετών, αλλά φανερώνει εκπληκτική συνθετική, ενορχηστρωτική και αισθητική ωριμότητα, ενώ ταυτόχρονα περιέχει εν σπέρματι τα σημαντικότερα φιλοσοφικά και μουσικά στοιχεία που επανέρχονται στο έργο του Χρήστου, όπως η απόρριψη της ανάπτυξης ως συνθετικής τεχνικής και η προτίμηση της παραλλαγής ενός συγκεκριμένου δομικού μοτίβου, το οποίο υπόκειται σε εσωτερικές μεταλλαγές και μεταμορφώσεις.
Η περίοδος αυτή δεν διαφοροποιείται ιδιαίτερα σε ύφος. Εντείνονται, όμως, οι μεταφυσικές και μυστικιστικές ανησυχίες του συνθέτη σε σχέση με τη μουσική. Το σημαντικότερο έργο της περιόδου και από τα γνωστότερα του Χρήστου είναι τα «Έξι τραγούδια σε ποίηση Τ. Σ. Έλιοτ», τα οποία γράφτηκαν το 1955, αρχικά για μεσόφωνο και πιάνο και αργότερα, το 1957, ενορχηστρώθηκαν. Το έργο είναι αριστουργηματικό για την υποβλητική του ενορχήστρωση και τον τρόπο με τον οποίο έχουν αποδοθεί μουσικά τα ποιητικά νοήματα.
Σε αυτήν την περίοδο ο Χρήστου αναπτύσσει μια προσωπική τεχνική οργάνωσης της ατονικότητας, την οποία ονομάζει «μετα-σειραϊκή» («meta-serial»), προσπαθώντας να αποφύγει τις δεσμεύσεις και τα αδιέξοδα του σειραϊσμού. Το κορυφαίο έργο της περιόδου αυτής είναι οι «Πύρινες Γλώσσες» (1964), ορατόριο για χορωδία, ορχήστρα και σολίστες, που αναπαριστά την αγωνιώδη προσμονή των πρώτων χριστιανών για το θαύμα της Πεντηκοστής. Επίσης, στο έργο «Προμηθέας Δεσμώτης» (1963) κάνει για πρώτη φορά χρήση μαγνητοταινίας, εφαρμόζοντας τεχνικές της λεγόμενης «συγκεκριμένης μουσικής» με έναν δικό του, όμως, τρόπο.
Ο Χρήστου την περίοδο αυτή διευρύνει τα όρια της τέχνης του, εισάγοντας την έννοια της «μεταμουσικής», ως υπέρβασης της μουσικής με την καθιερωμένη σημασία του όρου, με τη συνεργασία πολλών τεχνών (κυρίως μουσικής, θεάτρου και χορού) και σε απόλυτη ένωση με τη φιλοσοφία. Στο πνεύμα αυτό εισάγει επίσης τις έννοιες της «Πράξης» και της «Μεταπράξης», τις οποίες εξηγεί ο ίδιος με απλά λόγια. «Στην Πράξη (praxis) ο βιολιστής, παραδείγματος χάριν, κάνει αυτό που αναμένεται από αυτόν, δηλαδή παίζει βιολί. Στην Μεταπράξη (metapraxis) ο βιολιστής ενεργεί πέρα από το λογικώς προβλέψιμο, π.χ. ξεσπά σε άγριες κραυγές».
Για να εκφράσει τις νέες του ιδέες δημιουργεί και μια νέα, προσωπική μικτή σημειογραφία, που δίνει επιπλέον λεκτικές και γραφικές οδηγίες στους εκτελεστές για το τι πρέπει να κάνουν κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης, ως «πράξη» ή ως «μεταπράξη». Τα πρώτα έργα που εφαρμόζει τις ιδέες αυτές είναι η «Πράξη για 12» (1966), μια σύνθεση για 11 έγχορδα και έναν πιανίστα-μαέστρο. Το έργο αυτό, σε συνδυασμό και με το κείμενό του «Ένα Πιστεύω για τη Μουσική», που δημοσιεύτηκε τον ίδιο χρόνο, σηματοδοτεί την αρχή μιας νέας φιλοσοφικής, αισθητικής και μεταφυσικής αντίληψης για τη μουσική, φανερή και στο ορατόριό του «Μυστήριον» (1966).
Στη συγκεκριμένη περίοδο, ο Χρήστου, επεκτείνοντας τη φιλοσοφική-μουσική του σκέψη, συνέλαβε τις εξής έννοιες:
Ο συνθέτης είχε σχεδιάσει περίπου 130 «Αναπαραστάσεις», από τις οποίες πρόλαβε να ολοκληρώσει μόνο τις τέσσερις, με πιο γνωστές την «Αναπαράσταση Ι» και την «Αναπαράσταση ΙΙΙ». Στο ίδιο πνεύμα εντάσσεται και το γνωστότερο έργο του Χρήστου αυτής της περιόδου, και από τα πιο πολύπαιγμένα σε Ελλάδα και εξωτερικό « Η Κυρία με τη Στρυχνίνη» (1967). Πηγή έμπνευσης του έργου ήταν η «Ψυχολογία και Αλχημεία» του Καρλ Γιουνγκ, αλλά και ένα από τα όνειρα του Χρήστου (ο συνθέτης κατέγραφε λεπτομερώς τα όνειρά του για κάποια περίοδο και οι σημειώσεις του έχουν σωθεί σε ένα αρχείο με το όνομα Dream Files).
Τα μόνα ολοκληρωμένα έργα της περιόδου αυτής είναι η «Εναντιοδρομία» (1968), βασισμένη στη σύλληψη του Ηράκλειτου για το παιχνίδι των αντιθέσεων, και η σκηνική μουσική για τον «Οιδίποδα Τύραννο» (1969), την οποία έγραψε ως χάρη για τον φίλο του Κάρολο Κουν, διακόπτοντας την εργασία του πάνω στην «Ορέστεια». Η «Ορέστεια», αν είχε ολοκληρωθεί, θα ήταν ένα έργο κολοσσιαίων διαστάσεων, στο οποίο ο Γιάννης Χρήστου σκόπευε να ενσωματώσει την ως τότε εμπειρία του συνοψίζοντας το σύνολο των ιδεών του φιλοσοφικού-μουσικού του συστήματος. Δυστυχώς, ο τόσο πρόωρος και άδικος χαμός του δεν του επέτρεψε να ολοκληρώσει τα σχέδιά του, που πιθανώς να επηρέαζαν σε σημαντικό βαθμό την μετέπειτα πορεία της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας και φιλοσοφίας σε Ελλάδα και Ευρώπη.
Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΣ διεθνούς φήμης έλληνας μαέστρος μας εξηγεί στο παρακάτω (σπάνιας αξίας βίντεο) το έργο του Γιάννη Χρήστου βοηθώντας μας να το προσεγγίσουμε.
επίσης ένα σπάνιο βιντεάκι που μιλά στο πρώτο μέρος ο Κάρολος Κουν για τον συνεργάτη του και συνθέτη Γ. Χρήστου.
Η Κυρία με τη Στρυχνίνη αρχίζει με μια ανακοίνωση ότι η παράσταση ακυρώνεται για τεχνικούς λόγους και μια ηθοποιός μεταμφιεσμένη σε θεατή διαμαρτύρεται, προσπαθώντας να προκαλέσει αναταραχή. Στη συνέχεια τέσσερις ηθοποιοί με ένα κόκκινο πανί προχωρούν σε τελετουργικές πράξεις πάνω στη σκηνή, στις οποίες συμμετέχει και το οργανικό σύνολο, π.χ. οι τρομπετίστες περιβάλλουν με τελετουργικό τρόπο τη σολίστ της βιόλας, η οποία παραμένει απαθής στα δρώμενα.
[ Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/την : ixthis στις 06-12-2011 09:13 ]