Νότια Ιταλία και μία ξεχασμένη μουσική

Γράφει η Εμμανουέλα (emmanuella)
14 άρθρα στο MusicHeaven

Οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί της Κάτω Ιταλίας που ζουν στα μέρη που ήδη από τον 8ο αιώνα υπήρξαν κέντρα αποικισμού της Μεγάλης Ελλάδας, αντιπροσωπεύουν από απόψεως γλωσσικής τους παράδοσης και ιστορικής τους καταγωγής σημείο αμφιλεγόμενο για την επιστημονική ερευνα.
Ο εντοπισμός φωνολογικών και λεξιλογικών στοιχείων της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και μάλιστα της δωρικής διαλέκτου στα "γκρεκάνικα" ιδιώματα του Σαλέντο και της Καλάβριας οδήγησε γλωσσολόγους σαν το Γ. Χατζηδάκη στην υπόθεση της γλωσσικής συνέχειας.
'Αλλοι πάλι υποστηρίζουν τη βυζαντινή προέλευση των ελληνόφωνων, ενώ άλλοι την εκδοχή ενός αρχικού πυρήνα ελληνόφωνων που διατηρήθηκε από την αρχαιότητα και ενισχύθηκε στη Βυζαντινή περίοδο από διαδοχικές εγκαταστάσεις αποίκων.
Η γλώσσα των ελληνόφωνω της Απουλίας και της Καλαβρίας που ήταν απαγορευμένη κατά της περίοδο του φασισμού, φαίνεται να υποχωρεί μεταπολεμικά καθώς τα απομονωμένα ελληνόφωνα χωριά εντάσσονται στην Ιταλική πραγματικότητα παρά τις προσπάθειες για διάσωση και διδασκαλία της στους νεωτέρους.

Δεν θα σταθώ όμως τοσο στην ιστορία της ελληνόφωνης Κάτω Ιταλίας όσο στη μουσική της. Τα ελληνόφωνα χωριά βρίσκονται βορειδυτικά του Ρέτσιο, η περιοχή είναι μία από τις φτωχότερες και προβληματικότερες της Ευρωπης, και είναι η Αμυγδαλέα, το Γκαλλιτσιανό, η Μπόβα, το Ροκαφόρτε ντελ Γκρέκο, το Ροζούντι, το Πεντιτάτιλο και το χωριό του Ροχούντι.
Η μουσική τους παράδοση μας έγινε γνωστή με την κυκλοφορία δύο δίσκων που περιλάμβαναν ελληνόφωνα τραγούδια από το Μαρτάνο και το χωριό Καλημέρα. Στα τραγούδια του Σαλέντο περιλαμβάνονται νανουρίσματα, μοιρόγια, της δουλειάς, αρωτικά, θρησκευτικά κ.ά. Τραγουδισμένα από δύο φωνές, έχουν στιχουργική μορφή εντεκασύλλαβου. Τα μουσικά όργανα που χρησιμοπούνται είναι κιθάρα ταμπορέλο, οργανέτο, ακορντεόν.
Μια ιδιαίτερη κατηγορία λαϊκών χορών ( ταραντέλα πίτσικα ) σχετίζεται με το μαγικό - θρησκευτικό φαινόμενο και πρόκειται για χορούς που γίνονται με ιδιαίτερο τρόπο για την θεραπεία από το τσίμπημα ενός είδους αράχνης.

Στην ιστορία της μουσικής της Κάτω Ιταλίας υπάρχει ένα κενό για κάποιο διάστημα. Εδώ και πολλά χρόνια όμως συναντούμε πολλά συγκροτήματα που συνεχίζουν αυτό το φοβερό "έργο".

Θα αναφερθώ στα συγκροτήματα Cumelca, Ghetonia , Encardia , Canzionere Grecanico Salentino. Είναι τα πιο γνωστά, πλέον, συγκροτήματα που βοήθησαν στη διάσωση της γκεκάνικης γλώσσας αλλά και της μουσικής. Κύριο χαρακτηριστικό της μουσικής αυτής είναι ένα σχέδιο βύθισης του ακροατή σε ένα πλούσιο πολιτισμός μυρωδιών, παραδόσεων, ήχων και χρωμάτων όπου η μελωδία είναι ο πρωταγωνιστής. Τραγουδάνε για την ζωή των αγροτών, για τα υπαίθρια τοπία και φυσικά για τη θάλασσα.

Παίζουν ελληνόφωνα, ταραντέλες και τραγούδια της Καλαβρίας και του Ιταλικού Νότου με τα παραδοσιακά τους όργανα οργκανέττο (ακορτντεόν), ταμπουρέλλο (ντέφι) και τζαμπόνια (τσαμπούνα). Κύριος σκοπός τους είναι να διασώσουν την γλώσσα Griko (γκρεκάνικα).

Καθώς ακούς αυτούς τους μουσικούς να μιλάνε μπορείς να διακρίνεις στον τόνο της φωνής τους το πάθος τους να σώσουν και να διασώσουν την πολιτιστική τους ταυτότητα.

Η αγάπη του κόσμου για τη μουσική της Κάτω Ιταλίας φαίνεται από τον τρόπο που περιγράφουν τη μουσική.
" Όταν ακούς μουσική της Κάτω Ιταλίας είναι αρκετά δύσκολο να καθήσεις στην καρέκλα. Τα πόδια ηλεκτρίζονται, τα χέρια ( άθελά τους σχεδόν ) χτυπούν παλαμάκια, ενώ ο διονυσιακός ρυθμός της ταραντέλας σε στέλνει νοητά στο κέντρο μιας πλατείας, ανάμεσα σε ένα πλήθος που ξεφαντώνει. Τι κι αν δεν έχεις πάει ποτέ σ'εκείνα τα μέρη της Grecia Salentina στην Κάτω Ιταλία, όπου η φύση μοιάζει με τη δικής μας και τα χωριά είναι επιρρεπή στις γιορτές ... Ο διονυσιακός των σωμάτων που χορεύουν, ο ήχος των οργάνων ( κυρίως ταμπορέλο και οργκανέτο), ακόμη και ο ήχος της διαλέκτου τους είναι απόλυτα οικεία, κάτι σαν γιορτή σε διπλανό σπίτι, που ξέρεις ότι με λίγη προσπάθεια μπορείς να ενσωματωθείς κι εσύ. "

Δείγματα μπορείτε να δείτε σε βίντεο στο youtube πληκτρολογώντας Ghetonia ή Encardia.

(πηγές: σχετικά ιταλικά sites)