Ελληνικοί Ρυθμοί: Τεχνική εκμάθησης τραγουδιών

Πρακτικός τρόπος (Τεχνική)  στην εκμάθηση  τραγουδιών

Το σωστό  είναι να μαθαίνουμε  τα τραγούδια μέσα από τις παρτιτούρες . Επειδή όμως δεν έχουμε τις επαρκείς  γνώσεις (σολφέζ) ή δεν βρίσκουμε την συγκεκριμένη παρτιτούρα τότε καταφεύγουμε στην πρακτική εκμάθηση αυτών . Σαυτήν την διαδικασία ο κύριος παράγοντας είναι το «αυτί»!. Πέραν αυτού όμως υπάρχουν ορισμένες πρακτικές  (κάποια στάνταρ) που πρέπει  απαραιτήτως να γνωρίζουμε και να ακολουθούμε :

Σε ένα τραγούδι διακρίνουμε τρία  βασικά χαρακτηριστικά:

1) Μελωδία
2) Ρυθμό
3) Συγχορδίες

Α) Μελωδία. Η μελωδία απαρτίζεται συνήθως από 3 τμήματα :

- Την Εισαγωγή   = προκαταρκτική μουσική

- Το κουπλέ         =1ο μέρος  (στροφή)  τραγουδιού

- Το ρεφρέν         = 2ο μέρος  (στροφή)  τραγουδιού

Β) Ρυθμός : κάθε τραγούδι ακολουθεί ένα συγκεκριμένο ρυθμό.

Γ) Συγχορδίες : Συνοδεία στην μελωδία.

Α. ΜΕΛΩΔΙΑ

Βήμα 1ο : Ακούμε προσεκτικά το κομάτι πολλές φορές μέχρι να το εμπεδώσουμε  καλά .

Βήμα 2ο : Ψάχνωντάς-το (νότα –νότα) «βρίσκουμε» τις  3-4  πρώτες τουλάχιστον νότες (συλλαβές).

Βήμα3ο : Με βάση τις 3-4 νότες (συνήθως επαρκούν) , εντοπίζουμε  την κλίμακα στην οποία παίζεται τό τραγούδι (εδώ καλό είναι να μάθουμε  τις κλίμακες σε όλες τις τονικότητες)

Βήμα 4ο : Εφόσον εντοπίσουμε την κλίμακα (πχ. μαντζόρε, μινόρε , ουσάκ ,χιτζάζ κλπ) τα πράγματα πλέον είναι εύκολα διότι έχουμε το δεδομένο της κλίμακας (του δρόμου όπως το λέμε στην πράξη),  οπότε γνωρίζουμε σε ποιές  συγκεκριμένες νότες θα το «ψάξουμε».

Β. ΡΥΘΜΟΣ

Αφού μάθουμε   (ακούοντας και  παίζοντας νότα-νότα) την μελωδία , εντοπίζουμε τον ρυθμό  του τραγουδιού και προσαρμόζουμε την μελωδία πάνω σε αυτόν  (Βλέπε Ελληνικοί ρυθμοί –Πρακτικό μάθημα , Β μέρος ) . Προσαρμόζοντας  την μελωδία πάνω στον ρυθμό ,  διευκολυνόμαστε πολύ ως πρός την χρονική διάρκεια της κάθε νότας, οπότε το τραγούδι  «πάει» μόνο του χωρίς να σκεπτόμαστε 4α,8α,16α κλπ. . Είναι σαν τον χορευτή που τα βήματα «πάνε» μόνα τους στο ρυθμό του τραγουδιού  χωρίς να σκέπτεται και να τα μετράει όπως αυτό γίνεται όταν μαθαίνει τον χορό .Κάτι αντίστοιχο γίνεται και με την μουσική ,άλλωστε αυτές οι έννοιες χορός-μουσική είναι αλληλένδετες.

Αυτή κατά κύριο λόγο είναι και η επιμονή μου στο να εμπεδώσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τον ρυθμό. Είναι πάρα πολύ βασικό .

Γ. ΣΥΓΧΟΡΔΙΕΣ

Είναι μια συνήχηση από τρείς τουλάχιστον νότες οι οποίες συνοδεύουν την μελωδία  και εναλλάσονται  στις φράσεις του τραγουδιού  ( όχι στις περαστικές νότες).   ΄

Κλίμακες

Είναι το σύνολο από διαδοχικές νότες , από μία νότα μίας οκτάβας μέχρι την αντίστοιχη

της υψηλότερης η χαμηλότερης οκτάβας .π.χ. c,d,e,f,g,a,b,c,   ή     c,b,a,g,f,e,d,c
Πρακτικά τους ονομάζουμε και δρόμους .Ουσιαστικά είναι μια συγκεκριμένη διαδρομή
που ακολουθούν οι νότες σε ένα τραγούδι.

Π.χ. η Ντο ματζόρε αποτελείται από τις εξής νότες :Ντο,ρε,μι,φα,σολ,λα,σι,ντο  και ενθυμούμενοι τη λατινική  γραφή νοτών που είναι (ντο=c,ρε=d,μι=e,φα=f,σολ=g λα=a,σι=b)     :(c-d-e-f-g-a-b-c)

Στις κλίμακες μαντζόρε έχουμε τόνο,τόνο,ημιτόνιο,τόνο,τόνο,τόνο,ημιτόνιο {αν ενθυμούμαστε από τo A μέρος του μαθήματος τόνος είναι η ηχητική διαφορά από τη μία νότα στην αμέσως επόμενη   ( εκτός από μι-φα και σι-ντο,που εκ φύσεως είναι ένα ημιτόνιο) και ημιτόνιο είναι το ενδιάμεσο ηχήσεως ενός  τόνου  π.χ.   ρε-ρε δίεση  (d-d#)}Δηλαδη μεσόφωνο της ρε-μι(d-e) }.
οπότε: c-d=τόνος,d-e=τόνος, e-f=ημιτόνιο,f-g=τόνος,g-a=τόνος,a-b=τόνος ,b-c(υψηλότερης οκτάβας)=ημιτόνιο.

Δηλαδή σε μια κλίμακα ματζόρε έχουμε :(T-T-H-T-T-T-H), όπου Τ=τόνος όπου Η=ημιτόνιο)
Τις κλίμακες μπορούμε να τις παίζουμε από 12 διαφορετικές νότες (θέσεις)δηλ από c(ντο),c#(ντο δίεση ),d,d#,e,F,F#,g,g#,a,a#,b σε μία οκτάβα .

Κλίμακα μινόρε :
Π.χ. λα μινόρε  πού έχει ως εξής:  λα-σι-ντο-ρε-μι-φα-σολ δίεση-λα, (a,b,c,d,e,f,g#,a) δηλ.
(T-H-T-T-H-3H-Η . (3H=Τριημιτόνιο: τόνος +1 ημιτόνιο,ή 3 ημιτόνια)

Την συναντάμε  και με την πιό συνήθη μορφή  :  (a,b,c,d,e,f,g,a) οπότε έχουμε  (Τ-Η-Τ-Τ-Η-Τ-Τ ) π.

ΑΡΑ συγχορδίες α) Μαντζόρε =  (T-T-H-T-T-T-H), β) Μινόρε= (T-H-T-T-H-3H-Η ή (Τ-Η-Τ-Τ-Η-Τ-Τ )

Eκτός των ανωτέρω  αναφέρω επιγραμματικά κι ορισμένες άλλες κλίμακες που χρησιμοποιούνται ευρέως στη λαική μουσική.

Κλίμακα Χιτζάζ:   π.χ. Ρε χιτζάζ:

{(d,e-,f+,g,a,b-,c,d)} οπότε έχουμε : Η-3Η-Η-Τ-Η-Τ-Τ
Κλίμακα Ουσάκ: π.χ. Λα ουσάκ:
a,b-,c,d,e,f,g,a οπότε:  { H-T-T-T-H-Τ-Τ }
Κλίμακα χιζασκάρ : π.χ. Ρε χιζασκάρ
D,e-,f+,g,a,b-,c+,d οπότε :    {Η,3 Η,Η,Τ,Η,3 Η,Η }.

Με Βάση  τους  ανωτέρω  συνδυασμούς  τόνου –ημιτονίου βρίσκουμε τις κλίμακες σε όλες τις τονικότητες.

Συγχορδίες

Συγχορδία , είναι η συνήχηση της 1ης,3ης και 5ης νότας, κάθε κλίμακας.

Η 3η είναι αυτή που μας χαρακτηρίζει το «είδος» της  συγχορδίας .(μινόρε, ή μανζόρε). Στη κλίμακα π.χ.ντο ματζόρε έχουμε τη βασική συγχορδία ντο,μι,σολ.

(     (1η )=c,    (3η )=e,   (5η)=g) , ενώ στην κλίμακα  ντο μινόρε έχουμε τη συγχορδία ντο ,μί ύφεση,σολ {(1η) =c,  (3η)=e-, (5η)= g} δηλ. η   3η νότα της κλίμακας μειώνεται κατά ένα ημιτόνιο.  (χρειάζεται πλήρης κατανόηση  των εννοιών τόνος και ημιτόνιο).

Eφαρμογή

Εφαρμόζουμε τα παραπάνω στο παρακάτω παράδειγμα που είναι  το γνωστό χασάπικο   Δεν ρωτώ ποιά είσαι (του Τσιτσάνη) , το οποίο πήραμε εντελώς τυχαία άλλωστε η εφαρμογή μπορεί να γίνει σε τραγούδι οποιουδήποτε  ρυθμού .

Xασάπικο (4/4)

Μέτρο 4/4 :  Οι νότες μέσα σε κάθε μέτρο έχουν συνολική χρονική αξία τεσσάρων τετάρτων ( 4/4) , οπότε το πόδι μετράει  4 χρόνους 1 κάτω  -1 πάνω -1 κάτω-1 πάνω = (VΛVΛ). Στο σημείο αυτό ,θα ήθελα να αναφερθώ στον Μετρονόμο ,που μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε παράλληλα με το πόδι (στο κάθε «κλίκ») , είτε μεμονωμένα. (Υπάρχει σχετικό άρθρο για τη χρήση του στή διδασκαλία του e-περιοδικού : "Πρακτική εφαρμογή των χρονικών αξιών κλπ.")

Η κλίμακα του παρακάτω τραγουδιου είναι Ντο Χιτζαζ, με βάση λοιπόν την ακολουθία :

Η-3Η-Η-Τ-Η-Τ-Τ για τις κλίμακες χιτζαζ ,η Nτο Χιτζαζ έχει ως εξής :

c, d-,e,f,g,a-b,c .

Οπότε ακολουθώντας τις παραπάνω συγκεκριμένες νότες της Ντο χιτζαζ και εφόσον έχουμε εμπεδώσει τον ρυθμό ,αρκετά εύκολα μαθαίνουμε ένα   τραγούδι.

Αυτό βέβαια μπορεί να γίνει σε τραγούδια κάθε κλίμακας( ματζόρε, μινόρε,  ουσάκ, σαμπάχ κλπ) και κάθε ρυθμού αρκεί όπως προαναφέραμε να μπορέσουμε να εντοπίσουμε αυτές τις δύο τουλάχιστον παραμέτρους Ρυθμός – κλίμακα

ΔΕΝ ΡΩΤΩ ΠΟΙΑ ΕΙΣΑΙ . Ρυθμός :χασάπικος .  Κλίμακα : Ντο Χιτζάζ

(1)=ρυθμός , (2)= μελωδία , (3)=στίχος (λόγια), (4)=συγχορδίες (αποτελούνται από 3 νότες που συνηχούν.Στο παράδειγμά μας τις έχουμε  υπογεγραμμένες  για να ξεχωρίζουν από αυτές της μελωδίας).

Οπως  αναφέρεται και παραπάνω οι συγχορδίες  «μπαίνουν» ανάλογα με τις φράσεις και την μελωδία . Στο παράδειγμά μας   στη «φράση δεν ρωτώ ποιά είσαι» η μελωδία παίζεται στις νότες ντο,ρε-υφεση,μι,φα,σολ, δηλ η 1η,3η,5η νότα της φράσεως αντίστοιχα είναι η Ντο,μι,σολ,  άρα λοιπόν σαυτή τη φράση ταιριάζει η συγχορδία   Ντο ματζόρε (ceg) , ενώ στη φράση «κια από που κρα» έχουμε κυρίαρχες νότες τις Φα και λα ύφεση,οπότε εδω ταιριάζει η συγχορδία Φα μινόρε (φα,λα ύφεση,ντο  "Fa-c). Σαυτήν την αρχή (εκτός εξαιρέσεων) στηρίζονται οι συγχορδίες  που συνοδεύουν τη μελωδία .

Κάνουμε ακόμη μία εφαρμογή σε ένα Ζειμπέκικο,

4.Ζειμπέκικο(Κλασικό) 9/8{νν - νν - ν - νν – νν – ν – ν - }

Το κλασικό ζεμπέκικο   είναι ¨δομημένο ¨ ως εξής :

1/16,1/8,1/16,1/8,1/8,1/16,1/8,1/16,1/8,1/8,1/8

΄Εχουμε συνολικά  4/16 δηλ. 2/8  οπότε 2/8+7/8=9/8

Εμείς όπως έχουμε αναφέρει τον αναλύουμε κάπως πρακτικά.

Τα 9/8α =18/16α .  Μετατρέπουμε τον ανωτέρω ρυθμό  σε (18) χρόνους ,αξίας 1/16ου ο καθένας ως εξής:

Νύκτωσε χωρίς φεγγάρι . Ζειμπέκικο . Κλίμακα (δρόμος) Ρε Χιτζάζ

Στην 1η γραμμή του πίνακα γράφεται ο ρυθμός για κρουστα όπως είχαμε πεί για να το καταλάβουμε .

Στην 2η γραμμή γράφεται ο ρυθμός για όργανα ρυθμού . Παρατηρούμε τώρα πώς  ο 2ος,5ος, 7ος,10ος,13ος,15ος  & 17ος  χρόνος δεν έχει δίπλα του παύση 16ου ,αυτό σημαίνει ότι οι ανωτέρω χρόνοι πρέπει να παίζονται σε χρόνο 2/16ων=1/8ου  έκαστος .Ανέφερα  εντελώς      ενδεικτικά     αυτά    τα    παραδείγματα (τραγούδια) και προσπάθησα όσο μπορούσα να γίνω κατανοητός .   Δεν  αναφέρομαι  ξεχωριστά  σε   τραγούδια  όλων των ρυθμών, καθόσον πιστεύω ότι θα είναι πλεονασμός και κατάχρηση. Με βάση τα ανωτέρω ο καθένας μπορεί μόνος του πλέον να ασχοληθεί.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Με το κεφάλαιο αυτό φθάσαμε στο τέλος της ενότητος «Ελληνικοί-Ρυθμοί κλπ.». ΄Ισως θα έπρεπε να γράψω δεκάδες (και πλέον)  σελίδες ακόμη, αλλά δεν θα ήθελα να γίνω κουραστικός. Επέλεξα  τα πλέον βασικά στοιχεία και με εντελώς συνοπτική διαδικασία, τα οποία έκρινα, κατά τη δική μου εκτίμηση, ότι είναι σχετικώς  επαρκή (τουλάχιστον για αρχή) ώστε αυτός που θέλει να ασχοληθεί ερασιτεχνικά με τη μουσική να έχει μια στοιχειώδη αλλά «σφαιρική» εικόνα .  Απαιτείται αρκετός χρόνος  σχολαστικής και εμπεριστατωμένης  μελέτης (δεν μαθαίνονται σε μια μέρα), αν κρίνει κάποιος ότι σ' αυτές τις  λίγες σελίδες περιλαμβάνονται στοιχεία που για να διδαχθούν  απαιτείται πολύς καιρός.

Bέβαια   δεν   είμαι  ούτε συγγραφέας,  ούτε  μουσικός , ούτε δάσκαλος  μουσικής. Ο λόγος που γράφω εδώ  είναι  ξεκάθαρος και ανιδιοτελής:  «Γράφω για τη μουσική από μεράκι και γενικά από αγάπη γι΄αυτήν και θέλω να προσφέρω  και εγώ κάτι στούς αρχάριους και ερασιτέχνες, που επίσης ασχολούνται με τη μουσική από μεράκι, στον βαθμό που γνωρίζω και μπορώ και σύμφωνα με τη δική μου αντίληψη  μέσα στα στοιχειώδη «μουσικά»  πλαίσια».

Το μάθημα αυτό δεν έχει σκοπό να διδάξει τραγούδια σε πλήρη μορφή ή να αντικαταστήσει παρτιτούρες . Απλά είναι παραδείγματα-σε  μια φόρμα μαθήματος  δικής μου επινοήσεως- για να γίνω κατανοητός . Τα τραγούδια θα «έλθουν»  μόνα τους εφόσον μελετήσουμε, κατανοήσουμε και εξασκηθούμε πάνω στα ανωτέρω (και όχι μόνο) στοιχεία.

Θα είναι ιδιαίτερη χαρά για μένα να δώσω οιποιαδήποτε εξήγηση-βοήθεια  μέσα από προσωπικά μηνύματα ή ακόμη και με προσωπική συνομιλία μέσα από το chat του ΜusicHeaven, στο οποίο ευχαρίστως θα ευρίσκομαι, σε μία προκαθορισμένη ώρα, αν αυτό μου ζητηθεί από οποιονδήποτε.

Τελειώνοντας προτρέπω όποιον  θέλει να ασχοληθεί σοβαρότερα με τη μουσική (πεντάγραμμο κλπ),  να παρακολουθήσει μαθήματα σε κάποιο  ωδείο  ή σε  δασκάλους μουσικής.

Υπάρχουν παράλληλα  πολύ ωραία, διδακτικά και γενικώς χρήσιμα άρθρα μαθημάτων μουσικής, στη στήλη Διδασκαλία του e-περιοδικού του MusicHeaven, γραμμένα από εκλεκτούς  μουσικούς, δάσκαλους, καθηγητές και προτείνω στούς φίλους αναγνώστες  να τα μελετήσουν.

Εύχομαι    καλή συνέχεια στη μουσική σας  μελέτη

Γιάννης "ΡΕΤΕΟΣ"

reteos@mail.gr