Οδοιπορικό στη Μ.Ασία

1. Eισαγωγή

Το Σύνολο Κέλσος είχε την ευκαιρία να εμφανιστεί το καλοκαίρι του 2006 στο Διεθνές Φεστιβάλ της Σμύρνης, στον αρχαιολογικό χώρο της Εφέσου, και να παρουσιάσει μια συναυλία Παλιάς Μουσικής στην ιστορική Βιβλιοθήκη του Κέλσου.
Από αυτή την μοναδική εμπειρία που είχαμε, τα μέλη του συνόλου και οι φίλοι που μας συνόδεψαν, γράφτηκε το παρακάτω χρονικό.


2. Το Σύνολο Κέλσος

Το Σύνολο Κέλσος είναι από τα γνωστώτερα σχήματα Παλιάς Μουσικής στην Eλλάδα.

Στην μουσική ορολογία ο όρος “Παλιά Μουσική” (“Early Music”, “Musique Ancienne”) αναφέρεται στην μουσική που αναπτύχθηκε στην Ευρώπη από τον 13ο μέχρι τον 18ο αιώνα. Είναι η περίοδος που ιστορικά περιλαμβάνει τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση και το Μπαρόκ. Αποδίδεται και από τον γενικώτερο, αν και όχι μονοσήμαντα αποσαφηνισμένο όρο, “Προκλασσική Μουσική”.

Ειδικώτερα, το ρεπερτόριο του Συνόλου εκτείνεται από την όψιμη Αναγέννηση στο Μπαρόκ, δηλαδή περιλαμβάνει έργα που γράφτηκαν από τον 16ο μέχρι την αρχή του 18ου αιώνα, περίοδο στην οποία τέθηκαν οι βάσεις του ευρωπαϊκού τονικού συστήματος, του πνευματικού αυτού δημιουργήματος που κληρονομήσαμε μέχρι σήμερα.

Τα μέλη του Συνόλου είναι μουσικοί με πλούσια θητεία και εξειδίκευση στην ερμηνεία του μουσικού αυτού είδους.

Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούμε, όλα πιστά αντίγραφα της εποχής, είναι
• τα φλάουτα με ράμφος (αγγλικά recorders, γαλλικά flûtes à bec, ιταλικά flauti dolci, γερμανικά blockflöten),
• η θεόρβη, ή λαούτο μπαρόκ (αγγλικά theorbo, γαλλικά και γερμανικά théorbe, ιταλικά luto teorbato) και
• η βιόλα ντα γκάμπα (αγγλικά viol, γαλλικά viole de gambe, ιταλικά και γερμανικά viola da gamba),
η δε μουσική που ερμηνεύουμε, προερχόμενη από ιστορικές εκδόσεις της περιόδου, περιλαμβάνει φωνητικές και οργανικές συνθέσεις δωματίου (σονάτες, καντσόνες, κοντσέρτα), μουσική θεάτρου, χορευτικές και εορταστικές σουϊτες, κα.

Το Σύνολο έχει πραγματοποιήσει στην πολυετή παρουσία του στον μουσικό αυτό είδος (από το 1992) πολυάριθμες εκδηλώσεις εντός και εκτός Ελλάδας (συναυλίες, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές παραγωγές, καθώς και ειδικές εκδηλώσεις σε ιστορικούς χώρους και Μουσεία, παρουσία ελληνικού και ξένου κοινού) όπως:
• Το Προεδρικό Μέγαρο
• Τα Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
• Η Εθνική Λυρική Σκηνή
• Το Ωδείο Ηρώδου Αττικού (Φεστιβάλ Αθηνών)
• Το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών
• Tο Μουσείο Μπενάκη
• Η Παλιά Πόλη της Ρόδου (Παναγία του Κάστρου και Αναγεννησιακός Ξενώνας της Α. Αικατερίνης)
• Το Μέγαρο της Δούκισας της Πλακεντίας (Φεστιβάλ Πεντέλης)
• Τα Αρχαιολογικά Μουσεία Βεργίνας και Βόλου (“Μουσική με την Πανσέληνο” του Υπ. Πολιτισμού)
• Το Μουσείο Teriade (τιμητική βραδιά του Υπ. Αιγαίου στον Teriade και τον καθηγητή μας στο ΕΜΠ και πρώην Υπουργό Πολιτισμού Δ.Νιάνια)
• Η Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών (τιμητική βραδιά στον Umberto Eco και σε άλλους ακαδημαϊκους δασκάλους)
• Το Φεστιβάλ Ναυπλίου, στην ιστορική αίθουσα του “Βουλευτικού” (πρώτη Βουλή των Ελλήνων)
• Ο Aρχαιολογικός χώρος του Μυστρά
• Τα Ενετικά Κάστρα της Φορτέτσας στο Ρέθυμνο και του Ηρακλείου της Κρήτης
• Το Ενετικό Φρούριο της Ναυπάκτου, κατά την επέτειο της ομώνυμης ιστορικής ναυμαχίας (εκδήλωση υπο την αιγίδα της UNESCO)
• Τα Μουσεία Υδρας και Σπετσών
• Το Αναγεννησιακό Μέγαρο Γκύζη στην Σαντορίνη
• Το παραδοσιακό χωριό Βωλάξ της Τήνου και η Καθολική Μητρόπολη της Σύρου
• Η ιστορική Βιβλιοθήκη του Κέλσου, στον αρχαιολογικό χώρο της Εφέσου (20στό Διεθνές Φεστιβάλ Σμύρνης)

Το Σύνολο αντλεί το υλικό του απο την Αναγέννηση και το Μπαρόκ όπως γεννήθηκε στις ιταλικές πόλεις και στη συνέχεια απλώθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Με επιλεγμένες μουσικές συνθέσεις και εικαστικές δημιουργίες επιδιώκουμε πάντα να αποδώσουμε την συνολική πολιτιστική εικόνα αυτής της περιόδου από την Αγγλία και την Γερμανία μέχρι την Ιταλία, και από την Ισπανία μέχρι την Κρήτη, πάντα με μια σύγχρονη ματιά, προσεγγίζοντας την κληρονομιά του παρελθόντος στο σήμερα. Ετσι δίνεται η ευκαιρία, τόσο στον ακροατή γνώστη της μουσικής αυτής, όσο και στο ευρύτερο κοινό να αισθανθεί την ατμόσφαιρα της εποχής του Καρτέσιου του Νεύτωνα και του Λάϊμπνιτς, του Σαίξπηρ του Θερβάντες και του Μολιέρου, του Θεοτοκόπουλου του Ρέμπραντ και του Βελάσκεθ.

Οι εκδηλώσεις που παρουσιάζουμε συνίστανται σε ένα οδοιπορικό στην Ευρώπη της Αναγέννησης και του Μπαρόκ, με μουσική του 16ου και 17ου αιώνα.
Tαυτόχρονα με την μουσική προβάλλονται διαφάνειες με τα σημαντικώτερα εικαστικά δημιουργήματα της περιόδου στη ζωγραφική, γλυπτική και αρχιτεκτονική, ενώ πριν από κάθε μουσική ενότητα γίνεται μια μικρή εισαγωγή για τον συνθέτη, τη χώρα καθώς και για τα σημαντικώτερα πνευματικά και καλλιτεχνικά γεγονότα της συγκεκριμένης περιόδου, παράλληλα με την ιστορία του Ελληνισμού, μέσα από χαρακτικά και πίνακες.
Η επιλογή των εικαστικών θεμάτων, επιμέλεια των κειμένων και παρουσίαση γίνεται από την γλύπτρια Ιωάννα Ομορφοπούλου.

Εκτός από την Παλιά Μουσική, στο ρεπερτόριο του Συνόλου περιλαμβάνεται σύγχρονη ελληνική και ξένη μουσική, με μερικά απο τα ωραιώτερα τραγούδια του Μ. Χατζιδάκι, διασκευασμένα από το Σύνολο, καθώς και επιλεγμένες ξένες συνθέσεις των J.Lennon, P.McCartney, G.Harrison, J.Brel, P.Sieger (The Byrds) κ.α., σε πρωτότυπες διασκευές στο Αναγεννησιακό ύφος και για τα όργανα εποχής που χρησιμοποιούμε. Ο κύκλος αυτός, με τίτλο “Σαν Παλιά Μουσική”, έχει επανειλημμένα μεταδοθεί από το Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και την Ελληνική Τηλεόραση (ΕΤ1, ΝΕΤ).

Ο λόγος που το Σύνολο αυτό εξακολουθεί να υπάρχει μετά από 14 χρόνια και να δημιουργεί, σε ένα μουσικό κλάδο εξειδικευμένο όπως η Παλιά Ευρωπαϊκή Μουσική, είναι η αγάπη που έχουν τα μέλη μεταξύ τους και σ’αυτό που κάνουν.
Την άρρηκτη αυτή σχέση συμβολίζει το σήμα του Συνόλου που διαλέξαμε (η κάτοψη φλάουτου του 17ου αιώνα, από τον διάσημο Γάλλο κατασκευαστή της εποχής Ε.Τerton, και που σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο Μουσικών Οργάνων της Κοπεγχάγης).


Τα μέλη του Συνόλου Κέλσος είναι:

Φαίνη Νούσια: Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε κλασσικό τραγούδι με τους Γ.Γεωργιλοπούλου, Σ.Σακκά, Φ.Βουτσίνο. Μελέτησε Παλιά Μουσική στην Musikhochschule της Κολωνίας, και στην Αγγλία με την Ε.Kirkby και τον A.Parrot. Σπούδασε επίσης Αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Εργάστηκε στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ ως παραγωγός μουσικών εκπομπών και είναι μέλος της χορωδίας της ΕΡΑ. Ελαβε μέρος ως σολίστ σε συναυλίες και ηχογραφήσεις της χορωδίας της ΕΡΑ για το Ραδιόφωνο και την Τηλεόραση. Είναι ιδρυτικό μέλος του σολιστικού συνόλου “Εργαστήρι Παλιάς Μουσικής”, με το οποίο έχει πραγματοποιήσει πάνω από 100 συναυλίες στην Αθήνα και σε όλη την Ελλάδα.
Νϊκος Μ. Νικολαίδης: Κατάγεται από την Κάρπαθο της Δωδεκανήσου, σπούδασε στο Μετσόβειο Πολυτεχνείο Μηχανολόγος Μηχανικός, και εργάζεται σαν στέλεχος μεγάλης Αεροπορικής Βιομηχανίας. Μελέτησε ερμηνεία της Παλιάς Μουσικής και φλάουτο με ράμφος με τον Mannfred Stilz στην Ecole Normale de Musique στο Παρίσι. Ιδρυτικό μέλος του Συνόλου Κέλσος, έχει συμμετάσχει σε συναυλίες, ηχογραφήσεις και τηλεοπτικές παραγωγές με το Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και την Ελληνική Τηλεόραση (ΕΤ1, ΝΕΤ).

Mechthild Stark: Γεννήθηκε στην Καρλσρούη της Γερμανίας. Σπούδασε φλάουτο με ράμφος στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης απ΄όπου πήρε το Δίπλωμα της με Αριστα Παμψηφεί. Συνέχισε τις σπουδές της με Σεμινάρια στην Ελβετία και Ολλανδία. Εχει εμφανισθεί σε συναυλίες σε διάφορες πόλεις της Γερμανίας. Από το 1990 εργάζεται στην Ελλάδα διδάσκοντας φλάουτο με ράμφος και δίνοντας συναυλίες.

Σταύρος Κατηρτζόγλου: Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε κιθάρα στο Εθνικό Ωδείο, απ’ όπου πήρε το δίπλωμα του με Αριστα Παμψηφεί το 1985. Παρακολούθησε σεμινάρια κιθάρας και συνέχισε τις σπουδές του στα ανώτερα θεωρητικά και στην σύνθεση με τον Περικλή Κούκο στο ίδιο Ωδείο, όπου πήρε το δίπλωμα του με Αριστα και Α΄ Βραβείο. Εχει εκδόσει διδακτικά βιβλία. Από το 1989 ασχολείται ιδιαίτερα με την Παλιά Μουσική και την μελέτη της θεόρβης και του λαούτου. Σήμερα είναι καθηγητής στο Μουσικό Γυμνάσιο Παλλήνης και διδάσκει θεωρητικά στο Εθνικό Ωδείο.

Helga Hohnberg Γιαννούλα: Γεννήθηκε στο Μαγδεβούργο της Γερμανίας. Σπούδασε Εκκλησιαστική Μουσική (Εκκλησιαστικό Οργανο, Πιάνο και Διεύθυνση Χορωδίας), καθώς και βιόλα ντα γκάμπα στην Ανωτάτη Μουσική Σχολή του Lübeck απ΄όπου πήρε το Δίπλωμα της. Είναι επι σειρά ετών Οργανίστα και Διευθύντρια της Χορωδίας της Γερμανικής Εκκλησίας Αθηνών. Εχει δώσει συναυλίες σ΄όλη την Ελλάδα και στη Γερμανία και έχει κάνει πολυάριθμες ηχογραφήσεις στο Ραδιόφωνο και εμφανίσεις στην Τηλεόραση.

Mε το Σύνολο Κέλσος συνεργάζεται η γλύπτρια Ιωάννα Ομορφοπούλου: Γεννήθηκε στον Πειραιά. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με καθηγητή τον Δ. Καλαμάρα, καθώς και γλυπτική και ζωγραφική στην Ecole des Arts Decoratifs στο Παρίσι. Ζεί και εργάζεται στην Αθήνα. Δίδαξε Σχέδιο και Ζωγραφική στα Εργαστήρια (για παιδιά και ενήλικες) του Πολιτιστικού Κέντρου Εργαζομένων του ΟΤΕ. Εχει μεταφράσει τα βιβλία: “Περι Τέχνης” του Henri Matisse και “Η Τέχνη του Χρώματος” του Johannes Itten. Συνεργάζεται με το Σύνολο Κέλσος στην επιλογή των εικαστικών θεμάτων, την επιμέλεια των κειμένων και την παρουσίαση της εκδήλωσης “Μουσικό Ταξίδι στην Ευρώπη της Αναγέννησης και του Μπαρόκ”.

3. Πώς ήλθε η ιδέα
Εδώ και δύο χρόνια, η Ιωάννα μου λέει μια μέρα: "ξέρεις, το όνομα Κέλσος υπάρχει στην Εφεσο. Πρόκειται για την περίφημη ιστορική Βιβλιοθήκη στον αρχαιολογικό χώρο. Θα ήταν μια ενδιαφέρουσα ιδέα, το Σύνολο Κέλσος να μπορούσε να εμφανιστεί εκεί !". Με αφορμή αυτό το λογοπαίγνιο, αρχίσαμε να αναζητούμε ιστορικά στοιχεία και πληροφορίες γι’αυτή την Βιβλιοθήκη.
Με λίγα λόγια, η Βιβλιοθήκη ανεγέρθηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ από τον Ρωμαίο Επαρχο της Ασίας Ακουϊλα στην μνήμη του πατέρα του Κέλσου (Celsus). Θα ήταν λοιπόν ενδιαφέρον και συνάμα πρωτότυπο, το Σύνολο Κέλσος να εμφανιστεί στην Βιβλιοθήκη του Κέλσου !
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το όνομα του Συνόλου μας προέρχεται από την οδό Κέλσου, στην Αθήνα, όπου όλοι μας συναντηθήκαμε για πρώτη φορά πριν 14 χρόνια και ιδρύσαμε το μουσικό αυτό σχήμα. Πρόκειται για μια συνωνυμία, αφού ο δρόμος αυτός στην συνοικία του Μέτς ονομάστηκε έτσι από τον Ελληνα Επικούρειο φιλόσοφο Κέλσο, που έζησε και αυτός τον 2ο μ.Χ. αιώνα.

4. Οι επαφές
Η ιδέα αυτή μας ενθουσίασε μεν ως προς το θεωρητικό της μέρος, έπρεπε οστόσο να σκεφθούμε με ποιό τρόπο θα μπορούσαμε να την κάνουμε πράξη. Αφού λοιπόν συνήλθαμε από τον ενθουσιασμό για την πρωτοτυπία αυτή, αρχίσαμε να σταθμίζουμε τα υπέρ και τα κατά ενός τέτοιου εγχειρήματος, όπως:
• Σε τι κατάσταση είναι ο αρχαιολογικός αυτός χώρος, ώστε να φιλοξενεί συναυλίες?
• Ποιός θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει την πραγματοποίηση μιας τέτοιας ιδέας?
• Ποια απήχηση θα έχει μια συναυλία με μουσική από την Ευρώπη της Αναγέννησης, παιγμένη με τα όργανα της εποχής και πλαισιωμένη με τα πιο σημαντικά στοιχεία της ευρωπαϊκής ιστορίας σε μια περίοδο όπου η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρίσκεται συνεχώς αντιμέτωπη με τον Ευρωπαϊκό Χριστιανικό κόσμο?
Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία δηλώνει ότι επιθυμεί να γίνει μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας, άρα είναι μια ευκαιρία να φιλοξενήσει μια εκδήλωση που εκφράζει την πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης, από το Ελληνικό Κλασσικό Πνεύμα στην Αναγέννηση και τον Ανθρωπισμό.
Εξ’ άλλου, σκεφτόμαστε από εμπορικής πλευράς, θα είναι πολύ ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη μια τέτοια εκδήλωση με τον τίτλο: “Το Σύνολο Κέλσος στην Βιβλιοθήκη του Κέλσου” (“The Kelsos Ensemble in the Celsus Library”), ιδιαίτερα για τους πολυάριθμους ξένους (ευρωπαίους και αμερικανούς κυρίως) επισκέπτες που το καλοκαίρι βρίσκονται στην τουριστικά ανεπτυγμένη περιοχή αυτή της Ιωνίας (Εφεσος, Σμύρνη, Μίλητος, Πριήνη, Μαγνησία, Μαρμαρίδα, Πέργαμος κλπ).
Σταθμίζοντας τα δεδομένα όπως τα γνωρίζαμε τότε, ξεκινήσαμε η Ιωάννα και εγώ τις επαφές (Mάρτιος 2005):
• Μετά από άκαρπες προσπάθειες που κάναμε επικοινωνόντας αρχικά με το Τουρκικό Προξενείο της Αθήνας, σκεφθήκαμε να απευθυνθούμε στο Ελληνικό Προξενείο της Σμύρνης. Πολύ καλή ιδέα, αφού ο τότε Πρόξενος Ε.Σέκερης τύχαινε να εκτιμά την δουλειά μας! Επι του προκειμένου, ο κ. Σέκερης ενθουσιάστηκε με την πρόταση αυτή, αλλά από πλευράς οργάνωσης πρότεινε να μιλήσουμε με το Υπουργείο Πολιτισμού (Ιούνιος 2005).
• Η κα Αλκηστις Σουλογιάννη, Διευθύντρια Διεθνών Σχέσεων του Υπουργείου Πολιτισμού, με την οποία στην συνέχεια ήλθαμε σε επαφή (και η οποία γνωρίζει επίσης το Σύνολο μας από προηγούμενες συνεργασίες) έδειξε να ενδιαφέρεται πολύ για αυτή την πρόταση, “για πολλούς λόγους”, όπως μας είπε, και υποσχέθηκε να ξεκινήσει τις διαδικασίες εγκρίσεων, με σκοπό η εκδήλωση να γίνει τον επόμενο χρόνο. Αυτά έγιναν τον Ιούλιο 2005.
• Και ενώ όλα πήγαιναν καλά, ο Πρόξενος κ. Σέκερης μετακινήθηκε στην Αθήνα, και οι προσπάθειες ξεκινούν από την αρχή! Ευτυχώς ο νέος Πρόξενος κ.Γ.Καταπόδης τυχαίνει, αφ’ενός λάτρης της παλιάς μουσικής και, το σημαντικώτερο, γνώστης του Συνόλου μας, το οποίο είχε ακούσει στο Μέγαρο Μουσικής της Αθήνας πριν τέσσερα χρόνια! Ετσι τα πράγματα μπήκαν σε ένα δρόμο (Νοέμβριος 2005).
• Στην πρώτη μου συνεργασία με τον κ. Καταπόδη στην Αθήνα (Ιανουάριος 2006) πληροφορήθηκα λεπτομερώς για την πολιτιστική κίνηση στον αρχαιολογικό χώρο της Εφέσου, καθώς και τις διαθέσεις των διοργανωτών για την πρόταση μας:
o Kάθε χρόνο πραγματοποιείται το Διεθνές Φεστιβάλ της Σμύρνης με μουσικές και θεατρικές εκδηλώσεις από όλο τον κόσμο. Οι εκδηλώσεις γίνονται στο Μεγάλο Θέατρο της Εφέσου, στην Βιβλιοθήκη του Κέλσου, στο αρχαίο θέατρο της Περγάμου, στο φρούριο του Τσεσμέ και σε άλλους αρχαιολογικούς τόπους της περιοχής. Ειδικώτερα για κλασσική μουσική μικρών σχημάτων (δωματίου) οι συναυλίες γίνονται στην Βιβλιοθήκη του Κέλσου.
o Μετά από επικοινωνία που ο Πρόξενος είχε με την Πρόεδρο του Φεστιβάλ Σμύρνης και ενθουσιώδη φίλη της Ελλάδας κα Filiz Sarper, με ενημέρωσε ότι με χαρά θα φιλοξενούσαν μια τέτοια πρωτότυπη και ποιοτική εκδήλωση στην ιστορική Βιβλιοθήκη, θα καταβάλουν δε κάθε προσπάθεια για την επιτυχία της.

5. Το πρόγραμμα της εκδήλωσης
Ηδη το πράσινο φώς είχε ανάψει τόσο από ελληνικής όσο και από τουρκικής πλευράς, και έμενε σε εμάς πλέον να καταρτίσουμε ένα μουσικό πρόγραμμα που να συνδυάζει την ποιότητα με την πρωτοτυπία. Μέσω του Προξένου καθιερώσαμε άμεση γραμμή επικοινωνίας με τους τούρκους διοργανωτές και ιδιαίτερα με την Πρόεδρο κα F.Sarper και τη Διευθύντρια Προγράμματος του Φεστιβάλ κα Ceyda Berk, ώστε να έχουμε γρήγορη και αποτελεσματική συνεργασία για όλα τα θέματα οργάνωσης και συντονισμού.
Η όλη εκδήλωση που τιτλοφορήσαμε “Ένα Μουσικό και Εικαστικό Ταξίδι στην Ευρώπη της Αναγέννησης και του Μπαρόκ”, θα περιλαμβάνει μουσικά έργα του 16ου και 17ου αιώνα από σπάνιες ιστορικές εκδόσεις της εποχής από όλη την Ευρώπη. Παράλληλα με την μουσική, θα προβάλλονται διαφάνειες με αριστουργήματα μεγάλων δασκάλων της περιόδου στην ζωγραφική και γλυπτική, ενώ το ταξίδι θα πλαισιώνεται από μια σύντομη ιστορική αφήγηση, πριν από κάθε μουσική ενότητα.
Αυτή η μορφή εκδήλωσης, χαρακτηριστική του Συνόλου μας, είναι πολύ διαδεδομένη και δημοφιλής στην Ελλάδα, από τις πολυάριθμες φορές που την έχουμε παρουσιάσει στην Αθήνα και άλλες πόλεις, όμως στην Τουρκία τα πράγματα θα είναι διαφορετικά, αφού:
• Πρέπει να δοθεί προσοχή στην επιλογή των εικαστικών και ιστορικών θεμάτων, καθώς και την σύνταξη των κειμένων, ώστε να μην θιγούν λεπτές πολιτιστικές και θρησκευτικές χορδές, με αναφορά ιστορικών γεγονότων της συγκεκριμένης περιόδου όπως η πολιορκία και κατάληψη της Ρόδου (1522), οι ενετο-τουρκικοί πόλεμοι (16ος και 17ος αι.), η αιματηρή κατάληψη της Κύπρου (1570), η ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), η μακρόχρονη πολιορκία και κατάληψη της Κρήτης (1640-1669), η πολιορκία της Βιέννης (17ος αι.) κλπ.
• Η αφήγηση θα πρέπει να είναι κατανοητή από το κοινό που στην μεγάλη του πλειοψηφία θα είναι τούρκοι, άρα θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε το ενδεχόμενο αφήγησης και στην τουρκική γλώσσα.
Τελικά το όλο πλαίσιο διαμορφώθηκε με την κατάλληλη προσαρμογή των κειμένων και την επιλογή των εικαστικών θεμάτων από την Ιωάννα, τα δε κείμενα συμφωνήθηκε να αποδοθούν στην τουρκική, μετά από μια εισαγωγή που θα κάνει η Ιωάννα στην ελληνική. Για την αφήγηση στην τουρκική, επελέγη από την διεύθυνση του Φεστιβάλ να συνεργαστεί μαζί μας ο ηθοποιός Gürol Tonbul, πρωταγωνιστής του Κρατικού Θεάτρου της Σμύρνης. Αυτά για το πρόγραμμα της εκδήλωσης.
Επιπλέον προτείναμε να κλείσουμε το πρόγραμμα με σύγχρονη ελληνική μουσική, πράγμα με το οποίο συμφώνησαν το Υπουργείο και ο Πρόξενος. Ετσι επιλέξαμε, μετά το κλασσικό ρεπερτόριο, να ερμηνεύσουμε τρία τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, με τις γνωστές και δημοφιλείς διασκευές που έχουμε παρουσιάσει στην Ελληνική Τηλεόραση και Ραδιοφωνία. Εδώ μας ήρθε και άλλη, τολμηρή ίσως, ιδέα! Πώς θα φαινόταν αν το Σύνολο έκλεινε την βραδιά με δύο παραδοσιακά τραγούδια της Σμύρνης? Προτείναμε δύο πολύ γνωστούς σκοπούς: το “Limon Ektim” (“Φύτεψα μια λεμονιά”) και το “Από ξένο τόπο”. Θα είναι μια ευκαιρία να φανεί πόσο ενωμένοι μπορούν να είναι δύο λαοί μέσα από την μουσική, παρ’ όλα όσα τους χωρίζουν.
Η πρόταση μας έγινε δεκτή από όλους τους φορείς, και αρχίσαμε την προετοιμασία. Όμως ένας από μας πρέπει να τραγουδήσει και στα τουρκικά, με αποτέλεσμα να αρχίσω να ασχολούμαι με την τουρκική γλώσσα και την προφορά της! (Μάρτης 2006).
Μετά από συνεργασία με το Φεστιβάλ, το Προξενείο μας στην Σμύρνη και το Υπουργείο Πολιτισμού προσδιορίστηκε (Μάϊος 2006) η αναμενόμενη ημερομηνία της εκδήλωσης: θα παίξουμε στην Βιβλιοθήκη του Κέλσου, στον αρχαιολογικό χώρο της Εφέσου την Τρίτη 18 Ιουλίου 2006!
6. Η εκδρομική μας ομάδα
Όπως είναι φυσικό, όλοι μας πλέον με ενθουσιασμό, όρεξη και πολλή δουλειά ξεκινάμε την προετοιμασία με έρευνα, μελέτη και πολλές συζητήσεις και πρόβες για αυτή την μεγάλη πρόκληση. Παράλληλα εστάλησαν Δελτία Τύπου στις εφημερίδες, τα περιοδικά, το Ραδιόφωνο και την Τηλεόραση.
Οστόσο κάτι με απασχολούσε, αδιόρατο και ενδόμυχο. Εκανα στον εαυτό μου πολλές φορές την ίδια ερώτηση, και απάντηση δεν εύρισκα: “πώς αισθάνεσαι που θα βρεθείς εκεί?” Συνήθως αυτό που μας συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις είναι μια γλυκειά και ευχάριστη αναμονή πριν το προσδοκώμενο ευχάριστο γεγονός, όπως λίγη ώρα πριν την παράσταση ενός έργου, ή μιάς συναυλίας, ή ακόμη και πριν τις διακοπές ή ένα ευχάριστο ταξίδι που σχεδιάζουμε. Επιστρατεύουμε έτσι την φαντασία μας να προηγείται τόσο όμορφα του γεγονότος, ώστε καμμιά φορά απογοητευόμαστε από το ίδιο το γεγονός που βιώσαμε!
Και όμως, αντιφατικές ήσαν οι απαντήσεις που μου έρχονταν στο νού: “πηγαίνω με ένα από τα καλύτερα προκλασσικά σύνολα της Ελλάδας και στο πλάϊ καταξιωμένων μουσικών να παίξω σε ένα διεθνές Φεστιβάλ παγκοσμίου φήμης, με τις καλύτερες προϋποθέσεις οργάνωσης, φιλοξενίας και υποστήριξης, και σε έναν ιστορικό χώρο που πολλοί μουσικοί θα ήθελαν να βρίσκονται”. Όμως, “πηγαίνω στα παράλια της Μικράς Ασίας, στην περιοχή της Σμύρνης, που τόσα έχω ακούσει από την οικογένεια μου, εκεί που έζησαν την καταστροφή και τον ξερριζωμό δικοί μου άνθρωποι” .
Eτσι, οι σκέψεις μου ήσαν τόσο ανάμικτες, που αισθάνθηκα την ανάγκη να μοιραστώ με τους αγαπημένους μου συγγενείς την ευχάριστη όσο και συναισθηματικά φορτισμένη προοπτική της επίσκεψης σ’αυτά τα μέρη.
Στην προδιάθεση μου αυτή συνετέλεσε πολύ το βιβλίο του αγαπητού μου Νικόλα Φιλιππίδη “Δρόμος Zωής”, από το οποίο είχα ζωντανές μπροστά μου τις μνήμες από όσα έχω διαβάσει και ακούσει από τον πατέρα μου, την θεία μου Καλλιόπη, την θεία μου Σοφία, την Ρηγώ, την Μαρία και άλλους. Ετσι, με τον προγραμματισμό της συναυλίας, αναπόσπαστα ερχόταν στο μυαλό μου η ανάγκη να συναντήσουμε τις μνήμες αυτές στην Σμύρνη.
Αρχισα να επικοινωνώ με τα εξαδέλφια μου για να τους ενημερώσω γι’αυτή την προοπτική το καλοκαίρι.
Ο Νικόλας και η Μεταξία ενθουσιάστηκαν με αυτή την πρόταση. Το ίδιο και η Φανή με τον Νίκο Παπασταύρου, όπως η Μαρία με τον Τάσσο Συμεών, και η Λίλα με τον Πέτρο Κουντούρη.
Βέβαια, όσο ρομαντική ακούγεται μια τέτοια ιδέα, τόσο δύσκολη είναι στην πραγματοποίηση της, ιδιαίτερα όταν ανακοινώνεται την τελευταία στιγμή!
Ετσι, ο Τάσσος και η Μαρία, όπως και Λίλα με τον Πέτρο, λόγω ανειλημένων υποχρεώσεων δεν θα μπορούσαν να συμμετάσχουν την συγκεκριμένη περίοδο. Ο Νικόλας Φιλιππίδης και η Μεταξία σκέφθηκαν ότι η μετακίνηση (Κάρπαθος-Αεροδρόμιο Ε.Βενιζέλος-Πειραιάς-Σάμος-Κuşadasi-Εφεσος–Σμύρνη και επιστροφή) θα ήταν περισσότερο κουραστική απ’ όσο αρχικά φάνηκε, με αποτέλεσμα να μην το αποφασίσουν, παρά την αρχικά ζωηρή τους επιθυμία.
Οσο για την Φανή και τον Νίκο, αποφάσισαν να έλθουν με σύμπασα την οικογένεια: Σταύρος, Νικόλας-Αγγελος (γιός του Σταύρου και εγγονός της Φανής και του Νίκου), Σοφία της Νικολέττας με τον γιό της Χρήστο και Ιωάννα της Νικολέττας !
Ετσι δημιουργήθηκε ο οικογενειακός πυρήνας της ομάδας μας. Το νέο για αυτή την εκδήλωση μαθεύτηκε βέβαια πολύ γρήγορα, τόσο μέσω των Μ.Μ.Ε όσο και από εμάς προς τους φίλους και γνωστούς μας.
Χωρίς καλά καλά να το καταλάβουμε, είμαστε μια δυναμική και ενθουσιώδης ομάδα 25 ατόμων κάθε ηλικίας!
Οι τεχνικές και άχαρες λεπτομέρειες συντονισμού, οργάνωσης και προγραμματισμού μετακίνησης και διαμονής παραλείπονται, αφού τελικά όλα πήγαν καλά χάρη στην βοήθεια του φίλου μας Βασίλη Ισακίδη.



7. Λίγο πρίν την αναχώρηση μας (Ιούλιος 2006)
Η προοπτική της διεθνούς προβολής του Συνόλου μας, που ήδη ξεκίνησε μέσω του διαδικτύου, του τύπου και της τηλεόρασης, αλλά και η εμπιστοσύνη που μας περιέβαλε η χώρα μας με το να την εκπροσωπήσουμε σε μια διοργάνωση όπως το Διεθνές Φεστιβάλ της Σμύρνης, προσδιόρισαν τον στόχο μας που ήταν η άψογη εμφάνιση σε κάθε λεπτομέρεια.
Η προετοιμασία του Συνόλου όλο αυτό το διάστημα έγινε όπως πάντα με μεθοδικότητα και πειθαρχία, τόσο στο μουσικό κλασσικό μέρος όσο και στα σύγχρονα κομμάτια, με τις πρωτότυπες διασκευές για τα ιστορικά όργανα εποχής που χρησιμοποιούμε. Το ίδιο έγινε και με την ιδέα να παρουσιάσουμε στο τέλος και τα δύο παραδοσιακά τραγούδια της Σμύρνης που προαναφέρθηκαν, το δεύτερο μάλιστα στα ελληνικά απο την Φαίνη και στα τουρκικά από εμένα!
Όμως είχαμε μια εκκρεμότητα: δεν είμαστε εξοικειωμένοι με αφήγηση στην τουρκική, ειδικώτερα σε όρους μουσικούς και εικαστικούς μιάς εξειδικευμένης περιόδου όπως η Αναγέννηση και το Μπαρόκ! Ηταν ένα θέμα που όλοι συζητήσαμε, και αποφασίσαμε ότι δεν έπρεπε να αφήσουμε να μας αιφνιδιάσει επι σκηνής!
Την λύση έδωσε η Αλκηστις Σουλογιάννη, που μας έστειλε τον Γιάννη Τοπτσόγλου από το Υπουργείο, και άριστο γνώστη της τουρκικής. Ο Γιάννης μετέφρασε τα κείμενα της ιστορικής αφήγησης που είχε συντάξει η Ιωάννα και μας καθοδήγησε στην σωστή ακρόαση της γλώσσας αυτής, καθώς και για το τραγούδι “Üsküdar” που θα αποδώσω (εκφορά, ρυθμός).
Η γενική πρόβα (τελευταία στην Ελλάδα) έγινε με επιτυχία την Τετάρτη 13/7/2006, δύο ημέρες πριν την αναχώρηση μας.
Ολοι από την ομάδα είναι έτοιμοι και με χαρά περιμένουν να συναντηθούμε!
Από την άλλη πλευρά όλα είναι έτοιμα για την υποδοχή, φιλοξενία και υποστήριξη του Συνόλου και των φίλων του, όπως μας διαβεβαίωσαν η κα Sarper και η κα Berk, με τις οποίες είχαμε όλη αυτή την περίοδο της προετοιμασίας μας συνεχή επαφή.
Με ενέργειες εξ’ άλλου του Προξένου εξασφαλίστηκε η δωρεάν μεταφορά όλης της ομάδας μας από το Kuşadasi προς την Σμύρνη και από την Σμύρνη προς τον Τσεσμέ. Και όχι μόνο! Ο κ.Καταπόδης, σε συνεννόηση με τον φίλο του Η.Çakmakoglu, ιδιοκτήτη του πολυτελούς Korumar Hotel στο οποίο το Σύνολο θα καταλύσει, εξασφάλισε σημαντική έκπτωση για την διαμονή των φίλων μας.
Εφαρμόζοντας την συνταγή “το τερπνόν μετά του ωφελήμου”, καταστρώσαμε τέλος ένα πρόγραμμα που να συνδυάζει την ευχαρίστηση με την γνώση, με επισκέψεις σε ιστορικούς και αρχαιολογικούς χώρους, που τόσο γενναιόδωρα προσφέρονται σ’αυτή την περιοχή.

8. Η αναχώρηση από τον Πειραιά και η άφιξη στην Σάμο
Το Σάββατο 15/7/2006 το βράδυ επιβιβαστήκαμε στο πλοίο για το Βαθύ της Σάμου. Το ταξίδι ήταν θαυμάσιο με μια θάλασσα ήρεμη με ασημένιες ανταύγειες από την Πανσέληνο των προηγουμένων ημερών. Εκεί γνωριστήκαμε όλοι, μιάς και μερικοί δεν εγνωρίζοντο μεταξύ τους.
Ηταν :
Οι εξαδέλφες μου Σοφία και Ιωάννα, κόρες της πρόωρα χαμένης πρώτης μου εξαδέλφης Νικολέττας, με την ομορφιά και χάρη της μάνας τους. Μαζί τους και ο γιός της Σοφίας, ο νεαρός Χρήστος. H Σοφία ανέλαβε, με πολλή επιτυχία όπως αργότερα αποδείχθηκε, να καλύψει φωτογραφικά και τηλεοπτικά (Video) το Σύνολο, με μοναδική δεξιοτεχνία!
Ο Μιχάλης Κατηρτζόγλου, πατέρας του Σταύρου, κοντά στα ογδόντα, με μια διάθεση πενηντάρη και ένα χιούμορ μερικές φορές πιπεράτο. Πάντα ήθελε να ξαναπάει στην Μ.Ασία, και νά η ευκαιρία που ο γιός του θα παίξει εκεί!
Η Αναστασία Χατζάκη, θεία του Σταύρου (αδελφή του πατέρα του) με μια λεβεντιά και απλότητα, έτοιμη να συμμετάσχει σε οποιαδήποτε εκδρομή αποφασίσει η παρέα, από την Τροία μέχρι την Αλικαρνασό!
Ο Γιώργος Σεχιώτης, Χειρούργος Οφθαλμίατρος, εξέχον μέλος της αθηναϊκής κοινωνίας, με ανεξάντλητες γνώσεις της ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας και αναρίθμητες περιηγήσεις ανα την υφήλιο, εξαίρετος δε συνομιλητής.
Ο Τάσσος Περδικούρης, Μηχανολόγος Μηχανικός, από τους φίλους στο Αγκίστρι, πάντα με τις καλύτερες ιδέες για την παρέα!
Ο John Davis, ο Αγγλος αυτός φίλος μας από το Αγκίστρι, με την γνώση της ελληνικής γλώσσας και ιστορίας, η σύζυγος του Αθηνά και η κόρη τους Δανάη. Εχουν κάνει ένα λεπτομερές, κατά τα αγγλικά πρότυπα, πλάνο για τα μέρη που θα επισκεφθούν τις μέρες αυτές, πότε θα ξεκουράζονται και πότε θα γευματίζουν!. Ο John μάς βοήθησε πολύ στην αγγλική απόδοση της αφήγησης, που επίσης στείλαμε στους Τούρκους διοργανωτές, σαν σημείο αναφοράς μεταξύ του ελληνικού (πρωτότυπου) και του τουρκικού (μεταφρασμένου) κειμένου.

Η Ερση Δάνου, σκηνοθέτις και δεινή φωτογράφος, η μητέρα της Inge, αρχιτέκτων, και ο γιός της Ανδρέας, που προγραμμάτισαν να έλθουν από την Βοστώνη μέσω Αγκιστρίου!
Με αυτή την παρέα περάσαμε ευχάριστα το βράδυ στο πλοίο.
Θα πρέπει να αναφερθούν και οι καλοί μας φίλοι που, παρά την επιθυμία τους, δεν μπόρεσαν τελικά να συμμετάσχουν σ’αυτή την εκδρομή.
Ο παλιός και αγαπημένος μου φίλος Μανώλης Φύσσας από την Χίο, Α’ Μηχανικός του Εμπορικού Ναυτικού, και εξαίρετος μουσικός (κιθάρα, ούτι). Το πλοίο του αναμενόταν να φτάσει από την Βραζιλία στην Σμύρνη κατά τα μέσα Ιουλίου! Τελικά ο ναύλος άλλαξε και ο Μανώλης θα περάσει εν πλώ από την Σμύρνη για τον Εύξεινο!
Ο π. Λευτέρης Κουμασίδης, ο ιερέας μας στο Αγκίστρι, σπάνιος άνθρωπος και μουσικός με ιδιαίτερη ευαισθησία (πιάνο), και ο φίλος μας Ηλίας Λίναρης, Μηχανικός, λάτρης της μουσικής και άριστος γνώστης των μυστικών του Ηχου. Και ο μεν παππα Λευτέρης δεν θα μπορούσε να φύγει από το Αγκίστρι την περίοδο αυτή λόγω της εορτής του Προφήτη Ηλία (19/7), ο δε Ηλίας, που θα επιθυμούσε να γιορτάσει μαζί μας την ονομαστική του εορτή, είχε επαγγελματικό κώλυμα!
Ο Βασίλης Ισακίδης, γνήσιος Κωνσταντινουπολίτης, διευθυντής του Πρακτορείου Tower Travel. O Bασίλης έχει αναλάβει τα της μεταφοράς και διαμονής όλων των φίλων, και είχε την επιθυμία να συμμετάσχει στο οδοιπορικό μας, πράγμα που τελικά δεν έγινε λόγω εκτάκτου φόρτου δουλειάς αυτή την περίοδο.
Το πρωϊ της Κυριακής 16/7 βρήκα τον κύριο Μιχάλη στην κουπαστή, να αγναντεύει την Ικαρία, λίγο πριν φθάσουμε στο Βαθύ της Σάμου. “Εκεί”, μου δείχνει, “πέρασα μερικά από τα πιο δύσκολα χρόνια στα νιάτα μου”.
Φθάσαμε στο Βαθύ κατά τις 11 πμ, και αμέσως πήγαμε στο Πρακτορείο για να πάρουμε τα εισιτήρια για το Kuşadasi. Στο Βαθύ είχαμε δώσει ραντεβού με το λοιπό κλιμάκιο της ομάδας, που έφτασε στην Σάμο αεροπορικώς απο την Αθήνα.
Ηταν τα αγαπημένα μου εξαδέλφια Φανή και Νίκος Παπασταύρου. Η Φανή (καταξιωμένη επιστήμων και διευθυντικό στέλεχος σε μεγάλη φαρμακευτική εταιρία) με την οποία μας συνδέουν τόσα πολλά από τις ευτυχισμένες στιγμές της οικογένειας μας, και ο Νίκος, άριστος Φυσικομαθηματικός, νεαρός καθηγητής μου στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου στο Μαρούσι.
Οσο για τον Σταύρο Παπασταύρου, τον γιό της Φανής και του Νίκου, θα έλθει κατευθείαν από το Λονδίνο αεροπορικώς να μας βρεί στην Σμύρνη. Οστόσο είναι εδώ ο μικρός γιός του Νικόλας-Αγγελος μαζί με την Φανή και τον Νίκο.
Η Χριστίνα τέλος, κόρη της Helga του Συνόλου μας, που σπουδάζει στην Γερμανία, και ο νεαρός φίλος της Refik Τosliyol, τουρκικής καταγωγής, θα μας συναντήσoυν την επομένη στο Kuşadasi, ερχόμενοι από την Κολωνία μέσω Αττάλειας.
Το μικρό σκάφος που θα μας πάει στο Kuşadasi θα αναχωρήσει το απόγευμα, έτσι στον χρόνο που έχουμε αποφασίζουμε μια επίσκεψη στις αρχαιότητες του νησιού, ιδιαίτερα τον ναό της Ηρας (Ηραίον), το Ευπαλίνειο Ορυγμα και την Παναγία την Σπηλιανή που βρίσκονται κοντά στο Βαθύ.
Αναχωρούμε από το Βαθύ το απόγευμα της Κυριακής ώρα 4 για το Kuşadasi.

9. Στα Μικρασιατικά παράλια
Το Kuşadasi (η ελληνική Nέα Εφεσος και η ενετική Σκάλα Νόβα), που στα τουρκικά σημαίνει “Νησί των Πουλιών”, είναι ένα τουριστικό θέρετρο από τα πιο αναπτυγμένα στην μικρασιατική ακτή του Αιγαίου, με μια σειρά από μεγάλα ξενοδοχεία δίπλα στην θάλασσα. Η πόλη μικρή, κυριαρχείται από ρεστωράν, καφέ και τουριστικά καταστήματα.
Με την άφιξη μας επιβιβαστήκαμε στο πούλμαν του Φεστιβάλ που μας περίμενε για να μας μεταφέρει στο ξενοδοχείο, λίγο έξω από την πόλη.
Το Korumar Hotel είναι ένα από τα πολυτελέστερα ξενοδοχεία της περιοχής. Πολυώροφο και κτισμένο δίπλα στην θάλασσα, βλέπει όλο το Αιγαίο. Σύμφωνα εξ’άλλου με τις τουριστικές επιταγές διαθέτει και μια πισίνα (ακριβώς δίπλα στην θάλασσα!), έκτασης περίπου όσο η πλατεία Ομονοίας! Σκέφθηκα ότι δεν πρέπει να χάσω την ευκαιρία, μετά το πρωϊνό μπάνιο στην θάλασσα να εμβαπτιστώ και στην πισίνα, έτσι για την εμπειρία της χλιδής, πράγμα που τελικά δεν κατάφερα να απολαύσω!
Με την άφιξη μας στο ξενοδοχείο μας υποδέχθηκε η κα Yasmin Osbas, υπεύθυνη Κρατήσεων, την οποίαν είχα καταταλαιπωρήσει όλο αυτόν τον καιρό (μέσω e-mail φυσικά) με κρατήσεις δωματίων, αλλαγές, ακυρώσεις και επανεπιβεβαιώσεις ημερομηνιών! Για μια στιγμή σκέφθηκα ότι η χαρά της οφείλεται στο ότι τελικά μας είδε όλους παρόντες! Δεν ήταν αλήθεια. Ολο το προσωπικό του ξενοδοχείου μάς επιφύλαξε μια μοναδική φιλοξενία σε όλο το διάστημα της διαμονής μας.
Αφού εγκατασταθήκαμε στα δωμάτια μας, συναντηθήκαμε για το δείπνο (δίπλα στην πισίνα!) κατά τις 10μμ. Αυτή ήταν και η πρώτη φορά που βρισκόμαστε όλοι μαζί, μετά από ένα πολύωρο ταξίδι και μια ευχάριστη όσο και κουραστική μέρα.
Περάσαμε τρώγοντας και κουβεντιάζοντας και μετά απο λίγη ώρα χωρίσαμε για τα δωμάτια μας, ενώ τα μέλη του Συνόλου μείναμε για λίγο ακόμη, για να συζητήσουμε το αυριανό πρόγραμμα συνεργασίας με τους εκπροσώπους του Φεστιβάλ.

10. Στα ιστορικά μέρη της Εφέσου
Η Δευτέρα 17/7/2006 ξεκίνησε με ένα γερό (πολύ γερό θα έλεγα) πρωϊνό, πάντα δίπλα στην πισίνα! Είχαμε προλάβει βέβαια νωρίτερα, η Ιωάννα και εγώ, να κάνουμε ένα ώραίο μπάνιο στην θάλασσα, πράγμα που είχε τρία αποτελέσματα: μας χαλάρωσε, μας άνοιξε την όρεξη και μου απομάκρυνε κάθε ιδέα να “χαρώ” την πισίνα!
Κατά τις 9 είμαστε όλοι συγκεντρωμένοι και χωριστήκαμε σε δύο ομάδες, το Σύνολο για την σύσκεψη με τους διοργανωτές και οι υπόλοιποι που ξεκίνησαν την εκδρομή στην αρχαία Εφεσο. Εμείς θα τους συναντήσουμε αργότερα αν η δουλειά που έχουμε τελειώσει νωρίς.
Στις 9.30 έρχεται στο ξενοδοχείο η κα Ceyda Berk, υπεύθυνη Προγράμματος του Φεστιβάλ Σμύρνης, μαζί με την συνεργάτιδα της Şirel. Mετά τις πρώτες συστάσεις και παρουσιάσεις (ήταν η πρώτη μας συνάντηση, αφού μέχρι τώρα επικοινωνούσαμε μέσω e-mail), επιβεβαιώσαμε το πλάνο του προγράμματος και της ώρας, και συζητήσαμε οργανωτικά θέματα.
Η Ceyda, με την παραδοσιακή τουρκική ευγένεια και σεμνότητα, συνεργάστηκε μαζί μας με τρόπο άψογο. Η συζήτηση γινόταν στα αγγλικά, έτσι ώστε όλοι μας μπορούσαμε να συμμετέχουμε. Αναφορικά με το τουρκικό τραγούδι που θα παρουσιάσουμε, με ρώτησε διστακτικά και με πολλή ευγένεια αν χρειάζομαι καμμία βοήθεια για την προφορά. Της απάντησα ότι το θέμα είναι υπο έλεγχο, αλλά μια επιπλέον βοήθεια για επιβεβαίωση θα ήταν χρήσιμη. Βρήκε ικανοποιητική την προφορά, αλλά σε μερικά σημεία πρότεινε μερικές διορθώσεις ώστε να γίνω καλύτερα κατανοητός, όπως είπε !
H συνεργασία μας με την Ceyda ολοκληρώθηκε με τον προγραμματισμό της γενικής πρόβας που θα κάνουμε σήμερα το βράδυ στο ξενοδοχείο, μαζί με τον ηθοποιό Gürol Tonbul του Κρατικού Θεάτρου της Σμύρνης, ο οποίος θα συνεργαστεί με την Ιωάννα για την παρουσίαση και αφήγηση της εκδήλωσης στα τουρκικά.
Eίμαστε και εμείς έτοιμοι πλέον για την εκδρομή μας. Ηταν ήδη μεσημέρι, και με ένα ταξί πήγαμε να συναντήσουμε τους άλλους.
Τα ταξί πεντακάθαρα, παίρνουν άνετα μέχρι και έξι επιβάτες. Ο οδηγός μας Suleiman, άψογος στην εμφάνιση και ευγενικός, έδειξε μεγάλη χαρά που είμαστε από την Ελλάδα, μας αποκάλυψε δε χαμηλόφωνα πως ο πατέρας του ήταν από την Πάργα! Στον δρόμο του είπα ότι στην συναυλία θα παρουσιάσουμε και το “Üsküdar”, του ζήτησα δε να το τραγουδήσουμε μαζί. Δεν ήθελε παρακάλια. Το τραγουδούσαμε όλοι με κέφι και ρυθμό, άλλος ελληνικά, άλλος τούρκικα, και, έτσι χωρίς να το καταλάβουμε φτάνουμε στην Εφεσο, περίπου 30 χλμ από το ξενοδοχείο!
Κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Εφέσου βρίσκεται ο ιστορικός ναός του Αγίου Ιωάννη του Ευαγγελιστή (Θεολόγου). Εκεί έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του και έγραψε το 4ο Ευαγγέλιο. Ο τάφος του βρίσκεται στον λόφο που λέγεται στα τουρκικά Ayiasoluk (παραφθορά του Αγιος Θεολόγος), και η παράδοση λέει ότι εδώ έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της η Παναγία. Σύμφωνα με όσα μου είπαν εδώ, ο ισλαμικός κόσμος, αναγνωρίζοντας τον Ιησού σαν Προφήτη, νοιώθει σεβασμό για την Μητέρα Του, που αποκαλείται “Meriem Ana” δηλαδή “Μητέρα Μαρία”.
Η Εφεσος (Efes) είναι μια από τις σημαντικώτερες πόλεις της Μ.Ασίας. Παραλιακή κατά την αρχαιότητα, στις εκβολές του ποταμού Καϊστρου (σήμερα Küçük Menteres, δηλαδή Μικρός Μαίανδρος), αποικήθηκε από τους Ιωνες και εμφανίζεται στην ιστορία από το 2000 πΧ. Τα ιστορικά ευρήματα στην περιοχή μαρτυρούν τον ελληνορωμαϊκό και πρωτοχριστιανικό της χαρακτήρα, μέχρι το 1090 μΧ οπότε κατελήφθη από τους Σελτζούκους και στην συνέχεια από τους Οσμανλήδες (Οθωμανούς) τον 14ο αιώνα. Την πόλη αυτή επισκέφθηκε ο Απόστολος Παύλος, κατά την διάρκεια της τρίτης αποστολικής περιοδείας του (53-57 μ.Χ). Από τους βυζαντινούς εκκλησιαστικούς χρόνους η πόλη αποτελεί έδρα Μητροπολίτη, που είναι ο πρώτος τη τάξει στον Οικουμενικό Θρόνο.
Στη συνέχεια επισκεφθήκαμε τον αρχαιολογικό χώρο: το σημείο που βρισκόταν ο Ναός της Αρτεμης, ένα από τα Επτά Θαύματα του Κόσμου, μήκους 127μ πλάτους 67μ και ύψους 18μ (σήμερα μένουν μερικές βάσεις κιόνων και μία στήλη), το Στάδιο, τα Λουτρά των Υπάτων, την Αρκαδιανή Λεωφόρο του Λιμανιού, την Αγορά, το Μεγάλο Θέατρο (χωρητικότητας 25.000 θεατών, με 3 διαζώματα και 22 σειρές κερκίδων), την Κρήνη του Τραϊανού, την μαρμάρινη Λεωφόρο που οδηγεί στην Βιβλιοθήκη του Κέλσου, την επιβλητική πύλη του Κορυσσού που περνούσε η Ιερά Οδός προς τον ναό της Αρτεμης, κα. Στην Βιβλιοθήκη του Κέλσου μείναμε λίγο περισσότερο για να βγάλουμε, το Σύνολο, μια αναμνηστική φωτογραφία, πριν την συναυλία της επομένης ημέρας.
Η Βιβλιοθήκη του Κέλσου ανεγέρθηκε το 135 μΧ από τον Ιούλιο Ακουϊλα, Ρωμαίο Επαρχο της περιοχής, στην μνήμη του πατέρα του Κέλσου (Celsus), Συγκλητικού. Η πρόσοψη της Βιβλιοθήκης, που ήταν διόροφη ύψους 11μ, κοσμείται με τέσσερα αγάλματα (αντίγραφα, αφού τα γνήσια βρίσκονται στην Βιέννη!) που συμβολίζουν τις ανώτερες ιδιότητες του Κέλσου και που επιγράφονται στα ελληνικά: “ΣΟΦΙΑ ΚΕΛΣΟΥ”, “ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΕΛΣΟΥ”, “ΕΝΝΟΙΑ ΚΕΛΣΟΥ” και “AΡΕΤΗ ΚΕΛΣΟΥ”. H Βιβλιοθήκη φιλοξενούσε περι τις 200.000 τόμους. “Εκεί, μπροστά σε αυτά τα αγάλματα θα παίξουμε αύριο”, είπαμε όλοι με κρυφό καμάρι!
Η εκδρομή μας έφτανε στο τέλος της, ήταν ήδη προχωρημένο απόγευμα και αποφασίσαμε να επιστρέψουμε με το ταξί του φίλου μας Suleiman στο ξενοδοχείο. Να σημειωθεί ότι ο Suleiman μάς περίμενε υπομονετικά στο σημείο συνάντησης, μιάμιση ώρα αργότερα από την ώρα που του είχαμε πεί !
Στο ξενοδοχείο είχαμε την χαρά να συναντήσουμε την Χριστίνα, κόρη της Helga, που είχε φτάσει από την Γερμανία με τον φίλο της Refik.

11. Γενική πρόβα και ελληνοτουρκική συνεργασία
Με την άφιξη μας στο ξενοδοχείο, η Yasemin Osbas με πληροφορεί ότι βρίσκεται εδώ ο κ.Gürol Tonbul, από το Κρατικό Θέατρο της Σμύρνης.
Ευγενικός και απλός, ο Gürol έγινε σε μερικά λεπτά μέρος της παρέας μας. Ηταν σαν να τον γνωρίζαμε από την Ελλάδα. Ηδη ήταν προετοιμασμένος με τα κείμενα που του είχαμε στείλει, μεταφρασμένα στη τουρκική από τον φίλο μας στην Ελλάδα Γιάννη Τοπτσόγλου, και επιπλέον είχε μερικές πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες για τις κινήσεις που θα κάνουμε στην σκηνή, καθώς και έναν σύντομο χαιρετισμό που θα μπορούσε η Ιωάννα να πεί στην αρχή και το τέλος της εκδήλωσης στην τουρκική. Για το τελευταίο η Ιωάννα μετά από δύο τρείς πρόβες τα κατάφερε στην προφορά. Η γενική πρόβα έγινε στην αίθουσα δεξιώσεων “Artemis Hall” του ξενοδοχείου που ευγενικά μας παραχώρησε η Yasemin, και όλα πήγαν καλά.
Κατά τις 10 το βράδυ συναντηθήκαμε όλοι για να δειπνήσουμε, μαζί με τον νέο μας φίλο Gürol.

12. Η ημέρα της συναυλίας (Τρίτη 18/7/2006)
Mετά το παραδοσιακό πρωϊνό χωριστήκαμε σε μικρές παρέες για μια νέα εκδρομή στην Πριήνη, τον Κιρκιντζέ και το αξιόλογο Μουσείο του Selcuk, μέχρι το μεσημέρι, ώστε να είμαστε όλοι έτοιμοι για την συναυλία, ερμηνευτές και ακροατές. Μαζί μας στην εκδρομή και ο φίλος μου Gürol.
Η Πριήνη, μία των δώδεκα ιωνικών πόλεων (δωδεκάπολις) χρονολογείται από τον 8ο πΧ αιώνα. Ηκμασε από τους κλασσικούς μέχρι τους βυζαντινούς χρόνους, και τον 13ομΧ αιώνα υπετάγη στους Σελτζούκους και στην συνέχεια στους Οθωμανούς (14ο αι.), απο τους οποίους ονομάστηκε Samsun Kalesi. Oι ανασκαφές που έγιναν το 1895 αποκάλυψαν την Ακρόπολη, το Στάδιο (μήκους 191μ και πλάτους 20μ), την Αγορά (υπαίθριο χώρο μήκους 75μ και πλάτους 46μ), τον ναό του Ασκληπιού (30Χ30μ), το Γυμνάσιο, την Ιερή Στοά και πολλούς οικισμούς. Ηταν έδρα Επισκόπου κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Είναι τέλος η πόλη από την οποία κατάγεται ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, ο Βίας ο Πριηνεύς.
Το χωριό Şirince (προφέρεται Σιριντζέ), είναι από τα παλαιώτερα καθαρώς ελληνικά χωριά στην περιοχή (περίπου 100 οικογένειες πριν το 1922). Το ελληνικό του όνομα είναι Κιρκιντζές. Είναι κτισμένο αμφιθεατρικά στο πλάϊ μιάς χαράδρας. Από αυτό το χωριό κατάγεται η γιαγιά της Ιωάννας, καθώς και πολλές μνήμες ζωντάνεψαν στην εξαδέλφη μου Φανή από τους γονείς της Σοφία και Χρήστο Σταυρίδη. Σήμερα τίποτε δεν μαρτυρεί ελληνική παρουσία, εκτός από την παλιά εκκλησία του Αγίου Ιωάννη.
Σύμφωνα με την μαρτυρία του Παντελή Πρινιωτάκι, αξιωματικού και ήρωα της Μικρασιατικής Εκστρατείας, κατά την επίσκεψη του στην εκκλησία το 1921, ο εφημέριος του χωριού τού έδειξε, “μεταξύ άλλων ιστορικών αρχαιοτήτων, αρχαίον χειρόγραφον Ευαγγέλιον επι περγαμηνού χάρτου, άνω των 300 ετών.” (Π.Πρινιωτάκι: ”Ατομικόν Ημερολόγιον, Μικρά Ασία 1919-1922”).
Εχοντας ακούσει γι’ αυτή την εκκλησία θέλησα να την δώ, και ρώτησα τον Gürol, που μας συνόδευε στην επίσκεψη μας, πώς μπορούμε να την βρούμε. Ο φίλος μου ρώτησε ένα χωριανό στα τούρκικα, “πού είναι η εκκλησία” (Kilise), και προσφέρθηκε να με συνοδεύσει. Ανεβαίναμε οι δυό μας αμίλητοι μέσα στα καλντερίμια, ο καθένας με τις δικές του σκέψεις.Φτάσαμε στην εκκλησία, ερειπωμένη και γεμάτη σανό, για τα ζώα που μπαινοβγαίνουν από τα γυμνά ανοίγματα, ανάμεσα στους μισοπεσμένους τοίχους. Μπήκαμε μέσα και του ζήτησα να με φωτογραφήσει, σ’αυτόν τον ιστορικό χώρο. Αμίλητος, μου έδειξε να πάω προς το μέρος που ήταν το Ιερό και, πριν τραβήξει την φωτογραφία, μου έδειξε το καπέλλο που φορούσα και ότι έπρεπε να το βγάλω… Κατεβήκαμε αμίλητοι, με τις δικές μας σκέψεις να μας συνοδεύουν. Μήπως ο ένας καταλάβαινε τι σκεπτόταν ο άλλος, χωρίς καμμία κουβέντα, καμμία χειρονομία ή κίνηση? Την επόμενη στιγμή που αντίκρυσα το βλέμμα του, στο καφενείο του χωριού όπου συναντήσαμε τους άλλους, διέκρινα τα μάτια του υγρά και το πρόσωπο του χλωμό. Ένιωθα το ίδιο και εγώ. Δεν μιλήσαμε ποτέ ξανά γι’ αυτή την επίσκεψη.
Με έναν απολαυστικό καφέ (kahve) στα μικρά παραδοσιακά γυάλινα ποτήρια ολοκληρώσαμε την επίσκεψη μας στον Κιρκιντζέ.
Στη συνέχεια επισκεφθήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο του Selçuk, μικρής πόλης κοντά στην Εφεσο, με σπάνια αρχαιολογικά εκθέματα, σημαντικώτερο των οποίων το άγαλμα της Πολυμάστου Αρτέμιδος, που λατρευόταν σαν θεά της αφθονίας και της ζωής. Στην έξοδο μας περίμενε μια μικρή έκπληξη. Ο Gürol πρόσφερε στον καθένα μας του Συνόλου από ένα μικρό αντίγραφο της Βιβλιοθήκης του Κέλσου, που είχε αγοράσει από το κατάστημα του Μουσείου, χωρίς να τον αντιληφθούμε!
Στην επιστροφή αυτή την φορά είχαμε τον Ahmed, οδηγό του ταξί, τον οποίο παρακάλεσα να τραγουδήσουμε στον δρόμο το “Üsküdar” (πρόβα τζενεράλε !). Με τον Ahmed να έχει κέφια και να τραγουδάει πιο δυνατά από όλους κρατώντας τον ρυθμό με τα χέρια πάνω στο τιμόνι, φτάσαμε νωρίτερα απ’ ότι υπολογίζαμε!
Ηταν τρείς το απόγευμα και εμείς του Συνόλου αποσυρθήκαμε στα δωμάτια μας για χαλάρωμα και ξεκούραση, πριν από την σημαντική αυτή βραδιά. Το ραντεβού όλων μας ορίστηκε στην Υποδοχή του ξενοδοχείου ώρα 6,30μμ.
Ένα τηλέφωνο του Προξένου κατά τις πέντε μας πληροφόρησε ότι η τουρκική τηλεόραση και οι εφημερίδες Akşam, Hürriyet και Günaydin έχουν κάνει εκτενή σχόλια για το Σύνολο Κέλσος και την σημερινή εμφάνιση. Ευχήθηκε καλή επιτυχία και δώσαμε ραντεβού σε λίγη ώρα στην Βιβλιοθήκη του Κέλσου.
Κατά τις 6,10μμ είμαστε όλοι κάτω, έτοιμοι για αναχώρηση προς την Εφεσο, εμείς του Συνόλου με τα όργανα, τις παρτιτούρες και το επίσημο ένδυμα ανα χείρας, αντίθετα με όλους τους φίλους που το φορούσαν!


13. Λίγο πριν την συναυλία
Το πούλμαν μάς έφερε στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου της Εφέσου, απ’ όπου περπατώντας στην μαρμάρινη λεωφόρο καταλήξαμε στην Βιβλιοθήκη.
Η Ceyda μας υποδέχθηκε, γοητευτική όπως πάντα και ευγενική, και μας βοήθησε στις τελευταίες λεπτομέρειες, μαζί με το συνεργείο των ηχοληπτών, ηλεκτρολόγων, κάμεραμεν και φροντιστών.
Ο Πρόξενος, που είχε ήδη έλθει από την Σμύρνη νωρίτερα, μας καλωσόρισε και ευχήθηκε καλή επιτυχία. Πριν την εκδήλωση παρέθεσε υπαίθρια δεξίωση στον αρχαιολογικό χώρο προς τιμή των τοπικών Αρχών και των Προξένων της Γαλλίας και της Ιταλίας.
Κατά τις 9 μμ όλα ήταν έτοιμα, ο κόσμος άρχισε να γεμίζει τον χώρο, με τους δικούς μας στις πρώτες σειρές των καθισμάτων.
Η σκηνή είναι τοποθετημένη ακριβώς μπροστά από την Βιβλιοθήκη, που φωτίζεται με κόκκινους προβολείς, έτσι ώστε οι μαρμάρινοι κίονες και τα τέσσερα αγάλματα αποκτούν έναν υποβλητικό χαρακτήρα. Ανάμεσα στα δύο αγάλματα του κέντρου τοποθετήθηκε η οθόνη, ακριβώς στο κέντρο της πρόσοψης, όπου θα προβάλλονται τα αναγεννησιακά έργα.
Η ώρα πλησιάζει 9,30μμ, ένα τελευταίο κούρδισμα των οργάνων και είμαστε έτοιμοι να βγούμε. Η βραδιά είναι μαγευτική, οι επίσημοι είναι στην θέση τους, και ο χώρος της συναυλίας είναι γεμάτος κόσμο, που έχει καταλάβει και τον γύρω αρχαιολογικό χώρο.
Σε μερικά λεπτά η Ceyda μας ειδοποιεί ότι βγαίνουμε.

14. Η Συναυλία
Πρώτοι ανεβαίνουν στην σκηνή η Ιωάννα με μαύρη τουαλέτα, και ο Gürol με σμόκιν.
Η Ιωάννα, σε άπταιστα τουρκικά απευθύνει ένα σύντομο χαιρετισμό που ακολουθείται από ζωηρά χειροκροτήματα, και στην συνέχεια κάνει την εισαγωγή στα ελληνικά, ενώ προβάλλεται στην οθόνη ένα σχέδιο του Leonardo da Vinci:

“Σε κάθε περίοδο του ανθρώπινου πολιτισμού βρίσκουμε κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το ύφος ή στύλ της εποχής.
Ο όρος “Αναγέννηση” χρησιμοποιήθηκε το 1550 από τον Φλωρεντινό ζωγράφο Giorgio Vasari, που υπήρξε και χρονογράφος της εποχής του, και αναφέρεται στη συνειδητοποιημένη συνάντηση με την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, όπου ο άνθρωπος ήταν μέτρο των πάντων.
Ετσι συναντώνται Αναγέννηση και Ανθρωπισμός, όπου, παράλληλα με την “αποκάλυψη” του ανθρώπου, έρχεται συγχρόνως και η αποκάλυψη της φύσης και του κόσμου.
Σήμερα θα παρουσιάσουμε με το Σύνολο Κέλσος ένα ταξίδι με όχημα την μουσική δημιουργία που, παράλληλα με την εικαστική τέχνη, εκφράζει την ανθρώπινη πορεία στην Ευρώπη της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού.”
Ο Gürol μεταφράζει στα τουρκικά, ακολουθεί η είσοδος μας στην σκηνή, η καθιερωμένη υπόκλιση, και η συναυλία αρχίζει, με τον Gürol να αφηγείται, την Ιωάννα να επιλέγει τα εικαστικά θέματα και το Σύνολο να παίζει, μέσα σε ένα υποβλητικό περιβάλλον, μια θαυμάσια καλοκαιρινή βραδιά, και μπροστά σε ένα προσηλωμένο κοινό.
Το μουσικό ταξίδι ξεκίνησε από την Γερμανία της Μεταρρύθμισης, με έξι αναγεννησιακούς χορούς του Erasmus Widamnn. Είναι οργανικές συνθέσεις από την συλλογή “O Μουσικός Καθρέπτης της Αρετής” (“Der Musicalischer Tugendtspiegel’), από τα σημαντικώτερα έργα των αρχών του 17ου αιώνα, μιά εποχή αδιάκοπων πολέμων στην χώρα αυτή. Οι δύο μελωδικές γραμμές από τα φλάουτα, το υπόβαθρο της βιόλας και το αρμονικό πλαίσιο της θεόρβης, στον ρυθμό του κρουστού που παίζει η Φαίνη, δίνουν την εικόνα της εποχής, συντροφιά με τα αριστουργήματα της ζωγραφικής των Albrecht Dürer, Hans Holbein, Jan Vermeer και άλλων δασκάλων του Βορρά.
Το ταξίδι συνεχίζεται με ξεναγό πάντα τον Gürol, στην Ιταλία των μέσων του 16ου αιώνα. Εκεί, στην Βενετία, συναντάμε τον Φραγκίσκο Λεονταρίτη, Ελληνα από την Κρήτη που έφυγε από το νησί του για να μαθητεύσει κοντά στους μεγάλους δασκάλους της μουσικής της Serenissime. Εγραψε λειτουργίες, μοτέτα και κοσμική μουσική, που εκδόθηκαν την περίοδο 1561 με 1567. Είναι ο σημαντικώτερος επώνυμος έλληνας συνθέτης της Βενετοκρατίας. Ερμηνεύουμε δύο ναπολιτάνες του (κοσμικά τραγούδια). Η φωνή της Φαίνης, συνοδευόμενη από τα πνευστά και τα έγχορδα δημιουργεί αίσθηση στο κοινό, παράλληλα με τους πίνακες του Τισσιανού, του Veronese, του Θεοτοκόπουλου και του Δαμασκηνού (από την Κρητική Σχολή).

Και τώρα στην Γαλλία των μέσων του 16ου αιώνα. Το Παρίσι αυτή την εποχή είναι το κέντρο ενός νέου είδους φωνητικών συνθέσεων που ονομάστηκαν “Chansons” , δηλαδή τραγούδια, με καθαρή μελωδία και ελαφρά αντίστιξη, σε αντίθεση με τις πολύπλοκες συνθέσεις του παρελθόντος. Δύο τέτοια τραγούδια παρουσιάζουμε, του Γάλλου συνθέτη Claudin de Sermisy.

Το πρώτο μέρος της συναυλίας συνεχίζεται με τον Gürol να μας μεταφέρει στην Νεάπολη της Ιταλίας. Ηδη, από τις αρχές του 17ου αιώνα αρχίζει να εμφανίζεται το Μπαρόκ τόσο στην μουσική, όσο και την ζωγραφική. H Nεάπολη είναι η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη της Ευρώπης αυτή την περίοδο μετά το Παρίσι, με 300,000 κατοίκους, και σημαντικό κέντρο της μουσικής μαζί με την Βενετία. Μια καντσόνα και δύο χορούς του Andrea Falconieri, από τους σημαντικώτερους λαουτίστες και συνθέτες της Ναπολιτάνικης Σχολής, παρουσιάζουμε στην συνέχεια, κάτω από το βλέμμα αριστουργημάτων των Carravaggio, Renni, Caracci κα. Τα μουσικά κομμάτια, ζωηρά και με όμορφη αντίστιξη και αρμονία αποσπούν το ζεστό χειροκρότημα του κοινού.
Είναι μια έκτη αίσθηση που ο μουσικός αποκτά όταν βρίσκεται στην σκηνή και παίζει μπροστά στο κοινό. Χωρίς να ακούει ή να βλέπει, αισθάνεται την διάθεση του κόσμου σ’αυτό που εκφράζει προς τα έξω, και μερικές φορές μπορεί να αφουγκραστεί και την συμμετοχή του κοινού στην ερμηνεία του μουσικού έργου! Αυτό αρχίσαμε σιγά σιγά να νιώθουμε όσο εξελισσόταν η συναυλία.
Ηδη, είχαμε καταφέρει να περάσουμε ένα είδος κώδικα επικοινωνίας με τον κόσμο μέσα από τα πρώτα αυτά έργα. Είναι εντυπωσιακό το ότι κανείς δεν χειροκροτούσε ανάμεσα στα μέρη μιάς ενότητας (πράγμα που συχνά συμβαίνει στην Ελλάδα, ιδιαίτερα για κομμάτια όχι τόσο γνωστά), είτε γιατί ακολουθούσε το πρόγραμμα που είχε διανεμηθεί, είτε ακόμη γιατί πρόσεχε τις κινήσεις και την στάση των μουσικών κατά την ροή των έργων. Οσο για την προσοχή και ησυχία που επικρατούσε, ήταν τόσο υποδειγματική, που ο μόνος λόγος που δεν πίστευα ότι κοιμώνταν ήταν το αυθόρμητο, άμεσο και συχνά παρατεταμένο χειροκρότημα στο τέλος! Και να φανταστεί κανείς ότι παίζαμε χωρίς μικροφωνική εγκατάσταση, όπως άλλωστε ζητήσαμε, για να μην αλλοιωθεί ο φυσικός ήχος των μουσικών οργάνων της εποχής.

Το πρώτο μέρος της περιπλάνησης μας καταλήγει στην Ελισσαβετιανή Αγγλία, στα τέλη του 16ου αιώνα, από τις ενδοξώτερες περιόδους στην ιστορία αυτής της χώρας.
Είναι η εποχή του Francis Bakon στην φιλοσοφία, του William Shakespeare στο θέατρο, του Christopher Marlowe στην ποίηση, και άλλων μεγάλων του πνεύματος και της τέχνης.
Στην μουσική, ο John Dowland είναι από τους σημαντικώτερους συνθέτες στην Αγγλία αυτής της περιόδου. Αν και Καθολικός, έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από την Βασίλισσα Ελισσάβετ Α’. Οι συνθέσεις του, που είναι τραγούδια και χοροί με οργανικό σύνολο ή με φωνή και συνοδεία λαούτου, δημοσιεύονται σε 4 βιβλία το 1601 με τον τίτλο “Songs and Ayres”.
Την ίδια χρονιά πρωτοπαρουσιάζεται στο Λονδίνο το θεατρικό έργο του W.Shakespeare “Όπως σας αρέσει”, και ένα χρόνο αργότερα ο “Aμλετ, Πρίγκηπας της Δανίας”.
Από την ανθολογία του J.Dowland παρουσιάσαμε τρία όμορφα τραγούδια, με τίτλο: "Now O Now", "Come Heavy States of Night" και "Come away". Είναι πραγματική απόλαυση και μοναδική εμπειρία να ερμηνεύει, ή να ακούει κανείς αυτά τα μουσικά αριστουργήματα σ’αυτόν τον χώρο, κάτω από το βλέμμα πινάκων και προσωπογραφιών της Ελισσαβετιανής εποχής, όπως το περίφημο πορτραίτο μινιατούρα της Βασίλισσας από τον Αγγλο ζωγράφο Nicholas Hilliard. Το κοινό υποδέχθηκε με ενθουσιώδες χειροκρότημα τα τρία αυτά τραγούδια, που έκλεισαν το πρώτο μέρος της βραδιάς.

Στο διάλειμμα ήρθε ο Πρόξενος και η Ceyda στα καμαρίνια για να μας πούν ότι το κοινό, που υπολογίζουν γύρω στους 2000 (η κανονική χωρητικότητα του περιβόλου της Βιβλιοθήκης είναι για 700-900 θεατές!) και που έχει καταλάβει όλο τον αρχαιολογικό χώρο γύρο από την Βιβλιοθήκη, είναι ενθουσιασμένο με την εκδήλωση. Περιττό να αναφέρω την χαρά και περηφάνεια των φίλων μας. Υπάρχουν και καμμιά διακοσαριά Ευρωπαίοι και Αμερικανοί τουρίστες, μερικοί από τους οποίους εξέφραζαν ενθουσιασμό και έκπληξη για την “εξαίρετη και ποιοτική αυτή εκδήλωση, που δεν περίμεναν να δούν” !

Η είσοδος στην σκηνή για το δεύτερο μέρος της συναυλίας συνοδεύτηκε από ζωηρά χειροκροτήματα. Είμαστε πλέον παλιοί γνώριμοι!

Μεταφερθήκαμε στην Ολλανδία των μέσων του 17ου αιώνα. Ο Jacob van Eyck είναι από τους σημαντικώτερους Ολλανδούς συνθέτες, σύγχρονος του μεγάλου ζωγράφου Rembrandt van Rijn. Τυφλός εκ γεννετής, ο van Eyck κέρδιζε την ζωή του σαν μουσικός στη μητρόπολη της Ουτρέχτης, και παίζοντας φλάουτο στο προαύλιο της εκκλησίας, προς τέρψη των περαστικών. Με τα μάτια της ψυχής του ο van Eyck δημιούργησε από τις ωραιώτερες μουσικές σελίδες για φλάουτο με ράμφος που γράφτηκαν ποτέ.
Ξεκινήσαμε με την “Fantasia en Echo”, του van Eyck, ένα κομμάτι για δύο μόνο φλάουτα που, όπως λέει και ο τίτλος, ακούγονται σε απόσταση μεταξύ τους, ώστε να αποδοθεί η αίσθηση της ηχούς από την μία μελωδία στην άλλη.

Ηδη πριν την συναυλία είχα διαλέξει ένα σημείο στην άκρη του αρχαιολογικού χώρου ανάμεσα στον κόσμο, σε απόσταση 20μ περίπου από την σκηνή, ώστε να βλέπω και να ακούω την Mechthild που θα παίξει την πρώτη μελωδία, καθώς και να φαίνομαι και να ακούγομαι και από εκείνη. Χωρίς αφήγηση, το κομμάτι ξεκίνησε ξαφνικά με τον κόσμο, μετά την πρώτη έκπληξη, να βρίσκεται ανάμεσα σε δύο φλάουτα, ενώ παράλληλα έβλεπε στην οθόνη τα αριστουργήματα του Rembrandt και τοπία από την Ουτρέχτη της εποχής! Οσο εξελισσόταν το κομμάτι, πλησίαζα παίζοντας στην σκηνή, έτσι ώστε με την τελική νότα να βρίσκομαι στην θέση μου! (Αυτού του είδους oι πρωτοτυπίες είναι εντυπωσιακές, όσο και επικίνδυνες! Θυμάμαι στο Ναύπλιο, που δεν υπήρχε καθόλου φωτισμός στο σημείο που ήμουν, λίγο έλειψε η μουσική αυτή έκπληξη να μετατραπεί σε αποτυχημένο ακροβατικό, αφού για καλή μου τύχη δεν γκρεμίστηκα από τα παλιά και απότομα σκαλιά του ιστορικού εκείνου χώρου!).

Ακολούθησε ένα ενθουσιώδες χειροκρότημα, και η ενότητα έκλεισε με δύο παραλλαγές πάνω στον λαϊκό σκοπό της εποχής “The Nightingale” (Το Αηδόνι).

Μετά την Ολλανδία και πάλι στην Ιταλία. Η περήφανη και πλούσια πόλη, περιβάλλεται από τεράστια αίγλη. Οι εκκλησίες, τα δημόσια κτίρια και ιδιωτικά μέγαρα της έχουν σχεδιαστεί από μεγάλους αρχιτέκτονες και διακοσμηθεί από σπουδαίους ζωγράφους και γλύπτες. Σ’ αυτό το λαμπρό περιβάλλον εκλέγεται, το 1612, Διευθυντής της Χορωδίας του Αγίου Μάρκου ο Claudio Monteverdi. Είναι μουσικός στα μέτρα της εποχής που τον γέννησε, δημιουργικός, ανανεωτής, λαμπρός.
Το 1632, είναι η χρονιά που ο Γαλιλαίος παρουσιάζει την θεωρία του για το ηλιοκεντρικό μας σύστημα, με αποτέλεσμα την καταδίκη του απο την Ιερά Εξέταση.
Το ίδιο έτος δημοσιεύεται η συλλογή “Scherzi Musicali” του Monteverdi. Από αυτό τον κύκλο παρουσιάζουμε τέσσερα μαδριγάλια, ενώ προβάλλονται μερικά από τα ωραιώτερα ζωγραφικά έργα της περιόδου, που έχει επιλέξει η Ιωάννα. Ηδη ο ενθουσιασμός του κόσμου έχει αρχίσει να μας γίνεται αντιληπτός, με την συμμετοχή του στο δρώμενο αυτό, πράγμα που μας έδινε φτερά, όπως είναι φυσικό.

Και στη συνέχεια στην Γαλλία στα τέλη του 17ου αιώνα, όπου ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΔ’ είναι ένας από τους ισχυρώτερους ηγεμόνες στην Ευρώπη. Στην Αυλή του ανθούν όλες οι τέχνες και ιδιαίτερα το θέατρο και η μουσική. Χτίζει το Ανάκτορο των Βερσαλλιών, που γίνεται το σύμβολο της τεράστιας δύναμης του.
Στην Βασιλική Ορχήστρα, θα συναντήσουμε τον Μarin Marais, από τους μεγαλύτερους μουσικούς της βιόλας και συνθέτες της εποχής.
Του Marin Marais παίζουμε την σουϊτα σε σόλ ελάσσονα για δύο φλάουτα με ράμφος και μπάσσο κοντίνουο, ένα τυπικό γαλλικό κομμάτι της εποχής, που πρωτοδημοσιεύθηκε στο Παρίσι το 1692.

Το ταξίδι μας στην Ευρώπη της Αναγέννησης και του Μπαρόκ θα καταλήξει στο Αννόβερο της Γερμανίας.
Στα τέλη του 17ου αιώνα η επίδραση του μπαρόκ είναι πλέον αισθητή και στις χώρες του Βορρά. Στην αρχιτεκτονική, παλάτια, δημόσια κτήρια και εκκλησίες κτίζονται και διακοσμούνται σύμφωνα με τις ιδέες και τις αρχές του Borromini ή του Bernini, και μεταμορφώνουν πολιτείες και τοπία, ιδιαίτερα της Γερμανίας και της Αυστρίας.Αυτή την εποχή, ξεκινούν από την Ιταλία αξιόλογοι μουσικοί, προσκαλούμενοι από ηγεμόνες της Κεντρικής Ευρώπης, για να εργαστούν στην Αυλή τους.
Ο Agostino Stèffani, από τους σημαντικώτερους συνθέτες όπερας την περίοδο αυτή, φεύγει από την Πάδοβα και εγκαθίσταται στην Αυλή του Πρίγκηπα του Αννοβέρου, στην Βόρεια Γερμανία.
Από την Οπερα “Briseide” του Stèffani, ερμηνεύουμε την άρια “Vieni o cara amata sposa”.


Το κομμάτι αυτό, τελευταίος σταθμός της μουσικής και εικαστικής μας περιπλάνησης στο παρελθόν, τελείωσε με ενθουσιώδη χειροκροτήματα από τον κόσμο.

Είχε έλθει η ώρα των μουσικών εκπλήξεων.
Το Σύνολο μας είναι το μόνο σχήμα Παλιάς Μουσικής στην Ελλάδα που έχει πρωτοτυπήσει εδώ και μερικά χρόνια με την ιδέα να παρουσιάσει σύγχρονη μουσική στο ύφος και με τα όργανα της εποχής. Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο, αφ’ενός γιατί χρειάζεται γνώση και προσοχή στην επιλογή του κομματιού, την διασκευή και προσαρμογή του στην έκταση και το ηχόχρωμα των μουσικών οργάνων, και αφ’ετέρου γιατί δεν είναι σίγουρο ότι παρ’όλα αυτά θα γίνει αποδεκτό από τους παραδοσιακούς κύκλους της κλασσικής μουσικής (κοινό, κριτικούς κλπ). Από την άλλη πλευρά, αυτό που μας οδήγησε στην απόφαση να το επιχειρήσουμε είναι η αίσθηση που έχουμε για την αποστολή της μουσικής. Δεν πρέπει να έχει σύνορα, έστω και αν αυστηροί κανόνες διέπουν την τεχνική και ερμηνεία έργων συγκεκριμένων περιόδων, ιδιαίτερα όπως η Παλιά Μουσική. Όμως ζούμε σήμερα, τα μουσικά όργανα ηχούν σήμερα και έχουν περάσει πάνω από πέντε αιώνες από την δημιουργία των αριστουργημάτων που ερμηνεύουμε. Δεν θα πρέπει, σκεφθήκαμε, να κρατήσουμε σε μουσειακό πλαίσιο αυτή την μουσική, χωρίς να δώσουμε στον σημερινό ακροατή την δυνατότητα να αισθανθεί τις αξίες του μέτρου, της λογικής και της αρμονίας που μας κληροδότησε αυτή η περίοδος, με τον ήχο των παλιών οργάνων, μέσα από ένα σημερινό μουσικό κομμάτι που όλοι μας τραγουδάμε. Ετσι, ήταν για μας ενδιαφέρον να μπορέσουμε να μεταφέρουμε αυτά τα στοιχεία σε σύγχρονα μουσικά κομμάτια. Η προσπάθεια άρχισε το 1996 με την πρωτοβουλία και επιμονή του τότε Διευθυντή του Τρίτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας Γιώργου Τσαγκάρη, που μας βοήθησε στο να παρουσιάσουμε από το Ραδιόφωνο το πρώτο κομμάτι που είχαμε ετοιμάσει. Ηταν “Ο Κεμάλ” ή σωστώτερα “Ο Μύθος του Σεβάχ”, του Μάνου Χατζιδάκι, από τον κύκλο “Aντικατοπτρισμοί”. Η επιτυχία και η αποδοχή του κοινού και του Τύπου ήταν τέτοια, ώστε σε λίγο διάστημα είχαμε δημιουργήσει ένα μικρό ρεπερτόριο με μερικά από τα ωραιώτερα τραγούδια του μεγάλου έλληνα συνθέτη, που παρουσιάσαμε σε πολυάριθμες ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές παραγωγές (“Tα παιδιά κάτω στον κάμπο”, “Οδοιπόρος”, “Ηρθε Νοτιάς, ήρθε Βορηάς”, “Βραδυνή επιστροφή”, “Χάρτινο το φεγγαράκι” κα). Κατ’ απαίτηση διοργανωτών και κοινού, στο τέλος κάθε συναυλίας μας παρουσιάζουμε μέρος του σύχρονου αυτού ρεπερτορίου μας, που προσθέτει σ’ αυτά τα τραγούδια μια άλλη διάσταση, με την φωνή της Φαίνης, τον ήχο της Mechthild, την αισθαντικότητα της Helga και τον αυτοσχεδιασμό του Σταύρου, μαζί με την δική μου συμμετοχή.

Σύγχρονη ελληνική μουσική λοιπόν, για φωνή, φλάουτα με ράμφος, θεόρβη και βιόλα ντα γκάμπα!
Το πρώτο από τα τρία κομμάτια του Μ.Χατζιδάκι ήταν τα “Παιδιά κάτω στον κάμπο”, από την ταινία “Sweet Movie”, με την φωνή της Φαίνης με συνοδεία τον λεπτοφυή ήχο των οργάνων, και το μουσικό αυτό πλέγμα να σκιαγραφείται στην οθόνη από ένα πίνακα του Μόραλη.
Ακολούθησε ο “Χορός”, ένα γρήγορο τριμερές οργανικό κομμάτι, από την μουσική για το θεατρικό έργο “Παραμύθι χωρίς όνομα”.
Η ενότητα έκλεισε με τον γνωστό και αγαπημένο μας στην Ελλάδα “Μύθο του Σεβάχ”, από τον κύκλο “Αντικατοπτρισμοί”, με τους στίχους του αξέχαστου Νίκου Γκάτσου. Αυτή την μικρή ιστορία, κάθε φορά που την ακούω νιώθω συναισθήματα τρυφερότητας μαζί και θλίψης, και, παρ’ όλο που γράφτηκε πριν 33 χρόνια (1973), μου φαίνεται σημερινή, σαν να μιλάει για πράγματα που γνωρίζουμε:

Στης ανατολής τα μέρη,
Μια φορά κι’ ένα καιρό,
Πού’ταν άδειο το κεμέρι,
Μουχλιασμένο το νερό,

Στην Μοσούλη, την Βασόρα,
Στην παλιά την χουρμαδιά,
Πικραμένα κλαίνε τώρα,
Της ερήμου τα παιδιά

Κι’ ένας νέος από σόϊ
Και γενιά βασιλική,
Αγροικάει το μοιρολόϊ
Και τραβάει κατά κεί

Τον κυττάν οι βεδουϊνοι
Με ματιά λυπητερή,
Μ’αυτός όρκους στον Αλλάχ τους δίνει
Πως θ’ αλλάξουν οι καιροί

Σαν ακούσαν οι αρχόντοι
Του παιδιού την αφωβιά,
Ξεκινάν με λύκου δόντι
Και με λιονταριού προβιά

Απ’ τον Τίγρη στον Ευφράτη,
Κι’ απ’τη γή στον ουρανό,
Κυνηγάν τον αποστάτη
Να τον πιάσουν ζωντανό

Πέφτουν πάνω του τα πλήθη
Σαν ακράτητα σκυλιά,
Και τον πάνε στον Χαλίφη
Να του βάλει την θηλειά

Μαύρο μέλι, μαύρο γάλα
Ήπιε κείνο το πρωϊ,
Πριν αφήσει στην κρεμάλα
Την στερνή του την πνοή


Με δυό γέρικες καμήλες
Κι’ ένα κόκκινο φαρί,
Στου Παράδεισου τις Πύλες
Ο Προφήτης καρτερεί

Πάνε τώρα χέρι-χέρι
Κ’ είναι γύρω συννεφιά,
Μα της Δαμασκού τα’αστέρι
Τους κρατούσε συντροφιά


Σ’ένα μήνα σ’ένα χρόνο
Βλέπουν μπρός τους τον Αλλάχ,
Π’από τον ψηλό του θρόνο
Λέει στον άμυαλο Σεβάχ

Πικραμένο μου ξεφτέρι
Δεν αλλάζουν οι καιροί,
Με φωτιά και με μαχαίρι
Πάντα ο κόσμος προχωρεί.


Με μια λιτή εισαγωγή από τα δύο φλάουτα ξεκίνησε αυτή η μικρή μουσική ιστορία, που αφηγείται η Φαίνη και τα όργανα πλαισιώνουν με ένα μοναδικό αρμονικό φόντο, σ’αυτόν τον χώρο, και μπροστά σε ένα κοινό που, χωρίς να καταλαβαίνει τα λόγια, κυριεύεται προοδευτικά από μια αδιόρατη συγκίνηση, όπως αργότερα πολλοί μας είπαν, ζητώντας να μάθουν τι έλεγαν οι στίχοι. Είναι από τα θαύματα που μπορεί να κάνει η μουσική? Είναι ο τρόπος που αποδόθηκε? Σημασία έχει ότι, παρ’ όλη την διάρκεια του τραγουδιού αυτού με τις έντεκα στροφές του στα ελληνικά, ο κόσμος έδειχνε ότι ήθελε μετά από κάθε στροφή να ακούσει την επόμενη! Το έντονο χειροκρότημα που ακολούθησε, μετά από ένα φινάλε όπως η εισαγωγή, με τα δυο μοναχικά φλάουτα και ένα απόκοσμο μπάσσο, ήταν το τέλος αυτής της απλής όσο και συγκινητικής ιστορίας.

Η βραδιά πηγαίνει προς το τέλος της, και η συναυλία μας θα κλείσει με δύο παραδοσιακά κομμάτια, πολύ γνωστά στο κοινό εδώ.
Το πρώτο είναι το “Limon Ektim” (“Φύτεψα μια λεμονιά”). Hδη το κοινό ενθουσιάζεται με τις πρώτες νότες στην μορφή ενός ζωηρού saltarelo που με το απότομο κλείσιμο “a tempo” ξεσπά σε χειροκρότημα παρατεταμένο.
Η συναυλία ολοκληρώνεται με το δεύτερο παραδοσιακό κομμάτι.
Η διασκευή ενός σύγχρονου κομματιού στο ύφος και τα όργανα της εποχής αξίζει μόνο αν έχει κάτι να πεί, κάτι να προσθέσει στις ήδη υπάρχουσες δομές σύνθεσης, ενορχήστρωσης και ερμηνείας, αλλοιώς καταλήγει να είναι είτε μια απλή μετεγγραφή χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον, είτε μια επίδειξη δυνατότητας, ότι “όλα μπορούν να γίνουν”.
Ο δημοτικός σκοπός που διαλέξαμε έχει τις ρίζες του στα βυζαντινά χρόνια και τραγουδιόταν σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, από τους Σεφαραδίτες (Ισπανοεβραίους που διεσπάρησαν στα Βαλκάνια και την Μικρά Ασία τον 15ο αιώνα) μέχρι τους Τούρκους, Ελληνες, Αιγυπτίους, Σύρους, ακόμη και Πέρσες! Ετσι ο τίτλος και οι στίχοι είναι προσαρμοσμένοι σε κάθε γλώσσα όπως “Από ξένο τόπο” στα ελληνικά, “Üsküdar'a gider iken” (“Πηγαίνοντας στο Σκούταρι”) στα τουρκικά, “Fel Shara” στα σεφαραδίτικα, "Ya Banat Iskindiriyya" (“Τα κορίτσια της Αλεξάνδρειας”) στα αραβικά κλπ. Είναι λοιπόν φυσικό ο κάθε λαός να εκφράζει με την ίδια μελωδία τα αισθήματα του με τον δικό του τρόπο. Ελληνες και Τούρκοι έζησαν στην Μικρά Ασία για αιώνες, και έτσι βίωναν μαζί τις χαρές, τα βάσανα και τις ελπίδες της καθημερινής ζωής. Οπως όμορφο είναι το κορίτσι που ήλθε από ξένο τόπο και αλαργηνό, και σου έρχεται η επιθυμία να της φιλήσεις την ελιά πούχει στον λαιμό, έτσι και η κοπελιά, που είδε τον γραμματικό της μέσα στη λάσπη και την βροχή στον δρόμο για το Σκούταρι, τον αγάπησε και του πρόσφερε ένα λουκούμι στο μαντήλι!
Το τραγούδι έχει αποδοθεί από πολλούς αξιόλογους ερμηνευτές, έλληνες, τούρκους, ακόμη και αμερικανούς, σε θαυμάσιες εκτελέσεις. Τι θα ήταν λοιπόν αυτό που θα μας έκανε να το επιχειρήσουμε και εμείς, πέρα από την πρωτοτυπία της ευχάριστης έκπληξης στο τέλος μιας συναυλίας παλιάς μουσικής εδώ?
Αν κυττάξει κάποιος πίσω από την μελωδική γραμμή, με την ματιά της ευρωπαϊκής μουσικής των αρχών του 15ου αιώνα, αναγνωρίζει ίσως στοιχεία που μαρτυρούν την πολιτική και πολιτιστική προσέγγιση της Δύσης και του Βυζαντίου των τελευταίων Παλαιολόγων, παραμονές της κατάρρευσης της Αυτοκρατορίας. Με αυτή την παραδοχή σαν αυθόρμητο ερέθισμα, που είναι δικαίωμα του μουσικού (έστω και αν οι θεωρητικές μουσικολογικές συζητήσεις που προκαλεί μπορεί να είναι ατελείωτες), ας φανταστούμε από εκείνα τα χρόνια και στο διάβα των αιώνων που πέρασαν, τον Ελληνισμό κάτω από την οθωμανική κυριαρχία, και με την Ευρώπη να παρακολουθεί αυτόν τον γολγοθά.
Όσο χαρούμενη και ζωηρή έκφραση να έχουν η μουσική και τα τραγούδια του, πρέπει μια σκιά να βρίσκεται πίσω από κάθε Ρωμιό.. Μορφές από το ιστορικό παρελθόν του πρέπει να περνούν από τον νού του, και οι ανομολόγητες σκέψεις που έρχονται στο μυαλό του να διαμορφώνουν την έκφραση του.
Πώς θα μπορούσε αυτή η αυθαίρετη (αν είναι αυθαίρετη) εικόνα να εκφραστεί μέσα από τον σκοπό αυτό, και με αυτά τα “δυτικά” όργανα?
Η μελωδία, καθαρή και απλή, δεν μπορεί να έχει την ψευδαίσθηση ότι όλα πάνε καλά! Πρέπει ν κάποιος να της υπενθυμίζει πού βρίσκεται, να την κρατάει, ακόμη και αν το δωδεκάχρονο κορίτσι τελικά δεχθεί να του φιλήσουν την ελιά! Σ’ αυτή την πορεία, η βιόλα, το φλάουτο και η θεόρβη είναι οι σύντροφοι της φωνής που, ενώ την στηρίζουν από την αρχή μέχρι το τέλος, δεν την αφήνουν να χαρεί