Χασάπικο - Θεωρία και πράξη

Σε προγενέστερο άρθρο που έχει δημοσιευθεί την 15/12/2009 στη στήλη διδασκαλία του e-περιοδικού του MusicHeaven, με τίτλο "Ελληνικοί ρυθμοί –Πρακτικό μάθημα", είχα κάνει εντελώς περιληπτικά μια πρακτική θεωρητική ανάπτυξη σε εννέα (9) Ελληνικούς μουσικούς ρυθμούς.

Κάποια Μέλη της κοινότητος του MusicHeaven σχολίασαν θετικά το άρθρο (τα ευχαριστώ γι' αυτό), αλλά εξέφρασαν και την επιθυμία να υπάρχουν, παράλληλα της θεωρίας, ηχητικά δείγματα των ρυθμών, για καλύτερη κατανόηση.

Οι μουσικοί ρυθμοί είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο στη μουσική. Eνα και μόνο άρθρο δεν αρκεί για να γίνει μια εκτενέστερη περιγραφή (ως θα ’πρεπε) τόσων πολλών ρυθμών. Γι' αυτό και στο άρθρο αυτό θα αναφερθώ σε έναν και μόνο ρυθμό, αρχίζοντας από τον πλέον (για μένα ) απλό, που είναι ο Χασάπικος, αναλύοντας πληρέστερα - τουλάχιστον πρακτικά - την "δόμησή" του, σύμφωνα με τις δυνατότητές μου (ερασιτέχνης είμαι), πλαισιωμένη με ηχητικά δείγματα και εφαρμογή του (πράξη και πεντάγραμμο).

Λίγα λόγια για το Χασάπικο

Είναι ένας Ελληνικός ρυθμός πολύ διαδεδομένος στην Χώρα μας.

Οι ρίζες του κρατάνε από τα βυζαντινά χρόνια. Χορευόταν (όπως λένε) από ένα επίλεκτο σώμα του Στρατού, τους Κασσάπηδες. Στη χώρα μας ονομάστηκε Χασάπικος (Κασσάπικος ->Χασάπικος).

Είναι ένας εντυπωσιακός χορός, που χορεύεται από δύο τουλάχιστον άτομα :

Ας το δούμε : " Ο Χορός του Σάκαινα " του Στ. Ξαρχάκου.

(απόσπασμα από Ελληνική Κινηματογραφική ταινία)

https://www.youtube.com/watch?v=aJIDc459MpA

Ας δούμε πως είναι “δομημένος”:

Χασάπικο :Μέτρο 4/4 |1/4ο,1/4ο,1/4ο,1/4|. { V ^ V ^ }

Tι ειναι μέτρο;
υπενθυμίζω πως μέτρο είναι το τμήμα ενός μουσικού κομματιού ( ενδιάμεσα δύο διαστολών δηλ. δύο καθέτων γραμμών που τέμνουν το πεντάγραμμο) που η χρονική του διάρκεια (αξία νοτών ) έχει έναν συγκεκριμένο αριθμό. Οπότε ο Χασάπικος είναι ρυθμός που το κάθε μέτρο του έχει νότες, με επαναλαμβανόμενη «δομή», συνολικής χρονικής αξίας 4/4ων. (βλ. άρθρο Ελληνικοί ρυθμοί-Πρακτικό μάθημα)

Ο μουσικός ρυθμός του Χασάπικου εκτελείται σε μέτρα τεσσάρων (4) χρόνων , χρονικής διάρκειας 1/4ου έκαστος:

Πίνακας 1

Οπου «V» το πόδι κάτω (θέση) όπου «^» το πόδι πάνω (άρση). Οπότε :1ος χρόνος του μέτρου

Θέση(V),2os άρση (^), 3ος Θέση(V), 4ος άρση (^) με χρον. αξίες 1/4ου έκαστος.

α) Οπτικό δείγμα στο πεντάγραμμο :

β ) Ηχητικό δείγμα

(Διευκρίζω ότι τη συγχορδία, από το 2ο και μετέπειτα μέτρο, τη «παίζω» στον 2ο και ο 4ο χρόνο κάθε μέτρου ( δεν είναι υποχρεωτικό) αντί για 1/4ο σε 1/32 συμπληρώνοντας το υπόλοιπο μέρος των χρόνων αυτών (2ο και 4ο ) με παύσεις :1/32-πάυση1/32ου,παύση 1/16ου –και παύση 1/8ου (1/32 +παύση 1/32ου+παύση 1/16ου+παύση 1/8ου =8/32=1/4ο και αυτό για να παίζεται «κοφτά» και έτσι δίνω κάπως «λαικό ύφος» στο Χασάπικο. Την «συνοδεία» τη γράφουμε στο κλειδί του ΦΑ. Για διευκόλυνση και μόνο-των αρχαρίων- την γράφω στο κλειδί του ΣΟΛ.)

Ας δούμε την εφαρμογή του σε ένα τραγούδι:

Παίρνουμε για παράδειγμα το Χασάπικο «Φραγκοσυριανή»:

Aς τo ακούσουμε πρώτα:

Φραγκοσυριανή:

https://www.youtube.com/watch?v=qlWq-CMfiTI

Έμμετρος στίχος. ...(από ένα απόσπασμα του τραγουδιού)

1............2........μια 3)|φούντωση μια 4)|φλόγα ....π’ έχω 5) |μέσα στη καρ

6)|διά. ..λές και 7)|μάγια μούχεις 8)|κάνει ....Φραγκο 9)|συριανή γλυ 10)| κειά..... λεςκαι 11)|μάγια μούχεις 12)|κάνει ....Φραγκο 13)|συριανή γλυ 14)| κειά.....|

Στο παράδειγμα αυτό, έχω διαχωρίσει το συγκεκριμένο απόσπασμα του τραγουδιού,σε 14 μέτρα :

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

Είδαμε πως μέσα σε κάθε μέτρο έχουμε 4 συλλαβές. Αυτό σημαίνει ότι σε κάθε χρόνο αντιστοιχεί και μια συλλαβή χρονικής αξίας 1/4ου. Στη περίπτωση του 4ου χρόνου στο 4ο μέτρο του παραδείγματος, έχουμε δύο συλλαβές (π’έ-χω). Οι συλλαβές αυτές παίζονται σε χρόνο 1/8ου η καθεμία (2*1/8=2/8=1/4). Το ίδιο ισχύει και για το 6ο, 8ο, 10ο,και 12ο μέτρο (λες-και, Φρα-γκο,κλπ)).

Πρακτική ανάλυση :

Στο παρακάτω παράδειγμα βλέπουμε την πρακτική ανάλυση της μελωδίας στο ρυθμό:

{υπενθυμίζω τις νότες με λατινική γραφή(1.c=ντο, 2. d=ρε, 3. e=μι, 4. f=φα, 5. g=σολ, 6. a=λα , 7. b=si. Τα συμβολα (στην σημειογραφία μου) ¨+¨ ή ¨-¨, δεξιά της νότας, σημαίνουν δίεση και ύφεση αντιστοίχως. Π.χ. ¨C+¨ =ντο δίεση, ¨b-¨=σι ύφεση ) }:

ΠΙΝΑΚΑΣ 3

Η ανάλυση αυτή (προσωπική διασκευή) στο πεντάγραμμο θα έχει ως εξής:

α) Οπτικό δείγμα στο πεντάγραμμο :

β ) Ηχητικό δείγμα

Για να μην «φορτώσω» πολύ το άρθρο, δεν αναφέρθηκα στη «δομή»των συγχορδιών του ρυθμού. Στο άρθρο αυτό αναφέρομαι μόνο στην προσαρμογή της μελωδίας πάνω στον ρυθμό για να γίνει κατανοητός ο ρυθμός. Απλώς στο παραπάνω παράδειγμα (του πενταγράμου) γράφω -μονο και μόνο για να «δείξω» τον ρυθμό- τις πλέον βασικές συγχορδίες (ρε μινόρε, σολ μινόρε, Λα ματζόρε της κλίμακας ρε μινόρε αρμονικής:{ d,e,f,g,a,b-,c+,d = ΡΕ μινόρε αρμονική, με λατινικούς χαρακτήρες)}

Σ΄αυτές ευελπιστώ να αναφερθώ αργότερα σε άλλη ενότητα.

Πρόσθετα θα ήθελα να αναφερθώ πως, σήμερα που η τεχνολογία εξελίσσεται, μπορούμε εκτελούμε τα κομμάτια και με αρμόνιο (γιαυτούς που παίζουν αυτό το μουσικό όργανο), το οποίο να διαθέτει αυτόματη συνοδεία Ελληνικών ρυθμών. Στη περίπτωση αυτή δεν χρειάζεται να παίζουμε «κτυπώντας» τις νότες στο κλειδί της συνοδείας (2ο κλειδί) απλώς πατάμε μόνο την αντίστοιχη συγχορδία και μας δίνει αυτόματα τον ρυθμό (εμπλουτισμένο με ντράμς, μπάσσο κλπ), όπως σε αυτό το ηχητικό δείγμα. (Για εμπλουτισμό του ηχητικού δείγματος, πρόσθεσα την απλή εισαγωγή και κάποιες ανταποκρίσεις ).

Ευχαριστώ για την ανάγνωση.

Γιάννης «ΡΕΤΕΟΣ»