Τρόποι γραφής μουσικής για κιθάρα

Γράφει το μέλος Σπυρος Δελτα (delta66)
9 άρθρα στο MusicHeaven

Τα πρώτα αυτά άρθρα, πριν περάσουμε να βλέπουμε παραδείγματα πάνω σε γνωστά τραγούδια, γράφονται γιατί είναι καλό να έχετε μερικές βασικές γνώσεις, έτσι ώστε αργότερα να γίνονται όλα πιο εύκολα κατανοητά, αλλά και να "βγάζετε" μόνοι σας τραγούδια με το "αυτί".

Η γραφή της μουσικής είναι ουσιαστικά κάτι σαν manual με οδηγίες, "πως να παίξετε το τραγούδι". Όσο πιο αναλυτικό το manual, τόσο πιο πλήρεις οι οδηγίες.
Οι συνήθεις τρόποι γραφής τραγουδιών που μπορούν να χρησιμοποιηθουν από κιθαρίστες, συνήθως είναι:

α) η παρτιτούρα (πεντάγραμμο με νότες, αξίες κλπ),

β) η “ιντερνετική” ταμπλατούρα (tab) που βρίσκουμε συνήθως στο ίντερνετ και είναι ένα απλό εξάγραμμο που αντιστοιχεί στις έξη χορδές της κιθάρας και πάνω σε αυτές τις γραμμές γράφονται με αριθμούς και άλλα σημεία, οι νότες και κάποιες από τις τεχνικές που μπορούμε να παίξουμε ένα τραγούδι.

γ) ο συνδυασμός κανονικής πλήρους ταμπλατούρας και αξιών, έτσι ώστε να έχουμε γραμμένο και το ρυθμό που παίζονται οι νότες. (συνηθίζεται στα μαθήματα).

δ) ο συνδυασμός παρτιτούρας και ταμπλατούρας, που είναι ο πληρέστερος τρόπος.

Στην ταμπλατούρα μπορεί να συνυπάρχουν στο επάνω μέρος και πίνακες με τις συγχορδίες (chord charts)

ε) ο “οδηγός”,  παρτιτούρα με δύο συνήθως συστήματα (σολ και φα). ‘Ενα για τη μελωδία, ένα για μπασογραμμή και ενδιάμεσα συγχορδίες (η μέθοδος που συνηθίζεται από τους επαγγελματίες).

στ) ο απλός οδηγός στίχων με συχορδίες , που απευθύνεται σε "πρακτικούς" μουσικούς που δεν γνωρίζουν ανάγνωση μουσικής ή θεωρία μουσικής γενικότερα και στους οποίους οδηγούς, υπάρχουν γραμμένοι μόνο οι στίχοι ενός τραγουδιού, οπού πάνω από τους στίχους αναγράφονται οι συγχορδίες που πρέπει να παίζουμε.
Συνήθως οι αλλαγές των συγχορδιών γράφονται ακριβώς πάνω από τη συλλαβή του στίχου όπου γίνεται η αλλαγή, ενώ καμιά άλλη επεξήγηση δεν μπορεί να προσφερθεί με αυτόν τον τρόπο.

Είναι φανερό ότι η γνώση των βασικών της θεωρίας και ανάγνωσης μουσικής, είναι μεγάλη βοήθεια και για τους αρχάριους.

Tαμπλατούρες (tabs)

Δεν θα ανάλυσω εδώ για την ανάγνωση παρτιτούρας. Αυτό αφορά θεωρητικά μαθήματα και διδάσκονται με τα ανάλογα θεωρητικά βιβλία. Ας πάμε λίγο παραπέρα και ας δούμε λοιπόν τι σημαίνουν τα βασικά σημεία γραφής στις ταμπλατούρες (tabs) και πίνακες συγχορδιών (chord charts), όπως και τι γίνεται με τους απλούς οδηγούς τραγουδιών με στίχους και συγχορδίες.

Σε μια ταμπλατούρα θα συναντήσουμε βασικά αριθμούς πάνω σε έξη γραμμές.
Οι έξη γραμμές της ταμπλατούρας, αντιστοιχούν στις έξη χορδές της κιθάρας, όπου η πάνω γραμμή από τις έξη, αντιστοιχεί στη ψιλή/λεπτή (καντίνι) 1η χορδή της κιθάρας.
Οι αριθμοί στις γραμμές, αντιστοιχούν σε αριθμό τάστου της κιθάρας που πρέπει να πατηθεί μια χορδή. (για επεξήγηση των ονομάτων των μερών της κιθάρας δες το άρθρο "τα μέρη της κιθάρας") http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&id=4424

 Τα δάχτυλα του αριστερού χεριού υποδεικνύονται κάτω από την ταμπλατούρα με αριθμούς μέσα σε κύκλο. 1 για τον δείκτη, 2 για τον  μέσο, 3 για τον παράμεσο και 4 για το μικρό.
Η φορά της πένας που πρέπει να παιχτεί μια νότα, γράφεται κάτω από την ταμπλατούρα, με ενα Π όταν πρόκειται για φορά προς τα κάτω, ή ένα V όταν πρόκειται για φορά προς τα πάνω.

Όσον αφορά τις συγχορδίες, όταν οι αριθμοί είναι στοιχισμένοι στην ίδια σειρά από πάνω έως κάτω, σημαίνει ότι οι νότες παίζονται ταυτόχρονα με μια πενιά (strumming), που έχει φορά προς τα πάνω ή προς τα κάτω.

Όταν οι αριθμοί είναι ο ένας μετά τον άλλο, σημαίνει ότι παίζονται με τη σειρά από τα αριστερά προς τα δεξιά (όπως θα παιζόταν μια μελωδία), και λέγεται αρπέζ ή arpeggio.

Αν το αρπέζ παίζεται με τα δάχτυλα, τα δάχτυλα του δεξιού χεριού υποδεικνύονται με τα γράμματα P ή T για τον αντίχειρα, Ι για τον δείκτη, Μ για τον μέσο, Α για τον παράμεσο και σπανιότερα Ο για το μικρό.

Στην ταμπλατούρα θα δούμε σύμβολα όπως "p" (pull off) και "h" (hammer on), που συμβολίζουν το legato τρόπο παιξίματος, δηλαδή να παίζουμε νότες χωρίς να χτυπάμε με την πένα τη χορδή. Αυτό γίνεται τσιμπώντας τη χορδή με το δάχτυλο του αριστερού χεριού (pull off), ή πατώντας τη με δύναμη στην ταστιέρα με το αριστερό δάχτυλο, χωρίς να χτηπήσουμε τη χορδή με την πένα (hammer on).
Το b (bend) που σημαίνει ότι θα  τεντώσουμε/λυγίσουμε τη χορδή, έτσι ώστε να αλλάξει τονικότητα η νότα (και να ακουστεί η νότα του τάστου που είναι ενδεχωμενως γραμμένη μέσα σε παρένθεση).
Το s (slide) που σημαίνει ότι θα γλιστρήσουμε το δάχτυλο προς την επόμενη νότα.
Το pb (pre-bend) που σημαίνει ότι πρώτα θα  τεντώσουμε-λυγίσουμε τη χορδή και μετά θα χτηπήσουμε τη χορδή με την πένα.
To rb (release bend), που σημαίνει ότι θα επαναφέρουμε στη θέση της, τη χορδή που είχαμε τεντώσει, κ.α.
Συνηθίζεται επίσης να αναγράφεται η επέξηγηση των συμβόλων στο τέλος της κάθε σελίδας με tabs.

Αυτές τις τεχνικές μπορεί να τις δούμε και διαφορετικά γραμμένες.
Το pull off όπως και το hammer on, απλά με μια  καμπύλη γραμμή να ενώνει τις νότες.
Το bend, με ένα τόξο προς τα πάνω, και μια υπόδειξη πόσο πρέπει να τεντωθεί (full για ένα τόνο, ½ για μισό τόνο κλπ).
Το slide,  με μια κάθετο /.
Το pre-bend, με ένα ευθύ τόξο προς τα πάνω, και μια υπόδειξη πόσο πρέπει να τεντωθεί (full για ένα τόνο, ½ για μισό τόνο κλπ).
Το bend and release με ένα τόξο προς τα πάνω και κάτω κ.α.

Πίνακες συγχορδιών (chord charts)

Στα πινακάκια τώρα με τις συγχορδίες (chord charts), βλέπουμε ουσιαστικά την ταστιέρα της κιθάρας, τις χορδές, τα τάστα που πρέπει να πατηθούν, όπως και τα δάχτυλα που με τα οποία θα πατήσουμε τις χορδές.
Στα πινακάκια συγχορδιών, η αριστερή κάθετη γραμμή από τις έξη, αντιστοιχεί στη χοντρή χορδή (6η χορδή της κιθάρας).
Όπου βρίσκονται στον πίνακα μαύρες κουκίδες, θα πατήσουμε το αντίστοιχο τάστο στην κιθάρα, με το δάχτυλο που αναγράφεται ο αριθμός του (1 δείκτης, 2 μέσος κλπ) ακριβώς από κάτω.
Σε όποιες χορδές βλέπουμε “Χ”, αυτές τις χορδές δεν τις χτυπάμε, ή τουλάχιστον αν τις χτυπάμε, προσέχουμε να τις κάνουμε να μην ακούγονται (muting).
Αν βλέπουμε “Ο“, τότε τις χτυπάμε έστι ώστε να ακούγονται “ανοιχτες” (δηλαδή χωρίς να τις πατάμε σε κάποιο τάστο)

Τα αγγλικά γράμματα A,B,C,D,E,F,G που υποδεικνύουν μια συγχορδία, αντιστοιχούν και σε μια νότα απο τη γνωστή σειρά Ντο, Ρε, Μι, Φα, Σολ, Λα, Σι, Ντο, κ.ο.κ, ξεκινώντας όμως από τη νότα Λα.

Δηλαδή:

A = Λα
B = Σι
C = Ντο
D = Ρε
E = Μι
F = Φα
G = Σολ

Αν βλέπουμε ένα μικρό “m” δίπλα στη νότα, τότε σημαίνει “μινόρε” (ελάσσων – Minor).
Αν δεν υπάρχει τίποτα δίπλα, τότε είναι “ματζόρε” (Μείζων – Major).
Έτσι λοιπόν το Am σημαίνει Λα μινόρε, το C σημαίνει Ντο ματζόρε, το Εm σημαίνει Μι μινόρε κλπ.

Αυτά για αρχή. Aργότερα θα μιλήσουμε και για τις τετράφωνες και πεντάφωνες συγχορδίες.

Οδηγοί τραγουδιών με στίχους και συγχορδίες

Αφού συνήθως για τα ελληνικά τραγούδια, βρίσκουμε απλούς οδηγούς (με στίχους και συγχορδίες μόνο, οπως Am, C, Em κλπ) και όχι πλήρεις ταμπλατούρες, με επεξήγηση όλων των τεχνικών (φορά πένας, δαχτυλοθεσίας, αξιών, κλπ), θα πρέπει να μάθουμε σταδιακά να το κάνουμε μόνοι μας ανάλογα τις συγχορδίες και το ρυθμό του κάθε τραγουδιού, ακολουθώντας κάποιες γενικές οδηγίες που ισχύουν στις περισσότερες των περιπτώσεων.
Ένας “οδηγός” λοιπόν, ίσως φαίνεται οπτικά απλός, αλλά είναι δύσκολος στην πράξη για έναν αρχάριο, όταν δεν υποδεικνύεται τίποτα άλλο σε ένα τραγούδι, εκτός από τα σύμβολα των συγχορδιών.
Ο σκοπός αυτών των οδηγών, είναι ουσιαστικά να προσφέρει μια βοήθεια στους αρχάριους, έστω για τις συγχορδίες, ώστε να μη βαδίζουν τελείως στα τυφλά.
Θα πρέπει λοιπόν να έχουν το υποτυπώδες μουσικό "αυτί" να ξεχωρίσουν μέσα στο τραγούδι, το ρυθμό των συγχορδιών και το που γίνονται οι αλλαγές στις συγχορδίες.
Όσο λιγότερες πληροφορίες στο χαρτί, τόσο πιο απλό στο μάτι, αλλά και τόσο πιο δύσκολο να εφαρμοστεί χωρίς να εμπλακεί το καλό και εκπαιδευμένο "αυτί" του μουσικού.
(Το “αυτί” εξασκείται κι αυτό, με ασκήσεις “ear training”, όπου θα αναφέρθω σχετικά σε άλλο κεφάλαιο).

Στη επόμενο κεφάλαιο λοιπόν, θα δώσω πρακτικές οδηγίες που ισχύουν γενικά στις περισσότερες των περιπτώσεων για τη χρήση του δεξιού χεριού, του χεριού του ρυθμού (το αριστερό για τους αριστερόχειρες), έτσι ώστε να μπορούν να φανούν πιο χρήσιμοι οι οδηγοί αυτοί.

Συνεχίζεται .....