Κωνσταντίνος Ψάχος

Ανεδείχθη καθηγητής της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής και διεκρίθη κυρίως στην μουσική διδασκαλία και θεωρία. Συνέγραψε επιστημονικά έργα περί της πατρώας μας Βυζαντινής Μουσικής.

Το 1904, επρόκειτο να ιδρυθή η Σχολή Βυζαντινής Μουσικής του Ωδείου Αθηνών. Και στην Αθήνα δεν ευρίσκετο κατάλληλο πρόσωπο με τις κατάλληλες γνώσεις για να ίδρυση την σχολή και να διδάξη. Τότε, οι αρμόδιοι απευθύνθηκαν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για να υπόδειξη ένα άξιο πρόσωπο. Το Πατριαρχείο συνέστησε τον Ψάχο ως τον πλέον κατάλληλο, ο οποίος τότε ήταν πρωτοψάλτης στην γενέτειρα του, στον Ταξιάρχη Μεγάλου Ρεύματος.
Το ίδιο έτος (1904), με εντολή του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου, ένα πολεμικό πλοίο έρχεται στην Κωνσταντινούπολι και παραλαμβάνει τον Ψάχο μετά τιμών, για να τον μεταφέρη στον Πειραιά. Ο Ψάχος καταφθάνει στην Αθήνα, ιδρύει αμέσως την σχολή και διορίζεται πρώτος καθηγητής της.

Κατά τα έτη διδασκαλίας του στην Σχολή Βυζαντινής Μουσικής του κρατικού Ωδείου Αθηνών, έγραψε θεωρία Ελληνικής μουσικής, μελοποίησε μέλη ιεράς ψαλμωδίας της Εκκλησίας, αλλά και μη εκκλησιαστικής μουσικής. Λ.χ. μελοποίησε τον αρχαίο Ύμνο του Απόλλωνος, χορικά αρχαίων τραγωδιών (όπως η ΑΝΤΙΓΟΝΗ του Σοφοκλέους), συνέθεσε έργα για ορχήστρα και χορωδία και δημοσίευσε πολλές μελέτες (σε περιοδικά και αυτοτελείς), καθώς και συλλογή δημοτικών τραγουδιών με Βυζαντινή και Ευρωπαϊκή μουσική γραφή. Αξιόλογες συνθέσεις του είναι το "Άξιον εστί" σε ήχο εναρμόνιο και η Αποστολική περικοπή σε ήχο τέταρτο χρωματικό.

Πλείστα έργα του δημοσιεύθηκαν στο τότε μουσικό περιοδικό ΦΟΡΜΙΓΞ των Αθηνών. Πρώτος ο Ψάχος εξέδωσε την Λειτουργία έντυπη με συνηχητική γραμμή, επίσης εξέδωσε το βιβλίο του "Ασίας Λύρα" στο οποίο αναλύει τα μακάμια (μουσικούς ήχους και κλίμακες) της Ανατολικής μουσικής της οποίας ήτο γνώστης. Το έργο αυτό περιέχει και άσματα της εξωτερικής ρυθμικής μουσικής και πολλά άλλα, δημοσιευθέντα στα πρακτικά του άλλοτε Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως και στην τότε εφημερίδα ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το έργο "Ασίας Λύρα" του Ψάχου διδάσκεται σήμερα ως βιβλίο διδασκαλίας σε πολλά ιδιωτικά ωδεία της Ελλάδος.

Ο Κων. Ψάχος, με την μουσική του διδασκαλία στην Αθήνα μέχρι το 1949, επέτυχε να διαδώση στον ιεροψαλτικό κόσμο της Ελλάδος το ύφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως και την ρυθμική εκτέλεση των ψαλμωδιών. Δια τούτο θεωρείται από τους μετέπειτα μουσικούς, μέγας σκαπανεύς της Βυζαντινής Μουσικής. Ανεδείχθη αντάξιος της μουσικής του παιδείας, αλλά και της επισήμου αποστολής του εκ Φαναριού, ως πρώτος καθηγητής της Βυζαντινής μουσικής στο Ωδείο Αθηνών.Ο Ψάχος ανέστησε πολλούς μαθητάς ιεροψάλτας κατά την σταδιοδρομία του. Τους δίδαξε το Πολιτικό Πατριαρχικό ύφος ψαλτικής, το οποίο ήταν άγνωστο στην Αθήνα των Βαυαρικών τετραφωνιών.

Ένας από τους μαθητάς του ήταν ο αείμνηστος Σπύρος Περιστέρης, πρωτοψάλτης της Μητροπόλεως Αθηνών, που εκλέϊσε το πρώτο στασίδι της χώρας από το 1951 μέχρι το 1999. Ο Περιστέρης είχε υιοθετήσει και έψαλλε κάθε Κυριακή στην Μητρόπολη τα ωραία Χερουβικά του δασκάλου του, του Ψάχου.

Ο Μεγαρευμιώτης Κ. Ψάχος απεβίωσε στην Αθήνα το 1949, έτος κατά το οποίο ιδρύετο στο Μ. Ρεύμα ο Μορφωτικός Σύλλογος Μεγάλου Ρεύματος και έτος που ο Ηλιουπόλεως Γεννάδιος εξέδιδε την "Ιστορία του Μεγάλου Ρεύματος", στην Πόλη.
Μέρος του έργου του Ψάχου είναι συλημένο, διότι μετά τον θάνατο του, διάφοροι μουσικοί και ψάλται ιδιοποιήθηκαν ανέκδοτα χειρόγραφα του, που τώρα έχουν χαθή. Είναι άγνωστο πού ευρίσκονται και αν διόλου σώζονται.

Ο τάφος του Ψάχου είναι στο Νεκροταφείο Νέας Σμύρνης. Δυστυχώς η πολιτεία δεν του έκανε ούτε μία προτομή, ως μνημείο της προσφοράς του. Εδώ καλούνται οι Μεγαρευμιώτες να πρωτοστατήσουν ώστε να στήθη μία προτομή και να αναγραφή στην πλάκα και η Μεγαρευμιώτικη καταγωγή του. Μία ιδέα που ταπεινώς υποβάλλω στον κ. Δήμαρχο Νέας Σμύρνης, ο οποίος αγαπά τους Μεγαρευμιώτες.

Μένει τελευταία μία λεπτομέρεια, η οποία δεν είναι διόλου λεπτομέρεια. Ο Ψάχος ήταν και εφευρέτης. Επενόησε και σχεδίασε το παναρμόνιο, ένα όργανο το οποίο παράγει όλους τους φθόγγους της Ευρωπαϊκής και Βυζαντινής Μουσικής, με ένα πληκτρολόγιο (εν αντιθέσει προς τα κοινά αρμόνια που παράγουν μόνο Δυτική Μουσική). Αποδίδει πιστά τα μουσικά διαστήματα των κλιμάκων και των ποικίλων ήχων και γενών της Βυζαντινής Μουσικής και παραλλήλως και της Δυτικής. Έχει ύψος 6 μέτρων και αποτελείται από 660 αυλούς. Κατά παραγγελίαν του Ψάχου, κατεσκευάσθη στην Γερμανία, από τον Γερμανικό οίκο STEINΜΕYER.

Λόγω θανάτου του Ψάχου, δεν προέλαβε να έλθη στην Ελλά¬δα και μέχρι μόλις προσφάτως ευρίσκετο ακόμη στο μουσείο του Γερμανικού εργοστασίου που το είχε κατασκευάσει. Η υλική του αξία ανέρχεται σήμερα σε 40 εκατομμύρια δραχμές. Η πνευματική του αξία είναι ανυπολόγιστη, διότι είναι μοναδικό στον κόσμο, ως προς την ιδέα και κατασκευή. Οι Αμερικανοί (το Πανεπιστήμιο του Michigan) θέλησαν να το αποκτήσουν, αλλ' οι Γερμανοί δεν το έδιδαν. Το κρατούσαν ως κειμήλιο και το συντηρούσαν με δικά τους έξοδα, ανερχόμενα σε 300.000 δραχμές ετησίως. (Διότι οι σωλήνες πρέπει να καθαρίζονται και να προστατεύονται από την διαφυγή σκόνης και υγρασίας που τους καταστρέφει).

Με την ικανότητα του να παράγη όλους τους ήχους, οι Γερμανοί το θεωρούν ως πρόδρομο του σημερινού συνθετητού (Synthesizer), ο οποίος είναι ηλεκτρονικός, ενώ το παναρμόνιο του Ψάχου είναι παραδοσιακό και λειτουργεί με αέρα και σωλήνας -και εδώ είναι το κατόρθωμα: Ο σχεδιασμός των σωλήνων (αυλών), ώστε έκαστος να παράγη την δέουσα συχνότητα.

ΟΙ Γερμανοί θεωρούν τον Ψάχο ως προεφευρέτη του synthesizer. Επίσης θεωρούν το παναρμόνιο ως το σπουδαιότερο επινόημα της μουσι¬κής ιστορίας μετά την αρχαία ύδραυλι, η οποία λειτουργούσε με νερό.

Δυστυχώς, το Γερμανικό εργοστάσιο εξεποίησε το παναρμόνιο μόλις πρόσφατα, τον Ιανουάριο του 2005, κατόπιν φυλάξεως του επί 54 έτη! Τι ατυχής σύμπτωσις! Θα ήτο ευχής έργον αυτό το μέγα ιδιότυπο όργανο που σχεδίασε η ιδιοφυΐα του Μεγαρευμιώτη Ψάχου να απεκτάτο από την Ελλάδα, π.χ. από το Υπουργείο Πολιτισμού και να ετίθετο εκεί που άξιζε, π.χ. στο Μέγαρο Μουσικής ή στην Μητρόπολη Αθηνών, όπου θα προσέδιδε αίγλη στον χώρο, αλλά και στον μουσικό κόσμο της Ελλάδος.Ή ακόμη, να ετίθετο στο Ωδείο Αθηνών, όπου οι σπουδασταί μουσικής θα έκαμναν μάθημα επ' αυτού. Θα εδίδετο και ένα press conference σε διεθνείς δημοσιογράφους για να προβληθή, να επιδειχθή και να εξηγηθεί τι είναι. Αλλά... καθεύδομεν.

Τον Οκτώβριο του 2003, με πρόταση του γράφοντος, ο Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών ευγενώς ενδιεφέρθη να απόκτηση το παναρμόνιο, και μάλιστα να το φιλοξενήση μονίμως στην αίθουσα τελετών του. Όμως, το κόστος των 40 εκατομμυρίων ήταν δυσβάστακτο. Ανεζητήθη χορηγός, αλλά δεν ευρέθη ενδιαφερόμενος. Ως φαίνεται, οι Έλληνες είναι γενναιόδωροι σε άλλα, και όχι στα πολιτιστικά μνημεία τους. Επιτρέπουν τους ξένους να τα διεκδικούν ως δικά τους.

Πέρυσι συμπληρώθηκαν τα 100 χρόνια της Βυζαντινής Σχολής του Ωδείου Αθηνών, την οποία ίδρυσε και όπου δίδαξε ο Ψάχος. Τον Απρίλιο του 2004 στο Ωδείο διοργανώθηκαν πανηγυρικές εκδηλώσεις αφιερωμένες στην μνήμη του.

Σε αυτές έλαβε μέρος και η Χορωδία Μουσικοφίλων Κωνσταντινουπόλεως και έψαλε έργα του Ψάχου, υπό την διεύθυνση του μουσικολ. Δημοσθένους Παϊκοπούλου, άλλοτε πρωτοψάλτου Μ. Ρεύματος (1962 - 1964). Επίσης συμμετέσχε η μεγάλη χορωδία Βουκουρεστίου εκ Ρουμανίας, την συναυλία της οποίας μετέδωσε ραδιοφωνικώς ο Λυκούργος Αγγελόπουλος.Στις εκδηλώσεις αυτές αναφέρθηκε το Μέγα Ρεύμα.

Εφέτος, την 29.1.2005 η εν Αθήναις Αδελφότης Μεγαρευμιωτών "Ταξιάρχης" εφιλοτιμήθη να διοργάνωση αφιέρωμα στην μνήμη του Ψάχου, δια να δείξη ότι οι Μεγαρευμιώτες δεν λησμονούν τον Ψάχο, τέκνο του χωριού, που τίμησε την πατρίδα του και την Πόλη. Στην εκδήλωση ωμίλησε περί Ψάχου ο γράφων και εν συνεχεία ο ευγενώς προσφερθείς Κωνσταντινουπολίτης πρωτοψάλτης Γρηγόριος Νταραβάνογλου με τους βοηθούς του εξετέλεσε ύμνους του Ψάχου. Ως γνωστόν, ο Γρηγόρης υπήρξε επί αρκετά έτη κάτοικος Μ. Ρεύματος, όταν ήταν μικρός. Στην εκδήλωση παρευρέθη και μία απόγονος του Ψάχου. Η βαπτιστικιά του κυρία Ελένη Ντάλλα, νομικός, η οποία κρατεί ευλαβώς το αρχείο του Ψάχου. Το προεδρείο του «Ταξιάρχου» την τίμησε με τιμητικό αναμνηστικό. Η ίδια μέντωρ της χορωδίας Μοσχάτου, προ ολίγων ετών, με δική της πρωτοβουλία και χορηγία, ξεσήκωσε την χορωδία Μοσχάτου και την πήγε στο Μέγα Ρεύμα. Εκεί έψαλαν μία Κυριακή στον Ταξιάρχη, στο ίδιο αναλόγιο που πριν 100 χρόνια έψαλλε ο Ψάχος Και φαντάζεσθε την συγκίνηση την ώρα που έψαλλαν τις συνθέσεις του. Χωρίς αμφιβολία, η μακαρία ψυχή του θα επεφοίτησε εκεί και θα εχάρη μαζί τους. Διότι η στρατευομένη εκκλησία των ζώντων και η θριαμβεύουσα Εκκλησία των κεκοιμημένων είναι μία, ενιαία.

Η μνήμη του Ψάχου έρχεται να μας υπενθύμιση ότι οι θησαυρό της Εκκλησίας δεν είναι μόνο τα χρυσά δισκοπότηρα και τα αργυρά σκεύη. Οι θησαυροί της Εκκλησίας, είναι οι άνθρωποι της.