Βραχύσωμος, μέσα στο καλοσιδερωμένο ανοιχτόχρωμο λινό του, τα καλογυαλισμένα του παπούτσια, την ατσαλάκωτη τραγιάσκα. Αυτοϋπονομεύει την ασκητική του φυσιογνωμία, με ένα υποδόριο χιούμορ. Και όσο άλλοι περιγράφουν το «μύθο» του, αμήχανος, κάνει βόλτες, μπαινοβγαίνει στο δωμάτιο ή κι εξαφανίζεται για λίγο, σαν όλα όσα λέγονται, να λέγονται για κάποιον άλλο. Και πριν και μετά, ανταλλάσσει χειραψίες με εκείνα τα καλλιτεχνικά του χέρια με τα μακριά δάχτυλα, αλλά όχι εύκολα φιλιά. Είναι απλό. Ακόμα και σ' αυτή τη βραδιά που διοργανώθηκε προς τιμήν του στο Μουσείο Λαϊκών Οργάνων «Φοίβου Ανωγιαννάκη», ο
Μάνος Ελευθερίου διεκδικεί το δικαίωμα μιας παρουσίας που απέχει διακριτικά.
Ο
Μάνος Ελευθερίου και η Χάρις Αλεξίου στην παρουσίαση του δίσκου «Μαλαματένια Λόγια»
«Ο ποιητής
Μάνος Ελευθερίου κατόρθωσε ως στιχουργός να είναι ένας εν ζωή "μύθος" (αφού οι ποιητές δεν γίνονται ποτέ μύθοι όσο ζούνε)», ξεκινά το προλογικό του σημείωμα ο Θανάσης Νιάρχος στο ένθετο του δίσκου «Μαλαματένια Λόγια», με 40 μαλαματένια τραγούδια. Πολύτιμη συλλογή που μόλις κυκλοφόρησε από την ΕΜΙ, φωτίζει το στιχουργικό μύθο του Ελευθερίου, όπως κατά καιρούς τον φώτισαν μερικοί από τους σπουδαιότερους συνθέτες (Θεοδωράκης, Ξαρχάκος, Κουγιουμτζής, Μούτσης, Μαρκόπουλος, Σπανός, Μικρούτσικος κ.ά.) και μερικοί από τους σημαντικότερους τραγουδιστές (Μπιθικώτσης, Νταλάρας, Αλεξίου, Μητσιάς, Μητροπάνος, Παπακωνσταντίνου, Πάριος, Διονυσίου, Γαλάνη κ.ά.), όταν έκαναν τα λόγια του τραγούδια.
«Μοιάζει σαν να 'χει περάσει τη ζωή του γράφοντας γράμματα σε ένα τραπέζι σπιτιού ή καφενείου, όταν όλοι κοιμούνται», είπε η
Λίνα Νικολακοπούλου. Και δανείστηκε εκείνη την κρίση της Αγίας Γραφής ότι από τον καρπό φαίνεται το δέντρο, για να παραλληλίσει τον Ελευθερίου με «καρπό ελιάς: σάρκα λιγνή, γεμάτη ουσία, φωτίζει το λάδι της μνήμης».
Και το φωτίζει μια που τα «λόγια του κατέγραψαν την αληθινή ιστορία της Ελλάδας», όπως παρατήρησε η
Λίνα Δημοπούλου, ανασύροντας από τη δική της μνήμη τις εποχές που τα «ακριβά του λόγια» έφταναν στο αριστερό της σπίτι, σε παράνομες κασέτες για να γίνουν τα πρώτα της παραμυθοτράγουδα.
Μαθητής Γυμνασίου πρωτοανακάλυψε τον Ελευθερίου ο
Θοδωρής Γκόνης χάρη σε εκείνο το στίχο του «Κι από μια πόρτα χαμηλή κι από μια σκοτεινή αυλή, βγήκε κλεφτά ο σιδεράς και μου 'πε λόγια της καρδιάς».
Με «κοψιά bon viveur κι επαναστάτη, ο Ελευθερίου θα μπορούσε να είναι ακριβώς αυτό κι ακριβώς έτσι συμπεριφέρεται μερικές φορές», κατά τον Οδυσσέα Ιωάννου που του αναγνώρισε και «το μεγάλο χάρισμα να μπορεί να είναι παρών στην εποχή του».
Τα χαρακτηριστικά της ποίησής του καθόρισε ο
Κώστας Τριπολίτης σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ομιλία φιλολογικής χροιάς. Ο Ελευθερίου είναι λοιπόν ο «κατ' εξοχήν ελεγειακός σε ό,τι γράφει, με πρόδηλο το αίσθημα της απώλειας, με λόγο θρηνητικό για ό,τι ανολοκλήρωτο και τραγικό γιατί αντιλαμβάνεται το συντελεσμένο (...) Κρατά τη λαϊκή φόρμα χωρίς να είναι ακριβώς λαϊκός. Διασώζει την αστική παράδοση 2-3 αιώνων με λαϊκό όχημα, παρ' όλο που απεχθάνεται το 15σύλλαβο, συχνά και τους ιάμβους. Ως προς το μέτρο επαναφέρει το παλαιό ή επινοεί καινούργιο. Μας ξαναγυρίζει σε μορφές που χάσαμε από την εποχή του Βυζαντίου. Απεχθάνεται το τετράστιχο (προτιμά 5στιχο έως και 9στιχο), το λυρικισμό, τον ποιητικισμό, το μελοδραματισμό».
«Δαιμόνιος ποιητής, συστηματικός συλλέκτης, τελειομανής επιμελητής εκδόσεων που 40 χρόνια συνοδοιπόρησε, συμμέτοχος στην περιπέτεια του ελληνικού τραγουδιού», είναι ο Ελευθερίου για τον Λάμπρο Λιάβα, πανεπιστημιακό, μουσικολόγο και διευθυντή του Μουσείου Λαϊκών Οργάνων. Ο Λιάβας παραλλήλισε και τη διαφορά μεταξύ της ποίησης και της στιχουργικής του με αυτήν της γλυπτικής σε μάρμαρο και της γλυπτικής σε ξύλο. «Ο μάστορας, μαΐστορας ή μαέστρος παραμένει ο ίδιος».
«Ο διακριτικότερος επαναστάτης του λόγου», όπως τον είχε προλογίσει εκ της ΕΜΙ η Μαργαρίτα Μάτσα, πήρε το λόγο για να μοιράσει μόνο ευχαριστίες σε όσους τον έκαναν να δηλώνει σήμερα «τυχερός»: «Αξιώθηκα να με μελοποιήσουν οι σημαντικότεροι συνθέτες της γενιάς μου ή και παλαιότεροι και να με τραγουδήσουν οι σημαντικότεροι τραγουδιστές», είπε ευχαριστώντας και τους «αφανείς», μουσικούς, τεχνικούς, ανθρώπους των δημοσίων σχέσεων αλλά και όσους παραβρίσκονταν. Ηταν μεταξύ άλλων οι
Λευτέρης Παπαδόπουλος, Χάρις Αλεξίου,
Γιώργος Νταλάρας,
Ηλίας Ανδριόπουλος,
Λαυρέντης Μαχαιρίτσας,
Γιάννης Πάριος,
Δημήτρης Μητροπάνος,
Γιώργος Ανδρέου, Μίλτος Πασχαλίδης κ.ά.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 06/06/2005
