Η ''Ιδιαιτερότητα'' του κλαρίνου, Μέρος Ε’

Ρίξτε μια ματιά και στα προηγούμενα άρθρα: ‘’Μαθαίνω Κλαρίνο Μόνος’’:

Μέρος Α’. Βασικές Γνώσεις

http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&id=4738

Μέρος Β’. Χρωματική Κλίμακα Ε3 – C4

http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&id=4743

Μέρος Γ’ . Στοματική κοιλότητα

http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&id=4747

Μέρος Δ’.  - Αξεσουάρ και Συντήρηση

http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&id=4752

 

• Το register key του σαξόφωνου αυξάνει τη νότα κατά οκτάβα (ογδόη)
• Το register key του κλαρίνου (στα Ελληνικά το λένε και ‘’ΨΥΧΗ’’) αυξάνει τη νότα κατά 12η  (Δωδεκάτη = 1 οκτάβα + 1 πέμπτη) και όχι για οκτάβα (Ογδόη)

Θα δείτε στην παρακάτω ανάλυση γιατί αναφέρομαι στα 2 αυτά όργανα (είναι σπουδαίο ένας μουσικός κλαρίνου να μεταπηδά σ’ άλλο γλωττιδόφωνο όπως το σαξόφωνο και το αντίστροφο - οι ξένοι αυτό το λένε ‘’Doubling’’).

Λίγα λόγια απ’ τη φυσική:

Για να κατανοήσουμε το λόγο για τον οποίο συμβαίνει αυτό, θα πρέπει να καταλάβουμε κάποιες έννοιες για τη σειρά των αρμονικών.

Όταν παράγεται ένας φθόγγος από ένα μουσικό όργανο, παράγει μια σειρά αρμονικών. Ο αριθμός, η συχνότητα και η ένταση αυτών των αρμονικών κάθε οργάνου παράγει τον συγκεκριμένο φθόγγο. Αυτή είναι και η αιτία που από κάθε όργανο η ίδια νότα ακούγεται διαφορετικά. Έτσι:

Τώρα γιατί υπάρχει αυτή η διαφορά μεταξύ κλαρίνου – σαξοφώνου, ενώ έχουν τον ίδιο δακτυλισμό?

Απλά γιατί στο κλαρίνο οι άρτιες αρμονικές δεν υποστηρίζονται!

Γιατί;

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το κλαρίνο είναι κυλινδρικό όργανο όπου το επιστόμιο και το καλάμι κλείνουν το άνω άκρο του οργάνου.

Τέτοιος κύλινδρος μπορεί να υποστηρίζει μόνο κύματα του 1/4.

Το θεμελιώδες είναι κύμα ενός τετάρτου και το επόμενο είναι ένα κύμα τριών τετάρτων. Δηλαδή είναι τρεις φορές η θεμελιώδης συχνότητα (δηλαδή ή δωδεκάτη).

Το κύμα των δύο τετάρτων ή το μισό κύμα δεν μπορεί να υποστηριχθεί επειδή απαιτεί και τα δύο άκρα του σωλήνα του οργάνου να είναι ίδια (είτε ανοιχτά ή κλειστά).

Το σαξόφωνο, είναι ένα κωνικό όργανο και μπορεί να υποστηρίξει κύματα ημίσεων και έτσι έχει αρμονική οκτάβα (ογδόη).

Το φλάουτο (είναι ανοιχτό και στα δύο άκρα).

Clarinet Registers – Περιοχές Κλαρίνου

Είναι :

• Chalumeau Register = όπως περίπου οι νότες φλογέρας

Ξεκινά με τη νότα Ε3 (τη χαμηλότερη νότα του κλαρίνου) και εκτείνεται μέχρι το F4#. Περιοχή με πλούσιο ηχόχρωμα, αρκεί να υπάρχει η απαιτούμενη πίεση του αέρα. 

• Throat Register notes – Περιοχή λαιμού

Σημείωση: Τις νότες ‘’Open G4’’ – G#4 - A4 και Bb4 τις λένε και Throat Register notes διότι αυτές οι νότες συντονίζουν στο λαιμό του οργάνου, χρησιμοποιώντας δηλαδή μόλις λίγα εκατοστά του ολικού μήκους του κλαρίνου.

Οι νότες αυτές τείνουν να είναι οξείς αλλά και αέριες αν παιχτούν  με τους προτεινόμενους δακτυλισμούς. Αν όμως παιχθούν και με τα δάκτυλα του δεξιού χεριού να καλύπτουν τις 2 ή 3 οπές, τότε ο ήχος απαλύνεται και γίνεται σε ένταση όπως και οι άλλες νότες και το ηχόχρωμα τους πλουσιότερο. Πολλοί προτείνουν κι άλλους τέτοιους  δακτυλισμούς.

• Clarion Register = Περιοχή Κλαρίνου

Επιτυγχάνεται με το πάτημα του Register Key (κλειδί ψυχή) στο πίσω μέρος του κλαρίνου.

Εκτείνεται από το Β4 (Σι) μέχρι C6. Στην περιοχή αυτή ο ήχος παράγεται με σχετική ευκολία και το ηχόχρωμα της είναι το πιο γλυκό και ποιοτικό σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές του κλαρίνου.

• Altissimo register = Περιοχή Altissimo

Εκτείνεται από την νότα C#6 της τρίτης οκτάβας και ψηλότερα G6). Οι νότες εδώ είναι διαπεραστικές. Εδώ υπάρχουν μεν καθιερωμένοι δακτυλισμοί, αλλά υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις από τους διάφορους κατασκευαστές με χρήση άλλων δακτυλισμών και έτσι ο κάθε εκτελεστής πειραματίζεται μ’ αυτούς που του ακούγονται καλύτερα. Ο λόγος είναι πως κάποιες νότες έχουν πλούτο αρμονικών αλλά πολυπλοκότητα της θέσης των δακτύλων που δεν επιτρέπει την εκτέλεση με ευχέρεια και με ταχύτητα. Άλλοι δακτυλισμοί επιτρέπουν την εκτέλεση με ευχέρεια και ταχύτητα, αλλά με συμβιβασμό στην ποιότητα του ηχοχρώματος. Έτσι δεν θα ασχοληθώ μ’ αυτούς τώρα (κι εγώ μέχρι τώρα δεν κατάφερα να πάρω καθαρές νότες σ’ αυτή την περιοχή), ίσως σε μελλοντικό άρθρο.

Τους δακτυλισμούς των περιοχών από E3 – C5 τους είδαμε και αναλύσαμε στο άρθρο:

Μαθαίνω Κλαρίνο Μέρος Β’.  Χρωματική Κλίμακα: ΕΔΩ:

http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&id=4743 

Απλά αν ακολουθήσουμε τους ΊΔΙΟΥΣ ακριβώς δακτυλισμούς από το F3 – C4 του ανωτέρω άρθρου αλλά με πατημένη και την ‘’ψυχή’’ = RK θα πάρουμε νότες 12ης, πχ:

Ομοίως ανεβαίνοντας τη χρωματική και στις υπόλοιπες, όπως στις φωτογραφίες του ανωτέρω άρθρου, αλλά τώρα με πατημένη και την ‘’ψυχή’’ = RK, μέχρι και το C3 θα πάρουμε το της φωτογραφίας (δείχνω μόνο αυτή αφού το ίδιο ισχύει και για τις υπόλοιπες):

Σημείωση: Αν ήμουν καθηγητής κλαρίνου θα δίδασκα τα ανωτέρω ως εξής αφού τα βρίσκω να έχουν μεγαλύτερη ευκολία:

Με δυο λόγια θα ακολουθούσα την αντίστροφη σειρά της χρωματικής. Δηλαδή θα έλεγα στους μαθητές:

Να παίξουν καθαρά το C4 = middle C (της chalumeau register) και τότε να πατήσουν το κλειδί ‘’ψυχής = RK) ώστε να παράγουν καθαρή τη νότα G5 (της clarion register) να διατηρήσουν τη νότα G5 και να αρχίσουν να κατεβαίνουν μέχρι την Ε3 (της chalumeau register) και μετά να αρχίζουν να ανεβαίνουν μέχρι την G5 (της clarion register) και θα δουν ότι είναι ευκολότερο. 

Γιατί η πίσω οπή είναι με σιδερένιο στεφάνι που προεξέχει κάποια mm και όχι απλή οπή;

Στην αρχή, όταν μάθαινα την chalameau Register, μου φαινόταν παράξενο και πονούσε λίγο ο αντίχειρας, λόγω πίεσης. Ενώ αντίθετα απαιτεί ελαχίστη πίεση, όμως με διαγώνιο τον αντίχειρα για να είναι εύκολο το ταυτόχρονο πάτημα και του RK για τις άνω περιοχές.

Crossing the break

Είναι η μη ομαλή μετάβαση του ήχου (ή ένα μικρό κενό του ήχου) κατά τη μετάβαση από το Chalumeau Register και Throat Register στο Clarion Register και Altissimo register.

Αν λοιπόν τέτοια μετάβαση γίνεται σαν οι 2 νότες να ακούγονται καθαρότατες και σαν να ανήκουν μαζί τότε λέμε Crossing the break.

Αυτό επιτυγχάνεται:

• Με σταθερό αέρα
• Σταθερό embouchure
• Μη κίνηση του σαγονιού
• Όχι δυνατότερο δάγκωμα ή σφίξιμο του επιστομίου
• Αριστερό αντίχειρα έτοιμο για το RK 

Παρατηρήστε απ’ τις φωτογραφίες πως παίζοντας το C4 (middle C) με πατημένο το RK μεταπηδά στο G5 ενώ στο σαξόφωνο μεταπηδά στο C5. 

Να λοιπόν τι εννοώ ‘’παραξενιά’’ που περιγράφεται με λίγα λόγια στη φωτογραφία:

Ανοιχτός λαιμός

Όπως έχουμε πει στα προηγούμενα άρθρα, μια παράμετρος που παίζει σημαντικό ρόλο στην ποιότητα του ήχου είναι η έννοια της θέσης του λαιμού!

Ανοιχτός λαιμός επιτρέπει την ανεμπόδιστη μεταφορά του αέρα από τα πνευμόνια μας προς τη στοματική κοιλότητα, και ο ακριβής έλεγχος της θέσης του παίζει το ρόλο ρυθμιστή όσον αφορά την «επιλογή» της περιοχής (register) στην οποία θα παίξουμε. Να θυμόμαστε όμως πως αν ο λαιμός είναι «κλειστός», είναι αδύνατο να παραχθούν οι νότες στην υψηλή περιοχή (clarion + altissimo).

Αν όμως «ανοίξει» ο λαιμός μας γίνεται δυνατή τόσο η μετάβαση σε αυτή την περιοχή όσο και η διατήρηση των περασμάτων στην περιοχή αυτών.

Για να δούμε πρακτικά τη θέση του ανοιχτού λαιμού, μπορούμε να παρατηρήσουμε πως αυτή η κίνηση γίνεται αυτόματα στο λαιμό μας όταν κάποιος χασμουριέται. Αν προσπαθήσουμε να χασμουρηθούμε με κλειστά χείλη, ο λαιμός μας έρχεται στην ανοιχτή του θέση.

Είναι θεμελιώδες λοιπόν να εξοικειωθούμε μ’ αυτή τη λειτουργία του λαιμού και τις αλλαγές που επιφέρει στη θέση του αέρα.

Επίσης να θυμόμαστε πως αν το πίσω μέρος της γλώσσας χαμηλώσει για να μεταβούμε στη υψηλή περιοχή, πρέπει να παραμείνει χαμηλά για όλη τη διάρκεια του περάσματος σ’ αυτήν.

Δακτυλισμοί

Τώρα όσον αφορά τους δακτυλισμούς και την ποιότητα του παραγόμενου ηχοχρώματος και ειδικά αναφερόμενοι στην υψηλή περιοχή (clarion + altissimo), χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:

• Δακτυλισμοί ποιότητας με τους οποίους η νότα έχει τη μεγαλύτερη δυνατή ποιότητα (πλούτο αρμονικών) και το σωστό κούρδισμα, όμως η πολυπλοκότητα της θέσης των δακτύλων δεν επιτρέπει την εκτέλεση της μελωδίας με ευχέρεια και ταχύτητα.
• Δακτυλισμοί ταχύτητας όπου η θέση των δακτύλων επιτρέπει μέγιστη ταχύτητα στην εκτέλεση της μελωδίας αλλά συνεπάγεται συμβιβασμούς όσον αφορά την ποιότητα του ηχοχρώματος και/ή το κούρδισμα. Ουδέν καλόν αμιγές κακού!

Λεπτομερής ανάλυση της "παραξενιάς"

Μιλώντας με όρους της ακουστικής υπάρχουν δύο διαφορετικοί τύποι πνευστών οργάνων:

Ανοιχτά και κλειστά συστήματα σωλήνων οργάνου

Ανοιχτά συστήματα αντηχείων:

• περιέχουν το ½ του μήκους κύματος του τόνου στο αντηχείο τους.
• έχουν και στα δύο άκρα του αντηχείου είτε 2 κόμβους (σημεία μηδενικής δόνησης), είτε 2 βρόχους («αντι-κόμβους»: σημεία μέγιστης δόνησης).
• παράγουν όλες τις αρμονικές (άρτιες και περιττές) οποιουδήποτε τόνου που παίζεται. 

Κλειστά συστήματα σωλήνων:

• περιέχουν μόνο το 1/4 του μήκους κύματος του τόνου μέσα στον αντηχείο τους.
• πάντα έχουν κόμβο στο «κλειστό» άκρο του αντηχείου (στο επιστόμιο) και βρόχο στο ανοιχτό άκρο του αντηχείου (καμπάνα).
• παράγουν μόνο τις περιττές αρμονικές (1, 3, 5, 7, κ.λπ.) οποιασδήποτε νότας παίζεται.

 

Όργανα με κλειστά και ανοικτά συστήματα

• Τα σαξόφωνο, όμποε, φλάουτο, τρομπέτα και τρομπόνι έχουν αντηχεία ανοιχτού σωλήνα.
• Το κλαρίνο έχει αντηχείο κλειστού σωλήνα.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ένα κλαρίνο μπορεί να παράγει την ίδια νότα με ένα σαξόφωνο, αλλά με το μισό μόνο μήκος του αντηχείου του σαξόφωνου.

Με πιο απλά λόγια:

Αν το κλαρίνο είχε το ίδιο μήκος αντηχείου με το σαξόφωνο, θα παρήγαγε τις νότες κατά 1 οκτάβα χαμηλότερα απ’ ότι το σαξόφωνο.

Τώρα όσον αφορά τους ίδιους δακτυλισμούς κλαρίνου και σαξόφωνου, όπως είπαμε παραπάνω:

• το σαξόφωνο με το RK πατημένο παράγει ακριβώς μια οκτάβα (στην αρμονική No.2)
• το κλαρίνο με το RK πατημένο παράγει μια οκτάβα συν μια 5η (στην αρμονική No.3)