Χαρίλαος Περπέσσας – Ο Άγνωστος Μουσικοσυνθέτης

«Κατήλθα εθελοντικά στον τάφο μου, προκειμένου, αφού περάσω από το Καθαρτήριο, να εορτάσω τη θριαμβευτική Ανάστασή μου»

Συμφωνικός συνθέτης, με ιδιαίτερες πνευματικές ανησυχίες και ευαισθησίες, εσωστρεφής και μονήρης, ζώντας σχεδόν απομονωμένος στη Ν. Υόρκη, αποφεύγοντας κάθε δημοσιότητα της ιδιωτικής του ζωής αλλά και του έργου του, αφού ούτε γι αυτόν υπήρξαν ή υπάρχουν πληροφορίες αλλά ούτε και για το πόσα έργα κατέστρεψε ή μεταβόλισε κάπου αλλού, επίσης αρνήθηκε σχεδόν σε όλη τη ζωή να μην παραχωρεί τα έργα του για έκδοση ή για δημόσια εκτέλεση.

Με έργο απαρτιζόμενο από συνθέσεις υψηλής ποιότητας, παιγμένες στα μεγαλύτερα θέατρα μουσικής της Αμερικής.

Γεννήθηκε 10 Μαΐου 1907 στην Λειψία. Η οικογένειά του ήταν εγκατεστημένη στην Ευρωπαϊκή αυτή πόλη, λόγω των εμπορικών δραστηριοτήτων του αρχηγού της, Κωνσταντίνου Περπέσσα ή Περπέσα, πατέρα του Χαρίλαου. Μητέρα του ήταν η Αγνή Μουσταφά. οι γονείς του κατάγονταν από τη Σιάτιστα Μακεδονίας.

Με σπουδές Πολιτικών Επιστημών, αλλά και Σύνθεσης, στο Βερολίνο, από το 1926 – 1931, έχοντας αποκτήσει και ικανοποιητική γνώση Ελληνικών, με δάσκαλο τον Σιατιστινό Καπνουκάγια, καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών αργότερα.

Υπήρξε προσωπικός φίλος του Σκαλκώτα.

Μαθήτευσε στον Σάιμπεργκ στην Πρωσική Ακαδημία Τεχνών του Βερολίνου.

Η επιστροφή του στην Ελλάδα ήταν συμβάν που είχε τις αιτίες του στην κατάρρευση αρχικά των οικονομικο – εμπορικών δραστηριοτήτων του πατέρα του, αλλά και στην αποτρόπαια άνθιση του ναζισμού στη Γερμανία.

Το 1934 έφτασε στην Ελλάδα, μαζί με την οικογένειά του, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1948.

Το 1935 παίρνει το πρώτο  βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών με ορχηστρικό έργο που διεύθυνε ο Δημήτρης Μητρόπουλος, που ούτως ή άλλως και αργότερα διηύθυνε έργα του Περπέσσα με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών, αλλά και με την Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης.

Το έργο του αναγνωρίστηκε διεθνώς και το όνομά του αναφέρεται σε μουσική εγκυκλοπαίδεια.

Η ενασχόλησή του με τη μουσική ήταν περισσότερο από κει και πέρα από το 1948 μέχρι και το θάνατό του το 1995 που έζησε στην Αμερική, δεν ήταν αυτοσκοπός, αφού περισσότερο ασχολήθηκε με την συγγραφή φιλοσοφικών έργων και πολύ λίγο με την σύνθεση.

Με την προσωπική απόφασή του που ήταν και στάση ζωής, απέφευγε να δημοσιοποιεί τα έργα του με αποτέλεσμα από το 1956 να μην εμφανιστεί ξανά στις μουσικές σκηνές.

Φοίτησε στο König-Albert-Gymnasium της Λειψίας. Στην ηλικία των 20 ετών γράφεται στην τάξη σύνθεσης Meisterschule του Arnold Schönberg της Ακαδημίας των Τεχνών του Βερολίνου.

Ο Schönberg αργότερα και κατά το 1947, θα γράψει για τον Χαρίλαο Περπέσα, σε συστατική του επιστολή προς το Juilliard School:

«Πρέπει να αποφοίτησε από ένα γερμανικό ωδείο (το οποίο σημαίνει κάτι για μένα!) και δεν θα τον είχα κάνει δεκτό εάν δεν είχα καταλάβει πως ήταν ταλαντούχος».

Τα οικονομικά προβλήματα της οικογένειας άρχισαν να φαίνονται από την περίοδο αυτή, που παρακολουθούσε τα μαθήματα των δύο πρώτων εξαμήνων της Ακαδημίας των Τεχνών, αναγκάζοντάς τον να μην τον τριετή κύκλο των σπουδών της Meisterschule.

Δεν αποδέχτηκε και δεν υποστήριξε το σύστημα του δασκάλου του Schönberg παρ’ όλο που οι σχέσεις τους ήσαν άριστες, έτσι δεν ενστερνίστηκε ποτέ το σύστημα του δωδεκαφθογγισμού, παραμένοντας πιστός, στην παράδοση της ευρωπαϊκής μουσικής.

Στη Γερμανία δεν επέστρεψε ποτέ.

Δεκέμβριο του 1934 βραβεύεται σε διαγωνισμό Σύνθεσης της Ακαδημίας Αθηνών με το «Κομμάτι για ορχήστρα» – συμφωνικό ποίημα σε τρία μέρη, adagio, allegro και finale – που φέρει το ψευδώνυμο «Μηδέν άγαν» - το έργο δεν σώζεται.

Κατά την Αθηναική περίοδο της ζωής του προσανατολίζεται συνθετικά στους τρόπους του Ρομαντισμού και Μεταρομαντισμού, ακολουθώντας κυρίως τον συνθέτη Gustav Mahler.

«Πρελούδιο και Φούγκα για Ορχήστρα» 1935, (παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 1936 από την Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών υπό τη διεύθυνση του ίδιου του Περπέσα.)

Στο πρόγραμμα των συναυλιών της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης του 1948 (4, 5 και 6 Νοεμβρίου), κατά τις οποίες εκτελέστηκε το έργο αυτό υπό τη διεύθυνση του Δ. Μητρόπουλου, διαβάζουμε την αποκαλυπτική ομολογία του συνθέτη:

«Ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που διδάχθηκα από τον Schönberg ήταν η αμερόληπτη αυτοανάλυση και αξιολόγηση. Όταν τα έργα μου δεν κατάφερναν να επιβιώσουν είτε από το ένα είτε από το άλλο, απλώς τα κατέστρεφα.»

«Συμφωνία αρ. 2» 1936-1937 με τα μέρη Andante-Presto (κατεστραμμένη ή ενσωματωμένη σε μεταγενέστερες συνθέσεις)

«Συμφωνία του Χριστού» πριν από το 1948, χρονιά κατά την οποία κλείνουν οι δύο πρώτες περίοδοι της ζωής του Περπέσα, απ’ όπου σκυταλοδρομώντας περνάει στην τρίτη περίοδο της ζωής του, αυτή της Αμερικής.

Η ολοκλήρωση του έργου συνέβη στα 1950 κατά τη διαμονή του στη Νέα Υόρκη.

Πρώτη εκτέλεσή του 26 Οκτωβρίου 1950 από την Ορχήστρα της Φιλαρμονικής-Συμφωνικής Εταιρίας της Νέας Υόρκης στο Carnegie Hall. Διεύθυνση Δημήτρη Μητρόπουλου.

1944 - κατά τα Δεκεμβριανά παραβιάζοντας την απαγόρευση της κυκλοφορίας συνελήφθη από αγγλική περίπολο. στην προσπάθειά του να ξεφύγει τραυματίζεται επικίνδυνα και τελικά χάνει το αριστερό του χέρι από όλμο.

1945 - παντρεύεται τη μουσικολόγο -τραγουδίστρια Ελένη Μαλαφέκα, που υπηρετούσε στο τμήμα Μουσικής του Υπουργείου Παιδείας.

1946 - το ζευγάρι απέκτησε μια κόρη, την Ελεονόρα (1946-2009), δασκάλα πιάνο στην Μασαχουσέτη για περισσότερα από 20 χρόνια.

1950 (μέσα της δεκαετίας) - ο πιο ένθερμος υποστηρικτής της μουσικής του Περπέσα, Ο Μητρόπουλος, αναγκάζεται να διακόψει κάθε σχέση μαζί του λόγω αθέτησης συμφωνίας του για τη σύνθεση και παρουσίαση ενός νέου έργου στα πλαίσια της ανάληψης μιας παραγγελίας με ετήσια υποτροφία, για την οποία είχε μεσολαβήσει ο Μητρόπουλος.

Π Περπέσας παρουσίασε τις «Συμφωνικές Παραλλαγές πάνω στην 8η Συμφωνία του Beethoven».

Ακολουθούν: ενορχήστρωση - στην Τέχνη της Φούγκας του J.S. Bach και - Κουαρτέτο Εγχόρδων op. 127 του L. v. Beethoven (“The Infinite Bliss”, Symphonic Interpretation of Beethoven’s op. 127.

«Πρελούδιο και Φούγκα για Ορχήστρα», με την ύστερη ονομασία «Τραγούδι του Στρατοπέδου Συγκεντρώσεως», όπου ιδιοχείρως, σε ιδιόχειρη παρτιτούρα, έγραψε το αλληγορικό κειμενάκι - στην αγγλική γλώσσα -:

«Κατήλθα εθελοντικά στον τάφο μου, προκειμένου, αφού περάσω από το Καθαρτήριο, να εορτάσω τη θριαμβευτική Ανάστασή μου.»

Τελευταίο έργο του «Το Άνοιγμα της Έβδομης Σφραγίδας», που αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος, ένα τετραμερές συμφωνικό έργο για σολίστες, χορωδία και ορχήστρα, περιλαμβάνει τους εξής τίτλους:

«Τάφος και Ανάσταση», «Το τραγούδι του Βόλγα» - με αρχικό τίτλο: «Το τραγούδι των βαρκάρηδων», «Παγκόσμια Επανάσταση», «Παγκόσμια Αποκατάσταση».

Στο δεύτερο μέρος, ένα βιβλίο, φιλοσοφική πραγματεία του ιδίου, βασισμένο στην Αποκάλυψη του Ιωάννη αλλά και σε κείμενα του απολογητή Ιππόλυτου.

Τα προσωπικά του στοιχεία στην αρμονία και στη ρυθμολογία, όσο και οι επιρροές του από τα ιδιώματα των ρομαντικών και των μετα-ρομαντικών συνθετών, είναι αυτά που ξεχωρίζουν στη μουσική του σύνθεση.

Ο ίδιος χαρακτήριζε τον εαυτό του «παραδοσιακό», «άνθρωπο της μεγάλης παράδοσης», έχοντας το έργο του και τον εαυτό του εντάξει στην «προσπάθεια συνέχισης του έργου του Gustav Mahler».

Υπέγραφε ως “HP Aquarius”.

Έργα που σώζονται: (δυστυχώς, μόνο τα τρία πρώτα ολοκληρωμένα):

«Διθύραμβοι του Διονύσου για Ορχήστρα και Πιάνο»

«Πρελούδιο και Φούγκα για Ορχήστρα»

«Συμφωνία του Χριστού»

«Συμφωνικές Παραλλαγές πάνω στην 8η Συμφωνία του Beethoven»

«Συμφωνική Έκδοση του Κουαρτέτου op. 127 του Beethoven»

«Το Άνοιγμα της Έβδομης Σφραγίδας» και

σκίτσα πάνω σε έργα του L. v. Beethoven και του G. Mahler.

Ο Χαρίλαος Περπέσας απεβίωσε στις 19 Οκτωβρίου 1995 στο Sharon της Μασαχουσέτης σε ηλικία 88 ετών.

 

Ανασύρω κείμενο του Γ. Λεωτσάκου γραμμένο πριν από τον θάνατο του συνθέτη:

"Αυτοαναθεωρούμενος τελειοκράτης (άγνωστο ποιά από τα αναφερόμενα έργα κατέστρεψε ή ενσωμάτωσε σε άλλα) διορθώνει αδιάλειπτα τη σημαντικότατη δημιουργία του, που φαίνεται να κινδυνεύει από τον ίδιο και μόνο.

Πιστός στην τονικότητα, ομολογεί επιρροές από τους Ρ. Στράους, Μάλερ, Ντεμπυσσύ και Ραβέλ.

Ηχογράφηση της "Συμφωνίας του Χριστού", που μεταδόθηκε από την ΕΡΤ-1, αποκάλυψε μια πλούσια σε εμπύρετους ορχηστρικούς χρωματισμούς, δραματικότατη νωπογραφία, με εντυπωσιακά κορυφώματα σε μεταρομαντικό ιδίωμα.

Εξάλλου, οι "Διθύραμβοι του Διονύσου" και οι "Συμφωνικές Παραλλαγές" αποκαλύπτουν ιδιότητες αντίστοιχες με τις παραπάνω, μελωδική μεγάλων διαστημάτων, νεότερη αρμονική αντίληψη αλλά και παραδοσιακή ρυθμική".

Τέλος, όταν κάποτε ο Μπρούνο Βάλτερ άκουσε ηχογραφημένη τη Συμφωνία «του Χριστού», έγραψε ότι ο Περπέσσας είναι συνθέτης που αυτοεκφράζεται «με ένα ενδιαφέρον μουσικό ιδίωμα πειστικής δύναμης»

Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό – έργα Χαριλάου Περπέσσα

1. Σονάτα για πιάνο και Κουαρτέτο εγχόρδων (1928-32;) (ίσως κατεστραμμένο).

2. Διθύραμβοι του Διονύσου, κατά Νίτσε για πιάνο και ορχήστρα (πριν από το 1934).

3. Πρελούντιο και Φούγκα σε ντο ελ. για ορχήστρα (1935).

4. Συμφωνία αριθμ. 2 (1936-37; α΄εκτέλεση: Φιλαρμονική Νέας Υόρκης από το Δημ. Μητρόπουλο, 26 Οκτωβρ. 1950. Επίσης  1956 από την Ορχήστρα Φιλαδέλφειας υπό τον Όρμαντυ.

5. Συμφωνικές παραλλαγές πάνω στην 8η Συμφωνία του Μπετόβεν (1953-1960).

Το γιγαντιαίο Αποκατάστασις (αγγλ. τίτλος Restoration) (1963-73. Τελειωμένη;).Το β΄  μέρος, Η Αποκάλυψη της 7ης Σφραγίδας ή  Απελευθέρωση,  για σολίστ, μικτή χορωδία και ορχήστρα  είναι σε κείμενο από τα Φιλοσοφούμενα ή  Κατά πασών αιρέσεων έλεγχος του Ιππολύτου, (Ιππόλυτος, 170-235 μ.Χ. , Έλληνας ορθόδοξος θεολόγος, συγγραφέας του έργου Κατά  πασών αιρέσεων έλεγχος. Στο πρώτο βιβλίο αυτού του έργου  συγγραφέας εκθέτει τις αντιλήψεις των Ελλήνων Φιλοσόφων  και  έτσι μπορεί να φέρει τον τίτλο τα Φιλοσοφούμενα).

6. Ενορχηστρώσεις της Τέχνης της Φούγκας του Μπαχ και κάποιου Κουαρτέτου εγχόρδων του Μπετόβεν.

Υστερα από επίμονες και αποτελεσματικές ενέργειες της ανεψιάς του Περπέσσα, Athina Rosenbaum, κατόπιν δε της προτροπής του μουσικολόγου Peter Gradenwitz, oι αυθεντικές παρτιτούρες των σωζόμενων έργων φυλάσσονται στο ίδρυμα Paul Sacher στην Βασιλεία της Ελβετίας.

Αντίγραφα των έργων σε μικροφίλμ φιλοξενούνται στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη».