Όταν ο Αstor Piazzolla συνάντησε τον Jorge Luis Borges

Γράφει ο Σπύρος Αραβανής (spiroos)
63 άρθρα στο MusicHeaven

Ο ένας (Piazzolla) γεννημένος στο Μαρ ντελ Πλάτα της Αργεντινής, το 1921, θεωρείται ο πιο σημαντικός συνθέτης του τάνγκο κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, καθώς δημιούργησε το  λεγόμενο nuevo Tango (νέο τάνγκο)  εισάγοντας  μουσικά όργανα που δεν χρησιμοποιούνταν στο παραδοσιακό, όπως φλάουτο, σαξόφωνο, ηλεκτρική κιθάρα, βιμπράφωνο και ντραμς και προσθέτονας στοιχεία τζαζ και κλασσικής μουσικής στις συνθέσεις του. 

O Astor Piazzolla

Ο άλλος (Borges) γεννημένος τον Αύγουστο του 1899 στο Μπουένος Άιρες της Αργεντικής, είναι μία από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές μορφές του 20ού αιώνα, ξεχωριστός για τα πεζά του στα οποία το φανταστικό με το πραγματικό αναμειγνύονται με τον «μπορχικό» του τρόπο, αλλά και γνωστός για την ενασχόλησή του με πολλά άλλα είδη του λόγου (ποίηση, μεταφράσεις, φιλοσοφικά κείμενα, ενθολογικές μελέτες κ.ά.).

O Jorge Luis Borges

Οι δυο αυτές ξεχωριστές προσωπικότητες της τέχνης εκτός από την κοινή τους καταγωγή μοιράζονταν και την αγάπη τους για το τάνγκο (πώς να γινόταν αλλιώς άλλωστε...). Ο Piazzolla ως συνθέτης αυτού του μουσικού είδους και ο Borges ως δημιουργός και εθνολόγος -έγραψε μεταξύ των άλλων και το βιβλίο «Ιστορία του τάνγκο» αλλά και έναν ύμνο σε αυτό (1):

Το τάνγκο [El Tango]

Πού να βρίσκονται; ρωτά η ελεγεία
για κείνους που πια δεν υπάρχουν, μαθές,
σα να υπήρχε ένα μέρος όπου το Χθες
είναι το Σήμερα, το Ακόμα ή το Επιπλέον μία.

Πού να βρίσκονται (επαναλαμβάνω) από απάχηδες τόσες γενιές
που πήγαν κι έστησαν μια τρομερή νύχτα
σε σκονισμένους χωματόδρομους ή σε χαμένες γειτονιές
του στιλέτου και της μαγκιάς τη σέχτα;

Πού να βρίσκονται εκείνοι που πέρασαν;
Στην εποποιία ένα επεισόδιο κόμισαν χορηγία
κι ένα θρύλο στο χρόνο. Που δίχως καμία κακία,
όφελος ή ερωτικό πάθος ο ένας τον άλλον μαχαίρωσαν;

Τους ψάχνω μέσα στους θρύλους τους, στην τελευταία
θράκα που, όπως ένα αναπάντεχο τριαντάφυλλο,
κρατάει κάτι από εκείνον τον ψυχωμένο όχλο
στο Κοράλες και στην Μπαλβανέρα την ωραία.

Σε ποια σκοτεινά στενοσόκακα ή τόπο έρμο
του άλλου κόσμου θα κατοικεί η γρανιτένια
η σκιά εκείνου του Μουράνια,
του μαχαιροβγάλτη απ’ το Παλέρμο;

Κι εκείνος ο μόρσιμος Ιμπέρα (που κι οι άγιοι
τον λυπούνται) σ’ ένα γιοφύρι του δρόμου, του Νιάτου,
του αδερφού του, έδωσε χτύπημα θανάτου.
Στα φονικά τον ξεπερνούσε κι έγιναν οι φόνοι πάγιοι.

Μια μυθολογία κοφτερών εγχειριδίων
σβήνει αργά μέσα στη λήθη.
Ένα τραγούδι για άθλους ελήφθη
μέσα στο θόρυβο των αστυνομικών δελτίων.

Μα υπάρχει κι άλλη θράκα, κι άλλου πυρακτωμένου ρόδου,
από τη στάχτη που τους φυλάει ακέραιους.
Εκεί βρίσκεις μαχαιροβγάλτες αγέρωχους
και το βάρος του αθόρυβου μαχαιριού ενός βάρδου.

Αν κι αυτό το εχθρικό στιλέτο ή τ’ άλλο στιλέτο,
ο Χρόνος, τους έστειλε κάτω απ’ το χώμα,
σήμερα, έξω απ’ του χρόνου το παραπέτο,
το θάνατο, εκείνοι οι πεθαμένοι ζουν μεσ’ του τάνγκο το σώμα.

Μεσ’ στις χορδές της μουσικής βρίσκονται,
στης κιθάρας το αργό το παίξιμο,
και λέει μια μιλόνγκα μ’ αλέγρου ρυθμού πλέξιμο
για το γιορτάσι και την αθωότητα σαν πέτονται.

Γυρίζει ο κίτρινος τροχός πάνω απ’ το κενό
μ’ άλογα και με λιοντάρια. Ακούω την ηχώ
και με του Αρόλας και του Γκρέκο τα τάνγκο ξεψυχώ
που είδα κάποτε να χορεύουν στο στενό,

κάποια στιγμή που αναδύεται απ’ το πουθενά,
δίχως πριν ούτε μετά, ενάντια στη λήθη,
που θυμίζει της ίδιας της απώλειας τα ήθη,
το χαμό και το ανακτημένο ξανά.

Στ’ ακόρντα υπάρχουν πράγματα παλιά, στους στίχους:
στο άλλο πάτιο και στης κληματαριάς τους γρίφους.
(Πίσω απ’ τους καχύποπτους τοίχους
ο Νότος κρατάει την κιθάρα και τη λαβή του ξίφους).

Εκείνο το ξέσπασμα, το τάνγκο, εκείνη η διαβολιά,της ζωής
τα μεστά χρόνια προκαλεί.
Φτιαγμένος από σκόνη και χρόνο, ο άνθρωπος διαρκεί λιγότερο
κι απ’ του μεσημεριού την αντηλιά.

Ήταν, λοιπόν, θέμα χρόνου να συνεργαστούν υπό τη σκέπη της κοινής τους αγάπης.

Έτσι, το 1965 κυκλοφορούν το LP: «El Tango: Astor Piazzolla y su Orquesta -- Canta Edmundo Rivero 'El Tango' textos de Jorge Luis Borges. (Polygram S.A. LP 24260 / Polydor 829866-2, 1965, Argentina)», όπου οι συνθέσεις του Piazzolla συναντούν τα κείμενα του Borges. (2)  

Τα τραγούδια του δίσκου είναι τα ακόλουθα:

1. El Tango

2. Jacinto Chiclana

3. Alquien le dice al Tango

4. El títere

5. A don Nicanor Paredes

6. Oda intima a Buenos Aires

El hombre de la esquina rosada

(A suite for 12 instruments, narrator, and singer.)

7. I. Aparición de Rosendo

8. II. Rosendo y la Lujanera

9. III. Aparición de Real

10. IV. Milonga nocturna

11. V. Bailongo

12. VI. Muerte de Real

13. VII. Epílogo

Η ενορχήστρωση του Piazzolla περιλάμβανε μπαντονεόν (o ίδιος ήταν δεξιοτέχνης),  όμποε,  πιάνο, βιολί, βιόλα, μπάσο, τσέλο, κιθάρα, άρπα και κρουστά. Όπως δηλώνει ο ίδιος:

«τη μουσική για το El hombre de la esquina rosada τη συνέθεσα το Μάρτιο του 1960 στη Νέα Υόρκη εμπνεόμενος από τα λόγια του Borges που ανέφερε η χορογράφος Ana Itelman. Στη μουσική για το ποίημα του Borges, Εl Tango, όλοι οι θόρυβοι που ακούγονται προέρχονται από τους κτύπους που έκαναν οι μουσικοί στα διάφορα όργανά τους , είναι δηλαδή φυσικοί ήχοι. Για παράδειγμα ο βιολιστής χτυπά το βιολί του με ένα δακτυλίδι, ο πιανίστας κτυπά τα πρίμα και τα μπάσα με τις παλάμες των χεριών του, ενώ με τις γροθιές του τις χαμηλότερες νότες, ο μπαντονεονίστας μιμείται το bongo, το αφρικάνικο κρουστό, χτυπόντας το μπαντονεόν του με το αριστερό δάκτυλο κ.λ.π.  κι όλα αυτά ώστε να επιτευχθεί η λεγόμενη «aleatoric music» στο τάγκο». 

Γενικότερα, όπως τονίζει ο Piazzolla, άλλοτε ακολούθησε πολύ πιστά  τα κείμενα του Borges και άλλοτε τόλμησε λιγο περισσότερο, με αποκορύφωμα τη σύνθεσή του, Oda intima a Buenos Aires, γραμμένη για τραγουδιστή, αφηγητή, χορωδία και ορχήστρα.

Τέλος να αναφέρουμε δυο ακόμα συνεργασίες τους. Η πρώτη, πρωτότυπη, είναι ο δίσκος «The Rough Dancer and the Cyclical Night] – (1987), 14 συνθεσεις του Piazzolla εμπνευσμένες από τα κείμενα του Borges κατά παραγγελία του Hispanic American Arts Center's production of Tango Apasionado.(3). Η  δεύτερη είναι η εκ νέου ηχογράφηση του El Tango (με νεώτερους συντελεστές εκτός από τον Danile Binelli,ο οποίος και πάλι, όπως το 1965, έπαιξε μπαντονεόν) και είναι ο δίσκος: Borges & Piazzolla -- (1996). A new recording of the works on the 1965 El Tango LP. (4).

Το τάνγκο, λοιπόν, ή αλλιώς, «μια θλιμμένη σκέψη που χορεύει» κατά τον Ενρίκε Σάντος Ντισέπολο (1901-1951), συνθέτη τραγουδιών τάνγκο, υπήρξε μια μεγάλη μούσα δυο προικισμένων δημιουργών του 20ου αιώνα.

Πηγές:

1. Χάρης Βενέρης. «Τανγκό», http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&sid=2222

2. http://www.themodernword.com/borges/borges_piazzolla_elTango.html

3. http://www.themodernword.com/borges/borges_piazzolla_night.html

4. http://www.themodernword.com/borges/borges_borges%26piazzolla.html