Λέξεις από ...ήχο

Εισαγωγή

Είναι παράξενο στ’ αλήθεια πράγμα. Αρκεί να απαρνηθούμε για λίγο την ανεμελιά και την αφηρημάδα μας, την ώρα που χρησιμοποιούμε την ελληνική μας γλώσσα, και να στρέψουμε την σκέψη και το ενδιαφέρον μας στην εικόνα, την αίσθηση και τον ήχο, με τα οποία ντύνονται ορισμένες λέξεις…

Σίγουρα, όταν λέει κάποιος «μεθυστική μελωδία» , μας έρχεται κάτι αιθέριο και όμορφο στο μυαλό, αλλά ίσως τόσο τελείως διαφορετικό στον καθένα. Όταν λέμε πάλι «πλαταγισμός» του κύματος, αυτό που σκεφτόμαστε όλοι μας είναι κάτι πιο πολύ συγκεκριμένο. Έχει σχέση με μια εμπειρία μας που δύσκολα διαφοροποιείται, ως ήχος, από άνθρωπο σε άνθρωπο. Το μόνο που σίγουρα θα αλλάζει στο μυαλό καθενός μας, σε μια τέτοια περίπτωση, θα είναι το τοπίο που θα συνοδεύει αυτόν τον «πλαταγισμό» … Υπάρχουν επίσης κάποιες λέξεις που από μόνες τους, ως έννοιες, σκοπό είχαν να μας δώσουν την ευκαιρία να περιγράψουμε μια εικόνα, μια κίνηση και λιγότερο έναν ήχο. Ωστόσο κι αυτές οι λέξεις, αν τις παρατηρήσουμε καλύτερα, έχουν τον δικό τους ήχο, τον οποίο πάντα υπονοούμε και ο οποίος είναι αναπόσπαστα δεμένος μαζί τους (Και γι’ αυτό άλλωστε δεν μπήκαμε στον κόπο να ψάξουμε γι’ αυτές να βρούμε μια διαφορετική λέξη, ώστε να περιγράψουμε τον ήχο τους) . Για σκεφτείτε την λέξη «σπαρταράω» ή τη λέξη «σφυρηλατώ» … Ο ήχος τους είναι άμεσα συνδεδεμένος, στη σκέψη μας, με την κίνηση που περιγράφουν. Όπως, βέβαια, συμβαίνει και το αντίστροφο…. Δύσκολα δηλαδή μπορούμε να αποκόψουμε τον ήχο που ακούμε στη λέξη «γαβγίζω» από την εικόνα του σκύλου που έχει τεντώσει το λαιμό του και βάζει όλη του τη δύναμη, καμιά φορά ακόμα και αναπηδώντας και τρέχοντας, για να … «γαβγίσει» …

Μυστήρια η γλώσσα μας, όπως μυστήριος ο τρόπος που το μυαλό μας έχει μάθει να την χειρίζεται. Μυστήριος ο τρόπος που κατανοεί το «σπαρταρώ» και μυστήριος ο τρόπος που το μεταφέρει –με ένα τεράστιο άλμα- στα «της καρδιάς μας», για να γεννήσει τη φράση: «η καρδιά μου σπαρταράει» …

Μυστήριος επίσης ο τρόπος που ακόμα και οι φράσεις: «η εσχατιά του πελάγους» ή «τα βάθη της θάλασσας» ή η «τρομακτική άβυσσος» ή ακόμα και λέξεις όπως: «εξαγριώνομαι», «μαίνομαι», «στροβιλίζομαι» ή «τυφώνας», «δίνη», «μπόρα», «ρουφήχτρα», «κοχλάζω», «πυροβολώ», «σαλεύω», «σχίζω», «σύρσιμο» , ακόμα κι αυτή η ίδια η «φωτιά» , μπορεί να κρύβουν ένα σωρό ήχους που καν δεν συνειδητοποιούμε την ώρα που τις λέμε, ωστόσο πάντα, μα πάντα, τις υπονοούμε…
Κι άλλοτε πάλι είναι τόσο δύσκολο –απ’ την ομορφιά- να περιγράψουμε κάποιους ήχους, ώστε έχουμε εφεύρει περισσότερες λέξεις για το ίδιο πράγμα, λες και δεν μας αρκεί ό,τι κι αν πούμε… Για παράδειγμα, πώς να περιγράψεις αυτόν τον υπέροχο ήχο που ακούς στον «κρουνό» , στην πηγή. Εξάλλου μόνη της η ίδια η λέξη «κρουνός» υπονοεί πανέμορφα, όσο «ηχεί» η ίδια, τον ήχο αυτό. Λέμε λοιπόν, για να περιγράψουμε ό,τι ακούμε: «ρέει γάργαρο νερό» …Κι άλλοτε αποκαλούμε το νερό αυτό «κελαρυστό» και μιλάμε για «κελάρυσμα» ή «γαργάρισμα» . Κι είναι όμορφο αυτό, μιας και το «ρέει» και το «γάργαρο» και το «κελαρυστό» είναι λέξεις με την δική της ηχητική δυναμική, ωστόσο …ποτέ αρκετό… Δεν λείπουν επίσης οι φορές που ακόμα και οι λέξεις …με ήχο, δεν είναι ικανές να χωρέσουν αυτό που εννοούμε και προτιμά η γλώσσα να χρησιμοποιήσει άλλες, σχεδόν «άσχετες», όπως ακριβώς όταν λέμε: «σκαστό φιλί» …

Μυστήριος ακόμα κι ο τρόπος που όταν στέκονται η μια πλάι στην άλλη, λέξεις που έχουν με ευφυΐα και αριστοτεχνία επιλεγεί από εμπνευσμένους καλλιτέχνες, γίνονται ποίημα, έχουν ρυθμό και κάποτε σχεδόν μας «τραγουδούν», μας παρουσιάζουν την δική τους ξεχωριστή «μελωδία».


Κι όταν τα σκέφτεσαι όλα αυτά δεν μπορεί παρά να μην συνειδητοποιείς, ακόμα και μες στη χάρη και την ομορφιά τους, ότι όσα ζούμε σ’ αυτόν τον κόσμο είναι τόσο πολλά, τόσο αχανή και μοναδικά, καθένα τους, που η γλώσσα μας, ως ένα κομμάτι αυτής της ύλης που μας περιτριγυρίζει, δεν μπορεί παρά να αδυνατεί να τα «καταλάβει» στην πληρότητά τους… Στην καλύτερη περίπτωση, αρκείται στο να τα υπονοεί… κι αυτό, μόνο ανάλογα με το πόση …ανάσα έχουμε επιτρέψει στο μυαλό μας να παίρνει απ’ την ψυχή μας…

Η «γλώσσα» μας, τουλάχιστον για ‘μένα, δεν είναι παρά ένα «κλειδί» που μας δόθηκε. Μπορούμε ή να «ξεκλειδώσουμε» με αυτήν τον κόσμο μας και να του δώσουμε την ευκαιρία να μας αποκαλύψει όλη τη μεγαλοπρέπειά του, ή να «κλειδωθούμε» μέσα του για πάντα, χωρίς ποτέ να δώσουμε σε εκείνον την χάρη και σ’ εμάς την ευκαιρία όχι απλά και ξερά να τον «κατανοήσουμε», αλλά να «διαισθανθούμε», υπέρλογα, τα μυστικά και τις ευλογίες του…


Για τη συνέχεια, και αφήνοντάς σας να σκεφτείτε κι εσείς μόνοι σας, όσο θέλετε, γύρω απ’ αυτό το μαγικό και παράξενο «κλειδί» της γλώσσας μας, σκέφτηκα –εμπνευσμένη από τον υπέροχο μπαρμπ’ Αλέξανδρο της Σκιάθου, τον Παπαδιαμάντη, που κατάφερε να γράφει πεζό λόγο λες κι είναι ποίημα, αφήνοντας τις λέξεις να μας μιλούν με όλη τους την εικόνα, τον ήχο, την κίνηση και την βαθύτερη αξία και σημασία τους- να σας μεταφέρω, σε μορφή λίστας, λέξεις με ήχο, άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο, άλλοτε ευκρινή κι άλλοτε υποκρυπτόμενο μιας κίνησης ή ενός συναισθήματος…



Λέξεις με …ήχους λοιπόν:

Αλλά πριν ξεκινήσετε να τις διαβάζετε, …έτσι για ν’ αποκτήσει η «βόλτα» σας αυτή από εδώ έναν σκοπό, δείτε πόσο εντυπωσιακά ζωντανή είναι η περιγραφή όταν αυτός που χρησιμοποιεί την γλώσσα, ξέρει καλά όλα τα μυστικά της και δεν αφήνει …ήχο χωρίς τη λέξη του. Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι …φυσικά… του μπαρμπ’ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και όλες τις λέξεις «ήχου» που χρησιμοποιεί θα βρείτε την ερμηνεία τους στις σχετικές ενότητες του άρθρου, ακριβώς δίπλα:

«[…] Και αφού παρήλθεν ώρα αρκετή, πόση δεν ήξευρεν, αλλά ‘μια ώρα, μια ωρίτσα’, του εφάνη ν’ ακούση βρόντον, είτα συγκεχυμένας κραυγάς, είτα πάλιν συριγμούς οξείς και φοβερόν ροίβδον, είτα τον ρόχθον του κύματος, όστις τα συνεκάλυπτεν όλα και τον οξύν γογγυσμόν του ανέμου, όστις τα έπνιγεν όλα. Ο Πάπος ήλπισεν, επίστευσεν, ότι εκείνο το μελανόν σημείον ήτο, χωρίς άλλο, η βάρκα, η φέρουσα τον πατέρα του. Και ήκουσε τον ρόχθον εκείνον και την κραυγήν, τα οποία ηπείλει να συγχέη ο άνεμος, και δυνατόν να μην ήσαν άλλο τι ειμή ιδιότροποι ήχοι της τρικυμίας. Και όμως ο μικρός θαλασσινός μάγκας ήτο βέβαιος ότι οι θόρυβοι εκείνοι ήσαν χωριστοί, ότι ο κρότος ήτο προσαράξαντος σώματος και η κραυγή, κραυγή αγωνίας. Εις την κραυγήν ταύτην απήντησεν ο Πάπος διά σπαρακτικού ολολυγμού. Ήρχισε να κλαίη μετά λυγμών. Ο πατήρ του βεβαίως επνίγετο…» (Από το διήγημά του «Το ενιαύσιον θύμα», συλλογή: «Ναυαγίων Ναυάγια», εκδ. Νεφέλη, σελ. 61).