Βασίλης Μιχαηλίδης- Ζωή και Γραφή

Κοντά στα κελαδήματα των αηδονιών τα τόσα,
Ακούστε κ' ένα πουλί που είναι τραυλό στην γλώσσα
Και μην βλέπετ' αν δεν μπορή σωστά να κελαδήση,
Δεν ήπιε από την Κασταλιά, την ξακουσμένη βρύση.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
(Πρόλογος εις την «Ασθενή λύραν»)

---

ΓΙΑ ΑΡΧΗ

Η ελληνική κυπριακή ποίηση χαρακτηρίζεται από ένα μεγάλο διαχρονικό θέμα: ο χωρισμός της κόρης Νήσου από τη μάνα Ελλάδα. Σπιθαμή σπιθαμή προσπαθώντας να αγγίξεις την ψυχή του κάθε ποιητή ανά τους τελευταίους αιώνες, ανακαλύπτεις και μια ακόμα περιγραφή παλλάδα, για αυτόν τον πόνο.Κι ο στίχος διαφέρει από εποχή σε εποχή: κάποτε καθαρευουσιάνικος, κάποτε δημοτικός, άλλοτε πάλι γραμμένος στην τοπική διάλεκτο. Ένα συνθέλεμα τρόπων έκφρασης που χαρακτηρίζει την κυπριακή φωνή. Από τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας μέχρι σήμερα, τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας και φυσικά την πένα του Βασίλη Μιχαηλίδη.

Άνθρωπος πολυτάλαντος, που από ένα χωριό της Κύπρου έγινε μοντέρνος αγιογράφος στην κοσμική Λάρνακα, ξεκίνησε το ταξίδι του για ζωγραφική στην Ιταλία, μα βρέθηκε αντάρτης στον αγώνα για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας. Επέστρεψε στην Κύπρο για χρόνια δύσκολα. Σήμερα θεωρείται ο ποιητής της νήσου. Ο πρώτος τροβαδούρος της μοντέρνας εποχής, που χρησιμοποίησε την κυπριακή διάλεκτο στα γραπτά του. Από την ίδια αγάπη για τη ζωντανή σχέση μεταξύ ανθρώπων και γλώσσας, που έσπρωξε τον Κωστή Παλαμά να γίνει μαχητής της δημοτικής.

ΠΑΙΔΙΚΑ ΚΙ ΕΦΗΒΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ
Για τη γενέθλιά του χρονιά δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία αλλά σίγουρα ήρθε στον κόσμο την περίοδο 1849-1853, και συγκεκριμένα στο κατεχόμενο Λευκόνοικο Ο πατέρας του, ο ΧατζηΜιχαήλ(ή Χατζηκουμπάρος), είναι χωρατατζής και τραγουδιστής. Η μητέρα του, η Αννέτα του Κονόμου από το Δάλι. Πολύ νωρίς, μένει ορφανός από μητέρα, και ο μεγάλος του θείος, ο «ποιητάρης και ζωγράφος» Χρύσανθος Παπακονόμος, τον παίρνει υπό την προστασία του στο Δάλι. Κοντά του, ο μικρός Βασίλης μαθαίνει τα πρώτα γράμματα. Ο αγαπημένος του αυτός θείος, τον στέλλει και στη Λευκωσία με το που τελειώνει το δημοτικό, για να μάθει την τέχνη της Αγιογραφίας.

Ταυτόχρονα επισκέπτεται και την Ελληνική Σχολή, όπου σχολάρχης είναι ο μικρός του θείος, από την πλευρά του πατέρα του, Γιάννης Οικονομίδης. Όταν ο τελευταίος χειροτονείται Μητροπολίτης Κιτίου Κυπριανός, παίρνει τον ανηψιό του μαζί του στη Λάρνακα.

ΝΕΑΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ. ΛΑΡΝΑΚΑ-ΙΤΑΛΙΑ-ΕΛΛΑΔΑ
Στη Λάρνακα ο Βασίλης αρχίζει και μπαίνει συστηματικά στα μυστικά της ζωγραφικής. Όμως σαν νέος και αεικίνητος που είναι, δεν μπορεί να περιοριστεί στη μοναστική ζωή της Μητρόπολης. Κινείται στους κοσμικούς κύκλους της Λάρνακας, που εκείνη την εποχή είναι το διπλωματικό κέντρο του νησιού. Γνωρίζει τον Γαλλοκύπριο Γουστάβο Λαφφόν, ο οποίος μετάφρασε μάλιστα τον « Ύμνο στην Ελευθερία» του Δ. Σολωμού στα γαλλικά. Έχει αρχίσει να γράφει τα πρώτα του ποιήματα, ενδιαφέρεται έντονα για την πολιτική, το Έθνος. Βγάζει τη βράκα, ντύνεται δυτικότροπα, γνωρίζει σημαντικές προσωπικότητες και πολλούς λόγιους της εποχής όπως τον Θ. Θεοχαρίδη. Ερωτεύεται και γράφει ρομαντικούς στίχους στην καθαρεύουσα..

Στο κελί του, περνά όλες τους τις ώρες ζωγραφίζοντας. Εικόνες Αγίων, προσωπογραφίες φίλων, φιλοτεχνεί το εσωτερικό της εκκλησίας της Σωτήρας. Μα οι διασυνδέσεις του με την κοσμική ζωή της πόλης, δυσαρεστούν τον Μητροπολίτη θείο του. Ο Βασίλης θέλει να φύγει για ανώτερες σπουδές αλλά ο θείος αρνείται να του παράσχει την οποιαδήποτε βοήθεια. Τελικά, πείθεται να του δώσει τα χρήματα για ένα ταξίδι. Έτσι, το 1875 αναχωρεί για την Νάπολη της Ιταλίας για ανώτερες σπουδές στη Ζωγραφική. Το 1877 όμως τον βρίσκει στην Ελλάδα, αντάρτη στον αγώνα για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας. Μετά την συνθήκη του Βερολίνου, αφιερώνει στους Ηπειροθεσαλλούς ένα πολιτικό του ποίημα.

Η ΚΥΠΡΟΣ ΣΤΟΥΣ ΕΓΓΛΕΖΟΥΣ ΚΑΙ Ο ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ ΣΤΗ ΛΕΜΕΣΟ
Το 1878 η Κύπρος περνά στα χέρια των Άγγλων, και το τέλος της Τουρκοκρατίας φέρνει πολλούς Κύπριους πίσω στο νησί τους. Μεταξύ αυτών και ο Β. Μιχαηλίδης, που εγκαθίσταται στη Λεμεσό. Εκεί συναντά παλιούς γνώριμους, όπως τον Σ.Χουρμούζιο, που αργότερα εκδίδει τη «Σάλπιγξ».

Στα 1884 διορίζεται νοσοκόμος, με αμοιβή τροφή και στέγη. Λόγω αλκοολισμού, απολύεται και διορίζεται από το Δήμο Λεμεσού στο Υγειονομείο της πόλης. Για λόγους υγείας ταξιδεύει το 1889 και το 1899 στην Αθήνα, ενώ από το 1915 διαμένει πια, στο πτωχοκομείο Λεμεσού, όπου και πεθαίνει στις 8.12.1917 (25.11.1917-παλιό Ημερολόγιο)
Η ειρωνία; Η κηδεία έγινε με μεγαλοπρέπεια και έξοδα του Δήμου Λεμεσού. Παρευρέθηκαν μάλιστα, τα σχολεία της πόλης, πολιτικοί, κλπ…Φυσικά ο τάφος του στο Κοιμητήριο Λεμεσού...αδύνατο ν΄αναγνωριστεί ή να εντοπιστεί!

ΠΕΡΙ..ΠΟΙΗΤΙΚΑ
Ως ποιητής, συμπάσχει με τον ελληνισμό, την Κύπρο και τα προβλήματα της, που μάλλον είναι τελικά διαχρονικά. Μοιρολογεί τη μοίρα των σκλαβωμένων, υμνεί επιφανείς άνδρες και εθνικές μορφές, μας ανατριχιάζει με την παραστατικότητα του ερωτικού του πάθους, άλλοτε γίνεται καυστικός γελοιογράφος του αγγλικού ζυγού και της κοινωνικής ασυδοσίας κι άλλοτε εστιάζει με την πιο αθώα παιδικότητα, στις απλές μορφές της κυπριακής επαρχίας Δανείζεται τα στοιχεία της φύσης για να αγγίξει τις ιδιότητες της ζωής στον στίχο του,. Η υπερβολική ίσως, ευαισθησία του, γίνεται μούσα σε πολλά ποιήματα που γράφει για ανθρώπους, που με τον άλφα ή τον βήτα τρόπο, άγγιξαν θετικά ή αρνητικά τη ζωή του.
Αναρωτιέμαι τι ψυχή έχει κάποιος που δεν μπορεί να ταρακουνηθεί με την «9η Ιουλίου»,
που δεν δακρύζει με την «Χιώτισσα»,
«Αχ! είμαι, θκειούλλα μου, Γριστιανή....Από την Χίον την ματζιελλεμένην/τζιαι τώνομάν μου λαλούν μ’ Ελένη.»
που προσπερνά αδιάφορα την «Ανεράδα»
«...Αντάν μου χαμογέλασεν/παράδεισος επλάστηκεν ομπρός μου...»
... διαβάζω τον στίχο «η θάλασσα βογγά βαριά» στο «Μια νυξ» και ζηλεύω...
Στο «Τη Λευκωσία» , σωστά αναρωτιέται:
«... κι ο Όμηρος, αν είχε σε γνωρίσει/δεν ξεύρω τι θα έλεγε για 'σένα.»
Η διαχρονικότητα για τη φήμη μας, των κοριτσιιών της Λευκωσίας, μου φοράει χαμόγελο:
«Αι κόραι σου, που τες ζηλεύουν άλλοι/αρχήθεν ακουσμέναι εις τα κάλλη»...

Συγκινείται από τους Αγώνες της Κρήτης και γράφει:
« Εις την Κρήτην
Στάσου κόρη της ημέρας/ασυνήθιστη στο σκότος...
...Αμαζόνα σκλαβωμένη / που ζητείς ελευθερίαν,
και ακόμ' αστροπελέκια / τα δυο χέρια σου κρατούν,
έσωσες από μεγάλην / του πελάγου τρικυμίαν
τον σταυρό και την τιμή σου / κι όλοι σε χειροκροτούν... »

Η εποχή του χαρακτηρίζεται από την «αρχαιοπληξία» και την εμμονή στην καθαρεύουσα. Ο Μιχαηλίδης, έχει για πρότυπα τους οπαδούς της Παλαιάς Αθηναϊκής Σχολής, όμως η φτωχή του εκπαίδευση δεν του επιτρέπει να νιώσει την καθαρεύουσα και να εκφραστεί μέσω της. Αλλά προσπαθεί, είναι επιμελής και προσεκτικός, και τα καταφέρει αρκετά καλά. Πολλές φορές γράφει μικτά, όπως ακριβώς αισθάνεται. Στην ποίησή του όμως,η ελευθερία στην έκφραση κτίζεται γερά μόνο μέσω της διαλέκτου, που είναι ζωντανή δέκτις και επεξεργαστίς των εικόνων, των συναισθημάτων και των μελωδιών που θέλει να μας χαρίσει.

Στο κύκνειον άσμα του, «Το όραμαν του Ρωμιού»,πραγματεύεται με την εθνική λαχτάρα "πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα ‘ναι!»...
«...κ'ι' άκουες κ'αι μέσα κ' έξω την Ελληνικήν τρομπέτταν
κ'αι παντού κ'αι μέσα κ' εξω ο ατός εφτεροπέταν
κ' εκατάλαβεν η Πόλη κ'ι' ο γιαλός κ'αι τα βουνά της,
πως ο Πλάστης εβουλήθην κ' ήρτασιν τα πρωτινά της
κ' οι καμπάνες εφακ'κ'ίσαν κ'αι οι εκκλησ'ιές αννοίξαν
μιλιούνια τότες νύμφες εσυνάχτηκαν κ' εσμίξαν
πιθυμίες κ'αι ορπίες κ'αι τυραννισμένες σόρτες,
κ' εκουντήσασιν κ'ι' αννοίξαν της Αγιάς Σοφκιάς οι πόρτες
κ' έμπηκεν ο Κωνσταντίνος κ' άρκεψεν δοξολογία...»

Ο ποιητής γνωρίζει πως είναι το τελευταίο του πόνημα: ««φρονώ είναι το τελευταίόν μου, διότι εκλονίσθη το νευρικόν μου σύστημα και αισθάνομαι εγγύς τον θάνατόν μου».

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ...ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ
Σε πολλές περιπτώσεις οι εραστές κάθε μορφής τέχνης, αναγνωρίζονται μετά θάνατον. Ο Βασίλης Μιχαηλίδης δεν αποτελεί εξαίρεση σε αυτόν τον «κοινωνικό» κανόνα.
Πρώτος που ενδιαφέρθηκε για το έργο του ο νεαρός δικηγόρος Γ.Ηλιάδης, ο οποίος μάλιστα στις 7.12.1917 π.ε. οργάνωσε φιλολογικό μνημόσυνο για το Βασίλη κι έστειλε άρθρο με τον τίτλο «Ένας Κύπριος Ποιητής» συνεργασία στα «Γράμματα» της Αλεξάνδρειας τόμ. 4ος, 1918, σελ. 695, κ.έ.

Οι πρώτες κριτικές για το έργο του δημοσιεύονται στις εφημερίδες «Αλήθεια» και «Κήρυξ» ενώ λίγα χρόνια αργότερα το περιοδικό «Αυγή» κάνει σχετικά αφιερώματα για τον ποιητή σε δύο τεύχη του.

Ένα μεγάλο μέρος του έργου του Μιχαηλίδη, παραμένει μάλλον άγνωστο. Δύο εκδόσεις μερικών ποιημάτων που έλαβαν χώρα το 1911 και το 1942 ήταν σχεδόν πανομοιότυπες. Προσπάθειες για συγκέντρωση στοιχείων για τον ποιητή, έγιναν και το 1959, από μέλη του συμβουλίου Λεμεσού, με σημαντική επιτυχία. Σημαντικές επίσης συμβολές, είναι τα βιβλία για τον ποιητή, των Γ. Λεύκη (1937) και Α. Ιντιάνο (1942).

Όμως στο περίπου, μια χρονολογική ματιά στο συγγραφικό του έργο έχει αυτή τη δομή:

• Τα πρώτα του έργα ,"Η Τοκογλυφία" και "Αηδόνια και Κουκουβάγιες", δημοσιεύθηκαν το 1873.
• Το 1878 με την επιστροφή του στην Κύπρο, άρχισε συνεργασία με την εφημερίδα «Αλήθεια» της Λεμεσού.
• Η πρώτη του ποιητική συλλογή « Η Ασθενής Λύρα» εκδόθηκε το 1882 ενώ από το 1884 συνεργάστηκε και με την εφημερίδα «Σάλπιγγα».
• Τέσσερα χρόνια αργότερα, άρχισε την έκδοση του σατυρικού φύλλου «Διάβολος», ενώ το 1893 έγραψε την «Ανεράδα»,το πιο λυρικό από τα έργα του.
• Πριν επιστρέψει στην Αθήνα το 1899, πάλι για λόγους υγείας, έγραψε την «Χιώτισσα» και το μεγαλύτερο επικό δείγμα κυπριακής ποίησης, την «9η Ιουλίου».
• Το 1911, εξέδωσε τα «Ποιήματα», ενώ
• στα τελευταία χρόνια του, στο Πτωχοκομείο, έγραψε το « το Όραμαν του Ρωμιού».

Πηγές:
- www.geocities.com/basilis_mixailidis
- www.erevos.com/michaelides/michaelides.htm