Από τα μουσικά δρώμενα της Σμύρνης

Ο Ελληνισμός της Σμύρνης με το ανθηρό του εμπόριο, τη ναυτιλία, τις ποικίλες οικονομικές δραστηριότητες είχε και ανεπτυγμένο γούστο και απαιτήσεις για όλες τις τέχνες και τα γράμματα. Οι Σμυρνιοί άκουγαν όλα τα είδη της μουσικής αρκεί να είχαν ποιότητα, από οπερέτα μέχρι αμανέ και από μεγάλη ορχήστρα μέχρι λαϊκή κομπανία.

Στα ποικίλα μουσικά δρώμενα της κοσμοπολίτισσας Σμύρνης μεγάλη παρουσία παράλληλα με την Αστικολαϊκή είχε και η Λόγια μουσική με εξέχοντες τoν μουσουργό Μανώλη Καλομοίρη, τον Γιάννη Κωνσταντινίδη (ή Κώστα Γιαννίδη στο ελαφρύ τραγούδι) τον Τιμόθεο Ξανθόπουλο κ.α. Στα 1880-91 ιδρύθηκαν δύο δραστήριοι μουσικο-αθλητικοί σύλλογοι,  ο Απόλλων και ο Πανιώνιος που όπως και ο Ορφέας προσέφερναν ουσιαστική μουσική παιδεία και καλλιτεχνική αντίληψη στα Σμυρνιοτόπουλα. Επίσης υπήρχε σχολή Εκκλησιαστικής μουσικής, χώρος μουσικών γραμμοφωνήσεων ως και καταστήματα μουσικών οργάνων και βιβλίων. Συχνές ήταν οι παραστάσεις από Ευρωπαϊκούς λυρικούς θιάσους. Το 1917 στο πανέμορφο θέατρο Σμύρνης ανέβηκε με μεγάλη επιτυχία η όπερα του Βέρντι «Ριγκολέτο».

Μεγάλη ήταν και η παρουσία πολλών ολιγομελών (4-5 άτομα) μουσικών ομάδων αστικολαϊκής και παραδοσιακής μουσικής που τις έλεγαν «παιχνίδια» και τους δεξιοτέχνες μουσικούς τους «παιχνιδιατόρους» οι οποίοι συχνά έπαιζαν σε γιορτές, σε πανηγύρια ή και σε σπιτικές βεγγέρες. Δημοφιλείς ήταν οιπαιανίζουσες  μπάντες και πολύ αρεστές οι Εστουντιαδίνες  που ήταν μικρές ορχήστρες κυρίως από μαντολίνα και λυρικούς σολίστες (η πιο φημισμένη ήταν «Τα Πολιτάκια»).

Το 1843 στήνεται στα πρότυπα των καφέ – κονσέρτ του Παρισιού το πρώτο «καφέ-Αμάν», ακολουθούν κι άλλα όπου κάθε βράδυ το γλέντι κρατούσε μέχρι το πρωί. Στα 1915 υπήρχαν πλέον των 15 μαγαζιών με αστικολαϊκή μουσική. Πολλοί Σμυρνιοί αγαπούσαν και τους περίτεχνους αμανέδες μεσ’ της νύχτας τη σιγαλιά.

Πρέπει να αναφερθεί πως το καλοκαίρι του 1873 (50 χρόνια πριν τη καταστροφή) εμφανίστηκαν στη μικρή Αθήνα των 60 χιλιάδων κατοίκων Σμυρνέϊκες κομπανίες, ενώ ήδη καλλίφωνοι Σμυρνιοί τραγουδούσαν στα γραφικά υπαίθρια κέντρα του Ιλισσού και στα παραλιακά του Πειραιά. Το 1886 γίνεται στην Αθήνα μια μαζική εισβολή από Σμυρνιούς και Πολίτες μουσικούς κάτι που δημιουργεί μια δεκάχρονη ακμή (1886-1896) του Σμυρνέικου ανατολίτικου τραγουδιού. Οι Αθηναίοι γοητεύονται από τον ήχο του σαντουριού και τρέχουν όπου εμφανίζεται. Η μουσική της Σμύρνης μπαίνει για τα καλά στα Αθηναϊκά σπίτια και σαλόνια στήνοντας μια υποδομή για τον ερχομό μετά το 22’ του Μικρασιάτικου τραγουδιού, κάτι που ενισχύεται και από το άνοιγμα και εδώ παρόμοιων «καφέ-αμάν» που το αποκαλούσαν οι Αθηναίοι «ωδικά καφενεία ανατολίτικης μουσικής». Τέτοια μαγαζιά άνοιξαν και στη Θεσσαλονίκη και στο Βόλο.

Στην προσφυγιά εδώ στην Ελλάδα, στους συνοικισμούς, στις γειτονιές με τους χωματόδρομους, στα μικρά σπιτάκια που πλημμυρίζουν κάθε βράδυ με πονεμένα τραγούδια, ζουν οι καημοί για την αλησμόνητη πατρίδα.

Στα μισά του 1923 μικρασιάτες μουσικοί ανοίγουν μαγαζιά με πάλκο όπου τραγουδούν και διαδίδουν τα μελισματικά πονεμένα μα και μερακλίδικα τραγούδια της Σμύρνης και της ευρύτερης Μ. Ασίας.

 Στο άνοιγμα της δισκογραφίας πρώτο λόγο έχουν οι μικρασιάτες δημιουργοί που με τις πλούσιες γνώσεις τους γράφουνε υπέροχα τραγούδια και μεταφέρουν παλιές μικρασιάτικες μελωδίες. Ήδη φτιάχνονται τραγούδια με έντονες ρίζες και Σμυρνέικο χρώμα. Έτσι δημιουργείται η λεγόμενη Σμυρνέικη σχολή του Ρεμπέτικου με θεμελιωτές τους συνθέτες Τούντα, Παντελίδη, Παπάζογλου, Ογδοντάκη που τους ακολουθούν κι άλλοι. Οι συνθέτες της Ελληνικής ανατολής δημιουργούν ένα γοητευτικό ηχητικό σύνολο όπου η Ιωνική λεπτότητα πάντα φρέσκια συγκινεί και συναρπάζει μέχρι σήμερα, προσφέροντας διαχρονικά πολλά στον Ελληνικό πολιτισμό.

Βασίλης Πετρόχειλος

Ερευνητής - Καθηγητής Μουσικής – Μαέστρος