Είναι αυτό τραγούδι αγάπης;

“Ενώ η ρουτίνα της ζωής απαιτεί από τους ανθρώπους να ελέγχουν τις διαθέσεις και τη συμπεριφορά τους, οι δραστηριότητες της σχόλης, κατά κανόνα, τους επιτρέπουν να κινούνται πιο ελεύθερα σε έναν φαντασιακό χώρο, συγκροτημένο ειδικά από αυτές τις δραστηριότητες και με τρόπο που να θυμίζουν μια πραγματικότητα μη σχόλης.”[1]

Τα «τραγούδια αγάπης» είναι, λοιπόν, η κυρίαρχη μουσική υπόκρουση της σχόλης. Είναι όμως αληθινά τραγούδια αγάπης;[2]

Η κοινωνία είναι ένα πλέγμα επικοινωνιακών ανταλλαγών. Σε συνθήκες ισότητας και αμοιβαίας αναγνώρισης, αυτή η επικοινωνία οδηγεί στην ικανοποίηση των ζωτικών βλέψεων των μελών της κοινωνίας. Όμως, στην εποχή μας, αυτή η επικοινωνία είναι “συστηματικώς διαταραγμένη”.[3]

Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά της σημερινής, πολύπλοκης κοινωνίας είναι ο ανεξέλεγκτος ατομικισμός.

Δεν είναι λίγοι οι στοχαστές που παρατήρησαν πως από τη δεκαετία του 1950 και μετά, σε σημαντικό βαθμό, η ισορροπία της σύγχρονης κοινωνίας “επιτυγχάνεται από το γεγονός ότι ο καθένας παραπέμπεται στην ιδιωτική του σφαίρα για να κλειστεί μέσα της”[4].

Αυτόν τον ατομικισμό, που ουσιαστικά προέκυψε από το “ξέφτισμα και την απότομη αποσάθρωση των κοινωνικών ιστών και των αξιακών συστημάτων”[5], τον συντηρεί και κάποια ψευδαίσθηση αυτοδυναμίας που τρέφεται κυρίως από τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς, τους σχετικούς με την κατανάλωση και τον «ελεύθερο χρόνο».

Οι στίχοι στα περισσότερα «τραγούδια αγάπης», φαίνονται να διαιωνίζουν αυτή τη ψευδαίσθηση, να φανερώνουν αυτόν τον ατομικισμό.
Περιγράφουν μάλλον τον προσωπικό πόθο παρά την σχέση αγάπης.
Έτσι, γίνονται αφηγήσεις απομόνωσης, περιγραφές αποξένωσης και όχι τραγούδια σύμπνοιας, συντροφικότητας.

Η αγάπη προς έναν άνθρωπο και η αγάπη προς τους ανθρώπους θα έπρεπε να αλληλοεξαρτώνται, να προκαλούν η μια την άλλη, να προκύπτουν η μία από την άλλη. Ο μικρόκοσμος της αληθινής προσωπικής αγάπης, μπορεί να γίνει η αφετηρία για να υπάρξουν στον κόσμο φιλία και ειρήνη, ζωντάνια και παραγωγικότητα, ομορφιά, αξιοπρέπεια στη συμβίωση των ανθρώπων.

Ένα σημερινό «τραγούδι αγάπης», όμως, σπάνια είναι τραγούδι αμοιβαιότητας.

Είναι μάλλον ελάχιστοι εκείνοι οι στίχοι που μιλούν για ανταπόδοση, ή έστω για αμοιβαία έλξη και όχι, απλά, για κάποιο μονόπλευρο ξελόγιασμα.
Συνήθως οι στίχοι του αφορούν σε συναισθήματα του ενός, του αφηγητή, και έχουν να κάνουν με τον δικό του πόνο, τον προσωπικό του πόθο ή ίμερο, τις ανασφάλειες, τη δική του άποψη για τη φθορά ή την πορεία της σχέσης.

Στα περισσότερα τραγούδια, ας πούμε, δεν υπάρχει καμία αναφορά στα συναισθήματα του αγαπημένου προσώπου.
Ο αφηγητής μιλά για χαμένες αγάπες ή για αγάπες δίχως ανταπόκριση.

Μιλά για έρωτες με την πρώτη ματιά: η επικοινωνία περιορίζεται στην εξωτερική εμφάνιση του αντικειμένου του πόθου.

Μιλά επίσης για τις διαφορές, για την ασυμφωνία ανάμεσα στον εσωτερικό του κόσμο και την πραγματικότητα.

Κάποιες φορές αγγίζει τα όρια της ψύχωσης, της ιδεοληψίας, της ψυχικής ή και της σωματικής φθοράς, νοιώθει οίκτο για τον ίδιο του τον εαυτό.

Σε αρκετά «τραγούδια αγάπης» απουσιάζει ο διάλογος με το αγαπημένο πρόσωπο, για έναν “απλό” λόγο: ποτέ δεν υπήρξε και ούτε πρόκειται να υπάρξει καμία επαφή με αυτό. Όλα υπάρχουν μόνο στο μυαλό του αφηγητή: Είναι μια ουτοπία.

Σε άλλα πάλι, οι στίχοι αναφέρονται στα συναισθήματα του αγαπημένου προσώπου με γενικεύσεις που θα μπορούσαν να αφορούν σε πολλά διαφορετικά άτομα. Μήπως ούτε ο ίδιος ο αφηγητής δεν γνωρίζει ποιο πρόσωπο αγαπά;

Ο πόνος του χωρισμού, όπως εκφράζεται στα «τραγούδια αγάπης», κρύβει εμμονές και εξαναγκασμό. Τι πιο συχνό από την εμμονή στην πεποίθηση ότι το αγαπημένο πρόσωπο που έφυγε νοιώθει τα ίδια συναισθήματα με τον αφηγητή.

Μήπως τελικά έχουμε να κάνουμε με ύμνους στον εγωισμό; Μήπως τελικά μέσα από το ερωτικό τραγούδι αναπαράγεται ο μύθος του homo clausus[6], του “αυτοδύναμου” δυτικού ανθρώπου;

Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί, βέβαια, πως όλα είναι καθαρό θέμα marketing και πως οι εταιρείες προωθούν τραγούδια με τέτοια θέματα επειδή πουλάνε, δίχως αυτό να σημαίνει πως αυτά τα τραγούδια αντικατοπτρίζουν την κοινωνική πραγματικότητα. Ο ισχυρισμός αυτός μπορεί να φαίνεται βάσιμος. Όμως, ακόμα κι έτσι, η αντικειμενική πραγματικότητα είναι παρούσα. Ξεπροβάλλει μέσα στο τραγούδι και το τραγούδι είναι πραγματικό.

Σίγουρα οι δυνάμεις του marketing επηρεάζουν, όμως αυτό που βασικά τους ενδιαφέρει είναι η διεύρυνση του target group, των πιθανών υποψήφιων ακροατών. Είναι υπεύθυνες, ας πούμε, για την υπερ-απλούστευση των ερωτικών στίχων, αφού το target group περιλαμβάνει πια και πολύ νεαρά άτομα: τους στίχους θα πρέπει να τους καταλαβαίνει και ένα δεκάχρονο παιδάκι. Και, για να θυμηθούμε τον Piaget, το παιδί είναι εγωκεντρικό. Τα ανάγει όλα στον εαυτό του χωρίς να υπολογίζει την ύπαρξη των άλλων.





-----------------------------------------------------



[1] Νόρμπερτ Ελίας, απόσπ. προδημοσίευσης, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 26 Απριλίου 1999

[2] Το άρθρο γράφτηκε με αφορμή μια μελέτη του Thomas J. Scheff: Words of love and isolation; Individualism and alienation in popular love songs, 1930-1999 (από www.icce.rug.nl). Ο Thomas J. Scheff είναι επίτιμος καθηγητής στο University of California, στη Santa Barbara.

[3] Systematically distorted. Ο όρος από: Habermas J., Κείμενα γνωσιοθεωρίας και κοινωνικής κριτικής, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1990

[4] Κορνήλιος Καστοριάδης, Η άνοδος της ασημαντότητας, ύψιλον/βιβλία, 2000

[5] Eric Hobsbawm, Η Εποχή των¶κρων-Ο Σύντομος Εικοστός Αιώνας, εκδόσεις Θεμέλιο, 1999

[6] clausus: περιορισμένος. Ο όρος homo clausus από: Elias, Norbert (1970), What is sociology? London: Hutchinson, 1972