Πλευρές του χαρακτήρα του Mozart

Βωμολοχούσε επιδέξια σε όλες τις γλώσσες (γερμανικά, γαλλικά, ιταλικά και λατινικά), επιδεικνύοντας άκρατη ροπή προς την κοπρολαλία, έκανε χονδροειδή λεκτικά και ορθογραφικά λάθη, έγραφε με απόλυτη αδιαφορία για τους κανόνες της γραμματικής και του συντακτικού. Οι περισσότεροι μελετητές έσπευσαν πάντως αρχικά να «συμμαζέψουν» τις επιστολές του, διορθώνοντάς τες και λογοκρίνοντάς τες. Τα τελευταία χρόνια άρχισαν να κυκλοφορούν πιστότερες μεταφράσεις του αρχικού κειμένου, αποκαλύπτοντας όλες τις πλευρές του μεγάλου συνθέτη.

Στη σύζυγό του
«Την 1η Ιουνίου θα κοιμηθώ στην Πράγα, το ίδιο και την 3η. Την 4η: Κοντά στην αγαπημένη γυναικούλα μου! Ετοίμασε όπως πρέπει την αγαπημένη και τόσο όμορφη φωλίτσα σου, γιατί ο ανθρωπάκος μου την αξίζει πραγματικά, ήταν πάρα πολύ καλό παιδί και δεν θέλει τίποτε άλλο από το να κατακτήσει τον τόσο όμορφο ποπό σου».

Στον «αδελφό» του, τέκτονα Πούχμπεργκ
«Με άφησαν να περιμένω μισή ώρα σε ένα μεγάλο δωμάτιο χωρίς θέρμανση και τζάκι. Τελικά η δούκισσα του Σαμπό ήλθε και, με τη μεγαλύτερη ευγένεια, με παρακάλεσε να της κάνω τη χάρη να παίξω σε ένα πιάνο που ήταν εκεί και να το δοκιμάσω, γιατί κανένας από τους δικούς της δεν ήταν σε θέση. Της είπα ότι θα έπαιζα ευχαρίστως, αλλά ήταν αδύνατον, γιατί δεν ένιωθα πια τα δάχτυλά μου από το κρύο· και την παρακάλεσα να με οδηγήσει σε ένα δωμάτιο που να έχει αναμμένο τζάκι. "Μα ναι, κύριε, έχετε δίκιο". Αυτή ήταν όλη και όλη η απάντησή της. Μετά κάθησε και άρχισε να σχεδιάζει επί μία ολόκληρη ώρα με άλλους κυρίους, όλοι καθισμένοι σε έναν κύκλο γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι. Είχα λοιπόν την τιμή να περιμένω μία ολόκληρη ώρα, με τα παράθυρα και τις πόρτες ανοιχτές. Δεν κρύωνα πια μόνο στα χέρια αλλά σε όλο μου το σώμα και στα πόδια, και το κεφάλι μου άρχισε να με πονάει. Δεν ήξερα πια τι να κάνω, τόση ώρα με αυτό το κρύο, αυτόν τον πονοκέφαλο και αυτή την πλήξη. Πολλές φορές είπα μέσα μου ότι αν δεν ήταν για χάρη του κ. Γκριμ, θα είχα φύγει στη στιγμή. Τελικά, για να συντομεύω, άρχισα να παίζω στο άθλιο και απεχθές πιανοφόρτε. Το πιο προσβλητικό ήταν ότι η κυρία και αυτοί οι κύριοι δεν διέκοψαν ούτε για μία στιγμή το σχέδιό τους, αλλά συνέχισαν, έτσι που αναγκάστηκα να παίζω για τις καρέκλες, τα τραπέζια και τους τοίχους. Σε τέτοιες συνθήκες, έχασα την υπομονή μου. Εχοντας αρχίσει τις "Παραλλαγές Φίσερ", έπαιξα τις μισές και σηκώθηκα. Αμέσως άρχισε ένας κατακλυσμός από φιλοφρονήσεις. Είπα όμως αυτό που είχα να πω, βασικά ότι δεν μπορούσα να παίξω καθόλου σε ένα τέτοιο όργανο και ότι θα ήμουν πολύ ευτυχής αν ερχόμουν μια άλλη μέρα, υπό τον όρο πως θα υπήρχε ένα καλύτερο πιάνο. H δούκισσα δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να με αφήσει να φύγω προτού έλθει ο συζυγός της. Αυτός κάθησε δίπλα μου και με άκουσε με όλη του την προσοχή. Και εγώ... ξέχασα το κρύο, τον πονοκέφαλο και όλα τα άλλα. Και παρά το απεχθές αυτό πιάνο άρχισα να παίζω όπως ακριβώς παίζω όταν είμαι στην καλύτερη φόρμα του κόσμου. Δώστε μου τα καλύτερα πιάνα της Ευρώπης αλλά αν με ακούνε άνθρωποι που δεν καταλαβαίνουν τίποτε ή δεν θέλουν να καταλάβουν τίποτε και δεν συναισθάνονται μαζί μου αυτό που παίζω, τότε θα χάσω όλη τη χαρά μου».

Στον πατέρα του
«Και τώρα σας δίνω ένα νέο το οποίο ίσως γνωρίζετε ήδη, ότι αυτός ο άθεος, αυτό το μεγάλο κάθαρμα ο Βολταίρος, τα τίναξε σαν το σκυλί, για να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους, σαν το ζώο - αυτή είναι η ανταμοιβή του!».

Σε έναν φίλο
«Συγχωρήστε τα απαίσια γράμματά μου, η πένα έχει παλιώσει, όμως σχεδόν είκοσι δύο χρόνια τώρα χέζω από την ίδια τρύπα και αυτή δεν έχει σκιστεί ακόμη!».

Στην εξαδέλφη του
«Αύριο θα μιλήσουμε πιο λογικά, έχω πολλά να σας πω, δεν μπορείτε να το φανταστείτε, αύριο όμως θα το ακούσετε! Να είστε καλά ως τότε, α, ο πισινός μου με καίει σαν φωτιά. Τι να σημαίνει άραγε αυτό; - Μήπως θέλει να βγει κανένα σκατό; Ναι, ναι, σκατό σε ξέρω, σε βλέπω, σε νιώθω... και... τι είναι αυτό; Είναι δυνατόν; Θεέ! Αφτί μου, μήπως με γελάς; Και όμως όχι, αυτό είναι. Τι ήχος μακρύς και θλιμμένος! - Σήμερα, 5 του μηνός, γράφω το εξής: Χθες μίλησα στη σοβαρή πριγκίπισσα εκλέκτορα και αύριο, στις 6, θα παίξω στην αυλή της μεγάλης ακαδημίας επίσημα· ύστερα θα πάω να παίξω στο ιδιωτικό γραφείο, όπως μου είπε η πριγκίπισσα...».

Βασιζόμενοι στις επιστολές και σε διάφορα περιστατικά της ζωής του, ορισμένοι ειδικοί υποστήριξαν ότι ίσως έπασχε από το σύνδρομο του Τουρέ - το οποίο περιλαμβάνει μεταξύ άλλων ως σύμπτωμα και την κοπρολαλία.

Για να μπορέσουμε όμως να κατανοήσουμε καλύτερα τον Mozart καλό θα ήταν να αναφερθούμε στον χαρακτήρα του και στις σχέσεις που διατηρούσε με τον πατέρα του Leopold, έναν άνθρωπο που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ψυχική και μουσική του ωρίμανση.

Ο πατέρας του ήταν ένας άντρας με χαρακτηριστική παιδαγωγική κλίση. Αποτελούσε τυπική φιγούρα της εποχής του ορθολογισμού, πράγμα που το αντιλαμβάνεται κανείς από το ενδιαφέρον του ως προς τη διδασκαλία, την επιστήμη και τις τέχνες, σχετιζόμενα πάντα με μία βαθιά έμφυτη θρησκευτική ευλάβεια. Ήταν ταλαντούχος μουσικός μεσαίας κατηγορίας και μεταξύ των συγχρόνων του μουσικών σχετικά γνωστός ως συγγραφέας της μεθόδου εκμάθησης βιολιού που έχουμε ήδη αναφέρει. Η μουσική διαπαιδαγώγηση του γιου του ήταν γι' αυτόν το πιο μεγάλο καθήκον, μεγαλύτερο και από τις επαγγελματικές του υποχρεώσεις. Σύμφωνα με τον Νόρμπερτ Ελίας, αυτό συνέβαινε γιατί επιζητούσε μέσω του γιου του να εκπληρώσει την ανάγκη της νοηματοδότησης της ίδιας του της ύπαρξης. Έτρεφε πάντα την ελπίδα ότι μέσα από τον γιο του θα μπορούσε να ανέβει κοινωνικά. Έτσι, έγινε κυριολεκτικά κάτοχος του γιου του και, ως πατέρας του παιδιού-θαύμα, έκανε τη ζωή που μέχρι τότε είχε στερηθεί. Είχε αυτοχρισθεί ως ο καλλιτεχνικός επιχειρηματίας του γιου του, υπεύθυνος για την προετοιμασία των μουσικών του εμφανίσεων και ήταν πολύ αυστηρός, καθώς διέθετε την ικανότητα των παιδαγωγικά προικισμένων ορθολογιστών να επιβάλει με την ψυχρή λογική των απρόσωπων επιχειρημάτων και με τις ευρύτερες γνώσεις του την προσωπική υποταγή των διαπαιδαγωγούμενων στη θέληση του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της σκληρότητας του χαρακτήρα του αποτελεί το γεγονός ότι όταν πέθανε η γυναίκα του και μητέρα του Wolfgang τον κατηγόρησε για τον θάνατό της, λόγω έλλειψης φροντίδας και προσοχής προς αυτή.

Από μικρός χρειαζόταν συνεχώς την επιβεβαίωση ότι τον αγαπούν και, όταν αυτή του η ανάγκη δεν ικανοποιούνταν, εκδήλωνε ανοιχτά την λύπη και την απελπισία του. Σ' αυτή την περίπτωση η μουσική λειτουργούσε ως καταφύγιο γι' αυτόν και του πρόσφερε παρηγοριά.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του ήταν ότι δεν υπήρξε ποτέ δουλοπρεπής, κάτι που συνηθιζόταν αρκετά εκείνη την εποχή. Όσο κι αν κυκλοφορούσε σε αυλικούς-αριστοκρατικούς κύκλους ποτέ δεν ήταν περιποιητικός και ποτέ δεν κολάκευε. Αυτό αποδεικνύεται και με το γεγονός ότι αρνούνταν πεισματικά να κάνει χρήση του τίτλου ευγενείας που όπως προαναφέραμε του είχε απονείμει ο Πάπας. Αντίθετα, εξέφραζε με αβασάνιστη αμεσότητα και ευθύτητα τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, χωρίς να νοιάζεται για την εντύπωση που θα προκαλέσει.

Καθώς ο Mozart μεγάλωνε, έμαθε να αγνοεί τις συμβουλές του πατέρα του ή όπου τον βόλευε να τις μεταφράζει έτσι όπως αυτός ήθελε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι σχέσεις τους να είναι τεταμένες για το υπόλοιπο της ζωής τους. Τα πρώτα βήματα χειραφέτησης του Mozart από τον πατέρα του ήταν η ρήξη με τον Αρχιεπίσκοπο (εργοδότη του στο Salzburg), η απόφασή του να εγκαταλείψει την γενέτειρά του και να ζήσει ως "ελεύθερος καλλιτέχνης" στη Βιέννη, καθώς και το να παντρευτεί. Από τότε που μετακόμισε στη Βιέννη το 1781, ο Leopold παρέμεινε στο Salzburg και είδε τον γιο του μόλις δύο φορές μέσα σε δύο χρόνια.

Πηγές
- ΤΟ ΒΗΜΑ
- http://features.classicalmusic.gr