Βασίλης Τσαμπρόπουλος και Νεκταρία Καραντζή: Μουσικές των Αγγέλων

Γράφει ο Ιουλία Λυμπεροπούλου (ioulialibera)
23 άρθρα στο MusicHeaven

Η συνάντηση του Βασίλη Τσαμπρόπουλου, του διεθνώς αναγνωρισμένου συνθέτη, πιανίστα και αρχιμουσικού, με τη Νεκταρία Καραντζή, την επίσης διεθνώς αναγνωρισμένη ερμηνεύτρια παραδοσιακών τραγουδιών και κυρίως ύμνων, θρήνων και ψαλμών της Βυζαντινής μουσικής (βυζαντινό μέλος), απέφερε, ήδη από το 2013, δημιουργικούς καρπούς και τώρα «Μουσικές Αγγέλων». Στην αρχή της Μ. Εβδομάδας, στο «Half Note Jazz Club», Τριβωνιανού 17, στο Μετς, ακούσαμε, λοιπόν, τις μουσικές συνθέσεις του Βασίλη Τσαμπρόπουλου πάνω στους Ψαλμούς του Δαβίδ, διασκευές επίσης γνωστών μελωδιών από τους θρήνους και τα εγκώμια της Μ. Εβδομάδας και άλλους ύμνους, αντλημένους από την παράδοση, που, σε συνδυασμό με έργα κλασικής μουσικής, δημιουργούσαν μία αρμονική γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, συμπεριλαμβάνοντας ήχους κλασικούς, βυζαντινούς, με ανατολίτικα, ακόμα, επικά και παραδοσιακά δημοτικά στοιχεία. Ήταν ίσως μία από τις καλύτερες και πιο επίκαιρες μουσικές επιλογές ακρόασης, δεδομένης της χρονικής στιγμής, αλλά αισθάνομαι πως η διαχρονικότητα μελωδιών και νοημάτων όπως και οι συνθέσεις του Βασίλη Τσαμπρόπουλου με την απόδοση και την ερμηνεία τους από τη φωνή της Νεκταρίας Καραντζή αποτυπώνονται στο μυαλό με έναν τρόπο που ξεπερνάει κάθε χρονική συγκυρία.

«Θρήνος Κύπρου», Βασίλης Τσαμπρόπουλος και Νεκταρία Καραντζή.

Η μουσική αυτή μυσταγωγία ξεκίνησε με έναν κυπριακό θρήνο της Παναγίας, και μετά ακολούθησαν o Τρισάγιος Ύμνος, Ιδού ο Νυμφίος, οι Ψαλμοί του Δαβίδ και άλλες μελωδίες, διασκευασμένες ή πρωτότυπες, μεταφέροντας στο κοινό το κλίμα της Μ. Εβδομάδας, αλλά ακόμα πιο πολύ οδηγούσε νότα τη νότα σε μία ανάταση και σε μία εσωτερική διεύρυνση προς νοερά σημεία, με τη διασταύρωση ή με την πρόκληση της σύμπτωσης διαστάσεων, γεωγραφικών και μη. Ίσως να είναι και αναμενόμενο όταν ένας εμπνευσμένος συνθέτης και ταχυδακτυλουργός των πλήκτρων συναντιέται με μία αγγελική φωνή, που ερμηνεύει στίχους και μουσική με έναν τρόπο βιωματικό.

«Τρισάγιος Ύμνος και Ιδού ο Νυμφίος», Βασίλης Τσαμπρόπουλος και Νεκταρία Καραντζή.

Πριν από αυτή την πολύ ευχάριστη ζωντανή ακρόαση, συνέβη να έχω παρακολουθήσει το έργο του Βασίλη Τσαμπρόπουλου κυρίως μέσα από τη δισκογραφική του δουλειά, που είναι πραγματικά πολυμορφική. Έχει διακριθεί και ξεχωρίσει για τις ερμηνείες των έργων γνωστών συνθετών, όπως του Ραχμάνινοφ και του Σοπέν, έχει συνθέσει τη δική του μουσική, επιπλέον, η οποία διαθέτει ένα αναγνωρίσιμο ύφος, που δε διστάζει να το εμπλουτίζει και να το εξελίσσει διαρκώς, ενώ όλο αυτό το υλικό δεξιοτεχνικά, εμπειρικά και ουσιαστικά αξιοποιείται και μέσω της παράδοσης με ένα πολύ ενδιαφέρον αποτέλεσμα.

«Κύριος Φωτισμός μου», Ψαλμός Δαβίδ, Βασίλης Τσαμπρόπουλος και Νεκταρία Καραντζή.

Από εκεί που καθόμουν μπορούσα να βλέπω τα δάχτυλά του να τρέχουν στα πλήκτρα, να κάνουν παύσεις, να πισωγυρίζουν και να ξαναπιάνουν τη σκέψη από την αρχή, να την αναλύουν, να της δίνουν πάλι μία νέα οπτική, και μετά να την απογειώνουν ή να τη συγκρατούν, για να τη μεταμορφώσουν ξανά λίγο παρακάτω, φτιάχνοντας ασταμάτητα φράσεις και αφηγούμενα ιστορίες. Η διαδικασία τελούνταν με ηρεμία, σαν ιεροτελεστία, με εντάσεις κυρίως εσωτερικές, υπνωτίζοντας σχεδόν το θεατή – ακροατή της και, μαγεύοντάς τον, τον έκανε να αδημονεί για τη συνέχεια και για το ξετύλιγμα, την κορύφωση και τη λύση αυτού του δράματος. Αυτό, όμως, δεν ολοκληρώνεται ακριβώς, καθώς ρίχνει σπόρους, που διαιωνίζουν την ύπαρξή τους μέσα στον κοινωνό του, γίνονται μία αρχή, μέση και τέλος σε αέναη συνέχεια, αποκαλύπτοντας κάθε φορά μία ακόμα σελίδα του. Και αυτό γιατί οι εικόνες και τα συναισθήματα που διήγειρε με το παίξιμο και τη μουσική του ο συνθέτης με ακολούθησαν και μετά. Η διεργασία μοιάζει με τον κύκλο των εποχών, της ζωής, πραγματικά και συμβολικά, στις οποίες ό,τι φαίνεται να τελειώνει, δεν τελειώνει ποτέ πραγματικά, αλλά ξεκινάει πάντα από την αρχή. Συνάδει, επομένως, με το αναστάσιμο μήνυμα, την άνοιξη, το πέρασμα από τη μία κατάσταση στην άλλη, και έτσι μουσικά πραγματώνεται η καρδιά αυτού του νοήματος.

Όλη αυτή η προσπάθεια θα έμενε, όμως, ανολοκλήρωτη χωρίς τη σημαντική συμβολή της Νεκταρίας Καραντζή, η οποία τραγούδησε τους ψαλμούς, τους θρήνους και τους ύμνους πολύ γλυκά και τρυφερά, με μία αισθαντική δωρικότητα, και συγκινούσε βαθιά με τη φωνή της. Αποπνέει όλο το σεβασμό απέναντι σε όσα φέρουν οι στίχοι αλλά και στη μουσική βυζαντινή παράδοση, η οποία υπάρχει ως γερή βάση και αναδύεται στις ερμηνείες της κεκτημένα, προσωπικά, καθώς και με μία αέρινη πνοή ασίγαστης ανακάλυψης, ανοιχτής στο μέλλον. Η παρουσία της καθήλωνε τόσο στην πορεία αυτού του δουλεμένου και μεθοδικά κεντημένου ξεδιπλώματος των κεφαλαίων της σχεδόν «σπονδυλωτής» ιστορίας αλλά και στις κορυφώσεις των αφηγήσεών της. Μεταμορφωνόταν σε κάθε περίπτωση, παρότι διατηρούσε το δωρικό της κέλυφος, εννοώντας το λόγο και διανθίζοντάς τον ή ακόμα βρίσκοντας «λύσεις» και διεξόδους μέσα από τη μουσική, ενώ τελικά τον συμπλήρωνε με αυτή, καθώς μουσική και λόγος ενώνονταν αδιαίρετα. Όταν, για παράδειγμα, τραγούδησε το θρήνο της Παναγίας ήταν σαν βλέπω την ίδια επί σκηνής, μετουσίωσε το θρήνο της. Και παρ’ όλη τη βαρύτητα του θέματος στο τέλος αισθάνθηκα μία κάθαρση, αισθάνθηκα χαρά.

«Δεν υπάρχει μουσική για συγκεκριμένους χώρους και ειδικοί χώροι για συγκεκριμένο είδος μουσικής. Υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να ακούσουν και άνθρωποι που δε θέλουν να ακούσουν».

Με αυτήν τη φράση ο Βασίλης Τσαμπρόπουλος μας εισήγαγε στο δεύτερο μέρος της βραδιάς, αφού έπαιξε ένα πρελούδιο του Σοπέν, και αναφέρθηκε στην ιστορία με το βίντεο-πείραμα, στο οποίο συμμετείχε ο διεθνούς φήμης βιολιστής Joshua Bell και το οποίο έκανε πριν μερικά χρόνια το γύρο του διαδικτύου. Θα κάνω μία μικρή παρένθεση για αυτό το βίντεο, με στοιχεία αντλημένα από το άρθρο της The Washington Post, η οποία σχεδίασε το εγχείρημα. Στο βίντεο, ο Joshua Bell βιντεοσκοπήθηκε να παίζει με ένα μοναδικό, από άποψη κατασκευής, Στρατιβάριους (1713), κλασικά αριστουργήματα, σαν περιπλανώμενος μουσικός, σε ένα κεντρικό μετρό της Ουάσινγκτον και όχι σε μία μεγάλη αίθουσα μουσικής. Χωρίς καμία επίφαση επισημότητας ή σοβαροφάνειας, επομένως, να διατυμπανίζει την εκεί του παρουσία. Προσωποποιούσε ένα «έργο τέχνης» ανυπολόγιστων καρατίων, που λανσαριζόταν δωρεάν, άνευ ακριβού λογοτύπου. Το πείραμα διερευνούσε το αν συνηθισμένοι άνθρωποι, κάθε ηλικίας, φύλου, φυλής κ.λπ., ήταν σε θέση να αντιληφθούν το εξαιρετικό, χωρίς να τους το επισημάνουν εκ των προτέρων. Επίσης το αν η ομορφιά μπορεί να επικρατήσει του άγχους, της ταχύτητας, της καθημερινότητας και όλων όσων οι περαστικοί έφεραν στη σκέψη τους, πηγαίνοντας οι πιο πολλοί βιαστικά στη δουλειά τους ή ήδη εργαζόμενοι εκεί, το αν ακόμα θα κατάφερνε να κερδίσει τις εντυπώσεις, την προσοχή τους και έστω για μια στιγμή να γίνει προτεραιότητα. Στο μεταξύ ο Joshua Bell κάποιες μέρες νωρίτερα είχε παίξει σε μία από τις πιο γνωστές μουσικές αίθουσες της Βοστόνης, το «Symphony Hall», γεμίζοντάς τη με όσους τον άκουσαν και έχοντας πληρώσει ένα πολύ ακριβό εισιτήριο. Τελικά, όμως, από τους 1097 διερχόμενους περαστικούς, που θα είχαν τη δυνατότητα να ακούσουν δωρεάν τον Joshua Bell να παίζει, ελάχιστοι έμειναν να τον ακούσουν για λίγο ή πιο πολύ, ενώ στο τέλος από όσους του άφησαν βιαστικά χρήματα συγκεντρώθηκαν μόλις $32 και μερικά επιπλέον ψιλά. Μετρημένοι ήταν όσοι με τις πιο διαδραστικές αντιδράσεις τους εξαιρέθηκαν από τον κανόνα της γενικότερης αδιαφορίας. Στη μόνη ηλικιακή ομάδα που παρατηρήθηκε μία διαφορά από το σύνολο, με τρόπο πιο μαζικό, ήταν στα παιδιά. Κάθε φορά που περνούσε ένα παιδί ήθελε να μείνει και να ακούσει, ενώ ο ενήλικας που το συνόδευε το ωθούσε στο να προχωρήσουν και να φύγουν.

«Stop and Hear the Music».

Ο Βασίλης Τσαμπρόπουλος έκανε την αναφορά αφορμή του πρελούδιου του Σοπέν, θέλοντας να επισημάνει πως δεν έχει σημασία αν κάποιος παίζει ένα αριστουργηματικό κομμάτι μουσικής σε μία αναγνωρισμένη αίθουσα μουσικής, προορισμένη για αυτήν τη δουλειά, ή κάπου αλλού, αρκεί να υπάρξουν εκείνοι που θα θελήσουν να σταθούν και να το ακούσουν. Και αυτό γιατί υπάρχουν μέρη που παίζονται ροκ συναυλίες, κλασική μουσική κ.λπ., αλλά όχι τόσα πολλά μέρη, πέραν ίσως της εκκλησίας και άλλων σχετικών χώρων, όπου να παίζεται, να ψέλνεται και να ακούγεται βυζαντινή μουσική, για το ευρύτερο τουλάχιστον κοινό. Και πράγματι δεν πρόκειται για ένα είδος μουσικής που περιμένει κάποιος να ακούσει ανοίγοντας το ραδιόφωνο σε οποιονδήποτε σταθμό, ούτε προσφέρονται συχνά ευκαιρίες για τέτοια θέαση – ακρόαση. Παρ’ όλα αυτά, βρισκόμασταν στο «Half Note Jazz Club», μία μουσική σκηνή που προσφέρει την ευκαιρία σε διαφορετικές και ιδιαίτερες προσπάθειες να αναδειχθούν, και εκείνο το βράδυ η προσήλωση του κοινού είχε τέτοια κατάνυξη, που έμοιαζε σαν να ήμασταν σε μία ιδιότυπη εκκλησία. Επιπλέον ο σχετικά μικρός χώρος σε σύγκριση με μία μεγάλη αίθουσα έκανε την ατμόσφαιρα του «μεταξύ μας» ακόμα πιο έντονη και βοηθούσε στο να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις τόσο για το δημιουργικό διάλογο, πραγματικό και μεταφορικό, μεταξύ μουσικών και κοινού όσο και για την πυροδότηση του εσωτερικού ταξιδιού του καθενός μας πιο αισθαντικά και λιγότερο χαοτικά.

Έτσι συνέχισαν με πολλή ηρεμία και συγκέντρωση η μουσική στο πιάνο, οι ψαλμοί και οι ύμνοι να κατακλύζουν το χώρο, συνεπαίρνοντας τους θεατές – ακροατές, για να ολοκληρώσουν με τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής.

«Κύριε των Δυνάμεων».

Οι Άγγελοι έρχονται, λοιπόν, με τις μουσικές τους και μας «χτυπούν» την πόρτα. Δεν έχει σημασία πού θα είμαστε ή ποια πόρτα θα είναι αυτή, γιατί ο συμβολισμός της αφορά τη συνείδηση, την ευελιξία της αντίδρασής μας, για να ενεργοποιήσουμε την προσοχή μας την κατάλληλη στιγμή, τη διάθεση ανοίγματος και κυρίως δοσίματος και ανταλλαγής, με μία ιδέα παιδικής αθωότητας να μας κινητοποιεί. Πιστεύω ότι αυτές οι μουσικές υπερβαίνουν τα τυπικά χωροχρονικά όρια και αφορούν πιο πολύ εσωτερικές καταστάσεις, που δε χωρούν σε συμβάσεις. Αλλά, επειδή υπάρχουν και είδη συμβάσεων που ίσως να ακολουθούμε, ώστε να μπορούμε να συνεννοούμαστε μέσω κωδίκων, κοινών ή προσωπικών, καταλήγουμε ενίοτε σε μικρούς και μεγάλους περιορισμούς. Και, εν πάση περιπτώσει, σε θέματα ακρόασης ας κάνει ο καθένας ό,τι τραβάει η ψυχή του και εγώ θα περιμένω το δίσκο να βγει, για να μπορώ να ακούω τις «Μουσικές των Αγγέλων» με την ησυχία μου όποτε επιθυμώ την ευεργετικότητα τέτοιων επικοινωνιών και όχι όποτε στριμώχνονται σε ό,τι θεωρείται ευκαιριακά ή βολικά επίκαιρο.

Πηγές:

Πιο πολλά εργοβιογραφικά στοιχεία και πληροφορίες για το Βασίλη Τσαμπρόπουλο.

http://www.lifo.gr/guide/culturenews/music/36247

YouTube Channel

Πιο πολλά εργοβιογραφικά στοιχεία και πληροφορίες για τη Νεκταρία Καραντζή.

http://nektariakarantzi.weebly.com/

YouTube Channel

Το εξαιρετικό άρθρο του Gene Weingarten στη The Washington Post.

Οι φωτογραφίες από:

http://www.clickatlife.gr/

http://www.culturenow.gr/

http://www.lifo.gr/

http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=Profiles&u=gate