Frank Zappa (1940-1993)

Γράφει ο Γιώργος Μπιλικάς (Orfeus)
227 άρθρα στο MusicHeaven

Ο Frank Vincent Zappa ήταν Αμερικανός τραγουδιστής τραγουδοποιός, κιθαρίστας, ηχολήπτης, παραγωγός και σκηνοθέτης. Γεννήθηκε στη Βαλτιμόρη του Maryland, στις 21 Δεκεμβρίου του 1940 από την Ιταλο/Γαλλίδα Rose Marie και τον Ιταλό μετανάστη από τη Σικελία Francis Vincent Zappa. Στα παιδικά του χρόνια, υπέφερε από άσθμα, ωτίτιδα και ιγμορίτιδα και αυτό ανάγκασε την οικογένειά του να μετακομίσει από τη Βαλτιμόρη στην California. Αρχικά στο Monterey, στη συνέχεια στο Claremont, μετά στο El Cajon, για να καταλήξει τελικά στο San Diego.

Στα 30 περίπου χρόνια της καριέρας του, οι δισκογραφικές του καταθέσεις ήταν πότε Rock, πότε Jazz, πότε ορχηστρική μουσική και πότε …ένας θεός ξέρει τι. Έκανε την παραγωγή σε όλα του τα albums (πάνω από 60), είτε αυτά ήταν με τους Mothers of Invention είτε σόλο. Στα …νιάτα του, του άρεσε να ακούει Igor Stravinsky, Anton Webern και  rhythm and Blues. Άρχισε να συνθέτει και ο ίδιος κλασική μουσική από τα χρόνια του γυμνασίου, ενώ ταυτόχρονα (πριν το γυρίσει στην κιθάρα), έπαιζε τύμπανα σε μπάντες rhythm and Blues. Ήταν αυτοδίδακτος και οι μουσικές του επιρροές, τον οδήγησαν στη δημιουργία ενός μουσικού  στυλ (…ενός;) που είναι πάρα πολύ δύσκολο να ενταχθεί σε μια κατηγορία. Θα μου πεις πρέπει σώνει και καλά να ενταχθεί κάπου; Εννοώ να ενταχθεί με την έννοια του ηχοχρώματος, γιατί άμα σου πω π.χ. Βασίλης Καρράς ή Rolling Stones, θα σε οδηγήσω “αναγκαστικά” σε ένα ηχόχρωμα ή και σε ένα στυλ αν θες, οπότε θα ξέρεις κι εσύ περί τίνος πρόκειται. Ο Zappa μπορούσε να σου δίνει ας πούμε 4 Rock albums στη σειρά, αλλά να σου πετάει και ένα Jazz ή ένα κλασικής μουσικής ανάμεσα, οπότε έχανες τη μπάλα και έψαχνες πάλι για τον …Βαλβέρδε.

Η εμπορική του επιτυχία ιδιαίτερα στην Ευρώπη ήταν μέτρια, παρ’ όλο που υπήρξε και λειτούργησε σαν μέγιστη επιρροή για πολλούς καλλιτέχνες.

Θα μπορούσα (παίζοντας με τις λέξεις) να πω ότι από όλους τους καλλιτέχνες της Rock, ο Frank Zappa ήταν ο πιο προβλέψιμος μέσα στο …απρόβλεπτο! Δεν ήξερες δηλαδή αν το επόμενο που θα σου βγάλει θα είναι Rock, Jazz, Blues ή δεν ξέρω τι άλλο, και αυτή ήταν η δική σου πρόβλεψη στο δικό του …απρόβλεπτο. Ο βασικός του στόχος, ήταν το κάθε album να κινείται γύρω από μία κεντρική ιδέα και γι’ αυτό, ακόμα και στα χειρότερά του, είχε πάντα κάτι να πει. Βασικά, πίστευε ότι η τέχνη είναι ελεύθερη, ανεξάρτητη και αυτοδύναμη. Μπορεί οι κριτικοί να ένοιωθαν βαρεμάρα με τα τζαμαρίσματά του, μπορεί να είπαν ότι τα στιχάκια του ήταν ρηχά, μπορεί να είπαν ακόμα ότι στερείται ταλέντου και ότι όλα αυτά είναι το αποτέλεσμα του τρελού μυαλού ενός τρελού ανθρώπου, αλλά είναι απόλυτα σίγουρο και βεβαιωμένο ότι ο Zappa δεν ήταν ούτε τρελός, ούτε και ατάλαντος. Του άρεσε να πειράζει τους άλλους, να ωθεί την τέχνη στα όριά της και να σατιρίζει το κατεστημένο σε κάθε ευκαιρία και με κάθε τρόπο. Μισούσε τη μουσική βιομηχανία και τις Pop  business και το απέδειξε αρνούμενος την παραλαβή του Grammy που του προτάθηκε, δηλώνοντας ότι τα Grammies είναι πλαστά. Η μουσική του (που συνολικά μπορεί να είναι και περισσότερη από όση έγραψαν οι Beatles και οι Stones μαζί), επισκιάστηκε από τις κοινωνικές του δραστηριότητες και δεν αποκλείεται να χλευάστηκε κι όλας με album όπως το We're Only In It For The Money σε στυλ:

“Αυτός παιδί μου, πρόδωσε το κίνημα των hippies. Είπε ότι είναι μόνο για την ‘κονόμα. Σα δε ντρέπεται!”
“Ποιος καλέ;”
“Καλέ αυτός με το μουστάκι.”

Εννοείται ότι αυτό δεν είναι καθόλου σωστό, αλλά είναι κατανοητό. Πάντοτε υπάρχουν οι “καλοθελητές” που θα σε κατακρίνουν είτε κάνεις, είτε δεν κάνεις κάτι. Ο Zappa φρόντιζε πάντα να ηχογραφεί όχι αυτό που θα ήταν καλό ή αν θες “πιασάρικο”, αλλά αυτό που θα ήταν χρήσιμο ή και αμφιλεγόμενο (φορτώνοντας διαρκώς με προβλήματα τους κριτικούς) και αυτό τον κάνει περισσότερο φιλόσοφο της μουσικής, παρά μουσικό. Παρ’ όλο που ήταν καλός κιθαρίστας και έγραψε εξαιρετικές μελωδίες, ο Zappa ήταν/είναι περισσότερο ένας ιδεολογικός γκουρού, παρά ένας μουσικός. Η ημερομηνία λήξεως της μουσικής του (που όταν γράφτηκε βασίστηκε στο “σήμερα” του τότε), είναι …άγνωστη και γι αυτό ακούγεται και στο σήμερα του “τώρα”.

Ο θάνατός του από καρκίνο του προστάτη στις 4 Δεκεμβρίου του 1993, ήταν μία τεράστια απώλεια για την τέχνη. Στις 6 Δεκεμβρίου η οικογένειά του ανακοίνωσε ότι “ο συνθέτης Frank Zappa αναχώρησε για την τελευταία του περιοδεία.” Το μέγεθος αυτής της απώλειας, ίσως να μην έγινε αντιληπτό από τους λουστραρισμένους και κουστουμάτους του MTV, που όντως They Were Only In It For The Money, αλλά για όλους τους ανά τον κόσμο freedom-lovers, ο Zappa ήταν έξυπνος, δημιουργικός, ευρηματικός, επινοητικός, ταλαντούχος και είχε ένα εξειδικευμένο ύφος στην κιθάρα. Τι άλλο θέλεις;

Mothers of Invention

Ξεκίνησαν σαν Soul Giants στα 1964 και μετονομάστηκαν σε Mothers κάνοντας ντεμπούτο με το Freak Out!, σαν backing band του Zappa. Η δισκογραφική εταιρία θέλησε να αλλάξει το σκέτο Mothers, επειδή στη slang παραπέμπει στο “motherfuckers” και πρότεινε το Mothers Auxiliary, αλλά ο Zappa πρότεινε το Mothers of Invention. Αντιμετώπισαν και αυτοί ένα σωρό “φύγε ‘συ, έλα ‘συ” στο line up τους αριθμώντας 34 συνολικά μέλη να έχουν περάσει από τη μπάντα. Σήμερα, οι 8 απ’ αυτούς έχουν πάρει μεταγραφή για τη Μπάντα του Ουρανού.

Δισκογραφία

1966: Freak Out!
1967: Absolutely Free
1967: Lumpy Gravy
1968: We're Only In It For The Money
1968: Cruising With Ruben & The Jets
1968: Ahead Of Their Time
1969: Uncle Meat
1969: Hot Rats
1970: Burnt Weeny Sandwich
1970: Weasels Ripped My Flesh
1970: Chunga's Revenge
1972: Just Another Band From L.A.
1972: Waka/Jawaka
1972: The Grand Wazoo
1973: Overnite Sensation
1974: Apostrophe'
1974: Roxy & Elsewhere
1975: One Size Fits All
1975: Bongo Fury
1976: Zoot Allures
1978: Studio Tan
1979: Sleep Dirt
1979: Sheik Yerbouti
1979: Orchestral Favorites
1979: Joe's Garage
1981: Tinseltown Rebellion
1981: Shut Up 'N' Play Yer Guitar
1981: You Are What You Is
1982: Ship Arriving Too Late To Save A Drowning Witch
1983: The Man From Utopia
1983: Baby Snakes
1984: The Perfect Stranger
1984: Them Or Us
1984: Thing-Fish
1984: Francesco Zappa
1985: Frank Zappa Meets The Mothers Of Prevention
1986: Does Humor Belong In Music
1988: Guitar
1988: Broadway The Hard Way
1991: The Best Band You Never Heard In Your Life
1991: Make A Jazz Noise Here
1993: The Yellow Shark

Σημ: Η δισκογραφία του είναι τεράστια και συνεχίζεται μέχρι το 2012 (και θα συνεχίζεται πιστεύω), αλλά εγώ σταματάω στη χρονιά που πέθανε. Επίσης, από όλα του τα albums παρουσιάζω μόνο πέντε, διαφορετικά θα έγραφα για κάνα …χρόνο!

Albums

Freak Out! (1966)

Tracks:   1) Hungry Freaks, Daddy, 2) I Ain't Got No Heart, 3) Who Are The Brain Police?, 4) Go Cry On Somebody Else's Shoulder, 5) Motherly Love, 6) How Could I Be Such A Fool, 7) Wowie Zowie, 8) You Didn't Try To Call Me, 9) Any Way The Wind Blows, 10) I'm Not Satisfied, 11) You're Probably Wondering Why I'm Here, 12) Trouble Every Day, 13) Help I'm A Rock, 14) It Can't Happen Here, 15) The Return Of The Son Of Monster Magnet.

Φαίνεται, ότι ο Zappa, πριν πιάσει το χερούλι της πόρτας του studio, ήταν πολύ καλά αποφασισμένος για το τι ήθελε να ηχογραφήσει. Ήθελε το πρώτο του album να είναι έξυπνο, επινοητικό, εκρηκτικό και επαγγελματικό. Άσχετα με το αν τα κατάφερε όλα αυτά, είναι σίγουρο ότι έφτασε πάρα πολύ κοντά. Το Freak Out! είναι ένα album που προηγήθηκε της εποχής του και είναι βέβαιο ότι κανένας (κριτικοί, κοινό και καλλιτέχνες) δεν ήταν προετοιμασμένος για κάτι τέτοιο.

Το album δεν σε φρικάρει (ή μπορεί κι όλας. Δεν ξέρω), γιατί στην πραγματικότητα δηλώνει το δικό του φρικάρισμα από το κατεστημένο της μουσικής βιομηχανίας της Pop μουσικής που …άνθιζε. Μπορεί να βαρεθείς τα ψυχεδελικά του μέρη και μπορεί ακόμα να πεις ότι ο Zappa δεν είναι και κανένας σπουδαίος τραγουδοποιός (τουλάχιστον, δεν είναι ακόμα), αφού ούτε μία μελωδία της προκοπής δεν έχει εδώ μέσα και δεν θα έχεις άδικο. Είναι βλέπεις που παρωδεί τα πάντα και προκειμένου να σαρκάσει και να ειρωνευτεί, χρησιμοποιεί κλισαρισμένες μελωδίες της εποχής. Προσπαθεί να κάνει κάτι δικό του με το “Who Are The Brain Police?”, αλλά αποτυγχάνει. Διορθώνει όμως τα πάντα στο Ντυλανικό “Trouble Every Day”, όπως και στα τελευταία τρία κομμάτια του δίσκου που αποτελούν τον πρώτο ψυχεδελικό πειραματισμό και ναι, τον βρήκαν βαρετό εδώ, πλην όμως αυτό το τελευταίο “βαρετό” εικοσάλεπτο, χρησιμοποιήθηκε αργότερα από εκατοντάδες μπάντες με …επιτυχία!

Ο Zappa του 1966 αρχίζει την καλλιτεχνική του καριέρα χτίζοντας το image που τον καθιέρωσε. Ναι, ισοπεδώνει τα πάντα, σαρκάζει, ειρωνεύεται, αστειεύεται με τη μπάντα του, επινοεί χαρακτήρες, λέει ανέκδοτα… όλα τα υπόλοιπα κινούνται γύρω από αυτά, αν και τώρα που το γράφω, αναρωτιέμαι ποια είναι τα …υπόλοιπα. Ποια είναι αλήθεια τα υπόλοιπα; Έτσι τον γνωρίσαμε και τον δεχθήκαμε, ή τον απορρίψαμε. Θυμάμαι που είχαμε πάει σε ένα πάρτυ μαζί με τον Στέλιο Ελληνιάδη και τσακωθήκαμε μ’ αυτόν που έκανε το πάρτυ, επειδή έβαζε συνέχεια Frank Zappa και σνομπάριζε τους Jethro Tull. Περί ορέξεως κολοκυθόπιτα που λέει και ο λόγος, αλλά κανένας δεν είναι υποχρεωμένος να ακούει Zappa όλη τη νύχτα, γιατί ο Zappa, δεν είναι ο καλλιτέχνης που τα albums του ανήκουν “στα σετάκια των 20”. Το album λοιπόν δεν είναι άσχημο, αλλά εξαρτάται τι περιμένεις από τον κάθε καλλιτέχνη και πώς τον έχεις κατατάξει στις προτιμήσεις σου. Αν ας πούμε βάλεις Πλούταρχο και περιμένεις να ακούσεις …Death Metal, εννοείται ότι θα σπάσεις το δίσκο. To Freak Out! δεν θα το ακούς από το πρωί μέχρι το βράδυ, γιατί δεν είναι τέτοια περίπτωση. Καλύτερα να το ακούς που και που και να διασκεδάζεις γελώντας με τα κωμικά του στοιχεία, γιατί στο κάτω-κάτω, ποιος δεν χρειάζεται λίγο γέλιο στη ζωή του;

Hot Rats (1969)              

Tracks:   1) Peaches En Regalia, 2) Willie The Pimp, 3) Son Of Mr Green Genes, 4) Little Umbrellas, 5) The Gumbo Variations, 6) It Must Be A Camel.

Μπορεί να μη σου κόβει την ανάσα και να μη σου κουνάει τα μυαλά, αλλά στο Hot Rats, ο Zappa καταφέρνει να συνδυάσει τον πειραματισμό με την απόλαυση (κάτι που συνήθως το έχανε στις Avant guard δουλειές του) και να προκαλέσει έστω έναν …σεισμό. Πρόκειται για δίσκο instrumental με μοναδικό τραγούδισμα στο “Willie the Pimp” και μάλιστα από τον Captain Beefheart εντελώς …σχιζοφρενικά. Οι κριτικοί βρήκανε πάλι το μπελά τους και δεν ξέρανε τι ακούνε. Είπαν ότι είναι Jazz, αλλά εγώ θα έλεγα ότι είναι Jazz-Rock. Αυτό γίνεται αντιληπτό από το “Peaches En Regalia” που ανοίγει εντυπωσιακά και είναι το καλύτερο του δίσκου. Το “Willie the Pimp” που είναι το δεύτερο καλύτερο, ροκάρει μανιωδώς και να σημειώσω εδώ, ότι το Hot Rats δεν είναι Zappa + Mothers, αλλά είναι σκέτος Zappa. Αυτό θα πει, ότι δεν αστειεύεται δεξιά και αριστερά ως συνήθως, αλλά είναι συγκεντρωμένος στην …εξερεύνηση. Όποιος αντέξει και δεν βαρεθεί 45 λεπτά πειραματισμού, θα ανακαλύψει τη μουσική εφευρετικότητα του Zappa και αυτό δεν σημαίνει σώνει και καλά ότι το album είναι βαρετό. Σημαίνει ότι περιέχει μόνο έξη κομμάτια, τα τρία από αυτά είναι πάνω από 8 λεπτά και είναι δικαιολογημένη η όποια …κούραση. Τα υπόλοιπα τέσσερα κομμάτια κινούνται από τη Rock μέχρι τη Jazz περιοχή. Δεν είναι άσχημα, αλλά συγκριτικά με τα δύο πρώτα …υστερούν. Πάντως, το Hot Rats είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα Jazz-Rock albums του 1972.


Waka/Jawaka 

Tracks: 1) Big Swifty, 2) Your Mouth, 3) It Just Might Be A One-Shot Deal, 4) Waka/Jawaka.


The Grand Wazoo

Tracks: 1) For Calvin (And His Next Two Hitch-Hikers), 2) The Grand Wazoo, 3) Cletus Awreetus-Awrightus, 4) Eat That Question, 5) Blessed Relief.

Τον Δεκέμβριο του 1971, ο Zappa είχε ένα ατύχημα. Μία βδομάδα μετά από το live στο Montreux (μνημονεύεται στο “Smoke on the Water” των Deep Purple), πήγε να παίξει στο Λονδίνο και κάποιος θαυμαστής, τον πέταξε κάτω από τη σκηνή προκαλώντας του πολύ σοβαρά τραύματα στην πλάτη, στο ένα του πόδι και στο σβέρκο που τον ανάγκασαν να χρησιμοποιεί αναπηρικό καροτσάκι και να μείνει εκτός δράσης για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Όταν μετά από εννέα μήνες επέστρεψε, είχε μόνιμους πόνους στην πλάτη, είχε χάσει τη φωνή του κατά το 1/3, χρησιμοποιούσε πατερίτσες για να στηρίζεται και δεν μπορούσε να μείνει στη σκηνή για πολλή ώρα. (Στα στιχάκια των τραγουδιών "Zomby Woof" & "Dancin' Fool", υπάρχουν αναφορές ότι το ένα του πόδι κατέληξε τελικά να είναι κοντύτερο από το άλλο). Όταν λοιπόν επέστρεψε, η μουσική του ήταν διαφορετική. Αυτό, φέρνει στο μυαλό το ατύχημα που είχε ο Dylan με τη μηχανή του που τον κράτησε για πολύ χρόνο μακριά από τα studios και που τελικά όταν επέστρεψε, η μουσική του ήταν διαφορετική.

Ας γίνει λοιπόν αυτό ένα μάθημα για σένα νεαρέ ροκά που αδυνατείς να επινοήσεις ένα μουσικό στυλ για να καθιερωθείς στη μουσική σκηνή. Χτύπα το κεφάλι σου στον τοίχο με δύναμη και ή θα πεθάνεις οπότε όλοι γύρω θα κλαίνε για την ανοησία σου, ή θα επιστρέψεις από το νοσοκομείο γεμάτος μουσικές ιδέες που θα αλλάξουν τον κόσμο. Εννοείται ότι αυτό είναι αστείο, αλλά αυτό που δεν είναι αστείο, είναι ότι το Waka/Jawaka, όπως και το Grand Wazoo, ο Zappa τα έγραψε όντας ακόμα στο κρεβάτι και ανήκουν στα πιο σοβαρά και σύνθετα έργα που έκανε ποτέ.


Sheik Yerbouti (1979)

Tracks: 1) I Have Been in You, 2) Flakes, 3) Broken Hearts Are for Assholes, 4) I'm So Cute,

5) Jones Crusher, 6) What Ever Happened to All the Fun in the World, 7) Rat Tomago, 8) We've Got to Get into Something Real, 9) Bobby Brown, 10) Rubber Shirt, 11) The Sheik Yerbouti Tango, 12) Baby Snakes, 13) Tryin' to Grow a Chin, 14) City of Tiny Lites, 15) Dancin' Fool, 16) Jewish Princess, 17) Wild Love, 18) Yo' Mama  

Διπλό live album που σηματοδοτεί μία σημαντική στροφή στην καριέρα του. Είναι το πρώτο που κυκλοφορεί στη Zappa Records και δίνει περισσότερη έμφαση στο κωμικό στοιχείο. Με αυτό το album εγκαινιάζει επίσης μία περίοδο αύξησης των πωλήσεών του, και τα media του δίνουν τώρα μεγαλύτερη προσοχή. Ο τίτλος του, είναι ένα λογοπαίγνιο και προφέρεται Shake Your Booty όπως το album των KC and the Sunshine Band του 1976.

Τα περισσότερα tracks ηχογραφήθηκαν live, με επεξεργασία αργότερα στο studio, προσφέροντας μία ευκαιρία καριέρας στον Joe Chiccarelli (παραγωγός) όπως ομολογεί ο ίδιος ο Joe σε μία συνέντευξή του. Παραμένει μέχρι σήμερα, το πιο αγαπημένο album του Zappa.

Βιβλιογραφία

1: Encyclopedia of Rock & Roll (Rolling Stone)
2: Illustrated Encyclopedia of Rock (Salamander)
3: Classic Rock And Pop Album Rev and Updat (G. Starostin)
4: Encyclopedia of Pop, Rock and Soul (Irwin Stambler)

Ευχαριστώ για την ανάγνωση…