Ο συνθέτης Σπύρος Κουρκουνάκης μιλάει στο MusicHeaven

Γράφει ο Σπύρος Αραβανής (spiroos)
63 άρθρα στο MusicHeaven

Το βιβλίο περιέχει τους στίχους όλων των δισκογραφημένων τραγουδιών της,  ένα ανέκδοτο τραγούδι του Μάνου Λοΐζου και ένα ακόμα του Δήμου Μούτση με στίχους της Παπαγιαννοπούλου, το χειρόγραφο ενός άγνωστου μέχρι σήμερα τραγουδιού της, καθώς και ολόκληρη την ποιητική της συλλογή «Πνοές», που εκδόθηκε το 1931.

Στην έκδοση συμπεριλαμβάνονται κείμενα των: Λευτέρη Παπαδόπουλου, Μάνου Ελευθερίου, Κώστα Γεωργουσόπουλου, Γιώργου Τσάμπρα και Αντώνη Παπαϊωάννου καθώς και αποσπάσματα από εφημερίδες και περιοδικά (συνεντεύξεις της Παπαγιαννοπούλου, κριτικά σημειώματα κ.ά.).  Επιμελητής του βιβλίου και συγγραφέας των δοκιμίων σχετικά με τις πηγές, το χειρισμό του υλικού αλλά και τον τρόπο γραφής της στιχουργού (μέσα από την ανάλυση 350 τραγουδιών της) είναι ο συνθέτης Σπύρος Κουρκουνάκης, ο οποίος μας μίλησε για το ογκωδέστατο (μεταφορικά, αλλά και κυριολεκτικά, αφού το βιβλίο είναι 564 σελίδες) εγχείρημά του.

Τι είναι αυτό που σας οδήγησε στο να ασχοληθείτε,  από νέο παιδί, 20 χρονών –όπως αναφέρετε στο εισαγωγικό κείμενο- με τους στίχους της Παπαγιαννοπούλου;
Η άμεση και επιγραμματική απάντηση είναι: το θράσος και η αμετροέπεια της ηλικίας. Ας το δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά. Όταν ήμουν φοιτητής, μετά το 1976, έγραφα τραγούδια με ό,τι στίχους έπεφταν στα χέρια μου, από ποιητικές συλλογές γνωστών και αγνώστων ποιητών, ποιητικές ανθολογίες, στίχους που μου έδιναν συμφοιτητές μου και ό,τι άλλο. Έτσι, όταν συνάντησα στο βιβλίο του Γιάννη Κακουλίδη ‘‘Το ελληνικό τραγούδι’’ (1971) στίχους της Ευτυχίας και μάλιστα με την υποσημείωση ότι είναι ανέκδοτοι, ασέλγησα επ’ αυτών αυθωρεί και παραχρήμα. Κι όχι μόνον αυτό, ηχογράφησα τον Μάιο του 1978 το τραγούδι σ’ ένα 45άρι μαζί με ένα άλλο τραγούδι σε δικούς μου στίχους (ώ του θράσους). Το τραγούδι ‘‘Δεν γυρίζουν χελιδόνια’’, προφανέστατα και εξ αιτίας της ποιότητας των στίχων της Ευτυχίας, είναι ένα από τα ελάχιστα από τα δεκάδες τραγούδια που έγραψα τότε που επέζησαν και το παίζουμε με τους συνεργάτες μου μέχρι σήμερα. Όπως καταλαβαίνετε, η αρχή της σχέσης μου με την Ευτυχία συνέβη τελείως κατά τύχην και χωρίς να μπορώ να αντιληφθώ τότε περί τίνος πρόκειται και πού θα καταλήξει.

Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος στον πρόλογο του βιβλίου σάς «επιρρίπτει» την ευθύνη  ότι δεν βασιστήκατε στο δικό του βιβλίο για την Παπαγιαννοπούλου, «Όλα είναι ένα ψέμα»,  αλλά σε «προλόγους και ομιλίες διαφόρων». Γιατί δεν χρησιμοποιήσατε αυτό το υλικό;
Είχαμε ήδη συνεργαστεί με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο σε κάποια τραγούδια, που ο ίδιος τα υποστήριξε πολύ - σε βαθμό μάλιστα που να αναρωτιέμαι ακόμα το γιατί - και του το οφείλω αυτό. Όταν λοιπόν του ζήτησα να γράψει έναν πρόλογο για το βιβλίο μου, μου διατύπωσε και προφορικά το παράπονο που αργότερα κατέγραψε και στο κείμενό του. Όμως, παρ’ όλο που η φράση του που αναφέρεται στην ‘‘επιπολαιότητα τού συγγραφέα’’ με θίγει ευθέως, δεν διανοήθηκα επ’ ουδενί να την λογοκρίνω, ούτε καν να προσπαθήσω να την αντικρούσω. Επί πλέον, μιας και συνηθίζεται στους προλόγους να γράφονται μόνο καλά λόγια για το βιβλίο και τον συγγραφέα, το να γράφει κάποιος και κάτι αντίθετο καλό είναι, κακό δεν κάνει. Ο καθένας έχει την άποψή του, ασχέτως αν μας αρέσει ή όχι. Να επισημάνω πάντως ότι οι ‘‘διάφοροι’’ μόνο διάφοροι δεν μπορούν να χαρακτηριστούν (Μάνος Ελευθερίου, Κώστας Γεωργουσόπουλος, Γιώργος Τσάμπρας και ο από το 1977 φίλος και συνεργάτης μου Αντώνης Παπαϊωάννου). Επί της ουσίας όμως: τα βιβλία του Λευτέρη Παπαδόπουλου (‘‘Όλα είναι ένα ψέμα’’) και της, εγγονής της Ευτυχίας, Ρέας Μανέλλη (‘‘Η γιαγιά μου η Ευτυχία’’) είναι βιβλία αναφοράς ως προς τον βίο της Ευτυχίας, άλλωστε εμφανίζονται πρώτα-πρώτα στη βιβλιογραφία του δικού μου βιβλίου. Στο βαθμό που εξυπηρετούσαν το δικό μου σκοπό, που δεν ήταν η εκ νέου εξιστόρηση περιστατικών της ζωής της Ευτυχίας, αλλά η παράθεση και ανάλυση του έργου της, τα χρησιμοποίησα κατά κόρον, όπως άλλωστε μπορεί να διαπιστώσει όποιος διαβάσει προσεκτικά το βιβλίο. Άρα, η απάντηση είναι ότι χρησιμοποίησα με απόλυτο σεβασμό αυτό το υλικό στο μέτρο που εξυπηρετούσε όσα ήθελα να καταγράψω σχετικά με τα τραγούδια της Ευτυχίας.

Ως συνθέτης αλλά και μελετητής των στίχων της ποια είναι τα κατά τη γνώμη σας, εν συντομία, τα κυριότερα και ισχυρότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της στιχουργικής της τα οποία και  την ξεχώρισαν;
Όπως γράφω και στο κείμενό μου, η Ευτυχία είναι κατά τη γνώμη μου λόγια και όχι λαϊκή στιχουργός, παρ’ όλο που γράφει λαϊκά τραγούδια. Αντλεί κατά κόρον έμπνευση, στοιχεία και επιρροές από το δημοτικό τραγούδι, χρησιμοποιεί ένα σχετικά περιορισμένο λεξιλόγιο, αλλά επιλέγει με σχεδόν χειρουργική ακρίβεια, ως προς τις αποχρώσεις τους, τις έννοιες των λέξεων, ενώ τα περισσότερα τραγούδια της έχουν μορφολογική συνέπεια (π.χ. πεντάστιχα κουπλέ, δίστιχα ρεφραίν) και πραγματεύονται συγκεκριμένα θέματα. Σε όλα αυτά αναφέρομαι αναλυτικά στο βιβλίο.

Με το χέρι στην καρδιά: πιστεύετε ότι στη νέα (μουσική και μη) εποχή μας, ο «λόγος» της «γριάς» του ελληνικού τραγουδιού  έχει και κυρίως θα έχει θέση;
Ο λόγος της Ευτυχίας, κατά τη γνώμη μου, είναι πλέον κλασσικός. Για να χρησιμοποιήσω μια κάπως εξεζητημένη έκφραση, αποτελεί μέρος της παράδοσης του τραγουδιού μας. Τα κλασσικά τραγούδια έχουν και θα έχουν πάντα θέση στην εποχή μας, μιας και αναφέρονται σε καθημερινά θέματα. Όταν τα θέματα αυτά θα πάψουν να μας απασχολούν (μπορεί να το δούμε κι αυτό, και μάλιστα σύντομα), τότε θα πάψουν και τα κλασσικά τραγούδια να έχουν αυτή τη θέση. Να επισημάνω εδώ ότι πολλά από τα τραγούδια της Ευτυχίας, όπως και πολλών άλλων, παίζονται κατά κόρον και σήμερα, είναι εν χρήσει, ακόμα κι όταν αυτοί που τα τραγουδάνε δεν ξέρουνε ποιος τα έχει γράψει. Άλλωστε αυτός είναι ο ρόλος των τραγουδιών, να είναι λειτουργικά και χρήσιμα στους ανθρώπους που τα ακούνε και τα τραγουδάνε. Τα τραγούδια, από τη στιγμή που δημοσιοποιούνται, αφορούν και τους άλλους. Φυσικά και γράφουμε πρωτίστως ορμώμενοι από προσωπικά κίνητρα, αλλά αν γράφουμε μόνο για μας, ας τα κρατάμε στο συρτάρι μας.

Θα μπορούσαν, άραγε, οι στίχοι της να προσεγγιστούν με πιο σύγχρονες μελωδίες και όχι κατά ανάγκη λαϊκές;
Νομίζω πως δεν είναι τόσο θέμα μελωδίας, όσο του σημερινού ήχου των τραγουδιών. Η μόνη, και αυτή μερικώς, απόπειρα τέτοιου είδους προσέγγισης που έχει γίνει μέχρι σήμερα, είναι του Σταμάτη Κραουνάκη στη ‘‘Μαλάμω’’. Πιστεύω πάντως, μιας και δεν υπάρχουν πια ανέκδοτοι στίχοι της Ευτυχίας, ότι θα ήταν αδόκιμο να υπάρξουν νέες μελοποιήσεις στους ήδη υπάρχοντες.

Ποιο είναι το δικό σας πιο αγαπημένο της τραγούδι;
Υπάρχουν τραγούδια της Ευτυχίας υψηλότατης στιχουργικής αξίας που για διάφορους, κυρίως μουσικούς, λόγους δεν έγιναν γνωστά όσο τους άξιζε. Μιας και όλα αυτά τα χρόνια ασχολούμαι με τραγούδια που θεωρώ αδικημένα και προσπαθώ να τα περιλαμβάνω στις μουσικές παραστάσεις που επιμελούμαι, συναισθηματικά είμαι αναμφίβολα μαζί τους. Έτσι, δεν μπορώ να αναφέρω ένα και μόνο τραγούδι. Ενδεικτικά παραδείγματα όμως είναι τα τραγούδια του Καλδάρα ‘‘Αφού αμαρτήσανε τα δυο σου χείλη’’ και ‘‘Ανεμώνα’’, που περιλαμβάνονται και στις παραστάσεις που θα κάνουμε τον Νοέμβριο στον ‘‘Ιανό’’.

Ποια είναι τα επόμενά σας καλλιτεχνικά σχέδια;
Ένα από τα αγαπημένα μου σπορ εδώ και χρόνια είναι να κάνω σχέδια, κι όταν δεν πραγματοποιούνται να κάνω καινούργια και πάει λέγοντας. Το ελάττωμα, που ταυτόχρονα είναι και προτέρημα, είναι ότι τα σχέδια χρειάζονται και συνενόχους, συμμετόχους δηλαδή. Τα τελευταία χρόνια έχω την τύχη να συνεργάζομαι με μουσικούς και τραγουδιστές που όχι μόνο συμμερίζονται τα μουσικά μου σχέδια, αλλά και συμβάλλουν με τις ιδέες τους στην τελική τους διαμόρφωση.Μετά λοιπόν από την παρουσίαση του βιβλίου, που συνοδεύτηκε από μουσικά παραδείγματα παιγμένα επί τόπου, γυρίζουμε και πάλι στο οικείο μας τοπίο των εμφανίσεων. Την Τετάρτη 27 Οκτωβρίου παρουσιάσαμε στον ‘‘Ιανό’’ τη μουσική παράσταση ‘‘Ελλάς Ελλήνων…’’, της οποίας συνδημιουργός είναι ο στιχουργός Γιάννης Σαμπάς. Η παράσταση, που κατά  τη γνώμη μας αποτελεί το ισχυρότερο όπλο στην καλλιτεχνική φαρέτρα μας μέχρι σήμερα, διατρέχει την νεώτερη ελληνική ιστορία από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους μέχρι τις μέρες μας μέσα από την  ιστορία του τραγουδιού μας, διαμορφωμένη σε ενιαίο κείμενο με τους στίχους των τραγουδιών. Είναι μια παράσταση που, τρία σχεδόν χρόνια αφ’ ότου την πρωτοπαίξαμε, παραμένει - δυστυχώς - πάντα επίκαιρη. Έτσι, στις 22 Νοεμβρίου και για τέσσερις Δευτέρες, θα παίξουμε, και πάλι στον ‘‘Ιανό’’, ένα πλήρες πρόγραμμα με τραγούδια της Ευτυχίας. Στις 8 Μαρτίου του 2011 (ημέρα της γυναίκας), θα επαναφέρουμε την παράστασή μας ‘‘Εκ γυναικός…’’, που στο πρώτο μέρος παρακολουθεί τη ζωή μιας γυναίκας μέσα από τα τραγούδια και στο δεύτερο περιλαμβάνει τραγούδια που έχουν γράψει γυναίκες στιχουργοί και συνθέτες. Σε όλες αυτές τις παραστάσεις εμπεριέχονται και κάποια δικά μου τραγούδια γραμμένα ειδικά γι’ αυτές, σε στίχους του Αντώνη Παπαϊωάννου και του Γιάννη Σαμπά, καθώς και του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Αυτά ως προς τα ήδη έτοιμα μουσικά μας προγράμματα.

Την καινούργια χρονιά, με αφορμή τα 75 χρόνια από τη δολοφονία τού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα από τους φαλαγγίτες του Φράνκο, ετοιμάζουμε μια παράσταση με τα ‘‘ελληνικά’’ τραγούδια του (Χατζιδάκις-Γκάτσος, Θεοδωράκης-Ελύτης, Λεοντής και Γλέζος-Παπαδόπουλος, Ξαρχάκος, Λοΐζος και άλλα), η οποία πιθανότατα θα ενταχθεί σε μια σειρά εκδηλώσεων αφιερωμένων στο έργο του Ισπανού ποιητή. Ακόμα, έχουμε αρχίσει με τον Γιάννη Σαμπά να ετοιμάζουμε μια μουσική παράσταση με θέμα το δίπτυχο ‘‘χρήμα και εξουσία’’, όπως αυτό εμφανίζεται στα τραγούδια. Τέλος, στο χώρο των εκδόσεων με στίχους, έχω ήδη συγκεντρώσει το υλικό των τραγουδιών του Ιάκωβου Καμπανέλλη, του Αλέκου Σακελλάριου και του Κώστα Τριπολίτη, αλλά υπολείπονται οι σχετικές συνεννοήσεις, γιατί μέχρι τώρα έχω κινηθεί ερήμην των εμπλεκομένων (των ιδίων, των κληρονόμων τους, όπου υπάρχουν, και φυσικά των πιθανών εκδοτών). Να ’μαστε καλά, μπόλικα είναι, όρεξη να ’χουμε να τα πραγματοποιήσουμε.