Η Κρίση της σύγχρονης μουσικής

Όπως έχω ξαναγράψει σε ένα άρθρο μου δημοσιευμένο στο MusicHeaven, η άποψη μου για το τι προσδίδει αξία και ποιότητα στην μουσική είναι:

Όσο πιο σημαντικά μηνύματα μεταφέρει μέσα της η μουσική, τόσο πιο ποιοτική είναι, δηλαδή τόσο μεγαλύτερη αξία έχει για την ζωή των ανθρώπων. Επίσης ανέφερα στο ίδιο άρθρο ότι η μουσική των τελευταίων χρόνων δεν μας μετέφερε σημαντικό μήνυμα, ότι κολάκευε τα λάθη και τις μικρότητές μας για να γίνει αρεστή.

Για να διευκρινίσω, δεν εννοώ μόνο σε σχέση με τις ιδέες που υπάρχουν στον στίχο αλλά και τα υποσυνείδητα μηνύματα που μεταφέρει η μουσική, αυτά που λειτουργούν απευθείας στο θυμικό μας.

Η συγκίνηση που προσφέρει πλέον η μουσική είναι κατά κανόνα επιδερμική, παροδική και light.Οι εποχές που η μουσική έκανε επαναστάσεις στις ζωές και στις ψυχές των ανθρώπων μοιάζουν πολύ μακρινές.

Φταίνε οι καλλιτέχνες ή οι ακροατές ή και οι δύο, και ποιοι είναι οι λόγοι αυτής της αποδυνάμωσης του... βασικού μουσικού ενστίκτου μας;

Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις γύρω από αυτά τα θέματα, που οδηγούν σε μια διαφορετική άποψη από αυτές που συνήθως ακούγονται από καλλιτέχνες και διανοούμενους.

Δεν προσπαθώ να καταθέσω παγιωμένες απόψεις, ειδικά σε ένα τόσο σοβαρό και δύσκολο θέμα, αλλά να ανοίξω έναν άλλο δρόμο για προβληματισμό σε όσους ενδιαφέρονται για την μουσική και την τέχνη γενικότερα.

Ο τρόπος που θα χρησιμοποιήσω για να προσεγγίσω το θέμα, που εκ πρώτης όψεως φαίνεται αχανές, είναι η σύγκριση των χαρακτηριστικών της σύγχρονης μουσικής με το παρελθόν της. Προκειμένου για την ελληνική μουσική μιλάμε για το δημοτικό και το ρεμπέτικο τραγούδι. Νομίζω βέβαια ότι και στην μουσική του υπόλοιπου δυτικού κόσμου, πάνω-κάτω τα ίδια ισχύουν.

Θα προσπαθήσουμε να αναζητήσουμε την ουσία και την αιτία της διαφοράς των μουσικών που γραφόντουσαν παλαιότερα, από τις σημερινές.

Η μουσική δεν είναι ένας αυτόνομος οργανισμός που εξελίσσεται από μόνος του. Το ένα είδος μουσικής γεννά το επόμενο αλλά ο λόγος που γέννησε αυτό και όχι κάποιο άλλο δεν μπορεί να αναζητηθεί στα γονίδια της μουσικής, αλλά έξω απ’ αυτήν. Η μουσική -όπως και η τέχνη συνολικά- δεν είναι αυτόφωτα σώματα, περισσότερο μπορούμε να τα παρομοιάσουμε με δορυφόρους που ακολουθούν την κίνηση και την πορεία της κοινωνίας.

Αυτή τη διευκρίνιση την κάνω για τον λόγο ότι η ιστορία της μουσικής τις περισσότερες φορές διδάσκεται ξεκομμένα από την ιστορία και τις συνθήκες των κοινωνιών που την γέννησαν και αφήνει την εντύπωση ότι το ένα είδος μουσικής μας οδηγεί στο επόμενο λόγω μιας εσωτερικής εξέλιξης της μουσικής. Σαν το ένα είδος να εγκυμονεί ή να προδιαγράφει κατά κάποιον τρόπο το επόμενο.

Αυτή η άποψη μπορεί να κολακεύει τους εκάστοτε σύγχρονους καλλιτέχνες που μπορεί να θεωρούν τους εαυτούς τους την κορωνίδα όλης της προηγούμενης καλλιτεχνικής ιστορίας αλλά είναι πέρα για πέρα ανυπόστατη. Η μουσική δεν εξελίσσεται αφ’ εαυτή ούτε γίνεται καλύτερη με τον χρόνο, αλλά ακολουθεί την ζωή των ανθρώπων και των κοινωνιών και άλλοτε είναι καλύτερη ενώ άλλοτε χειρότερη.

Ο τρόπος που ακούμε και αντιλαμβανόμαστε την μουσική αλλάζει από γενιά σε γενιά και ενίοτε και μέσα στην ίδια γενιά. Όσοι δεν έζησαν κάποια συγκλονιστική αλλαγή στα καλλιτεχνικά και στα κοινωνικά πράγματα -κυρίως οι πιο νέες γενιές- νομίζουν ότι η μουσική λειτουργούσε πάντα με τον ίδιο τρόπο και δεν έχουν κάποιο μέτρο σύγκρισης καλύτερο ή χειρότερο για να κρίνουν αυτό που ζουν.

Η σύγχρονη αντίληψη του ανθρώπου για την μουσική βασίζεται στην αντίστοιχη αντίληψή του για την ζωή. Για να μπορέσουμε να εξηγήσουμε ποια είναι αυτή η αντίληψη και ποια διαφορά έχει από παλαιότερες αντιλήψεις θα ρίξουμε μια σύντομη ματιά στο παρελθόν στην περίοδο που κατά την γνώμη μου έχει τις ρίζες του ο σύγχρονος τρόπος ζωής και σκέψης.

Αυτή είναι η περίοδος της αναγέννησης.

Η έξοδος της Ευρώπης από τον Μεσαίωνα σηματοδοτήθηκε από μια μεγάλη οικονομική, πολιτική, και πολιτισμική επανάσταση που στον απόηχό της ζούμε μέχρι σήμερα. Τα οράματα και οι αξίες των καλλιτεχνών και των διανοουμένων είχαν σαν κεντρικό άξονα αυτό που ονομάζουμε ανθρωπισμό. Δηλαδή, με δυο λόγια, την ισχυροποίηση του ανθρώπου δια μέσου της επιστήμης και της τεχνολογίας έτσι ώστε να καθορίζει ο ίδιος την μοίρα του και όχι να την εναποθέτει στον θεό ή στην τύχη. Ό άνθρωπος αναγορεύτηκε σε κυρίαρχη αξία και όλες οι φιλοσοφίες από τον Μαρξισμό έως τον Νίτσε διαπνέονταν από την ίδια αντίληψη για τον άνθρωπο σαν κέντρο και σαν σκοπό του κόσμου.

Στην τέχνη τώρα υμνήθηκε αυτή η ελευθερία με όλους τους τρόπους. Η δικαίωση της ανθρώπινης ζωής προέβαλε μέσα από την χαρά του έρωτα, της δημιουργικότητας, της εξερεύνησης, της γνώσης και της ατομικής ελευθερίας. Αυτές οι ιδέες και τα ιδανικά ενέπνευσαν και τα μεγάλα έργα της κλασικής μουσικής που διδάσκεται σήμερα.

Ο άνθρωπος δεν χρειαζόταν πια τους θεούς, μπορούσε να γίνει ο ίδιος θεός του εαυτού του και του κόσμου όλου. Ο Νίτσε είχε πει την περίφημη φράση: ο θεός πέθανε.

Στην Ελλάδα αυτή η κοινωνική επανάσταση ήρθε αρκετά αργότερα. Μπορεί τυπικά να γίναμε Ευρώπη μετά το 1821, αλλά ουσιαστικά ο τρόπος ζωής και η ψυχολογία του κόσμου δεν άλλαξε παρά μόνο μετά την ανάπτυξη των μεγάλων αστικών κέντρων και της βιομηχανίας. Η ζωή στις μεγάλες πόλεις ήταν εντελώς διαφορετική από την ζωή στα χωριά που τότε ήταν στην πλειοψηφία τους απομονωμένα λόγω έλλειψης δρόμων, τηλεφώνου κ.λπ. Παράλληλα έκαναν την εμφάνισή τους το ραδιόφωνο και ο κινηματογράφος που έπαιζαν όλο και πιο καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του νεοελληνικού πολιτισμού.

Αυτή την γενικευμένη χαρά της ατομικής, οικονομικής, καλλιτεχνικής, σεξουαλικής κ.λπ. ελευθερίας, η Ελλάδα την πέρασε από τη δεκαετία του 1950 και μετά, με αιχμή την δεκαετία του ’60. Μπορεί κάποιος να πάρει την γεύση αυτής της εποχής μέσα από τις ασπρόμαυρες ελληνικές ταινίες και μέσα από τα τραγούδια της εποχής που όχι μόνο ακούγονται μέχρι σήμερα αλλά καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό και την μέχρι σήμερα πορεία της ελληνικής μουσικής.

Όλα αυτά όταν ξεκίνησαν είχαν μέσα τους το ιδανικό και το όραμα να σηκώσουν τον άνθρωπο και την κοινωνία λίγο ψηλότερα. Η μουσική που εμπνεόταν από τέτοιες ιδέες έβγαζε δύναμη, αλήθεια και πρωτοτυπία.

Συν τω χρόνω όμως και μέχρι τις μέρες μας, η ζωή μας αποδεικνύει ότι το πράγμα κάπου έχει στραβώσει. Κάπου χάθηκε το νόημα και το μέτρο των πραγμάτων. Οι ιδέες αυτές πλέον -που ακόμα τροφοδοτούν το περιεχόμενο της σύγχρονης - έντεχνης λεγόμενης μουσικής- μοιάζουν όλο και περισσότερο με απολογητές της πολιτισμικής και κοινωνικής παρακμής που βιώνουμε. Είναι η κυρίαρχη ιδεολογία της κοινωνίας μας και του κατεστημένου εδώ και πολλά χρόνια, απλώς ενδύονται το σκισμένο μπλου-τζιν του επαναστάτη.

Βέβαια δεν μπορώ να πω ότι υπάρχουν καινούργιες ιδέες και οράματα να τροφοδοτήσουν την μουσική και την τέχνη, αλλά το να αναζητάει η μουσική το περιεχόμενό της στην ίδια αδιέξοδη κατεύθυνση νομίζω ότι είναι ένας από τους βασικούς λόγους που δεν πείθει πλέον και που παρακμάζει και η ίδια.

Τώρα τι κατά την γνώμη μου στράβωσε σε όλα αυτά.

Ο βασικός άξονας της φιλοσοφίας και της στάσης ζωής του σύγχρονου ανθρώπου είναι όπως προανέφερα η ισχυροποίησή του και η αυτοαναγόρευσή του σε κυρίαρχο της φύσης και του περιβάλλοντός του. Παραχώρησε στον εαυτό του την ιδιοκτησία και την εξουσία του κόσμου και απέκτησε την δύναμη δια μέσου της επιστήμης και της τεχνολογίας να την επιβάλλει. Αυτή η στάση είναι πρωτόγνωρη σε όλη την μέχρι τώρα ιστορία της ανθρωπότητας σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.

Η στάση των προηγούμενων κοινωνιών θεωρήθηκε σαν αποτέλεσμα αδυναμίας, άγνοιας, θρησκοληψείας ή χαμηλής τεχνολογίας και όχι σαν συνειδητή επιλογή και στάση ζωής. Οι παλαιότερες κοινωνίες αναγνώριζαν στον γύρω τους κόσμο και στα επιμέρους έμψυχα και άψυχα το δικαίωμα της ισότιμης ύπαρξης με αυτούς.

Κάποτε ρώτησαν τον Αισχύλο αν είναι πιο σημαντική η ζωή ενός ανθρώπου από την ζωή ενός σκαντζόχοιρου και αυτός απάντησε ότι δεν είναι κάτι που μπορεί να κρίνει ούτε αυτός ούτε κανένας άνθρωπος.

Στην δική μας την εποχή έχουμε το δικαίωμα αυτό, μας το παραχώρησε η αλαζονεία μας, αυτό που ονόμαζαν ύβρις στην αρχαία τραγωδία.

Μια άλλη ενδεικτική διαφορά είναι η αντίληψή μας για την πρόοδο. Η τάση να θεωρούμε κάτι σύγχρονο, πιο προχωρημένο από το παλιότερο, είναι εκτός από αυθαίρετη, αλαζονική και βλακώδης. Εκτός αν βάλουμε σαν κριτήριο ότι όποιος έχει κομπιούτερ είναι πιο ψαγμένος από αυτόν που έχτισε τις πυραμίδες της Αιγύπτου.

Οι μύθοι που μας περιβάλλουν -και που δεχόμαστε άκριτα τις περισσότερες φορές- λένε ότι πρόοδος και πολιτισμός θεωρείται η τεχνολογία και οτιδήποτε μοντέρνο, κατά συνέπεια όποιος είναι πιο κοντά σ’ αυτά είναι πιο προχωρημένος από τους άλλους. Ας πούμε, ένας που μένει στην Νέα Υόρκη θεωρεί τον εαυτό του πιο μπροστά (;) από κάποιον που μένει στην Αθήνα, και αυτός που μένει στην Αθήνα νιώθει ακριβώς το ίδιο για κάποιον που ζει στην επαρχία.

Αυτά όλα πηγάζουν από την αντίληψη του σύγχρονου ανθρώπου για την πρόοδο και για τον εαυτό του. Αυτή η αντίληψη ζωγραφίζει την πρόοδο σαν μια ευθύγραμμη πορεία της ανθρωπότητας προς τα μπρος ή προς τα πάνω με αποτέλεσμα να δημιουργεί την πεποίθηση ότι το καινούργιο είναι βελτίωση και αναβάθμιση του παλαιού. Αυτή η αντίληψη δεν υπήρχε πάντα.

Οι παλαιότερες κοινωνίες δεν θεωρούσαν τον εαυτό τους το επιστέγασμα της μέχρι τότε ιστορίας τους. Ίσα-ίσα που πίστευαν περισσότερο στην κυκλική κίνηση του κόσμου. Δηλαδή ότι τα πράγματα δεν κληρονομούνται από γενιά σε γενιά, αλλά κάθε γενιά και κάθε άνθρωπος ξεχωριστά χτίζει την ζωή του με δικά του μέσα.

Για παράδειγμα η γνώση ή η επιστήμη για να υπάρχει και στην επόμενη γενιά, πρέπει κάποιοι να την διδαχθούν και να κουραστούν γι’ αυτό όσο και οι προηγούμενοι, δεν υπάρχει καμιά αυτόματη μεταβίβαση. Πιο προφανές είναι αυτό στην εμπειρία της ζωής, στην φιλία, τον έρωτα, τις συγγενικές σχέσεις κ.λπ. δεν μεταβιβάζεται καμιά εμπειρία από την μια γενιά στην άλλη, ούτε από τον έναν άνθρωπο στον άλλο, ο καθένας στη ζωή του πρώτα παθαίνει και μετά μαθαίνει. Όπως επίσης και στην μουσική το ίδιο συμβαίνει. Η καλλιέργεια και η παιδεία χτίζεται σε κάθε γενιά και σε κάθε άτομο χωριστά και δεν μεταβιβάζεται οπότε δεν μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι θα ξεκινήσει από εκεί που τελείωσαν οι προηγούμενοι για να πάει την μουσική παραπέρα.

Οι χοροί της παραδοσιακής μας μουσικής χορεύονται κυκλικά ακριβώς γι’ αυτό, περιγράφουν τους κύκλους της ζωής και της φύσης. Η νοοτροπία, η ψυχολογία και η πρακτική του σύγχρονου ανθρώπου έχει όλα εκείνα τα στοιχεία που περιγράφονται σαν ύβρις στην αρχαία τραγωδία.

Η τιμωρία του είναι ότι όσο προσπαθεί να ξεκοπεί από τον κόσμο και να αναρριχηθεί στη θέση του θεού τόσο χάνει το νόημα και την χαρά της ύπαρξής του.

Δηλαδή η φύση που περιέβαλε τον άνθρωπο έπαψε να είναι ένα ζωντανό στοιχείο που περιέχει θεούς και δαίμονες, έπαψε να έχει την μαγεία και την ψυχή που είχε στις προηγούμενες γενιές και έγινε μια νεκρή ύλη που ρυθμίζεται από φυσικούς νόμους που με τη σειρά της καλείται να ανακαλύψει η επιστήμη. Την αλήθεια δεν την έλεγαν πλέον τα τραγούδια και τα παραμύθια αλλά η φυσική και η χημεία.

Το μόνο που έμενε πλέον που να άξιζε να πιστέψει ο άνθρωπος, ήταν ο εαυτός του. Και αυτό έκανε.

Ο άνθρωπος όμως είναι κομμάτι του κόσμου δεν είναι έξω και πάνω απ’ αυτόν. Όταν πάψει να νιώθει κομμάτι του κόσμου τότε βασανίζεται από μοναξιά, ανασφάλεια και δυστυχία. Είναι ακριβώς η περίοδος που εμφανίστηκαν τα λεγόμενα υπαρξιακά προβλήματα.

Ο άνθρωπος από υποκείμενο στο περιβάλλον του, έγινε αντικείμενο. Απέβαλε ή πιο σωστά απέκρυψε την ζωώδη του πλευρά και καταγωγή και έγινε ο καινούργιος θεός - στην θέση αυτού που πέθανε. Όμως μάλλον δεν μπορείς να γίνεις κάτι που δεν είσαι, ούτε να αρνηθείς κάτι που είσαι. Μοιάζει σαν ένα μωρό που απέκτησε υπερφυσική δύναμη και σκότωσε τους γονείς του και έπειτα βασανίζεται επειδή νιώθει ορφανό και μόνο.

Η φύση δεν είναι το ντεκόρ της ύπαρξής μας και δεν είμαστε τίποτα παραπάνω από αλαζονικά ζώα που θεωρούμε τους εαυτούς σημαντικότερους από τα άλλα.

Για χιλιάδες χρόνια οι ανθρώπινες κοινωνίες ένιωθαν ότι πρέπει να παίρνουν από τον κόσμο αυτό που τους αναλογεί. Οτιδήποτε παραπάνω εθεωρείτο ύβρις και αλαζονεία. Θα αναφέρω μια πολύ ωραία διατύπωση αυτού που προσπαθώ να πω:

«Η ΓΗ ΔΕΝ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ, Η ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗ ΓΗ»,

Καθιστός Ταύρος (Αρχηγός Ινδιάνων πριν από έναν αιώνα).

Στον αντίποδα ας θυμηθούμε αυτό που είπε ο Μorrison:

«ΘΕΛΟΥΜΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΕΛΟΥΜΕ ΤΩΡΑ»

Όπως βλέπουμε πρόκειται για δυο διαμετρικά αντίθετες θεωρήσεις και στάσεις ζωής. Και απ’ ότι αποδεικνύει η ιστορία όσοι διεκδίκησαν τον κόσμο, ούτε οι ίδιοι έγιναν καλύτεροι ούτε τον κόσμο έκαναν. Όσον αφορά την γενιά του Μorrison -που είναι η γενιά που έχει σήμερα τον κόσμο στα χέρια της- δεν μπορεί να περηφανεύεται για πολλά πράγματα.

Η σοφία αντικαταστάθηκε από την συσσώρευση επιστημονικών γνώσεων, η κοινότητα, η γειτονιά και η θρησκεία που ρύθμιζε την ζωή και τις σχέσεις των ανθρώπων αντικαταστάθηκε από την νομολογία, η μουσική από σχεδόν μεταφυσική και μυστικιστική εμπειρία συνομιλίας του ανθρώπου με τον κόσμο έγινε μονόλογος του ανθρώπου με τον εαυτό του, η ομορφιά και η αρμονία αντικαταστάθηκε από την δύναμη και την τεχνολογία και ο μοναδικός σκοπός της ζωής μοιάζει να είναι η οικονομική ευημερία τόσο των κοινωνιών όσο και των μεμονωμένων ατόμων.

Το νόημα και η επιδίωξη της ύπαρξής μας έγινε ο καταναλωτισμός, η ηδυπάθεια και η μακάρια τεμπελιά και αφθονία.

Το τι είμαστε όμως και το τι νομίζουμε ότι είμαστε, αποδεικνύεται ότι είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα.

Αντί ο άνθρωπος να είναι πιο ευτυχής από τις προηγούμενες γενιές, πιο ήρεμος, πιο δυνατός και περισσότερο απαλλαγμένος από τους φόβους του, -όπως φανταζόντουσαν οι μεγάλοι φιλόσοφοι και οραματιστές- έγινε το εντελώς αντίθετο. Δηλαδή είναι πιο δυστυχής, πιο φοβισμένος και πιο ανήσυχος. Ίσως οι ασθένειες της εποχής μας είναι πιο πολύ ψυχολογικές ή έχουν ψυχολογική αιτία απ’ όλες τις μέχρι τώρα περιόδους της ανθρωπότητας.

Η κρίση του πολιτισμού μας και συνεπώς και της τέχνης μας, έχει κατά την γνώμη μου αυτά τα χαρακτηριστικά.

Η μουσική δεν είναι απλώς ανθρώπινη επινόηση, περιέχει μέσα της σχέσεις του ανθρώπου με την φύση και τον κόσμο που δεν μπορούν να γίνουν κατανοητές αλλά μπορούν να βιωθούν. Είναι μια αμφίδρομη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο, όσο μεταφυσικό και αν φαίνεται αυτό. Η μουσική προϋποθέτει έναν άνθρωπο που νιώθει κομμάτι της φύσης, που ζει, γεύεται και βιώνει τον κόσμο όχι σαν να τον εξουσιάζει αλλά σαν να εξουσιάζεται απ’ αυτόν. Τότε μόνο μπορεί να λειτουργήσει πάνω του.

Στη σημερινή μουσική παρατηρούμε ότι το κυρίαρχο θέμα που αναδεικνύεται είναι ο άνθρωπος που πάσχει και όχι το ίδιο το πάθημα. Εμείς δηλαδή σαν ακροατές ταυτιζόμαστε με τον καλλιτέχνη βιώνοντας μαζί του την ίδια συναισθηματική κατάσταση και η τελική δικαίωση είναι η ικανοποίηση του Εγώ του ήρωα - που υποδύεται ο καλλιτέχνης.

Αντίθετα στην προγενέστερη τέχνη ο ήρωας (τραγουδιστής - αφηγητής - ηθοποιός) είναι το μέσο για να αναδειχθούν πλευρές της πραγματικότητας, δεν είναι ο σκοπός η δικαίωση των παθών του, αλλά η τελική ισορροπία και αρμονία έστω και μέσα από την καταστροφή του. Η κάθαρση στην αρχαία τραγωδία είναι το να υπερισχύει το σωστό, η φυσική τάξη των πραγμάτων και αυτό επανεπιβεβαιώνει τη σχέση του ανθρώπου με τον περιβάλλοντα κόσμο.

Ο γνήσιος διονυσιασμός από την μουσική έχει τις ρίζες του στην ανάγκη του ανθρώπου να ενωθεί με την φύση, να ισορροπήσει ανάμεσα στα ένστικτα και τη συνείδησή του και να αποκτήσει την οντολογική βεβαιότητα της ύπαρξής του.

Ο διονυσιασμός που προσφέρει η σύγχρονη μουσική προβάλει την δικαίωση των ενστίκτων και των παθών σαν την υπέρτατη ευτυχία του ανθρώπου και έτσι δεν οδηγεί τον ακροατή στην κάθαρση και στην λύτρωση αλλά τον σπρώχνει βαθύτερα στην εγωιστική του μοναξιά και δυστυχία.

Έχω την γνώμη ότι η μουσική, όπως και η ζωή μας, έχει μπει εδώ και πολλά χρόνια σε μια πορεία αδιέξοδη και το μόνο που της μένει είναι να αλλάξει κατεύθυνση.

Ένας μεγάλος ρεμπέτης, εξαιρετικός μουσικός και ακόμα πιο εξαιρετικός άνθρωπος, ο Βαγγέλης Παπάζογλου είχε πει :

άμα τραγουδάς τον πόνο του κόσμου

είσαι ρεμπέτης,

άμα τραγουδάς τον πόνο σου

είσαι λαϊκός.

Αυτό που δεν μπόρεσε να διακρίνει η πολυμάθεια και η μεγαλοφυΐα των διανοούμενων, το διέκρινε η σοφία και το αισθητήριο ενός απλού μουσικού.

Η μουσική δεν είναι μονόλογος του καλλιτέχνη αλλά κάτι σαν προσευχή, επικοινωνία με το σύμπαν με κάτι που μας ξεπερνάει -όσοι παίζουν μουσική με καταλαβαίνουν- γι’ αυτό και μας λυτρώνει και μας γαληνεύει. Όταν γίνει όπως πολλές φορές στην εποχή μας, μονόλογος, χάνει την δύναμη της και τον σκοπό της.

Αυτή η διαφορά αντίληψης και νοοτροπίας εκφράστηκε στην μουσική με πολλούς τρόπους, αλλά νομίζω ότι αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο θέμα από μόνο του, που είναι δύσκολο να αναπτυχθεί σε αυτό το άρθρο. Επιγραμματικά θα αναφέρω μερικά παραδείγματα μόνο, για το τι εννοώ:

Όταν ακούει κάποιος ένα ρεμπέτικο τραγούδι έστω και με στενάχωρο στίχο, το αίσθημα που βιώνει δεν είναι καταθλιπτικό, αντίθετα είναι λυτρωτικό, είναι ο τρόπος να βγει και από την δική του στεναχώρια, να ξεσπάσει. Αντίθετα πολλά σύγχρονα τραγούδια ακόμα και με αισιόδοξο στίχο γεννάνε αυτό το αίσθημα κατάθλιψης στον ακροατή και ο λόγος είναι ότι η μουσική τους είναι αδιέξοδη, δηλαδή δεν οδηγεί τον ακροατή στην κάθαρση, του λέει το πρόβλημα με τον στίχο αλλά δεν του δίνει την λύση με την μουσική.

Η ανάδειξη των τραγουδιστών έναντι των άλλων συντελεστών του τραγουδιού (μουσικών, συνθετών κ.λπ.), σε κυρίαρχα πρόσωπα, είναι αποτέλεσμα αυτού του υποκειμενισμού της μουσικής. Ο τραγουδιστής δεν είναι πλέον το μέσο που θα εκφράσει ένα περιεχόμενο που υψώνεται ψηλότερα απ’ αυτόν και από τον ακροατή αλλά έγινε ο ίδιος το περιεχόμενο και το κέντρο της μουσικής οδηγώντας και τον ακροατή σε μια στείρα εγωιστική επιβεβαίωση. Για να το πω λίγο πιο ποιητικά από ιερέας σε μια ομαδική προσευχή έγινε ο θεός. Γι’ αυτό παρατηρούμε και τα φαινόμενα προσωπολατρίας και ειδωλοποίησης των τραγουδιστών.

Ο διονυσιασμός από την μουσική -το μεράκλωμα που έλεγαν οι παλιοί- που στην ουσία ήταν κάτι σαν ψυχανάλυση και ψυχοθεραπεία χωρίς λόγια, έχασε μεγάλο μέρος της γνησιότητάς του και στις μέρες μας έχει εκπέσει στις περισσότερες περιπτώσεις σε φτηνή φιγούρα.

Η συγκίνηση από την μουσική προέρχεται πλέον κυρίως από το νόημα του στίχου, δηλαδή είναι έμμεση και δευτερογενής και όχι άμεση από την ταύτιση του ακροατή με την μουσική. Όπως πολύ όμορφα το περιέγραψε ο ποιητής:

κανείς εδώ δεν τραγουδά

κανένας δε χορεύει

ακούνε μόνο την πενιά

κι ο νους τους ταξιδεύει

Για τους μουσικούς η στείρα δεξιοτεχνία αντικαθιστά -πολλές φορές- το βάθος και την ποιότητα του μουσικού ήχου που ακούμε σε παλαιότερους μουσικούς. Και πολλά άλλα φαινόμενα που θα μπορούσα να αναφέρω και που το καθένα ανοίγει ένα μεγάλο θέμα.

Κλείνω αυτό τον κύκλο παραδειγμάτων για να μην χάσουμε το κεντρικό θέμα του άρθρου και γιατί νομίζω ότι όλα αυτά τα παραδείγματα που προανέφερα αξίζει κάποια στιγμή να συζητηθούν πιο διεξοδικά και το καθένα μόνο του.

Με βάση λοιπόν αυτές τις διαπιστώσεις πιστεύω ότι η σημερινή κρίση στην μουσική δεν είναι ένα συγκυριακό και παροδικό φαινόμενο, αλλά σύμφυτη με την κρίση στον τρόπο ζωής και στον πολιτισμό μας.

Κατά την γνώμη μου η κρίση στην τέχνη, είναι η κρίση συνείδησης της κοινωνίας μας.

Ο μύθος της προόδου και της εξέλιξης που παραμύθιασε τις τελευταίες γενιές και ο μύθος που μας τάισε η τέχνη ότι ελευθερία και ευτυχία είναι η ικανοποίηση των ενστίκτων και των παθών μας μάλλον παίρνει τέλος. Αυτό που χρειάζεται ο άνθρωπος για να ισορροπήσει είναι η επανασύνδεσή του με τον κόσμο, ο απεγκλωβισμός του από το τεράστιο Εγώ του, που δεν αφήνει χώρο για τίποτε άλλο στην ζωή του.

Μουσική -κατά την γνώμη μου- είναι να αφουγκράζεσαι τον κόσμο και όχι να φωνάζεις για να ακουστείς πιο δυνατά απ’ αυτόν.

ευχαριστώ

Κραβαριώτης Γιώργος

δάσκαλος μουσικής