Ο Θάνος Μικρούτσικος μιλάει για τον Άλκη Αλκαίο

(Απο το αφιέρωμα στον Άλκη Αλκαίο στον ΙΑΝΟ στις 27 Απριλίου του 2007)

Μιλώντας για τον  Άλκη Αλκαίο είναι σα να μιλάω για τον εαυτό μου, για τη δική μου πορεία στο τραγούδι.

Γι αυτό θα μου επιτρέψετε την αναφορά σε τραγούδια που έχω κάνει μαζί του. Γιατί βεβαίως πολύ σημαντικοί τραγουδοποιοί και συνθέτες τον μελοποίησαν, με τη σειρά χρονολογικά ο Νότης Μαυρουδής, ο Χριστόφορος Κροκίδης, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ο Σωκράτης Μάλαμας, ο Μιλτιάδης Πασχαλίδης, τελευταία ο Μάριος Τόκας.

 

Εντούτοις μαζί έχουμε γράψει πάνω από 150 τραγούδια, έχουν εκδοθεί περίπου 70.

Τον συνάντησα πριν 30 χρόνια με ένα κείμενο του που δημοσιεύθηκε σε μια εφημερίδα,

το  μελοποίησα, έψαξα να τον βρω, τον βρήκα, του το έπαιξα τηλεφωνικά, του άρεσε

και έτσι ξεκινήσαμε..

 

Το θυμάμαι αυτό το τραγούδι..

 

Φλεβάρης 1848

 

Μανουέλ Ντουάρντε απ το Πράσινο Ακρωτήρι
ίσως ποτέ και να μη δω το πρόσωπό σου
ωστόσο αν κρίνω απ' το αιμάτινο γραφτό σου
θα πρέπει να ναι γιομάτο από λιοπύρι

Ελμπέρτο Κόμπος Παναμέζε αδελφέ μου
ίσως ποτέ να μην ακούσω τη φωνή σου
ωστόσο ασίγαστη θε να ναι σαν τη γη σου
αν κρίνω απ τα μηνύματα του ανέμου

Ναϊμ Ασχάμπ απ τις όχθες του Ιορδάνη
ίσως ποτέ και να μη σφίξουμε το χέρι
ωστόσο δίπλα μου αγρυπνάει το ίδιο αστέρι
που δίπλα σου αγρυπνάει κι αυτό μου φτάνει

Απόψε σμίξαν τις καρδιές μας σ έναν έστω
στιγμιαίο συντονισμό ίδιες ελπίδες
καθώς μας φώτιζαν το δρόμο οι σελίδες
απ' το κομμουνιστικό μας μανιφέστο

 

Διεθνιστικό τραγούδι, κάλεσμα σε συντρόφους ποιητές, αλλά κάλεσμα αδιόρατης θλίψης από τότε,

τραγούδι της παιδικής μας αθωότητας.

 

Κι ακολουθούν τέσσερα χρόνια καθημερινής σχεδόν αλληλογραφίας, στίχοι απ τη μεριά του,

κασέτες επιστροφή απ τη δικιά μου, για να καταλήξουμε στα πρώτα σαράντα που μελοποίησα

και απ τα οποία προέκυψαν τα έντεκα του “Εμπάργκο” (1982)

 

Είναι η πρώτη ουσιαστική εμφάνιση του Άλκη Αλκαίου στη δισκογραφία και αυτομάτως

καθιερώνεται σαν η ανερχόμενη δύναμη στο στίχο, και πως αλλιώς να γίνει με στίχους σαν

κι αυτούς:

 

Μέχρι ν’ αρχίσεις, μέχρι να τελειώσεις

το πρόσωπο τους απόστρεψαν άφωνοι

οι φίλοι και γελούν στις συγκεντρώσεις

μεγάφωνοι, μικρόφωνοι, παράφωνοι

 

“Κακόηθες μελάνωμα”, αφιερωμένο στον μεγάλο διανοητή Νίκο Πουλαντζά

που αγκάλιασε τα βιβλία του εκεί στα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα

και έπεσε από τον 24ο όροφο στο Παρίσι.

 

Νίκος Πουλαντζάς

ή

 

Τώρα μαθαίνεις στο Ικόνιο αποκλεισμένος

ποιοι σαμποτάρουν με καλώδια το κορμί σου

πατριωτάκι τρώει τα νύχια ο ανακριτής σου

κι είναι το ίδιο αγέλαστος και γελασμένος

“Μες το χημείο του Μαγιού”, συγκρατήστε το “αγέλαστος και γελασμένος”

ή

 

Στήνει στην πόλη ο άνεμος παγίδα

σκορπιός που με δαγκώνει η αγωνία

δέκα χειμώνες και καλό δεν είδα

και λέω να αλλάξω οπτική γωνία

ξερνάνε θάνατο τα ωραία φουγάρα

και γω θρηνώ από τώρα τη γενιά μου

Είκοσι εφτά χρόνια πριν! “ταπεινό ρέκβιεμ για το μέλλον”.

 

Στην ιστορία της ποίησης οι μεγάλοι ποιητές έχει αποδειχθεί ότι μας δείχνουν

με σημάδια όψεις του μέλλοντός μας.

Στην ιστορία του τραγουδιού μεγάλοι στιχουργοί το δηλώνουν απλά και ξεκάθαρα.

Βλέπουν και εκφράζουν πριν από μας αυτό που θα γίνει συνείδηση κάποια

χρόνια μετά. Η τέχνη φίλες και φίλοι δεν αξίζει τον κόπο αν μόνο αντανακλά

αυτό που γίνεται τώρα και που τώρα είναι κατανοητό.

Πρέπει να δείχνει τις καλά κρυμμένες πλευρές των γεγονότων, να τις φωτίζει,

να τις μεγεθύνει, αυτό κάνει ο Αλκαίος ξεκινώντας από το “Εμπάργκο”.

 

Με το αριστούργημα του, το “Ερωτικό” γράφει το πρώτο τραγούδι συγκυρίας.

 

Το έχω ξαναπεί εδώ δύο φορές, τα τραγούδια συγκυρίας είναι αυτά που θα

λειτουργήσουν στο μέλλον ως αρχαιολογικά ευρήματα, μετά από 100-150 χρόνια

κάποιοι θα τα ακούν και θα καταλαβαίνουν πως ζούσαν εμείς οι πρόγονοι τους.

Το τραγούδι λοιπόν “Ερωτικό” που είναι σήμα της γενιά μας λέει το γνωστό σε όλους σας

 

Ποια νυκτωδία το φως σου έχει πάρει

και σε ποιο γαλαξία να σε βρω

εδώ είναι Αττική, φαιό νταμάρι

και γω ένα πεδίο βολής φθηνό

που ασκούνται βρίζοντας ξένοι φαντάροι

 

Όμως εδώ υπάρχει μία στροφή απ τις εκπληκτικότερες στροφές της ερωτικής Ελληνικής ποίησης..

Το καραβάνι τρέχει μες τη σκόνη

και τη τρελή σου κυνηγάει σκιά

πώς να ημερέψει ο νους μ’ ένα σεντόνι

πώς να δεθεί η Μεσόγειος με σχοινιά

αγάπη που σε λέγαμε Αντιγόνη

 

Η γραφή του Αλκαίου εδώ είναι προέκταση του Σαραντάρη, της Πολυδούρη, του Λαπαθιώτη

και του Αλέξανδρου Μπάρα χωρίς να μιμείται κανένα στίχο τους μπαίνει στην παρέα επί ίσοις όροις

αν και γράφει στίχο για τραγούδι.

Εξαιρετικά πρωτότυπος με το χρόνο αναγνωρίσιμος, χαρακτηριστικό τον σημαντικών δημιουργών

και με συνεχή ανατροπή των κεκτημένων του, αναγνωρίζεται μεν αλλά με απρόβλεπτο τρόπο ανανεώνεται.

 

Η προηγούμενη στροφή διπλώνει επιβεβαιώνοντας τα συμπεράσματα μου, με την “πρωινή η βραδινή σερενάτα”..

 

κάθε που πίνω απ τη πηγή σου

κάτι μου καίει τον ουρανίσκο

ψάχνω στο φως μα δε σε βρίσκω

μες στην αδιάκοπη ροή σου

 

Υψηλός λυρισμός, φράσεις κλειδιά που ξεκλειδώνουν τις ζωές μας.

Εικόνες, πλάνα, εξαιρετική Ελληνική γλώσσα..

 

δεν έπρεπε να σουν φωτιά

μονο ένα κρίνο του πελάγου

να σ’ αποκλείσω στη στεριά

με μοχθηρία αρχαίου μάγου

 

Άπο αριστερά: Άλκης Αλκαίος, Βλάσσης Μπονάτσος, Μαρία Δημητριάδη, Θάνος Μικρούτσικος και Κώστας Καράλης.

Το “Εμπάργκο” βγάζει όλες τις αρετές του Αλκαίου που αφορούν και τον καθένα από μας

αλλά και όλους μαζί, μιλάει για έρωτες θυελλώδεις, για έρωτες αδιέξοδους, μιλάει και προφητεύει για το εμπάργκο της γενιάς μας και δημιουργεί στίχους κλειδιά που ξεκλειδώνουν τη συγκυρία, είτε πρόκειται για το ατομικό, είτε πρόκειται για τον όλον.

 

Και το οδοιπορικό μου με τον Αλκαίο συνεχίζεται στην συνεργασία μου με την Αλεξίου το 1986.

 

Βαθύτατα λυρικός, προσπαθεί να αγγίξει τον έρωτα, να κάνει τη στιγμή να διαρκέσει αιώνια, ξέρει ότι θα ηττηθεί.. η νίκη στον έρωτα είναι η ήττα μας, νομοτελειακά χάνουμε τον εαυτό μας..

 

γελούσε η κάμαρη σαν ήρθες

σου έφερα νερό από τη στέρνα

όλα θα αλλάξουνε μου είπες

και γω σου φίλαγα τη φτέρνα

“Σου έφερα νερό από τη στέρνα”, “σου έφερα από τους Δελφούς γλυκό νερό”

ή

 

τώρα βυθίζομαι στου κόσμου την ανία

ριξ'τα μαλλάκια σου για να πιαστώ Μαρία

αρχίζουν και επιβεβαιώνονται οι εμμονές της ποίησης του.. όλοι οι καλλιτέχνες δουλεύουμε με εμμονές..

αρκεί να τις εμφανίζουμε με διαφορετικά πρόσωπα.

 

Η συνεργασία μου με τον αείμνηστο Διονύση Θεοδόση το 1989 στο “Όσο κρατάει ένας καφές”

έχει έντεκα τραγούδια του Άλκη Αλκαίου στα δεκατρία και η αρχή εδώ αδιέξοδος έρωτας

αλλά με τον τρόπο του Αλκαίου, προσέξτε, με εξαιρετικές εικόνες..

 

με το πλοίο του Φελίνι..  σ’ ένα κοινό φανταστικό.. ψάχνοντας θέση για τη Τροία..

σε σκοτεινούς ωκεανούς.. κάτι σαν μύθο ή κιβωτό.. με τη ζωή του τη φευγάτη..

με ατέλειωτη βροχή και τέτοια παράξενη σιωπή.. και γω να μετρώ τα ίχνη απ το κορμί σου..

 

ο κόσμος έγινε για τον Αλκαίο ένας πίνακας φθηνός που τον ζωγράφισες μα δε τον είδες

 

ή

 

ένας στοιχειωμένος πύργος είναι τώρα το κορμί σου

 

Αυτοβιογραφείται σε αυτή τη δουλειά σε σχέση με έρωτες πραγματικούς ή φανταστικούς,

ένα διπλό χαι-κου  το αποδεικνύει..

 

παράξενη κι η άνοιξη αυτή

συνέχεια κοντά σου με γυρίζει

και ένα παλιό δισκάκι μου θυμίζει

τη Ρόζα Μπιάνκα και τη Ναταλί

έτσι γι αστείο έλα μια στιγμή

μη με ρωτήσεις αν θα σπάσει ο πάγος

εσύ ‘σαι είκοσι χρόνια λωτοφάγος

και μένα δεν ιδρώνει πια το αυτί

Και έρχεται η συνεργασία μου με τον Δημήτρη Μητροπάνο  “Στου αιώνα τη παράγκα” το 1996,

Ο Αλκαίος δίνει τα ρέστα του, οι στίχοι είναι ο ένα καλύτερος απ τον άλλον.

Εναλλάσσεται το εγώ με το εμείς απ το στίχο “σαν το κορμί σου που απ τα χέρια μου ξεφεύγει”

στο στίχο “Ελλάδα, Τούμπα, Αλκαζάρ και Καλογρέζα μου”.

 

Απ το στίχο “κανένα μέλλον δε μπορεί αυτό που ζούμε να μας πάρει” στο στίχο “πώς έχει αλλάξει έτσι

ο καιρός” ή “στου αιώνα τη παράγκα στρώσε τ’ όνειρο σου μάγκα’’ αλλά και “μια Κυριακή σ’ αγάπησα και μου κλεψες το φως μου”

Και βέβαια δύο νέα τραγούδια συγκυρίας, η “Ρόζα” που την έγραψε το 1986 και το “Πάντα γελαστοί”.

 

 

 

 

Η “Ρόζα” του 1986 εικοσιένα χρόνια πίσω έχει τον εξής στίχο..

 

Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία
πώς η ιστορία γίνεται σιωπή

Βιώνουμε την δραματική συγκυρία εικοσιένα χρόνια μετά αυτό το δίστιχο το προφητικό

και όσοι από μας εξακολουθούμε να ταξιδεύουμε σ’ αυτή τη βαρβαρότητα μας ακολουθεί το άλλο δίστιχο..

 

Στα τρελά τους όνειρα δοσμένοι

πάντα γελαστοί και γελασμένοι

Το θέμα δεν είναι να κερδίσεις, το θέμα είναι ν’ αγωνίζεσαι και τα καλά παιδιά της γενιάς μου το ξέρουν καλά αυτό. Πανελλαδικής εμβέλειας αυτά τα δύο τραγούδια και η “πιρόγα” είναι η "αγία τριάδα" των τραγουδιών του Μικρούτσικου και του Αλκαίου διότι διαπέρασαν καθέτως το κοινό, ακόμη και το εθισμένο στα τραγούδια της άλλης πλευράς. Το είδα με τα μάτια μου στη μία και μοναδική φορά που πήγα σ’ ένα χώρο.. πως να τον πω..

“ποικίλης μουσικής”.. με τη Ρόζα, στο δίστιχο το προηγούμενο τα πρόσωπα φευγαλέα πάγωσαν, σαν ηλεκτρικό

ρεύμα να διαπέρασε την ατμόσφαιρα και ο χορός ήταν σαν ένα άλλο ζεϊμπέκικο, πιο γήινο, πιο απογειωτικό.

 

Και ως ότι αφορά το άλλο δίστιχο “Στα τρελά τους όνειρα δοσμένοι πάντα γελαστοί και γελασμένοι”

μου είπε ο Θηβαίος που μένει κοντά στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας πως μετά τις δύο διαδοχικές ήττες

- τώρα γίνανε και τρεις -  του παναθηναϊκού στην έδρα του είδε το εξής περνώντας από διανοούμενο της

θύρας 13 υποθέτω, απευθυνόμενος στον Βαρδινογιάννη έγραφε:

“Στα τρελά μας όνειρα δοσμένοι πάντα γελαστοί και γελασμένοι – Θύρα 13”

 

Απ το 2002 άρχισα να εργάζομαι πάνω στο καινούριο υλικό του Άλκη Αλκαίου και ολοκληρώνοντας το

μέσα στο 2006 εξέδωσα αυτόν το κύκλο τραγουδιών με ονομασία “Υπέροχα μονάχοι”.

Η δουλειά αυτή από μία άποψη διπλώνει το “Εμπάργκο” και ιδεολογικά και αισθητικά.

Κι αν στο  “Εμπάργκο” διαβλέπαμε τον επερχόμενο αποκλεισμό στο “Υπέροχα μονάχοι” τον έχουμε ήδη

βιώσει αλλά βαδίζουμε υπέροχα γιατί συνειδητοποιούμε – εμείς τουλάχιστον – ότι ρομαντικά ξεκινήσαμε με το

ίδιο δέος, την ίδια λαχτάρα προχωράμε, σκίζουμε καθέτως τη βαρβαρότητα και πορευόμαστε, γι αυτό αισθανόμαστε υπέροχα.. και μπορεί να έχουμε χάσει ο ένας τη διεύθυνση του άλλου αλλά αισθανόμαστε υπέροχα..

Παρότι το τραγούδι είναι πρωτίστως δουλειά του συνθέτη – ελπίζω να μη με ακούει ο Λευτέρης Παπαδόπουλος γιατί θα γίνει έξαλλος -  γιατί το μελοποιημένο κείμενο ακούγεται ηχητικά και σημαίνει ή πρέπει να σημαίνει άλλα απ τον γραφτό λόγο για να αξίζει να μελοποιηθεί.

Εδώ όμως, σ’ αυτή τη δουλειά στο “Υπέροχα μονάχοι” οφείλω να πω ότι παραμερίζω για να περάσει μπροστά ο Αλκαίος. Σας είπα και προηγουμένως ότι ο Αλκαίος δουλεύει με κλειδιά που ξεκλειδώνουν τη συγκυρία,

τη συγκυρία του εγώ ή τη συγκυρία του εμείς, εδώ όμως σ’ αυτόν το δίσκο – μιλάω καθαρά στιχουργικά, επιτρέψτε μου, δεν αναφέρομαι καθόλου στη μουσική – αυτή η μέθοδος δεν έχει προηγούμενο..

έχουμε και λέμε, στο πρώτο τραγούδι “Αργώ” συμβαίνει συνεχώς..

πάμε στον κόσμο υπέροχα μονάχοι

μ’ ένα παλιό τραγούδι χαρωπό

και λέει στον γλυκό του το σκοπό

πως μάταιο ταξίδι δεν υπάρχει

 

τραγούδι δεύτερο, “της θάλασσας τα μάγια”...

μη μου αρνηθείς αυτή την εκδρομή

κι ας είναι να γυρίσουμε ναυάγια

 

τραγούδι τρίτο “κούκος μονός σ’ ένα ταμπλό”…

βγάλε τα μαύρα σου γυαλιά να δω τη θάλασσα

άλλαξα μέτρα και σταθμά, καημό δεν άλλαξα

 

τραγούδι τέταρτο “πυραμίδες”

πώς θα αντέξεις δίχως μύθο την αλήθεια αυτού του κόσμου

 

τραγούδι πέμπτο “ωροσκόπιο”

δεν είναι ο χρόνος με το μέρος κανενός

απάντηση στους Rolling stones “The time is on my side”

 

τραγούδι έκτο “παντομίμα”

όποιες λέξεις κι αν διαλέξεις το όνειρο το καις

 

τραγούδι έβδομο “Blues on the road”

δεν έχω τόπο, εσύ ο τόπος μου κι ο χρόνος

δεν ξέρω τρόπο, ο μόνος δρόμος είναι ο δρόμος

 

τραγούδι όγδοο “στης γοργόνας το φτερό”

και γω που ξέχασα ποιος είμαι, που πηγαίνω

λαθρεπιβάτης σ’ ένα πλοίο παροπλισμένο

απόψε σ’ άκουσα να λες απ ’τα ηχεία

για να χαράξεις μες στο πουθενά πορεία

χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία

 

τραγούδι ένατο “υπνοβάτης”

άσε τις κάργιες να ρωτάνε, τι ζητάς

στο κύμα χόρεψε και άδραξε το φως

όλα μια χίμαιρα και όλα ένας θεός

 

τραγούδι δέκατο “το ραβδί και το κλειδί”

ότι κερδίζω στο όνειρο το χάνω στη ζωή

 

τραγούδι ενδέκατο “χάρτινη ζωή”

το νόημα που χει πια χαθεί να ψάξω μου ζητάνε

 

τραγούδι δωδέκατο “στου Αδάμ την εξορία”

στου Αδάμ την εξορία μάθαμε την ιστορία

και στο τέλος ποιος πληρώνει τον λογαριασμό

 

και τέλος, τραγούδι δέκατο τρίτο “Σιντάρτα”

μια χαραμάδα άνοιξε μου να περάσω

μ’ ένα σου τρικ να ψωνιστώ και να ξεχάσω

 

Όταν δούλευα τα κείμενα αισθανόμουν να με περιβάλει ένα όργιο εικόνων, λέξεων, φράσεων.. σαν τρελός χορός εντός μου οι στίχοι σου Άλκη Αλκαίε.. Βαγγέλη Λιάρο.. αδερφέ Βαγγέλη.. με έκαναν να αισθάνομαι ότι “μετεβλήθη εντός μου και ο ρυθμός του κόσμου” και να τρέχω να προλάβω απ το Blues στη μπαλάντα και απ το ροκ στο ζεϊμπέκικο.

Αλκαίε με αναστάτωσες και έχασα την παροιμιώδη ψυχραιμία μου, αλλά δε τη ξαναπατάω με σένα την επόμενη φορά - μια και με ακούς τώρα, περιμένω τα τραγούδια σου - θα μελοποιήσω με τους δικούς μου όρους.

Κυρίες και κύριοι είμαι περήφανος πια για τα τραγούδια μου γιατί πριν τριάντα χρόνια ανακάλυψα ένα σπουδαίο ποιητή που παριστάνει τον στιχουργό, που εξέφρασε την προσωπική αγωνία ενός εκάστου εξ ημών αλλά και την καθολική αγωνία της γενιάς μου, κι ας έγινε  η ιστορία σιωπή ο μόνος δρόμος είναι ο δρόμος σ’αυτόν το τόπο που θα μας ακολουθεί όπου  κι αν πάμε, σας ευχαριστώ πολύ...

 

Η ηχογράφηση: