Το έθνικ «διαβατήριο»

Το έθνικ σώζει ζωές. Καριέρες για την ακρίβεια. Οι μόδες στη βιομηχανία του δίσκου γι' αυτό ακριβώς εφευρέθηκαν: για να δίνουν προεκτάσεις σε καριέρες που έχουν αυτή τη δυνατότητα ή σε καριέρες που πνέουν τα λοίσθια. Τα τελευταία δέκα χρόνια παντού στον κόσμο οι ήχοι δέχτηκαν μεγάλη επίδραση από αυτό που υπό έναν γενικό όρο ονομάζουμε «Ανατολή». Η παγκοσμιοποίηση έκανε τη Δύση να στρέψει το... αφτί της σε μια πλευρά του πλανήτη που ως τότε εθεωρείτο πεδίο εισαγωγών και όχι εξαγωγών. Το εξαγώγιμο προϊόν της Ανατολής επονομάσθη «έθνικ» στις αρχές της δεκαετίας του '90 και απετέλεσε στόχο για τη μουσική, τη μόδα, τη γαστρονομία, τη διακόσμηση.

Η Ελλάδα, που παραδοσιακά ετοποθετείτο μεταξύ Ανατολής και Δύσης, διαπίστωσε την προνομιακή της θέση και τη δυνατότητα που της εδίδετο να ανοιχτεί προς δυσμάς αξιοποιώντας εξ Ανατολών προερχόμενα ακούσματα στις μουσικές της. Κατά τη δεκαετία του '90 το «bouzouki», που παραδοσιακά αποτελούσε την αιχμή του δόρατος της εξαγόμενης ελληνικής μουσικής, αντικαταστάθηκε από το ούτι, το νέι, το τζουμπούς και τους ευγενέστερους και πιο ονειροπόλους ήχους τους, που μπορούσαν ευκολότερα να προσελκύσουν ένα νεανικό δυτικό κοινό.

Κατά τη διάρκεια του 1990, μιας δεκαετίας που έφερε πολλές αλλαγές στη νοοτροπία του κοινού απέναντι στη μουσική ­ κυρίως επέτυχε την «απενοχοποίηση» των διαφόρων μουσικών ειδών ­, δίπλα στα γνωστά στο εξωτερικό ακούσματα του Θεοδωράκη, του Χατζιδάκι, του Παπαθανασίου και κάποιων κινηματογραφικών επιτυχιών («Παιδιά του Πειραιά», «Ζορμπάς» κ.ά.) άρχισε να σχηματοποιείται ένας πυρήνας ελλήνων καλλιτεχνών που παρά την ελάσσονα εμπορική τους εμβέλεια στα ενδότερα βρέθηκαν με τους δίσκους τους στις προθήκες των δισκοπωλείων των ευρωπαϊκών πρωτευουσών υπό την επωνυμία της «ethnic» ή της «world music».

Η Σαβίνα Γιαννάτου, αρχής γενομένης από τον δίσκο της «Primavera en Salonico», που εμπεριείχε σεφαραδίτικα τραγούδια των Ισπανοεβραίων της Θεσσαλονίκης, η Κρίστη Στασινοπούλου, με τον δίσκο της «Υφαντόκοσμος» να φτάνει ως τα ραδιόφωνα της Ιαπωνίας, και η Ελλη Πασπαλά, με την αγγλική εκδοχή του δίσκου της «Το νησί των Λωτοφάγων», δημιούργησαν τον βασικό πυρήνα στον οποίο στηρίχθηκε η λέξη «Greece» στους «έθνικ» τομείς των ευρωπαϊκών δισκοπωλείων.

Η επιτυχία πρωτίστως έγκειται στο γεγονός ότι πέρα από την τοποθέτησή τους στα δισκοπωλεία οι εργασίες αυτές είχαν εμπορική απήχηση αλλά και ραδιοφωνική κάλυψη. Δουλειές ελλήνων καλλιτεχνών συμπεριλαμβάνονται από το 1995 σταθερά στον κατάλογο «World Music Charts Europe», ο οποίος καταρτίζεται με βάση τις επιλογές των ραδιοφωνικών παραγωγών έθνικ εκπομπών ευρωπαϊκών σταθμών. Η αποδοχή αυτή άνοιξε την πόρτα της έθνικ πλευράς του ελληνικού ρεπερτορίου: ξένοι παραγωγοί και διοργανωτές συναυλιών άρχισαν να προσκαλούν έλληνες καλλιτέχνες σε συναυλίες ή φεστιβάλ της αλλοδαπής. Η Νένα Βενετσάνου, ο Ψαραντώνης, ο Λουδοβίκος των Ανωγείων, η Σαβίνα Γιαννάτου, η Κρίστη Στασινοπούλου άρχισαν να ταξιδεύουν σε Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Δανία, Γερμανία, Ισπανία, Πορτογαλία (αυτές οι χώρες ηγούνται των συναυλιακών προορισμών ελλήνων καλλιτεχνών) και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ο αέρας της Ανατολής, οι εξευγενισμένοι λαϊκοί ήχοι και η βαθιά ελληνική μουσική παράδοση ως υπόβαθρο αυτών έφεραν την επιδοκιμασία του κοινού και τα διθυραμβικά σχόλια των κριτικών.

Αποτέλεσμα; Ο κύκλος των εξαγόμενων ελλήνων καλλιτεχνών της έθνικ διευρύνθηκε προσφάτως ακόμη περισσότερο, με τη Μαριώ (εκπρόσωπο του νεορεμπέτικου) να θυμίζει στους Πορτογάλους τα παραδοσιακά τους «φάδος», τον Σωκράτη Μάλαμα να ενθουσιάζει το βερολινέζικο κοινό και τη Μελίνα Κανά να ισορροπεί ανάμεσα στο βελγικό φεστιβάλ «Sfinks» και στη διεθνή κυκλοφορία δίσκου της από τη γερμανική δισκογραφική εταιρεία Network.

Ο έθνικ συναυλιακός (και δευτερευόντως) δισκογραφικός οργασμός δημιούργησε τις συνθήκες για να περάσουν στο εξωτερικό και οι σημαντικοί διαχρονικοί έλληνες τραγουδιστές που ως το 1990 δεν είχαν επιτύχει την έξοδό τους στην αγορά της αλλοδαπής και σε κοινό εκτός ομογένειας. Το «καθαρό αφτί» των μελών της γαλλικής Μουσικής Ακαδημίας Adami άκουσε τον δίσκο «Οδός Νεφέλης '88» της Χαρούλας Αλεξίου και της απένειμε το βραβείο «Charles Cross» το 1996 ­ επιτυχία που συνοδεύθηκε από μεγάλο κύκλο συναυλιών της ερμηνεύτριας σε όλη την Ευρώπη αλλά και την Αμερική.

Ενισχυμένος από το κύμα της έθνικ μουσικής σκηνής, ο Γιώργος Νταλάρας, ο οποίος ήδη είχε την εμπειρία των επιτυχημένων περιοδειών στο εξωτερικό, έθεσε σε κυκλοφορία δίσκους με διεθνή απήχηση, ενώ το ίδιο έπραξε και η Ελευθερία Αρβανιτάκη, η οποία ­ έχοντας στις αποσκευές της και την προηγούμενη συνεργασία της με τους Αρμένιους «Night Ark» ­ ενετάχθη με επιτυχία στο έθνικ κλίμα συμμετέχοντας στα διεθνή φεστιβάλ «Womad» και εξασφαλίζοντας συνεργασίες με κορυφαίους καλλιτέχνες της έθνικ σκηνής, όπως η Σεζάρια Εβορα.

Η επιτυχία των ελλήνων ερμηνευτών στα φεστιβάλ της αλλοδαπής κινητοποίησε και καλλιτέχνες που ως πρόσφατα δεν είχαν βασικό στόχο τη διεθνή καριέρα. Ο Σταμάτης Κραουνάκης προσέδωσε έθνικ ήχο στις μελωδίες του που σε ορχηστρική εκδοχή κυκλοφόρησαν εκτός συνόρων υπό τον τίτλο «Alumina», σημειώνοντας μάλιστα εμπορική επιτυχία στην Ιβηρική. Ο Αντώνης Μιτζέλος εξέδωσε τον ορχηστρικό δίσκο «Beyond the light» και τον πρωτοπαρουσίασε ζωντανά στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας της Ευρώπης στις Βρυξέλλες. Η Αλκηστις Πρωτοψάλτη εξήγαγε τους δίσκους της «Σαν ηφαίστειο που ξυπνά» και «Υδρόγειες σφαίρες» με ιδιαίτερη απήχηση στην Κεντρική Ευρώπη.

Οπως κάθε μόδα βεβαίως, η έθνικ ελληνική έξοδος είχε και τις υπερβολές της. Οι δισκογραφικές εταιρείες κατέφυγαν στην υπερπαραγωγή δίσκων έθνικ ηχοχρωμάτων, με στόχο πλέον περισσότερο τις ανάγκες της αλλοδαπής παρά της εγχώριας αγοράς. Αρκετοί δε έλληνες καλλιτέχνες είναι σήμερα πιο εύκολο να «μαζέψουν» ακροατές στις συναυλίες τους στο εξωτερικό παρά στις θερινές εν Ελλάδι περιοδείες τους.