20 Κάλαντα για τα Χριστούγεννα…

"΄Πόψε Χριστός γεννήθηκε κι ο κόσμος δεν το νιώθει
κι ο κόσμος και τα οικούμενα κι ο βασιλιάς Ηρώδης
Κι εκεί που ακούμπησε ο Χριστός, χρυσό δεντράκι βγήκε
Χρυσό δεντρί, χρυσό κλωνί, χρυσό μαργαριτάρι
Το δέντρο ήταν ο Χριστός, τα κλώνια οι αποστόλοι
Και τα γαρουφαλλάκια του ήταν οι προφητάδες
Που προφητούσαν κι έλεγαν για του Χριστού τα πάθη.
Κι εμείς Χριστόν εψάλλαμε, Χριστός να μας φυλάει
Όσ’ άστρα έχει ο ουρανός και φύλλα τα δεντράκια
Τόσα καλά να δωσ’ η Θιός σ’ αυτό το νοικοκύρη"
(Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα από τις Σαράντα Εκκλησιές της Ανατολικής Θράκης)

Μελωδίες φερμένες από χρόνια παλιά….αιώνες πριν.

Οι μεγάλες γιορτές του δωδεκαημέρου (δηλαδή τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά και τα Φώτα) έχουν τη δική τους μαγευτική μελωδία, τα κάλαντα.

Τα παιδιά, σε πόλεις και χωριά, ξεχύνονται στους δρόμους με τρίγωνα στα χέρια και αν μπορούν και με όργανα ακόμα, μελώντικες, τύμπανα, φλογέρες, βιολιά και τραγουδούν στους νοικοκυραίους τα κάλαντα, για να τους «καλαντίσουν και να τους ευχαριστήσουν», δηλαδή να αναγγέλλουν τη γιορτή που έρχεται και να γεμίσουν με παινέματα το «νοικοκύρη του σπιτιού, χρόνια πολλά να ζήσει».

Τα κάλαντα είναι να έθιμο που κρατά από τα αρχαία χρόνια. Μπορεί να μοιάζουν ότι έχουν ένα χριστιανικό παρελθόν. Κάθε άλλο όμως.

Η ίδια η λέξη «κάλαντα» παραπέμπει στην αρχαία ρωμαϊκή πρωτοχρονιά, που γιορταζόταν στις Καλένδες (Calendae) του Ιανουαρίου, δηλαδή στην πρωτοχρονιά. «Καλένδες» στην αρχαία Ρώμη, οι γιορτές για την αρχή κάθε μήνα, καθώς «calendae» σημαίνει νεομηνία. Ωστόσο να σημειώσουμε ότι ακόμα παλαιότερα, η ρωμαϊκή πρωτοχρονιά δεν άρχιζε Ιανουάριο (Το μήνα Ιανό δηλαδή, κατά τους Ρωμαίους) αλλά Μάρτιο. Και να λάβουμε υπόψη μας επίσης ότι στα αρχαία ρωμαϊκά χρόνια, οι μήνες δεν είχαν τη διάρκεια, με την οποία τους υπολογίζουμε σήμερα, αλλά αντιστοιχούσε καθένας τους με μία περίοδο περιφοράς της σελήνης γύρω από τη γη (σεληνιακοί μήνες). Έτσι σε κάθε αρχή ενός τέτοιου σεληνιακού μήνα γιόρταζαν τις λεγόμενες Καλένδες. Οι Καλένδες ονομάζονταν έτσι, κατά βάση, λόγω μιας διακήρυξης που έκανε ο «ελάσσων ποντίφηξ» (εκείνος δηλαδή που γινόταν τελευταίος μέλος του ιερατικού κολεγίου των ποντίφικων), την calatio. Ανέβαινε λοιπόν στο Καπιτώλιο, στην Curia Calabra, και ανακοίνωνε πόσες μέρες υπολείπονταν ως το πρώτο τέταρτο της σελήνης, δηλαδή ως τις λεγόμενες «νόνες» και πόσες υπολείπονταν ως την πανσέληνο (ως τις «ειδούς» δηλαδή).
Τώρα, πώς βγήκαν αυτά τα ονόματα, δηλαδή οι «νόνες», οι «ειδοί», αλλά και γιατί να ονομαστεί «calatio» αυτή η διακήρυξη και περαιτέρω «καλένδες» οι γιορτές αυτές ;

Η παράδοση λέει την εξής ιστορία:
Η Ρώμη λένε σώθηκε από 3 αδελφούς, τον Κάλανδο, τον Νόνο και τον Ειδό. Αυτοί ανέλαβαν να σιτίζουν τους κατοίκους της Ρώμης, καθένας τους για ορισμένο χρονικό διάστημα. Ο Κάλανδος για διάστημα 12 ημερών (Γι’ αυτό και οι ημέρες ονομάστηκαν Καλένδες, δηλαδή το κατοπινό δωδεκαήμερο, που γιορτάζουμε σήμερα, από την ημέρα των Χριστουγέννων έως την εορτή των Φώτων), ο Νόνος για διάστημα10 ημερών (οι αντίστοιχες ημέρες είναι οι «νόνες») και ο Ειδός για διάστημα 8 ημερών (οι αντίστοιχες ημέρες είναι οι «ειδοί»).

Τα κάλαντα λοιπόν που σήμερα τραγουδάμε, έχουν αυτή τη μακρινή καταγωγή, ως προς την ετυμολογία τους τουλάχιστον. Και τούτο, για να δείξουν, μεταξύ άλλων και το πώς οι χριστιανοί, προκειμένου να εξοβελίσουν από τη ζωή τους κάθε τι που θύμιζε τον ειδωλολατρικό κόσμο, που επί πολύ μεγάλο διάστημα τους καταδίωκε και τους βασάνιζε με τον χειρότερο τρόπο, χρησιμοποιούσαν λέξεις που σχετίζονταν με τελετουργίες ειδωλολατρικών ρωμαϊκών εορτών αλλά και επέλεγαν να γιορτάζουν τις δικές τους γιορτές σε ημερομηνίες που γιορτάζονταν μεγάλες και λαμπρές ειδωλολατρικές εορτές, στα παλαιότερα χρόνια, έτσι ώστε να αισθάνονται ότι έχουν σβήσει από τη μνήμη τους κάθε τι που μπορεί να θυμίζει το «αντίθεο» γι’ αυτούς ρωμαϊκό παρελθόν, στο οποίο βασανίστηκαν και διώχθηκαν πολύ άγρια.
Αυτός εξάλλου είναι και ο λόγος που ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α΄, κατά την περίοδο του Βυζαντίου, επέλεξε να εορτάζεται στις 25 Δεκεμβρίου η γέννηση του Χριστού, για να αντικαταστήσει την αρχαί γιορτή που εόρταζαν παλαιότερα οι ρωμαίοι προς τιμήν του θεού Ήλιου ή Μίθρα και αντίστοιχα τα Φώτα καθιέρωσε να γιορτάζονται στις 6 Ιανουαρίου, την ημέρα δηλαδή που εορταζόταν στα ρωμαϊκά χρόνια ο θεός Χρόνος.

Το έθιμο όμως αυτό καθεαυτό των καλάντων, όπως το ζούμε σήμερα, το συναντούμε σε χρόνους πολύ πριν από τη ρωμαϊκή εποχή: στον αρχαίο ελληνικό κόσμο.
Στην αρχαία γιορτή των Ανθεστηρίων, προς τιμήν του Διονύσου, του θεού της βλάστησης, οι τότε «καλαντιστές» (ασφαλώς δεν ονομάζονταν έτσι τότε) που τριγυρνούσαν από πόρτα σε πόρτα και τραγουδούσαν ύμνους προς τιμήν του Διονύσου, κρατούσαν ένα χάρτινο ομοίωμα καραβιού στο χέρι, για να συμβολίσουν τον ερχομό του Διονύσου. Αυτό το «καραβάκι», θα το δούμε, όπως θα θυμούνται και οι παλιοί, σε κατοπινές εποχές, όταν στα σπίτια στόλιζαν καραβάκια, αντί για δέντρα.

Στο Βυζάντιο πάλι, οι ρωμαϊκές «καλένδες» πήραν το όνομα «¶σματα Αγερμού» και οι «καλαντιστές» - παιδιά και μεγάλοι - πήραν το όνομα «Αγύρται ή Μηναγύρται». Οι περιπλανώμενοι «αγύρτες», κρατώντας βάγια, κρόταλα ή κουδούνια, χελιδόνες αλλά και μουσικά όργανα λοιπόν γύριζαν από σπίτι σε σπίτι, τραγουδώντας για τη γιορτή που έρχεται (όχι μόνο τις γιορτές του Δωδεκαημέρου. Το έθιμο είχε καθιερωθεί και για άλλες γιορτές, όπως του Πάσχα, της Αποκριάς, του Σταυρού, της Παναγίας, του «Αγιόγιαννου», του «Αη Γιωργιού» κ.α.) και περιμένοντας το φίλεμα του νοικοκύρη

Ήρθε η ώρα όμως να δώσουμε το λόγο στο λαϊκό μας ποιητή…
Να μερικά από τα παραδοσιακά Χριστουγεννιάτικα κάλαντα του τόπου μας, τα οποία ντύνουν γλυκές μελωδίες, που δυστυχώς το χαρτί δεν μπορεί να τις αποδώσει. Ας απολαύσουμε τουλάχιστον τους καλοπλεγμένους στίχους και όσοι ενδιαφέρονται θα βρουν σίγουρα στις δισκοθήκες των καταστημάτων ηχογραφήματα καλάντων…για να μεταφερθούν πιο όμορφα στο πνεύμα των Χριστουγέννων, μέσω της γιορτινής τους μελωδίας. [Για τα κάλαντα Πρωτοχρονιάς και Φώτων, θα αφιερώσουμε ξεχωριστά άρθρα, όταν θα πλησιάζουν οι μέρες των αντίστοιχων γιορτών]

Κάλαντα Χριστουγέννων:

1. «¶ναρχος Θεός καταβέβηκεν»

«¶ναρχος Θεός καταβέβηκεν και εν τη Παρθένω κατώκησεν
Έρουρέμ, Ερουρέμ, Έρου, Έρουρέμ, Χαίρε ¶χραντε
Βασιλεύς των όλων και Κύριος, ήλθε τον Αδάμ αναπλάσασθαί
Έριρέμ, Τεριρέμ, Έριρέμ και τέμενα, χαίρε Δέσποινα.
Γηγενείς σκιρτάτε και χαίρεσθε, τάξεις των αγγέλων ευφραίνεσθε
¶γιος, ¶γιος ¶γιος υπάρχεις και Κύριος,
Δέξαι Βηθλεεμ τον Δεσπότην σου, Βασιλέα πάντω και Κύριον
Εξ ανατολών Μάγοι έρχονται, δώρα προσκομίζοντες άξια
Ζητούν προσκυνήσαι τον Κύριον, τον εν τω σπηλαίω τικτόμενον.
Ήνεγγεν αστήρν μάγους οδηγών, ένδον του σπηλαίου εκόμισεν.
Θεός, βασιλεύς προαιώνιος, τίκτεται εκ κόρης Θεόπαιδος.
Ιδών ο Ηρώδης ως έμαθεν, όλω εξεπλάγη ο δείλαιος
Κράζει και βοά προς τους ιερείς, τους δοξολογούντας τον Κύριον
Λέγετε σοφοί και διδάκαλοι άρα που γεννάται ο Κύριος;
Μέγα και φρικτόν το τεράστιον , ο εν ουρανοίς επεδήμησεν.
Νύκτα Ιωσήφ ρήμα ήκουσε, άγγελος Κυρίου ελάλησεν.
Ξένον και παράδοξον άκουσμα και η συγκατάβασις άρρητος
Ο μακροθυμίσας και εύσπλαχνος, πάντων υπομένει τα πταίσματα.
Πάλιν ουρανοί ανεώχθησαν άγγλοι αυτού ανυμνήτωσαν.
Ρήτορες ελθόντες προσέπεσον βασιλέα μέγαν και ένδοξον
Σήμερον η κτίσις αγάλλεται και πανηγύρίζει κι ευφραίνεται
Τάξεις των αγγέλων εξέστησαν επί το παράδοξον θέαμα.
Ύμνους και δεήσεις ανέμελπον των πάντων δεσπότην και άνακτα
Φως εν τω σπηλαίω ανέτειλε και τοις εν τω σκότει επέλαμψε.
Χαίρουσα η φύσις αγάλλεται και πανηγυρίζει κι ευφραίνεται.
Ψάλλοντες Χριστόν, τον Θεόν ημών, τον εν τω σπηλαίω τικτόμενον.
Ω Παρθενομήτορ και Δέσποινα, σώζε του εις Σε καταφεύγοντας.»


[Όπως θα παρατηρήσατε, ήδη πρόκειται για ένα μουσικό «Αλφαβητάρι». Κάθε γράμμα της αλφαβήτου, με τη σειρά, ξεκινά έναν στίχο. Πρόκειται για το χριστουγεννιάτικο «Αλφαβητάρι» Κοτυώρων Πόντου. Όπως μας πληροφορεί το «Αρχείο Ελληνικής Μουσικής»*, ο Μάρκος Δραγούμης αναφέρει τουλάχιστον 6 διαφορετικές μελοποιήσεις του βυζαντινού αυτού λόγιου ποιήματος σε παλαιούς κώδικες που φτάνουν και τον 16ο αι.]


2. «Χριστούγεννα Πρωτούγεννα»

«Χριστούγεννα Πρωτούγιννα, πρώτη γιουρτή του χρόνου
για βγάτι ,διέτι, μάθιτι πως η Χριστός γιννιέτι.
Γιννιέτι κι ανατρέφιτι στου μέλι και στου γάλα
Του μέλι τρων’ οι άρχοντις, του γάλα οι αφιτνάδις,
Κι του μιλισσουβότανου δώστι στα παλληκάρια,
Κι του κηρουσταλλάγματα στουν ¶γιου Κουσταντίνου.
Κι ανοίξτι τα κουτάκια σας τα κατακλειδουμένα,
Κι ανοίξτι τις κασέλις σας τις μουσχουμυρισμένις
Κι δώστι μας τουν κόπου μας γιατί κι αλλού θα πάμι»

[ Κάλαντα από το Κονιάκο Δωρίδος]

3. «Χριστούγεννα Πρωτούγεννα»

«Χριστούγεννα Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου,
γραικάτε, διέτε, μάθετε, τώρα Χριστός γεννιέται
Γεννιέται κι ανατρέφεται στο μέλι και στο γάλα,
Το μέλι τρων’ οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες
Και το μελισσοβότανο δώστε στα παλληκάρια
Για να το φαν’, για να το πιουν , να πούνε και του χρόνου
Αφέντη μ’, αφεντάκη μου, δέκα φορές αφέντη,
Αφέντη μου, στην αφεντιά σ’ χρυσή καντήλα φέγγει
Αν βάλεις λάδι και κερί φέγγεις την κάμαρά σου
Κι από τα παραθύρια σου φέγγεις τη γειτονιά σου
Αν βάλεις και περσότερο φέγγεις τον κόσμον όλον

[Κάλαντα Προποντίδος]


4. «Χριστούγεννα Πρωτούγεννα»

«Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη – πρώτη γιορτή του χρόνου
εβγάτε, δείτε, μάθετε, που ο – που ο Χριστός γεννάται.
Γεννάται κι ανατρέφεται με με- με μέλι και με γάλα,
Το μέλι τρων οι άρχοντες το γα- το γάλα οι αφεντάδες,
Και το μελισσοβότανο το λου – το λούζονται οι κυράδες
Κι ανοίχτε τα κουτάκια σας τα κα – τα κατακλειδωμένα,
Και δώστε μας απ’ το χρυσό που ‘χου – που χουνε τα πουγγιά σας.
Κι αν είστε από τους πλούσιου φλουριά – φλουριά μη λυπηθείτε,
Κι αν είστε από τους δεύτερους, ένα – ένα ζευγάρι κότες.
Και σας καληνυχτίζουμε, πέσε – πέσετε κοιμηθείτε,
Ολίγον ύπνο κάνετε κι ευθύς – κι ευθύς να σηκωθείτε,
Στην εκκλησία τρέξετε με ο – με όλη προθυμία
Και του Θεού να’ ακούσετε τη θει- τη θεία λειτουργία

[Κάλαντα Αστυπάλαιας]

5. «Χριστούγεννα Πρωτούγεννα»

«Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου
Για βγάτε, διέτε, μάθετε πως ο Χριστός γεννιέται
Γεννιέται κι ανατρέφεται στο μέλι και στο γάλα
Το μέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες
Και το μελισσοβότανο το λούζονται οι κυράδες
Κυρά καμαροτράχηλη κυρά γαϊτανοφρύδα
Κυρά μου όταν στολίζεσαι και πας στην εκκλησιά σου
Κάνεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλη
Και τον καθάριο Αυγερινό τον κάνεις δαχτυλίδι
Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε
Μόνο σας αγαπούσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε
Δώστε μας και τον κόκορα, δώστε μας και την κότα
Δώστε μας και πεντ’ έξι αυγά να πάμε σ’ άλλη πόρτα
Εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραΐσει
Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού πολλούς χρόνους να ζήσει.»

[Κάλαντα Πελοποννήσου και Ξάνθης (με μικρή παραλλαγή της Ξάνθης, καθώς σε αυτά λείπουν μερικοί στίχοι, από αυτούς που γράφουμε παραπάνω)]

6. «Χριστούγεννα Πρωτούγεννα»

«Χριστούγεννα, Πρωτούγιννα, τώρα Χριστός γιννιέτι
γιννιέτι κι βαφτίζιτι στους ουρανούς απάνου
όλοι οι αγγέλοι χαίρουντι κι όλοι δοξολογιούντι
κι τα δαιμόνια σκάζουνι, τα σίδερα ταράζουν
Σι τούτ΄ το σπίτι που ΄ρθαμι, μι μάρμαρου στρωμένου,
Εδώ ‘χουν κόρη για παντρειά, κόρη για αρρεβώνα
Της τάζουν τιο του βασιλιά, της τάζουν γιο του ρήγα
Δεν θέλει γιο του βασιλιά, δεν θέλει γιο του ρήγα
Μον θέλει τα’ αρχοντόπουλο, που πιρπατεί καβάλα
Σι τούτ’ το σπίτι που ΄ρθαμι πέτρα να μην ραγίσει
Κι ου νοικοκύρης του σπιτιού χρόνους πολλούς να ζήσει»

[Κάλαντα Δυτικής Μακεδονίας]

7. «Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες»

«Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε τους Αρχαγγέλους, τους Ιεράρχες
Σεις Αρχαγγέλοι, σεις Ιεράρχες, να πα να φέρτε μύρο και μόσχο.
Κι οι Αρχαγγέλοι, για μύρο πάνε κι οι Ιεράρχες για μόσχο τρέχουν
Κι ώσπου να πάνε, ώσπου να έρθουν, η Παναγιά μας ξελευτερώθκη.
Χριστός γεννιέτι χαρά στουν κόσμο, χαρά στον κόσμο στα παλληκάρια»

[Κάλαντα Δυτικής Θράκης]

8. «Αυτή είναι η ημέρα»

«Αυτή είναι η ημέρα, όπου ήρθ’ ο λυτρωτής,
από Μαριάμ μητέρα, εκ παρθένου γεννηθείς.
¶ναρχος, αρχήν λαμβάνει και σαρκούται ο Θεός,
Ο Αγέννητος γεννάται εις την φάτνην ταπεινός.
¶γγελοι το νέον λέγουν εις ποιμένας και βοσκούς,
Ο αστήρ το θαύμα δείχνει εις τους μάγους και σοφούς.
Όσοι έχετε στα ξένα, να δεχθείτε με καλό
και του χρόνου με υγεία το Θεό παρακαλώ.
Επειδή και πλησιάζει ο πλανήτης της αυγής
Σας ευχόμαστε υγεία και να είστε ευτυχείς»
[Βυζαντινά Κάλαντα Δωδεκανήσου]

9. «Καλήν εσπέραν άρχοντες»

«Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας,
Χριστού τη θείαν γέννησιν να πω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννιέται σήμερον εν Βυθλεέμ την πόλη,
Οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ’ η φύσις όλη,
Κυρά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα
Απού τον έχεις τον υγιό, τον μοσχοκανακάρη.
Λούζεις τον και χτενίζεις τον και στο σκολειό τον πέμπεις
Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ’ ένα χρυσό βεργάλι
Και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι.
Είπαμε δα για την κερά, ας πούμε για τη Βάγια.
¶ψε Βαγίτσα το κερί, άψε και το λυχνάρι
Και κάτσε και ντουχιούντηζε ήντα θα μας εβγάλεις
Γι απάκι, για λουκάνικο, για χοιρινό κομμάτι
Κι από τον πύρο ου βουτσού να πιούμε μια γιομάτη
Κι από την μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι
Κι από το πιθαράκι σου ένα κουρούπι λάδι
Κι αν είναι κι απκροπλιάτερο, βαστούμε και τα’ ασκάκι
Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα
Και φέρε και γλυκό κρασί να πιούν τα παλληκάρια
Κι αν είναι με το θέλημα, άσπρη μου περιστέρα,
Ανοίξετε την πόρτα σας, να πούμε καλησπέρα
Κι ακόμα δεν τον ηύρηκες τον μάνταλο ν’ ανοίξεις
Να μας κεράσεις μια ρακή κι ύστερα ν’ ασφαλίξεις….»

[Κάλαντα Κρήτης]

10. «Καλήν εσπέραν θα σας πω»

«Καλήν εσπέραν θα σας πω κι αν είναι ορισμός σας,
Χριστού τη θείαν γέννησιν να πω στ’ αρχοντικόν σας
Χριστός γεννιέται σήμερον στην Βηθλεέμ την πόλην,
Οι ουρανοί αγάλλονται, μαζί κι η φύσις όλη
Γεννιέται μες στο σπήλαιον, στην φάτνην των αλόγων
Ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων
Αγγέλοι εις τον ουρανόν ψάλουν τον εν υψίστοις
Και κάτω φανερώνεται η των ποιμένων πίστις
Έναν αστέριν λαμπερόν τους οδηγεί στην χώραν
Όταν εφτάσασι κι οι τρεις, με πόθον ερωτόυσιν
Που εγεννήθη ο Χριστός, να παν να τόνε βρούσιν…»

[Κάλαντα Κύπρου]

11. «Καλήν εσπέραν άρχοντες»

«Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας,
Χριστού τη Θεία γέννηση να μπω στ’ αρχοντικό σας:
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βυθλεέμ τη πόλει
Οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων,
Ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων
Πλήθος αγγέλων ψάλλουσιν το Δόξα εν υψίστοις,
Και τούτο άξιον εστίν η των ποιμένων πίστις
Εκ της Περσίας έρχονται τρεις μάγοι με τα δώρα
¶στρον λαμπρόν τους οδηγείς χωρίς να λείψει ώρα,
Φθάσαντες εις Ιερουσαλήμ με πόθον ερωτούσιν
Που εγεννήθη ο Χριστός, να παν’ να τον ευρούσι
Δια Χριστόν ως ήκουσεν ο βασιλεύς Ηρώδης,
Αμέσως εταράχθηκε κι έγινε θηριώδης,
Διότι πολλά φοβήθηκε δια την βασιλείαν
Μην του την πάρει ο Χριστός και χάσει την αξίαν….»

[ Κάλαντα Ολύμπου Καρπάθου]

12. «Καλήν εσπέραν άρχοντες»

«Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ιορισμός σας
Χριστού τη Θεία γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας:
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βυθλεέμ τη πόλει,
Οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ΄η φύσις όλη
Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων
Ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων…
Χρόνια πολλά ευχόμαστε στην οικογένειά σας,
Και του Χριστού η γέννησις να ΄ναι βοήθειά σας»

[Κάλαντα Κέρκυρας]

13. «Σήμερο Μάγοι έρχονται»

«Σήμερο Μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη
και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινε θηριώδης
κράζει τους Μάγους και ρωτά: Μάγοι που θε να πάτε;
Εις Βηθλεέμ το σπήλαιον, την πόλην την αγίαν
Που εκεί γεννάει το Χριστό, η Δέσποινα Μαρία.»

[Κάλαντα Κέρκυρας]

14. «Δεν ακούς περιστερούδα μου»

«Δεν ακούς Περιστερούδα μου, ήρθα στο μαχαλά σου,
ν’ ερ’ κι μαχαλάς σου ξύπνησε κι εσύ βαριά κοιμάσαι.
Ξύπνα να πας στην εκκλησιά, βαρούνε οι καμπάνες
ν’ ερ’ Χριστός, γεννιέται σήμερα κι είναι γιορτή μεγάλη.
Κυρά μ’ καλή, κυρά μ’ χρυσή, κυρά μ’ μαλαματένια
ν’ ερ’ κυρά μου πώχεις τον υγιό, τον πολλακανακάρη.
Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε, πέτρα να μη ραΐσει
ν΄ ερ΄κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει»

[Κάλαντα Βόρειας Θράκης]

15. «Χριστός γεννέθεν»

«Χριστός γεννέθεν χαρά σον κόσμον
α! καλή ώρα καλή σ’ ημέρα
α! καλόν παιδίν οψές γεννέθεν
Ψες γεννέθεν, το βράδ’ αστάθεν
Τον εγέννησεν η Παναΐα,
Τον ανέσταισεν Αειπαρθένος.
Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάριν
Εκατήβεν σο σταυροδρόμι
Έρπαξαν ατόν οι συλ’ Εβραίοι,
Συλ’ Εβραίοι και μιλ’ Εβραίοι
Ασ ΄ σ΄ακρεντικά κι ασ΄σην καρδίαν
Γαίμαν έσταξεν , χολήν κι εφάνθεν
Ούμπαν έστακεν κι εμυροστάθεν
Μύρος έτον και ευωδία
Εμυρίσ’ ατόν ο κόσμος όλεν,
Για μυρίσ’ τον και συ αφέντα
Συ αφέντα καλέ μ’ αφέντα
Εξου ΄ς την αυλίαν δεντρόν εξήβρεν
Δέντρον, έλατον και κυπαρέσσιν
Έρταν τη Χριστού τα παλληκάρια
Κιαι θυμίζνε τον νοικοκύρην
Νοικοκύρη μ’ και βασιλέαν
Έμπα σον νουντάν κι έλα σ’ σην πόρταν,
Κι αν αν εις μας, χαρά σην πόρτα σ΄
Έβγαλ’ τον κισέ σ’ και δωσ’ παράδες.»

[Κάλαντα Κερασούντας]

16. «Ελάτε δω γειτόνισσες»

«Ελάτε δω γειτόνισσες και σεις γειτονοπούλες μου,
τα σπάργανα να φτιάξουμε και το Χριστό ν’ αλλάξουμε
τα σπάργανα για το Χριστό, ελάτε όλες σας εδώ
να πάμε να γυρίσουμε, τα μάγια να σκορπίσουμε,
να πάμε στο ψηλό βουνό να δούμε τα βαγγέλια
να δούμε και την Παναγιά, όπου μας στέλνει τη χαρά
με του Χριστού τη δύναμη, τη χάρη του παιδιού της
τα σπάργανα για το Χριστό, ελάτε όλες σας εδώ
κοιμάται στα τριαντάφυλλα, γεννιέται μες στα λούλουδα
γεννιέται μες στα λούλουδα, κοιμάται στα τριαντάφυλλα.
Τα σπάργανα για τον Χριστό, ελάτε όλες σας εδώ
Τα σπάργανα να φτιάξουμε και το Χριστό ν’ αλλάξουμε»

[Κάλαντα Ηπείρου]

17. «Φιλέορτοι Χριστιανοί»

«Φιλέορτοι Χριστιανοί, εκ τρυφεράς καρδίας,
γεννήσεως ακούσατε, ωδήν εκφερομένην
εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων
Εκ της Περσίας έρχονται τρεις μάγοι με τα δώρα
Αστήρ λαμπρός τους οδηγεί χωρίς να λείψει ώρα
Χρόνους πολλούς να χαίρεστε, πάντα ευτυχισμένοι
Σωματικά ψυχικά να είσθε πλουτισμένοι»

[Λόγια Κάλαντα Πόντου]

18. «Για σένα κόρη έμορφη»

«Για σένα κόρη έμορφη ήρθα με να τα πούμε
και τα καλά Χριστούγεννα για να σου ευχηθούμε
Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε
Και του χρόνου να σας πούμε, φέρτε μας κρασί να πιούμε
Αν έχεις κόρη έμορφη, βάλε την στο τσιμπίδι
Και κρέμασέ την αψηλά, να μην τη φαν οι ψύλλοι
Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε, τα ράφια ειν’ ασημένια,
Του χρόνου σαν και σήμερα να’ ναι μαλαματένια»

[Καλάντα Ικαρίας]

19. «Καλημέρα και πάντα καλημέρα»

«Καλημέρα, καλημέρα και πάντα καλημέρα
να τον καλημερήσουμε αυτόν τον νιον αφέντη
αφέντη μου πεντάφεντε, πέντε φορές αφέντη
πέντε βαστούν το μαύρο σου κι οχτώ το σαλιβάρι
και δέκα σε παρακαλούν αφέντη καβαλλάρη
εδώ σε τούτες τις αυλές τις μαρμαροστρωμένες
κοιμάται κύμα το φλουρί και κύμα το λογάρι
και στον αφρό του λογαριού κοιμάται νιος αφέντης.
Τονε ξυπνήσω με νερό φοβούμαι μην κρυώσει
Τονε ξυπνήσω με κρασί φοβούμαι μη μεθύσει
Εσένα πρέπει αφέντη μου στα πεύκα να κοιμάσαι,
Με βελουδένιο πάπλωμα να μην κρυολογάσαι
Και πάλι ξαναπρέπει σου καρέκλα καρυδένια
Για ν’ ακουμπάς τη μέση σου τη μαργαριταρένια
Και πάλι ξαναπρέπει σου στις λίρες να καθίζεις
Με το ΄να χέρι να μετράς, με τα’ άλλο να δανείζεις
Δώστε μας και τον κόκορα, δώστε μας και την κότα,
Δώστε μας και δυο τρεις κλωτσιές να φύγομ’ απ’ την πόρτα.»

[Κάλαντα Αίγινας]



Καλά Χριστούγεννα
Και του χρόνου με υγεία….


Σημ: Για όσους ενδιαφέρονται να ακούσουν και τη μουσική αυτών αλλά και πολλών ακόμα καλάντων, προτείνω δύο cds:
1. «Κάλαντα Δωδεκαημέρου με το Αρχείο Ελληνικής Μουσικής»
2. «Τα κάλαντα των ελλήνων» (με επιμέλεια του Αρχείου Ελληνικής Μουσικής)