Δημοτικοί Ρυθμοί: Καλαματιανός και Τσάμικος

Συνεχίζοντας  τη δημοσίευση  των  άρθρων  σχετικά με  τα ηχητικά   δείγματα  των Ελληνικών  ρυθμών   και ξεφεύγοντας  -  για να μην είμαι μονότονος και ίσως κουραστικός -  από τους λαϊκούς ρυθμούς, στο άρθρο αυτό θα αναφερθώ σε  δύο  πολύ γνωστούς  δημοτικούς  ρυθμούς: στον Καλαματιανό και στον Τσάμικο.

ΚΑΛΑΜΑΤΙΑΝΟΣ

Είναι ένας Ελληνικός ρυθμός που ως ανέφερα πασίγνωστος  στην Χώρα μας.Σχετικά με την προέλευση της ονομασίας , την πήρε προφανώς  από  τα λόγια του τραγουδιού «σαν πας στην Καλαμάτα και ‘ρθείς με καλό .....» με αναφορά στο  Καλαματιανό μαντήλι.Χορεύεται από ομάδα που πιάνεται χέρι-χέρι και συντονίζεται με τον πρώτο ,ο οποίος και σέρνει τον χορό .

Δείτε:

«ΔΟΜΗ»

Μέτρο :7/8   |1/4ο,1/8ο,1/4ο,1/4| .{ V ^ V V }

Δηλαδή μέσα στο μέτρο έχουμε νότες συνολικής αξίας 7/8ων (3/4 = 6/8 + 1/8 = 7/8α)

Βλέπουμε πως μέσα στο μέτρο έχουμε 4 χρόνους εκ των οποίων οι τρείς έχουν χρον. αξία 1/4ου έκαστος και  ένας αξία 1/8ου.

Τό μέτρημα του ρυθμού γίνεται ως εξής :

Στον πρώτο χρόνο το πόδι κάτω (μπότα)  σε χρον αξία 1/4(2/8α)+1/8ο (1+2ος χρόνος μαζί)

Και στον τρίτο και τέταρτο πάλι  αντιστοίχως το πόδι κάτω σε χρον αξία 1/4ου (2/8α) έκαστος

Διαμορφώνεται δηλ. ο ρυθμός  σε τρία μέρη ( o πρώτος  χρόνος παρατείνεται  και στον δεύτερο κατά 1/8ο), ήτοι 3/8α=1/4+ 1/8  +2/8α=1/4  +2/8α=1/4

Παίρνουμε ως παράδειγμα το τραγούδι «Αιγιώτισσα»:

Πρακτική ανάλυση

Στον  παρακάτω  πίνακα  απεικονίζεται η σχέση μελωδίας-ρυθμού . Για ευνόητους λόγους  αναφέρομαι μόνο σε  ένα μέρος της μελωδίας , για να μην γίνομαι κουραστικός. Αλλωστε ο αναγνώστης φαντάζομαι πως έχει εξοικειωθεί με την σημειογραφία μου, ωστε να καταλάβει μόνος του και το υπόλοιπο μέρος  ως επίσης  και την εισαγωγή.

Στο παραπάνω παράδειγμα δεν αναφέρομαι  ξεχωριστά στον ρυθμό, αλλά  συγχρόνως και στην προσαρμογή της μελωδίας στον ρυθμό.

Ο ρυθμός είναι γραμμένος  (στοιχειωδώς)  μόνο με κρουστά. Απέφυγα να αναφερθώ στις συγχορδίες (πολύ μεγάλο  κεφαλαιο στην μουσική)  πρός  αποφυγή της παραμικρής συγχύσεως, καθόσον το αντικείμενο των άρθρων   είναι  αποκλειστικά και μόνο ο ρυθμός.

Οπτικό δείγμα  στο πεντάγραμμο:

Ηχητικό δείγμα :

http://www.sendspace.com/file/74wv2d

ΤΣΑΜΙΚΟΣ:

Γνήσιος Ελληνικός ρυθμός . Χορεύεται και αυτός από όμάδα που πιάνεται χέρι-χέρι και ο πρώτος σέρνει και εδώ τον χορό . Ο Τσάμικος χορεύεται σχεδόν σε όλη την Ελλάδα.  Θέλει  απόλυτο  ρυθμό στον βηματισμό και  τις φιγούρες.  Δείχνει  τη λεβεντιά του άντρα  ή  τη λυγεράδα  και την ευπρέπεια της γυναίκας .

Δείτε:

https://www.youtube.com/watch?v=lY2FTAHgzMw&feature=related

«ΔΟΜΗ»

Μέτρο ¾ (=6/8α)   |8ο., 16ο, 8ο, ,8ο,8ο,8ο | : {V. ,^ ,V, Λ,V,Λ} }

(όγδοο παρεστιγμένο, δέκατο έκτο,όγδο,όγδο,όγδο,όγδοο)

Μέσα στο μέτρο έχουμε 6 χρόνους :

Επειδή είναι αδύνατον να τον μετράμε όπως απεικονίζεται ,στην πράξη τα πράγματα απλουστεύονται:

Στον παραπάνω πίνακα βλέπουμε πως έχουμε 6 χρόνους   . Μετατρέπουμε  αυτόν τόν πίνακα  έτσι ώστε να έχει 3 χρόνους 1/4ου έκαστος    (3/4α =6/8α ) :

Συνεπώς μετράμε τον ρυθμό έτσι:  το πόδι  κάτω (μπότα ) μετράει μόνο τον 3ο και 1ο χρόνο κάνοντας ανάλογη παύση στον δεύτερο.

Ουσιαστικά έχουμε  τρία μέρη: ένα ζεύγος ήχων (3ος  , 1ος  ) καί  μια παύση σε ίδους χρόνους  .

Δηλ  3ος=V,        1ος=V, 2ος= (-)

Στον παρακάτω πίνακα βλέπουμε την αντιστοιχία του ρυθμού  (6/8ων  -> 3/4ων) καθώς και τη προσαρμογή της μελωδίας στον ρυθμό:

Παίρνουμε για παράδειγμα το γνωστό μας Τσάμικο : «Κάτω στου Βάλτου»

Yπενθυμίζω πως τo   “”  στη σημειογραφία σημαίνει αλλαγή οκτάβας (υψηλότερη ή χαμηλότερη  αντίστοιχα).

Οπτικό δείγμα  στο πεντάγραμμο:

Στο 9,10,11ο   μέτρο ( δηλ. εκεί που αρχίζει το τραγούδι  «Kάτω στου Βάλτου......») παίζω μόνο  τη μπότα  μέσα στον ρυθμό (δηλ. 3+1ο +(-) χρόνο) για να γίνει αντιληπτή η «κύρια ως πρός το μέτρημα» εφαρμογή του ρυθμού. ΄Αλλωστε και ένας χορευτής με βάση αυτό χορεύει τον τσιάμικο.Σημειώνεται ότι τά κομμάτια αυτά τά  έγραψα σε όσο το δυνατόν απλούστερη «εκπαιδευτική» μορφή  προκειμενου να γίνει κατανοητός ο ρυθμός  και μόνο.

Ηχητικό δείγμα :

http://www.sendspace.com/file/mh3wfg

http://www.sendspace.com/delete/mh3wfg/23f1ea7d65d7708ebe7a9db0adf0cfdd

Ας τ’ ακούσουμε σε εκτέλεση με αρμόνιο  αυτόματης συνοδείας ρυθμού:

α) Καλαματιανός:

http://www.sendspace.com/file/ip743j

β) Τσάμικος:

http://www.sendspace.com/file/pfyie1

Ως έχω αναφέρει και στα προγενέστερα άρθρα  μοιράζομαι το κέφι μου μαζί σας, σαν απλός ερασιτέχνης και με βάση αυτή την ιδιότητα  πρέπει να αξιοολογείται το άρθρο (όχι μόνο τα δικά μου, αλλά κατα την γνώμη μου και όλων των μελών, όταν πρόκειται για κάτι το προσωπικό). ΄Αλλωστε πιστεύω πως  η  Κοινότητα του Musicheaven στην οποία έχω την τιμη να  είμαι μέλος, αυτό το σκοπό έχει: Να μοιραζόμαστε τι ς σκέψεις   και γνώσεις μας , όσες αυτές και  αν είναι . Ας μου επιτραπεί επ’ ευκαιρία να συγχαρώ  δημοσίως τον διαχειριστή  για την άψογη  οργάνωση και λειτουργία της Κοινότητος αυτής.   Σε καμιά περίπτωση  δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι  μέσω  των σχετικών άρθρων μου, διδάσκεται μουσική. Δεν είμαι ειδικός. Κατα την προσωπική μου γνώμη, αν κάποιος θέλει να ασχοληθεί  «παραπέρα»  από το να κάνει το κέφι και να ικανοποιήσει το μεράκι του,  καλό είναι να παρακαλουθήσει μαθήματα σε κάποιο ωδείο ή σε δασκάλους μουσικής, όπου εκεί γίνεται   μεθοδευμένη δουλειά.

Το να αποτυπώσεις βέβαια τους ρυθμούς σε ένα χαρτί ή σε μια οθόνη Η/Υ είναι πάρα πολύ δύσκολο και δεν ξέρω κατά πόσο γίνομαι καταναοητός, αλλά πιστεύω πως γίνεται μια γενική περιγραφή  αυτών, ώστε ο αναγνώστης να παίρνει μια στοιχειώδη τουλάχιστον ιδέα.  Προσπάθησα και θα συνεχίσω (ως έχω υποσχεθεί),  με μεγάλη μου βέβαια χαρά  και συνέπεια,  να ολοκληρώσω  σταδιακά και «εν καιρώ» (δεν θέλω να καταχραστώ την «φιλοξενία») την ενότητα  σχετικά με τους Ελληνικούς ρυθμούς. Παράλληλα ευχαριστώ τα μέλη που με προτρέπουν  γι’αυτό. Ευχαριστώ για μια φορά ακόμη για την ανάγνωση.

Γιάννης «ΡΕΤΕΟΣ»