Αριστοτέλους - Περί Ποιητικής (Μέρος Β)

Διαβάστε εδώ το Α' Μέρος

Η ΕΞΕΛΙΞΗ

(ένα μικρό σημείωμα για τα έπη)

Τα Ομηρικά Έπη γεννιούνται μέσα στην εποχή του ηρωισμού. Είτε είναι ακριβής η αιωνολόγηση είτε πέφτουμε έξω, σημασία έχει πως η περίοδος είναι ιδιαίτερα συγκλονιστική αφήνοντας άναυδους τους επόμενους όλους.

Κάποιος ήρωας ή κάποιο γεγονός θα άφηνε πάντα τη σφραγίδα του αποτυπωμένη στον πάπυρο κάποιου ποιητή.

Η γλώσσα ψάχνοντας να βρει την έκφραση που θα την αποτύπωνε είχε την ευτυχία να ανακαλύψει τη γραφή.

Η γραφή για την οποία μέχρι σήμερα χτυπιούνται επιστήμονες και μη, περί της καταγωγής της, απ’ όπου κι αν παράχθηκε, όποιος κι αν πρώτος τη χρησιμοποίησε, άφησε πίσω της ίχνη μιας κληρονομιάς που μετά από μας θα ζηλεύουν ακόμα.

Μας δόθηκαν κάποιοι 27798 στίχοι, από τους οποίους κάθε φορά αντλούμε τη δύναμη της ανανέωσης. Κάθε μέρα κάποιος στίχος από αυτούς προκαλεί το ένστικτο της έρευνας και της καταγωγής.

Ήρθαν στα χέρια μας δύο έπη. Αντικείμενα γραπτού λόγου. Μιας γλώσσας που μάλλον ήταν τεχνητή και που ποτέ δεν μιλήθηκε ίσως. Δύο πανέμορφα κομμάτια της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που άντλησαν τη δύναμή τους από τους λαούς (συμπλέγματα φυλών) της Αρχαίας Ελλάδας. Φυλών που τα γένη τους και οι φατρίες τους, έφεραν στον κόσμο πολιτισμούς και κατορθώματα άξια μνήμης στους αιώνες.

Ιλιάδα και Οδύσσεια. Δύο λέξεις σταθμοί. 15693 στίχοι ανήκουν στην πρώτη και 12105 στην δεύτερη. Στίχοι που έπλεξαν στεφάνια στα κεφάλια των ηρώων που περιγράφονται, στίχοι που βοήθησαν σκαπάνες να χτυπήσουν σωστά στη διάρκεια ανασκαφών.

Με το τέλος των Μηδικών Πολέμων η Αθήνα βρέθηκε εξουθενωμένη ερειπωμένη και καμένη από τον Ξέρξη.

Ακόμα και έτσι ανοίγει τις πύλες της και κάθε τεχνίτης από την Ελλάδα κάνει την εμφάνισή του εκεί, φέρνοντας μαζί του τέχνες τεχνικές και τεχνοτροπίες. Από την Κάτω Ιταλία μέχρι την Αθήνα, από όλη την Ελλάδα, το χωνευτήρι της αναδυόμενης νέας Αθήνας, δείχνει να χαράζει. Μέσα από την καταστροφή γεννήθηκε η σπουδαιότερη εποχή όλων των αιώνων της ανθρώπινης ιστορίας. Η Κλασσική Περίοδος.

Οι Σοφιστές είναι αυτοί που όπως λέει ο Αριστοτέλης έφεραν τη φιλοσοφία στο λαό. Κανείς τους δεν είναι Αθηναίος. Αυτοί γνωρίζουν μόνο τη φιλοξενία της νέας πόλης, και η Αθήνα ξέρει να απορροφά μέσα στους κόλπους της, όλον τον πλούτο που βρίσκεται σκόρπιος στην περιφέρεια.

Ο μεγάλος ξεριζωμός των Ιώνων, έφερε στην Αθήνα τον Όμηρο. Μέσα από τους στίχους του οποίου γεννιέται ο πόθος κι το πάθος για την έννοια της πατρίδας. Ενώ οι νοσταλγοί ξεριζωμένοι ακούνε τους στίχους της ηρωικής εποχής, των 51 ημερών, του πολέμου που έμεινε στην ιστορία σα να μην υπήρξε άλλος, του τρωικού πολέμου, διδάσκονταν το

"εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης".

Έτσι ο νόστος που στις αυλές των αρχόντων άδετο από τους ραψωδούς και στις γειτονιές από τους ξεριζωμένους άποικους Ίωνες, έφεραν τη λύρα και το έπος στα χέρια μας. οι φυλές των Ελλήνων κληρονομούν τα έπη, έχοντας την καρδιά τους ενωμένη κατά βάση σε αυτά.

Ο νόστος που έγινε ιστορία, γνώση, τέχνη, τραγωδία.

Το αλφάβητο έρχεται από τους Φοίνικες (ίσως). Συμπληρώνεται όμως από τους Έλληνες τελειοποιείται. Ο Όμηρος και ο Ησίοδος γνώστες κατά πάσα πιθανότητα της νέας γραφής, αφήνουν όχι και πολύ μακριά από τη γέννηση του αλφάβητου, τα έργα τους παρακαταθήκη σε μας. Ο Ηρόδοτος χρεώνει το Αλφάβητο στον Κάδμο της Θήβας. Το νέο σύστημα γραφής πρώτοι παρέλαβαν και χρησιμοποίησαν οι Ίωνες και οι νησιώτες του Αιγαίου περί το 825 π.Χ. Η Προϊστορία χάνει τη θέση της και με τα γραπτά κείμενα των λαών την παραλαμβάνει η Ιστορία.

Το χαμένο Μυκηναϊκό Σύστημα Γραφής γίνεται και αυτό προϊστορία. Το νέο σύστημα ανάτειλε. Η Ποίηση γεννήθηκε.

Έχοντας στα χέρια μας τους στίχους των επών: Ιλιάδας και Οδύσσειας, βλέπουμε τις αντιθέσεις τους:

Διαπιστώνουμε πως οι ήρωες της Ιλιάδας προέρχονται από την άρχουσα τάξη ενώ της Οδύσσειας από τον απλό λαό και τις κατώτερες τάξεις. Ενώ στην Ιλιάδα οι θεοί είναι πλουσιοπάροχοι και τα προσφέρουν όλα στους ήρωες και στους ανθρώπους αλίμονο όταν οργίζονται πέφτουν πέλεκες φωτιάς και καταστρέφουν τα πάντα. Αντίθετα στην Οδύσσεια δεν ανακατεύονται και δεν εμπλέκονται στη μοίρα των ανθρώπων αλλά λειτουργούν με το αίσθημα του δικαίου, παίρνοντας όμως την πρωτοβουλία να αποκαταστήσουν τη διασαλευμένη τάξη. Στην Ιλιάδα διδασκόμαστε την έννοια και την μεγάλη αξία της πατρίδας, την αίσθηση του καθήκοντος, το όμορφο της φιλίας, το θαυμάσιο της παλληκαριάς, την απίθανη εφευρετικότητα των Ελλήνων, το πολυμήχανο μυαλό των Ελλήνων, την αξία της ευφυΐας και της δύναμης, την εξαιρετικότητα της ευφυΐας που κατατροπώνει τον όποιο δυνατό. Από την Οδύσσεια παίρνουμε μαθήματα για τη νοσταλγία της πατρίδας, τον πόθο, τη λαχτάρα της επιστροφής, τη δύναμη της καρτερίας, το αξίωμα της υπευθυνότητας, τη συζυγική πίστη, την αφοσίωση, τη δύναμη των ισχυρών δεσμών που δικαιώνουν το άτομο για τις προσπάθειές του.

Σαφώς και διατυπώθηκαν αντιρρήσεις και ασκήθηκε κριτική στα Ομηρικά έπη. Με πρώτους τον Ηρόδοτο και τον Ζωίλο τον Σοφιστή.

Τα Ομηρικά Έπη, μας ενημερώνουν για τη δομή της κοινωνίας που σε όλες τις ελληνικές φυλές ήταν ι ίδια σχεδόν: γένη = φατρίες (εκ των οποίων οι φυλές) = λαοί (από πολλές φυλές). Το γένος έπαιρνε την καταγωγή από τον πατέρα (πατριαρχικό), η περιουσία ήταν συλλογική, ο άρχοντας εκλεγότανε και αντικαθίστατο από τα μέλη, τα μέλη του γένους έπαιρναν μέρος στις κοινωνικές εκδηλώσεις, μεταξύ των μελών του γένους απαγορευότανε ο γάμος, υπήρχε κοινό νεκροταφείο των μελών. Ομηρικό γένος όπως περιγράφεται είναι, ο πατέρας, η μητέρα, οι γιοι, τα αδέλφια, τα παιδιά, τα ανίψια, τα εγγόνια και οι απόγονοι. Αρχηγός είναι ο πρεσβύτερος, που τον υπακούουν όλοι και τον σέβονται.

Η γυναίκα είναι ισότιμη με τον άντρα αλλά βεβαίως έχει την κύρια οικιακή ασχολία της νοικοκυράς και να επιβλέπει τις δούλες με τις οποίες μαζί τους δουλεύει. Δύο τύποι γυναικών προβάλλονται έντονα μέσα στα έπη. Η Πιστή Πηνελόπη και η Άπιστη Κλυταιμνήστρα.

Οι φυλές είναι ενώσεις στρατιωτικών και θρησκευτικών συμφερόντων και ενδιαφερόντων. Ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την βιοτεχνική παραγωγή. Κοινωνική θέση και αναγνώριση έχουν οι μάντεις, οι ιερείς, οι γιατροί, οι μουσικοί και οι αοιδοί.

Επιδίδονται στο εξαγωγικό εμπόριο αλλά και στο εσωτερικό έχουν μεγάλη ανάπτυξη. Στα μέτρα της πειρατείας και του πλιάτσικου των δρόμων αναγκάζονται να ισχυροποιηθούν περισσότερο. Ο Ησίοδος αναφέρει τρεις περιόδους: την Χρυσή Εποχή –όπου οι άνθρωποι χωρίς κανένα κόπο εύρισκαν τα πάντα και επιβίωναν, την Εποχή του Χαλκού –όπου η ζωή παίρνει να δυσκολεύει και τα αγαθά δυσκολεύονται να τα βρουν, την Εποχή του Σιδήρου –όπου πλέον είναι πολύ δύσκολη η ζωή των ανθρώπων. Αναπτύσσεται η δουλεία –που είναι αιχμάλωτοι κυρίως πολέμων, που πάνω τους ασκείται από τον άρχοντά του εξουσία ζωής και θανάτου. Δεν υπάρχουν μεγάλες αναφορές στα Ομηρικά έπη για δούλους. Αναφέρεται ο επιστάτης δούλος Εύμαιος.

Αφήνοντας τα Ηρωικά Ομηρικά Έπη, που λένε πως δεν αποκλείεται να είναι παλαιότερων μικρότερων ποιημάτων συρραφές, που ο Όμηρος συγκέντρωσε σε δύο, έχοντας κύρια πηγή του τον Κύκλο της Ποίησης του Τρωικού Πολέμου (Κύκλια Έπη) και περνάμε στη Διδακτική Ποίηση και τον Ησίοδο.

Τα Διδακτικά Έπη γράφηκαν από τον Ησίοδο και είναι τα: Έργα και Ημέραι, Θεογονία, και Κατάλογοι.

Στο πρώτο περιγράφει τις εργασίες με τις οποίες οι άνθρωποι ασχολούνται δίνοντας συμβουλές για το πώς πρέπει να γίνονται αυτές περιγράφοντας ακόμα και τα εργαλεία που πρέπει να χρησιμοποιούνται. Στο δεύτερο αναφέρεται στο μεγάλο ζήτημα της Δημιουργίας των πάντων και θεών. Είναι πολύ δύσκολο να καταλάβουμε την αρχαία θρησκευτική πίστη και σκέψη αν δεν γνωρίζουμε τη Θεογονία του Ησίοδου.

Για τα έργα του Ησίοδου, ο Αριστοτέλης, αναφέρεται λέγοντας πως δεν πρέπει να τα θεωρούμε ποίηση αλλά κάτι άλλο. Ποίηση για τον Αριστοτέλη είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια.

Ύστερα γεννιούνται οι Τέχνες.

ΛΙΓΑ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΑ

Αγάθων: 5ος αιώνας π.Χ. πέθανε περίπου το 401 π.Χ. Ένας από τους σπουδαιότερους τραγικούς ποιητές της αρχαιότητας. Ο Αριστοτέλης τον κρίνει αυστηρά, όμως η μνήμη του αποκαθίσταται όταν αργότερα οι Αλεξανδρινοί, αλλά και άλλοι μελετητές και ερευνητές, τον θεώρησαν ισάξιο των τριών κορυφαίων τραγικών της Ελλάδας, Αισχύλο - Σοφοκλή - Ευριπίδη.

Άλλοι μελετητές τον θεωρούν ως τον επικεφαλής της επόμενης μεγάλης τριάδας των αρχαίων Ελλήνων τραγικών, Αγάθων - Ίων - Αχαιός.

Βέβαια η πραγματική αξία του Αγάθωνα δεν είναι δυνατόν να αναγραφεί με ακρίβεια λόγω που από τα έργα του σώθηκαν ελάχιστα μόνο αποσπάσματα. Αναμορφωτής και καινοτόμος μέγας του αρχαίου θεάτρου. Πρώτος τόλμησε να βάλει πρωταγωνιστή όχι πρόσωπο της μυθολογίας αλλά φανταστικό, δικό του. Έτσι το διεθνές σήμερα θέατρο και ρεπερτόριο δεν είναι παρά οι συνεχιστές του.

Κατάγεται από αριστοκρατική οικογένεια γιος του Τεισαμενού (διάσημου αναμορφωτή και μεταρρυθμιστή της αθηναϊκής νομολογίας). Μαθητής μεγάλων σοφιστών. Συνδέεται με τον Ευριπίδη στενά. Ο Πρωταγόρας, ο Πρόδικος και ο Ιππίας, τον εκπαιδεύουν και τον μυούν στην τέχνη του λόγου. Φροντίζει από τότε έντεχνα και κομψά τα κείμενά του. Υπήρξε μαθητής και του Σωκράτη.

Το 4ο έτος της 90ης Ολυμπιάδας 417 π.Χ. κρίνεται νικητής δραματικού διαγωνισμού στα Λήναια. Μιας από τις μεγάλες Διονυσιακές γιορτές της Αττικής. Διοργανώνει γλέντι προς τιμήν του επάθλου του, όπου οι φίλοι του και η αφρόκρεμα της τότε πνευματικής κοινωνίας των Αθηνών λαβαίνει μέρος. Αυτό το συμπόσιο ο Πλάτων πολλά χρόνια μετά το μεταφέρει και γίνεται το αριστουργηματικό "Συμπόσιον" Πλάτωνος, όπου καταγράφεται ο Αγάθων και τον "ζωγραφίζει" τόσο ανάγλυφα και ζωντανά που μας δίνεται η εντύπωση ότι τον έχουμε μπροστά μας, αυτόν τον μεγάλο τραγικό.

Τα πρώτα δοκίμια παρουσιάζονται από σκηνής όταν ο ποιητής ήταν ακόμα πολύ νέος σχεδόν 30 ετών, περίπου στα 416. Έχοντας πολύ μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό του, πρωτοπορεί και καινοτομεί σε πάρα πολλά κατά την εκτέλεση των έργων του.

Τίτλοι: Τήλεφος, Ιλίου Πέρσις, Αλκμαίων, Αερόπη, Θυέστης, Μυσσοί, Ανθεύς αναφέρεται ως "Ανθός" είναι όμως λάθος.

Ο Αριστοτέλης, που μάλλον δεν ήταν φιλικός με τον Αγάθωνα, αναφέρει πως λίγα χρόνια μετά την νίκη του στα Λήναια, απέτυχε στον διαγωνισμό των Μεγάλων Διονυσίων, με κάποια άλλη τραγωδία του. Οι περίπλοκες αναζητήσεις του Αγάθωνα στους διαλόγους του, τον κατέστησαν λογοπλόκο, με αποτέλεσμα ο Αριστοτέλης όλα αυτά να τα θεωρεί ηδύσματα που τίποτα δεν πρόσθεταν στην υπόθεση αλλά απλώς έκαναν επίθεση στο συναίσθημα των θεατών.

Πολύ αγαπητός όμως και διάσημος, τον καλεί ο Βασιλιάς των Μακεδόνων Αρχέλαος 407 π.Χ. στην αυλή του, όπου διέμεναν και άλλοι καλλιτέχνες και πνευματικοί της εποχής, όπως ο μουσικός Τιμόθεος, ο ζωγράφος Ζεύξις, πιθανά ο Θουκυδίδης και αργότερα ο Ευριπίδης, όπου και πεθαίνει, μάλλον, μέσα στην χλιδή και την ακολασία της εποχής, αλλά και του ημιβάρβαρου περιβάλλοντος.

Λεπτός και τρυφερός. Τα πρόσωπα του έργου του (των δραμάτων του) είναι και αυτά θηλυπρεπή. Έχει δεχτεί σπουδές από τους σοφιστές Γοργία και Πρόδικο, από τους οποίους είναι και εμφανής η επίδρασή τους, στο έργο του. Παρά τις συνήθειες της εποχής, ο Αγάθων ξυρίζεται. Αποτέλεσμα ο Αριστοφάνης στις "Θεσμοφοριάζουσες" να τον αποκαλεί "καλλιεπή" και λίγο πιο κάτω "αγαθόν ποιητήν και ποθεινόν τοις φίλοις".

Ο Αριστοφάνης αποκαλεί σκωπτικά στις "Θεσμοφοριάζουσες" "μύρμηκας ατραπούς" τις μουσικές ιδιορρυθμίες του Αγάθωνα, υπαινισσόμενος το θηλυπρεπές αυτής της μουσικής.

"Αγάθωνος αύλησις", ονομάστηκε το είδος μουσικής που ο ίδιος ο ποιητής επέβαλε στα έργα του. "Αισθηματολογία στην μουσική με την εξαιρετική επιτήδευση ευφυολόγου και γλαφυρού ύφους και με την χρησιμοποίηση όλων των λογικών και φραστικών ακροβατισμών των σοφιστών". Κάθε εύθυμη μουσική ονομάστηκε έκτοτε Αγάθωνος αύλησις. Εκτός από συγγραφέας υπήρξε και ηθοποιός.

Άδης: Η λέξη σήμαινε τον Κάτω Κόσμο, τον Υποχθόνιο, όπου μεταβαίνει η ψυχή, όταν χωρισθεί από το σώμα. Σήμαινε επίσης τον Θεό που βασίλευε εκεί. Ο Θεός Άναξ, γιος του Κρόνου και της Ρέας, αδελφός του Ποσειδώνα και της Ήρας, ίσως και της Εστίας και της Δήμητρας. Η ετοιμολογία της λέξης εκ του στερητικού Α + ιδείν που σημαίνει αόρατος. Επίσης εκ του Άω + ήδω (πνέω και ευχαριστώ) αντίφραση ευφημισμός.

Αναφορές ποιητών στον Άδη και για τον Άδη. Κυρίως καταβάσεις:

Ισπανία: στον ποταμό Λήθη: (λόγω αυτού του θρύλου τα στρατεύματα του βρούτου δεν πέρασαν γιατί φοβήθηκαν.) Αφρική: Ήπειρος.

Λαοδικεία: χάσμα με το όνομα Στόμα του Πλούτωνα.

Ταίναρο: χάσματα και σπήλαια.

Ωκεανός των Κιμμερίων: απ’ όπου κατέβηκε ο Οδυσσέας κατά τον Όμηρο.

Άορνος: λίμνη της Ιταλίας, κοντά και Δυτικά της Νεαπόλεως, από την οποία ο Βιργίλιος κατέβασε τον Αινεία. Είναι ένα σπήλαιο βαθύτατο, με δυσώδεις οσμές, που έπνιγαν τα όρνεα. Ο Στράβων απέδιδε την δυσοσμία στα πολλά και πυκνά δέντρα τα οποία σκέπαζαν και κατασκίαζαν τη λίμνη. Ο Αύγουστος έκοψε τα δέντρα και καθάρισε τη λίμνη, παύοντας να είναι άορνος.

Ποντοηράκλεια: από όπου ο Ηρακλής κατέβηκε στον Άδη.

Ερμιόνη: στην Πελοπόννησο η οποία ήταν και η συντομότερη επειδή από αυτή ο νεκρός κατέβαινε αμέσως, χωρίς να περάσει από την Αχερουσία Λίμνη. Για το λόγο αυτό οι Ερμιονείς δεν έβαζαν οβολό στο στόμα των νεκρών.

Ο Σοφοκλής αναφέρει στην Αττική, από όπου ο Θησέας κατέβηκε στον Άδη. Ασσυρία και Λέρνη. Και όπου υπήρχαν χάσματα (πολλές φορές) και σπήλαια.

Στον Άδη διαδραματίζονται: οι "Ψυχαγωγοί" και η "Ψυχοστασία" του Αισχύλου.

Σατυρικά: Ο Σίσυφος ο Πετροκυλιστής του Αισχύλου. Ο Κέρβερος του Σοφοκλή. Ο Πειρίθους του Κριτίου. Τα οποία αυτά έργα, ήσαν αγαπητά θεάματα (στην Τραγωδία). Άρεσαν στο κοινό. Ο Αριστοφάνης αποκαλεί αυτούς τους τραγικούς "Αδοφοίτοις" "Αϊδοβάτες" κατεβαίνοντες δηλαδή στον Άδη.

Ο Άδης: φορούσε και την περικεφαλαία που τον έκανε αόρατο "Άιδος κυνή". Τον φοβούνταν και τον απεχθάνονταν Θεοί και άνθρωποι.

Αθηναίοι-Αθήνα: Από τους πρώτους κατοίκους της, η περιοχή των Αθηνών ονομαζότανε Κραναή. Πρώτος Ελληνικός λαός που την κατοικεί είναι οι Αχαιοί, οι οποίοι την ονόμασαν Κεκροπία. Ο Κέκρωψ ήταν ένας σοφός Αιγύπτιος ο οποίος αφού κατέφτασε στην Αττική και αφού παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά της, διαδέχτηκε στο θρόνο αυτόν και συγκέντρωσε τους κατοίκους της Αττικής σε 12 χωριά. Αυτός δίδαξε την γεωργική τέχνη. Έφερε στην Αττική την καλλιέργεια της ελιάς. Είναι ο ιδρυτής του Άρειου Πάγου, του πρώτου Δικαστηρίου της Αττικής. Έχτισε ένα οχυρό στο χώρο της σημερινής Ακρόπολης και την ονόμασε Κεκροπία.

Υπάρχει και ο μύθος του ονόματος: όταν οι θεοί Αθηνά και Ποσειδώνας, μάλωσαν για το ποιος θα είναι ο προστάτης της πόλης. Ο Ποσειδών κτύπησε με την τρίαινα το βράχο της Ακρόπολης και έφερε στους Αθηναίους θαλασσινό νερό, ενώ η Αθηνά έφερε στους πολίτες της την ελιά. Νικήτρια η Αθηνά και το όνομα της πόλης προς τιμή της Αθήνα.

Ύστεροι βασιλείς της Αθήνας ήσαν οι: Αφικτίων, Ερεχθέας, Ίων, Αιγαίας και Θησέας.

Στην Αρχαία Αθήνα κατασκευάστηκε το πρώτο παγκοσμίως θέατρο. Το θέατρο του Διόνυσου, που βρίσκεται κάτω από την Ακρόπολη των Αθηνών. Το κατασκεύασε ο Θέσπις, που θεωρείται ο αρχαιότερος θεατρικός συγγραφέας, αλλά και ο πρώτος χορηγός όλων των αιώνων για παραστάσεις θεάτρου και όχι μόνο. το πρώτο θέατρο ήταν ξύλινο, αλλά από την προσέλευση του κόσμου έσπασαν τα στηρίγματα και γκρεμίστηκε. Ύστερα έγινε μαρμάρινο.

Ο 5ος π.Χ. αιώνας θεωρείται ο ενδοξότερος στην Αθηναϊκή Ιστορία. Ίσως πάλι να είναι και ο ενδοξότερος όλου του κόσμου μιας και αναπτύχθηκε τότε ολόκληρος ο κλασικός πολιτισμός που αποτελεί τη βάση του σημερινού.

Οι Αθηναίοι τις πόλεις τους τις ονόμαζαν Δήμους. Κώμας ονόμαζαν τις κοινότητες. Όπως ισχυρίζονται το όνομα κωμωδία παράγεται από την περιήγηση στα χωριά. Λάθος αυτό. Η λέξη παράγεται από τον κώμο που ήταν η συντροφιά, που μεθυσμένη τριγυρνούσε και τραγουδούσε για τον Διόνυσο.

Αίαντας: Εκτός από τον Σοφοκλή, πολλοί έγραψαν τραγωδίες με θέμα τον Αίαντα. Ίσως να αναφέρεται ο Αριστοτέλης στον Αίαντα το Λοκρό και την ασέβειά του.

Αίγισθος: γιος του Θυέστη από τη θυγατέρα του την Πελοπία. Εγγονός του Πέλοπα. Ο Αίγισθος με τη σύμφωνη γνώμη της Κλυταιμνήστρας, βασίλισσας των Μυκηνών, δολοφονεί τον Αγαμέμνονα μετά την επιστροφή του από την Τροία. Βασιλεύει στις Μυκήνες για δώδεκα χρόνια. Αναφέρεται ως η πιο αινιγματική φυσιογνωμία της Δυναστείας των Τανταλιδών ή Πελοπιδών. Νόθος καρπός που γεννήθηκε από περίεργα και πολύπλοκα αιμομικτικά συμπλέγματα, -μοναδικά και πρωτοφανέρωτα στην ιστορία των ερώτων. Κλασσικοί συγγραφείς και ποιητές ασχολούνται με την περίπτωση του Αίγισθου, έχοντας κατά νου τους τις διάφορες και διαφορετικές παραδόσεις γύρω από τη γέννησή του, τον βίο του, και το θάνατό του.

Ο Θυέστης έρχεται σε ερωτική επαφή με την Πελοπία, η οποία είναι κόρη του γεννημένη από την Αερόπη, σύζυγο του αδελφού του Ατρέα. Έτσι ο Αίγισθος είναι:

Γιος και εγγονός του Θυέστη

Γιος και αδελφός της Πελοπίας (της μητέρας του)

Αος ξάδερφος του Μενέλαου και του Αγαμέμνονα από τη μητέρα του που ήταν ανεψιά του πατέρα της Ατρέα.

Η Πελοπία γίνεται Τρίτη σύζυγος του Ατρέα.

Άλλη παράδοση προκειμένου να αποτρέψει και να ανατρέψει, την αιμομικτική καταγωγή του Αίγισθου, αναφέρει πως, μητέρα του είναι η Λαοδάμεια, μη έχοντας όμως διευκρινισμένη την καταγωγή και το γένος της Λαοδάμειας. Με την συγκλονιστική προσωπικότητα και περίπτωση του Αίγισθου ασχολούνται και καταπιάνονται: Όμηρος, Πίνδαρος, Στράβων, Παυσανίας, ο μυθογράφος Υγίνος, Απολλόδωρος, κ.α.

"Στο Άργος ως τόσο ο Αίγισθος φρικτούς σκοπούς τελώντας

Τον Αγαμέμνονα έσφαξε και δάμασε τη χώρα"

Αναφέρει ο Όμηρος γ.300, δίνοντας με αυτό τον τρόπο την πληροφορία πως δεν μονομάχησαν αλλά τον δολοφόνησε.

Ο Αίγισθος που γεννήθηκε ή στη Σικυώνα ή στις Μυκήνες, φέρεται να πετάχτηκε στα βουνά από τη μητέρα του Πελοπία, προκειμένου να κρύψει την ντροπή και το πάθημά της.

Αίγισθος = αίξ + θάω = αίγα και θηλάζω.

Αίγισθος = ο εν καταιγίδι εστηκώς.

Ο Αγαμέμνονας δολοφονεί τον Τάνταλο, αδελφό του Αίγισθου, άρα κατά κάποια παράδοση, πολύ σωστά τον εκδικείται, παίρνοντας το αίμα του πίσω. Ο Ορέστης δολοφονεί τον Αίγισθο εκδικούμενος για το θάνατο του πατέρα του Αγαμέμνονα. Ο Παυσανίας, στα Αττικά, αναφέρεται σε κάποιον ζωγραφικό πίνακα που ήταν κρεμασμένος στα Προπύλαια της Ακρόπολης της Αθήνας. Στον πίνακα φαίνονταν ο Ορέστης να δολοφονεί τον Αίγισθο και ο Πυλάδης τους γιους του Ναύπλιου. Αναφέρεται και ο Ρόδιος ζωγράφος Οφελίων περίπου 300 π.Χ. να έχει φιλοτεχνήσει πίνακά του με θέμα τους Αερόπη, Κλυταιμνήστρα και Αίγισθο. Ο Οφελίων ήταν ένας ζωγράφος που άφηνε με την ιδιαίτερη τεχνική του, ζωηρή και έντονη έκφραση των προσώπων, προβάλλοντας τον εσωτερικό τους κόσμο. Άφηνε κενά επιτηδευμένα στους πίνακές του, τα οποία εύκολα συμπλήρωνε η φαντασία των θεατών των πινάκων του.

Αίμων: Γιος του Κρέοντα. Βασιλεύει στη Θήβα μετά τον Οιδίποδα. Υπάρχουν πολλές αλληλοσυγκρουόμενες παραλλαγές για τη ζωή και κυρίως το θάνατό του. Αναφέρεται ως ο τελευταίος που κατασπαράζεται από τη Σφίγγα. Την ομορφότερη παραλλαγή έχει κάνει ο Σοφοκλής στην τραγωδία του Αντιγόνη. Διαφορετικά στήνει το μύθο ο Ευριπίδης. Ο Όμηρος τον αναφέρει ως Αιμονίδη. Υπάρχει επίσης και ο σχετικός μύθος του Υγίνου.

Αισχύλος: 525-4 / 456-5 π.Χ. Έζησε και δημιούργησε στην Αθήνα του Πολιτισμού. Θεωρείται ο πατέρας του ελληνικού τραγικού δράματος. Με τον λόγο του ανύψωσε την ελληνική σκέψη και την τέχνη σε απίστευτα όρια, τέτοια, που άγγιξαν την ανθρώπινη δυνατή τελειότητα. Κατάγεται από αριστοκρατική οικογένεια. Είναι γιος του Ευφορίονα από την Ελευσίνα. Στα παιδικά του χρόνια παρακολουθεί από κοντά και γίνεται μάρτυρας της πτώσης των τυράννων και της τυραννίας. Σε ολόκληρη την υπόλοιπη ζωή του, ζει και ακολουθεί τη Δημοκρατία. Πολέμησε στον Μαραθώνα. Στη μάχη ο αδελφός του Κυναίγειρος βρίσκει φρικτό θάνατο. Πολέμησε μάλλον και στην Σαλαμίνα. Κατά τον Παυσανία και στο Αρτεμίσιο. Βρίσκεται κατηγορούμενος ως μυημένος στα μυστήρια και πως άφησε να διαδοθούν μυστηριακά μυστικά. Έτσι αποκαλύπτει και αποφαίνεται ο Αριστοτέλης. Κατά τον Κλήμη τον Αλεξανδρέα δηλώνεται πως η αθώωσή του ήρθε επειδή ο Αισχύλος απέδειξε πως δεν ήταν μυημένος. Η ψυχοσύνθεσή του ολόκληρη είναι ένα θρησκευτικό και πατριωτικό σύμπλεγμα. Λαβαίνει μέρος στη μάχη των Πλαταιών. Το 496 π.Χ. λαβαίνει μέρος σε δραματικούς αγώνες. Από τις 82 τραγωδίες που του αποδίδονται σώζονται οι 7.

Τίτλοι: Πέρσαι, Ικέτιδες, Επτά επί Θήβαις, Προμηθεύς Δεσμώτης, Ορέστεια, Χοηφόροι, Ευμενίδες.

Μεταρρυθμίσεις του Αισχύλου στην τραγωδία:

- Εμφανίζεται δεύτερος υποκριτής (ηθοποιός) επί σκηνής. Μέχρι τότε υπάρχει μόνο ένας.

- Περιόρισε τα χορικά μέρη. Τα χορικά και τα διαλογικά ήσαν περίπου ίσης διάρκειας μέχρι τότε. Αργότερα βέβαια τα διαλογικά μέρη, απλώνονται μέχρι την τελική μορφή των τραγωδιών.

- Από μικρά αυτοτελή δράματα οι τραγωδίες γίνονται τριλογίες με ένα ενιαίο ηθικό πρόβλημα που παρακολουθείται σαν ένα σύνολο από τους θεατές.

- Εισάγει το τέτροτο δημιουργώντας την τετραλογία. Αυτό ήταν ένα τελευταίο σατυρικό δράμα, που το χρησιμοποίησε προκειμένου να επαναφέρει το γέλιο και τη χαρά αποφορτίζοντας τους θεατές από το ψυχικό βάρος που είχαν φορτιστεί και συγκλονιστεί, βλέποντας τις άλλες τρεις τραγωδίες με τα προβλήματα και τα άλγη των ηρώων του. Επίσης βελτιώνει:

σκηνικά μέσα (εκκυκλήματα, περιάκτους, μηχανάς, εξώστρας, προσκήνια, βροντεία, κεραυνοσκοπεία, θεολογεία, γερανούς, κοθώρνους κ.ά.

Τη σύνθεση, τις εικόνες, τις μεταφορές, τα πρόσωπα, τον λυρισμό, το ύφος.

αιτίες-αιτία: Δύο αιτίες αναφέρει: α) το μιμείσθαι, δηλαδή το ένστικτο από παιδιά που έχουμε να μιμούμεθα και β) το χαίρειν τοις μιμήμασι, δηλαδή να μην ευχαριστείται μόνο αυτός που μιμείται αλλά και να το απολαμβάνουν και οι άλλοι. Κύριο στοιχείο για τον Αριστοτέλη είναι η μίμηση, δηλαδή ο μύθος, ο λόγος. Ενώ η μουσική είναι δευτερεύουσα ας μιμείται και αυτή.

αιτίες της ποίησης: Δύο είναι οι αιτίες που γεννήθηκε η ποίηση και οι δύο φυσικές. Πρώτη, το έμφυτο της μίμησης που από παιδιά έχουμε σαν άνθρωποι και δεύτερη, η απόλαυση που νιώθουμε από τις μιμήσεις αυτές. Αυτά αναφέρει ο Αριστοτέλης. Βλέποντας ή ακούγοντας μία μίμηση ο άνθρωπος και ευχαριστιέται και σκέφτεται και μαθαίνει.

Αλκιβιάδης: 450 – 409 π.Χ. Η προσωπικότητα η ζωή και το κάλλος του Αλκιβιάδη αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες όλων των μορφών τέχνης των διαφόρων εποχών. Οι λιθοξόοι φιλοτεχνούν τις κεφαλές του Ερμή όμοιες με την κεφαλή του Αλκιβιάδη. Ο Αριστοφών ανεψιός του Πολυγνώτου, τον ζωγραφίζει σε περίφημη εικόνα, στα πόδια του της Νεμέας. Ο γλύπτης Πολυκλής του φιλοτεχνεί άγαλμα. Ο Πυρίμαχος τον απεικονίζει σε τέθριππο. Ο Νικήρατος τον ζωγραφίζει σε σύμπλεγμα με τη μητέρα του. Στη Ρώμη είχαν στήσει χάλκινο άγαλμα στην αγορά αρκετά κοντά σε άγαλμα του Πυθαγόρα. Οι Σάμιοι έστησαν άγαλμά του στο Ηραίο. Ο Αδριανός ανυψώνει μαρμάρινο ανδριάντα σε λόφο της Μέλισσας στη Φρυγία, όπου ο Αλκιβιάδης είχε δολοφονηθεί, και είχε προστάξει κάθε χρόνο να γίνονται θυσίες προς τιμή του. Ο Φόυερμπαχ τον απεικονίζει στον περίφημο συμπόσιο του Πλάτωνα.

Αλκίνοος: μυθικός βασιλιάς των Φαιάκων της νήσου Σχερίας, ίσως της σημερινής Κέρκυρας. Αναφέρεται ως ευτυχισμένος βασιλιάς με ειρηνικό βασίλειο, που διοικείται από 12 βασιλείς των οποίων στο συμβούλιο που υπάρχει προεδρεύει ο ίδιος. Εκεί στο παλάτι του Αλκίνοου όταν ο Δημόδοκος τραγουδά τη σύγκρουση Αχιλλέα και Οδυσσέα, ο Οδυσσέας που δεν έχει ρωτηθεί ποιος είναι, καθ’ όλη τη διάρκεια του τραγουδιού κλαίει. Τότε μαθαίνει ο Αλκίνοος την ταυτότητα του Οδυσσέα. Ο οποίος απαντά είμαι ο Οδυσσεύς Λαερτιάδης.

Αλκμέων: Μυθικός ήρωας. Γιος του μάντη Αμφιάραου. Εκτελώντας την ευχή του πατέρα του που είχε δώσει σε αυτόν και τον αδελφό του και με τη βοήθεια και την παρότρυνση του Απόλλωνα, φόνευσε τη μητέρα του Εριφύλλη.

Ο Πίνδαρος ασχολείται με την περίπτωσή του.

Ο Όμηρος αναφέρεται στην απιστία της Εριφύλλης. Αναφέρεται επίσης στα έπη των ποιητών του Θηβαϊκού κύκλου.

Τραγωδίες του Σοφοκλή: "Εριφύλλη" ή "Επίγονοι" και "Αλκμέων" στην οποία πρώτη αναφέρεται στο φόνο της Εριφύλλης ενώ στη δεύτερη στο θάνατο του Αλκμέωνα. Δυστυχώς δεν σώθηκαν μέχρι τις μέρες μας.

Του Ευριπίδη: "Αλκμέων ο δια Ψωφίδος" και "Αλκμέων ο δια Κορίνθου" των οποίων μόνο λίγοι ελάχιστοι στίχοι σώθηκαν. Στη δεύτερη ο Ευριπίδης αναφέρεται σε μία λεπτομέρεια του μύθου, που αφορά στην παραμονή του Αλκμέωνα στην Κόρινθο, όπου τριγυρνούσε κυνηγημένος από τις Ερινύες. Είχε αποκτήσει δύο παιδιά από τη Μαντώ, κόρη του Τειρεσία, τον Αμφίλοχο και την Τισιφόνη. Τα μεγαλώνει και τα ανατρέφει ο Κρέων της Κορίνθου, αλλά η πανέμορφη κόρη του Αλκμέωνα Τισιφόνη θολώνει το μυαλό της γυναίκας του Κρέοντα και από τη ζήλια της την πούλησε. Κατά τύχη την αγόρασε ο Αλκμέων, πράγμα που μαθαίνει όταν μετά από χρόνια πήγε να ζητήσει πίσω τα παιδιά του. Αυτήν την πώληση και αυτή την αναγνώριση διαπραγματεύεται ο Ευριπίδης στην τραγωδία του αυτή.

Επίσης τραγωδίες άλλων: "Αλφεσίβοια" του Αχαιού. "Αλκμέων" του Αγάθωνα.

Από τους Λατίνους: "Alcumeo" δράμα του Έννιου. "Μεταμορφώσεις " του Οβίδιου.

Αργότερα ο Άγγλος Α.Ε. Χάουσμαν παρουσιάζει παρωδία με την ζωή του Αλκμέωνα "Απόσπασμα Ελληνικής Τραγωδίας".

Γλυπτά: οι Αργείοι στήνουν ανδριάντα στους Δελφούς με τους Επιγόνους που περιλαμβάνει και τον Αλκμέωνα.

Του Κύψελου βρέθηκε στην Ολυμπία λάρνακα, που απεικονίζει το σπίτι του Αμφιάραου και μπροστά από αυτό ολόκληρη την οικογένεια με τον Αλκμέωνα μικρό παιδί. Πολλά επίσης αγγεία με τη ζωή του βρέθηκαν σε όλη την Ελλάδα.

άμετρα: Αυτά που δεν έχουν μέτρο. Διαχωρίζει τη θέση του πως και τον ιστορικό με μέτρο να δούμε δεν έχει σχέση με τον ποιητή. Δεν είναι γνώρισμα της ποίησης το μέτρο κατά τον Αριστοτέλη.

Αμφιάραος: Από τους πιο επιφανείς και ονομαστούς ήρωες με ιπποτική ομολογουμένως συμπεριφορά της αρχαιότητας. Μυθολογείται γιος του Φιλέα και εγγονός του γνωστού μάντη Μελάμποδα, από τον οποίο κληρονόμησε τη μαντική, καθώς επίσης τις ιατρικές και φαρμακευτικές γνώσεις του. Κατά άλλη εκδοχή ίσως ήτανε γιος του Απόλλωνα και της Υπερμνήστρας ή Κλυταιμνήστρας. Γυναίκα του ήταν η Εριφύλλη, η αδελφή του Άδραστου, που τον είχε εκδιώξει από το Άργος στην γειτονική Σικυώνα. Θέλοντας να συμφιλιωθούν κάποτε βρέθηκαν και αποφάσισαν στο εξής όλα τα προβλήματα να τα ξεπερνάνε με διαιτησία της αδελφής και συζύγου Εριφύλλης. Παιδιά του ήσαν οι Αλκμέων, Αμφίλοχος, Ευρυδίκη, Δημώνασσα, και κατά τον ποιητή Άσιο ίσως να ήταν κόρη του και η Αλκμήνη.

Πολλοί ποιητές και καλλιτέχνες ασχολούνται με τις περιπέτειες και με τους ωραίους πραγματικά μύθους του Αμφιάραου. Ο Όμηρος γράφει το "Αμφιαράου εξιλασίη" έπος. "Θηβαΐς" που αποδίδεται στον Όμηρο και περιγράφεται ο πόλεμος των "Επτά Επί Θήβας". "Μελαμποδικά" του Ησίοδου. Ο Σοφοκλής σατυρικό δράμα με το όνομά του. Ύμνους γράφουν ο Πίνδαρος, ο Αισχύλος, ο Αριστοφάνης κα. Άπειρα είναι τα καλλιτεχνικά προϊόντα ελληνικής ετρουσκικής και ρωμαϊκής τέχνης που αναφέρονται σε στοιχεία της ζωής του Αμφιάραου. Στην ελληνική ανήκει ένας σκαραβαίος που βρίσκεται στη συλλογή Stosch του μουσείου του Βερολίνου, στην ετρουσκική οι σκηνές της λάρνακας του Κύψελου, και στην ρωμαϊκή παραστάσεις πολλών ανάγλυφων και αγγείων με καλλίτερα αυτά του Ωρωπού.

Σχετικά με τον τίτλο που αναφέρει ο Αριστοτέλης δεν μπορούμε να πούμε τίποτα αφού δεν είναι γνωστό το έργο. Αναφέρεται για να δείξει κάποια αποτυχία του και την αποδοκιμασία από το κοινό.

αναγνώριση και τα είδη της: Η γνώση στοιχείων στην τραγωδία, που θα βοηθήσουν στη λύση του δράματος. Αναγνώριση αναγνωρισμός. Η ανακάλυψη εχθρικής ή φιλικής σχέσης, μεταξύ προσώπων που το αγνοούν. Ιδιαίτερο εύρημα της δραματουργικής τέχνης. Είναι πολύ γνωστή από την εποχή του αρχαίου θεάτρου. Ο Αριστοτέλης δίδει τα διάφορα είδη της αναγνώρισης: 1. αναγνώριση "Διά των σημείων", σημάδια δηλαδή κληρονομικά ή επίκτητα. Θεωρεί αυτό το είδος τελείως άτεχνο επειδή δηλώνει έλλειψη επινοητικότητας. 2. "Πεποιημένη", εκείνη που θα εφεύρει ο δημιουργός δραματουργός, χωρίς να υπάρχει στο μύθο. 3. "Διά μνήμης", όταν η φιλική ή η εχθρική σχέση, ανακαλύπτεται με αναμνήσεις που δεν έχουν σχέση με το μύθο, αλλά από συναισθηματικούς λόγους. 4. "Εκ συλλογισμού", όταν φτάνει κάποιος στην αναγνώριση με συνδυασμό σκέψεων. Σαν παραλλαγή και η "Εκ παραλογισμού του θεάτρου" και 5. "Εξ αυτών των πραγμάτων", την οποία ο Αριστοτέλης θεωρεί ανώτερη από όλες. Ακόμα από την επική ποίηση χρησιμοποιείτο η αναγνώριση, και εξαιρετικά αγαπητό αυτό το τέχνασμα έγινε στα χρόνια της Αττικής Τραγωδίας και Κωμωδίας.

ανάπαιστος: Αναπαίω. Εκείνος που αναπάλλεται. Μετρική ενότητα, (πους), αποτελείται από δύο βραχείς (υυ) και μια μακρά (-) συλλαβή. Στη νεότερη ελληνική ποίηση τον ανάπαιστο χαρακτηρίζουν δύο άτονες (υυ) και μία τονισμένη (-) συλλαβή. Στην αρχαιότητα ο ανάπαιστος είναι τετράσημος πόδας αντίθετα με τον δάκτυλο (-υυ). Τα αναπαιστικά μέτρα δέχονται αντί του ανάπαιστου δάκτυλο σπουδείο (--) και σπάνια παρακελευσματικό (υυυύ). Οι στίχοι που αποτελούνται από ανάπαιστους συνήθως έχουν τέσσερις ανάπαιστους, που κατά διποδία ανά δύο, απαρτίζουν το λεγόμενο αναπαιστικό δίμετρο υυ-υυ- // υυ-υυ-.

Στην αρχαία ελληνική ποίηση χρησιμοποιούνται δίμετρα τρίμετρα τετράμετρα και σπάνια μονόμετρα.

Κυρίως στα αρνητικά και κωμικά μέρη του αρχαίου δράματος χρησιμοποιούσαν αναπαιστικά μέτρα.

Ανθέας: Ποιητής και δραματουργός από την Λίνδο, σύγχρονος των Επτά Σοφών και συγγενής του Σοφού Κλεόβουλου. Δεν διασώθηκαν έργα του. Οι πληροφορίες για τον Ανθέα προέρχονται από τον Αθήναιο. Έγραφε κωμωδίες και σατυρικούς στίχους. Συνήθιζε να παίρνει μέρος σε βακχικές γιορτές. Φορούσε διονυσιακή ενδυμασία και με την συντροφιά των "συμβάκχων", των φίλων του, περιόδευε σε ολόκληρη τη χώρα.

Αντιγόνη: Κόρη του Οιδίποδα και της Ιοκάστης, κατά τον Όμηρο Επικάστης, αδερφής των Ισμήνης, Ετεοκλή, Πολεινίκη. Και τα τέσσερα αδέλφια ήσαν γόνοι αιμομιξίας. Ενώ κατά τον ποιητή της "Οιδιποδείας" ήσαν παιδιά της Ευρυγανείας, κόρης του Υπέρφαντα. Ο Όμηρος αγνοεί στα κείμενά του την Αντιγόνη ενώ γνωρίζει τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη. Το ίδιο ο Πίνδαρος και ο Ησίοδος. Καθώς και ο ποιητής της "Θηβαϊδος".

Αποτελεί την τρίτη τραγωδία που ο Σοφοκλής εμπνεύσθηκε από το μύθο του Οιδίποδα. Οι άλλες δύο, "Οιδίπους Τύραννος" και "Οιδίπους Επί Κολωνώ". Η Αντιγόνη παίχτηκε στην Αθήνα πιθανόν στα Μεγάλα Διονύσια το 441 π.Χ.

Η τραγωδία αυτή, "Αντιγόνη", διακρινόταν για την τέλεια και εξαιρετική ενότητα της υπόθεσης για την ολοένα αυξανόμενη δραματική ένταση και για την τέλεια διαγραφή των χαρακτήρων της. Ιδιαίτερα προβάλλεται η μορφή της Αντιγόνης που προφητεύει την επικράτηση υψηλότερων αντιλήψεων για τη Θρησκεία, που επαναστατεί για να γκρεμίσει την Ειμαρμένη, που ελευθερώνει την ανθρώπινη συνείδηση από κάθε φόβο για οποιαδήποτε βία.

Ο Λατίνος Άττιος γράφει για τη Λατινική λογοτεχνία τις τραγωδίες "Φοίνισσες", "Αντιγόνη", "Εριφύλλη" ή "Επιγόνους", ενώ στη δεύτερη μιμείται τον Σοφοκλή. Ο Σενέκας γράφει τον "Οιδίποδα" και ο Στάτιος ένα μεγάλο επικό ποίημα "Θηβαΐδα". Πάρα πολλοί έχουν ασχοληθεί με τον μύθο της Αντιγόνης αλλά είτε αλλάζουν είτε συμφύρουν τον μύθο της. Κανένα αποτέλεσμα όμως δεν συγκρίνεται με το έργο του Σοφοκλή σε ομορφιά. Εκτός του Σοφοκλή και ο Ευριπίδης και ο Αστυδάμαντας έχουν ασχοληθεί με το μύθο της Αντιγόνης, επίσης ο Λεύκιος Ανναίος Σενέκας. Ο Ιταλός ποιητής και δραματουργός Λουίτζι Αλαμμάνι το 1533 κάνει μια πιστή μετάφραση του Σοφοκλή σε πάρα πολύ ωραία απόδοση, με συμπτύξεις όμως στην Ιταλική γλώσσα. Ο Γάλλος Ρομπέρ Γκαρνιέ δραματουργός της εποχής του, το 1581 από το ποίημα του Στάτιου μεταφέρει στα γαλλικά το μύθο. Ο Ζαν Ροτρού γάλλος δραματουργός, το 1638 μεταφέρει στα γαλλικά με πρότυπά του τα έργα των Σοφοκλή Αντιγόνη, Φοίνισσες του Ευριπίδη, Θηβαΐδα του Σενέκα. Ο Ιταλός δραματουργός Βιττόριο Αλφιέρι ντι Σοστένιο το 1782 κάνει μία μίμηση του Σοφοκλή με τα κύρια μόνο πρόσωπα του έργου. Ο Γάλλος δραματουργός Ζαν Ρασίν γράφει το "Οι Εχθροί Αδελφοί" με σαφείς χριστιανικές επιρροές. Ο Γάλλος δραματουργός Ζαν Ανουϊγ το 1944 χειρίζεται με ένα καινούριο ευρηματικό τρόπο το θέμα. Ο Μέντελσον μελοποιεί τα χορικά της Αντιγόνης του Σοφοκλή.

απαγγελία: Ανάγνωση ή εκφώνηση πεζού ή έμμετρου λόγου με ύφος και ρυθμό (δρώντων και ου δι’ απαγγελίας) αναφέρει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική.

Από μηχανής θεός: Εύρημα των ποιητών της τραγωδίας προκειμένου να εντυπωσιάσουν το κοινό. Ο Αριστοτέλης το εύρισκε άλογο και έξω από το μύθο.

Άργος: Πόλη της Πελοποννήσου στον νομό Αργολίδας.

Αριστοτέλης: Στοιχεία στη βιογραφία του.

Αριστοφάνης: 453 ή 452 ή 445–385 π.Χ. Γιος του Φιλίππου και της Ζηνοδώρας, κατάγεται από τον Δήμο των Κυδαθηναίων και είναι συνδημότης του μεγάλου αντιπάλου του Κλέωνα. Από την Πανδιονίδα Φυλή. Τον έλεγαν Αιγινήτη επειδή όταν οι Αθηναίοι πήραν την Αίγινα το 430 π.Χ. μοίρασαν σε κληρούχους πολίτες γη, μεταξύ δε αυτών ήταν και ο πατέρας του που εγκαταστάθηκε εκεί. Και ο Αριστοφάνης έζησε και έμεινε ολόκληρη τη ζωή του εκεί. Η μητέρα του ήταν σίγουρα Αθηναία. Για τον πατέρα του έλεγαν πως ήταν από τη Ρόδο ή την Ναύκρατι ελληνική αποικία της Αιγύπτου. Έτσι, του αμφισβήτησαν το δικαίωμα του γνήσιου Αθηναίου Πολίτη, εμποδίζοντάς τον να ανεβάζει τα έργα του. Πάντως σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του απέδειξε πως ήταν ο γνησιότερος Αθηναίος στην ψυχή. Δεν έχουμε καμιά πληροφορία για την μόρφωσή του, σίγουρα όμως είχε μελετήσει πολύ καλά όλους τους μεγάλους ποιητές της εποχής του. Δεν πρέπει να είχε βαθύτερη εποπτεία για τα πνευματικά ρεύματα της εποχής του, από τη θέση μάλλον που πήρε για τον Σωκράτη. Γράφει από πολύ νέος. Από ένα παλαιότερο έθιμο που υπήρχε, δεν είχε δικαίωμα να ζητήσει χορό κωμωδών. Αν κάποιος δεν είχε συμπληρώσει την ηλικία των 30 ετών, δεν τύχαινε χορήγησης υλικής και ηθικής ενίσχυσης, επειδή από τον κωμικό θα ασκείτο δημόσιος έλεγχος της πολιτικής κοινωνικής και ιδιωτικής ζωής κάποιου μέσα από την κωμωδία. Πάντως με ονόματα φίλων του ηθοποιών παρουσίασε πολλά έργα του. Όπως το 427 τους "Δαιταλής" με τον Φιλωνίδη, και 426 "Βαβυλώνιοι" και 425 "Αχαρνής" με τον Καλλίστρατο. Για πολλά χρόνια οι δύο αυτοί ηθοποιοί παρίσταναν ο μεν πρώτος δημόσιους άρχοντες, ο δε δεύτερος ιδιώτες. Οι "Αχαρνής" βραβεύτηκαν, και για 40 ολόκληρα χρόνια μένει ο Αριστοφάνης ο αδιαφιλονίκητος κύριος της κωμικής σκηνής των Αθηνών. Ο λόγος του πολύ πικρός αλλά η αγάπη των συμπολιτών του πολύ μεγάλη και αληθινή. Επειδή κανείς δεν τολμούσε να παίξει τον Κλέωνα, αναγκάστηκε να το κάνει ο ίδιος.

Έγραψε κατά άλλους 54 κωμωδίες, κατά άλλους 44 ή και 43. Σώθηκαν μόνο 37 τίτλοι. Έντεκα εξ αυτών ολόκληρες.

Αχαρνής 425, Ιππής 424, Νεφέλαι 423, Σφήκες 422, Ειρήνη 421, Όρνιθες 414, Λυσιστράτη 411, Θεσμοφοριάζουσαι 411, Βάτραχοι 405, Εκκλησιάζουσαι 392, Πλούτος 388.

Η ζωή του και το έργο του είναι μέσα στην εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου 431-404 π.Χ.

Η κωμωδία του Αριστοφάνη είναι δημιούργημα της πνευματικής και πολιτικής ζωής του τελευταίου τετάρτου του 5ου π.Χ. αιώνα. Δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως έχει την ίδια μεγάλη αξία με τα έργα των συγχρόνων του και των μεγάλων τραγικών. Η πολεμική του κατά των προοδευτικών δυνάμεων της εποχής του, στερεί από το έργο του ένα πολύτιμο έρεισμα. Καθώς και η επιθεωρησιακή μορφή των έργων του, το χρονικό δηλαδή στοιχείο με τα καθέκαστα της ιδιωτικής και πολιτικής ζωής, που μόνο ένας Αθηναίος πολίτης θα μπορούσε να γνωρίζει. Μας αφήνει όμως παρ’ όλα αυτά πολύτιμα στοιχεία για τη ζωή του 5ου αιώνα. Ασύγκριτο και αμίμητο το ποιητικό του έργο σαν τέχνη, χρησιμοποιεί την ελευθερία που είχε χωρίς όρια, με ανεμπόδιστα μέσα, που δημιουργεί σε οργιαστική ευφορία, κατάσταση πολύ δύσκολο να βρεθεί σε άλλη εποχή. Τα φτερά των στίχων του ηχούν σαν καθαρτήριος παιάνας σε μια προσπάθεια να γίνουν οι άνθρωποι καλλίτεροι.

Αριφράδης: Διακωμωδούσε τους τραγικούς. Είναι άγνωστο αν πρόκειται για τον κιθαρωδό, τον οποίο χλευάζει ο Αριστοφάνης στους Ιππής. Ή αν ανήκε σε αυτούς τους ποιητές που σχολίαζαν το κάθε τι.

αρμονία: Αρμόζω. Η σύμμετρη διάταξη των μερών προς το σύνολο. Η αρμονικότητα.

Στους αρχαίους έλληνες σήμαινε μία κανονική σειρά φθόγγων, έναν τρόπο, μία συμφωνία ήχων. Η μελωδία. Κατά τον Αριστοτέλη το μέλος η μελοποιία χρησιμοποιείται σαν συνώνυμο.

άστρα του Θυέστη: Το έφεραν στον ώμο τους όλοι οι απόγονοι του Πέλοπα, επειδή είχε και εκείνος ελεφάντινη την ωμοπλάτη του. Την φυσική του ωμοπλάτη την είχε φάει η Δήμητρα όταν ο πατέρας του ο Τάνταλος τον έστρωσε στους θεούς να τον φάνε. Έτσι και ο Καρκίνος στην τραγωδία του, θέτει τον Θυέστη, να ανακαλύπτει πως το παιδί του, είναι το φαγητό που ο Ατρέας τον έχει βάλει να φάει. Στο σώμα του παιδιού του, είδε το άστρο που είχαν όλοι οι Πελοπίδες.

Αστυδάμας: Ποιητής και γιος του Αστυδάμαντα του τραγικού ποιητή. Ο πατέρας του είναι συγγενής του Αισχύλου. Οι, παππούς του και προ-παππούς του, Μόρσιμος και Φιλοκλής, είναι επίσης τραγικοί ποιητές. Πήρε μαθήματα από τον Ισοκράτη. Σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες έγραψε 240 τραγωδίες και κέρδισε 15 νίκες. Η Αη νίκη που αναφέρεται είναι Διονύσια το 372 π.Χ. άλλες νίκες του, 347, 341, 340. όταν και στο θέατρο του Διόνυσου έστησαν την προτομή του. Σώζονται ελάχιστα αποσπάσματα από τα έργα του. Είναι πολύ πιθανό να είχε επηρεάσει τον Λατίνο ποιητή Ναίβιο. Τίτλοι έργων του που σώζονται: Αχιλλεύς, Αίας Μαινόμενος, Αθάμας, Αλκμέων, Αλκμήνη, Αντιγόνη, Βελλεροφόντης, Έκτωρ, Επίγονοι, Ερμής, Ηρακλής Σατυρικός, Λυκάων, Ναύπλιος, Παλαμήδης, Παρθενοπαίος, Τυρώ, Φοίνιξ.

αυλητική: Ιδιαίτερος κλάδος της μουσικής τέχνης των αρχαίων Ελλήνων μονωδιακού χαρακτήρα. Περιλάμβανε την εκτέλεση μουσικών συνθέσεων με αυλό μονό χωρίς ωδή και όρχηση. Είχε αναχθεί σε υψηλού επιπέδου μουσικής τέχνης μορφή. Αρχικά την τέχνη αυτή ασκούσαν δούλοι ασιάτες ή άλλοι κατώτερης και κατώτατης κοινωνικής τάξης τεχνίτες, που έπαιζαν τον αυλό κατά την τέλεση σπονδών, (σπονδεία), ή σε κηδείες, γάμους, και άλλες τελετές. Στην εκτέλεση επίσης ομαδικών εργασιών, κωπηλασίας κ.λ.π. για την εναρμόνιση των κινήσεων και την ψυχαγωγία όσων εργάζονταν. Στα πύθια έγινε δεκτή η αύληση στους μουσικούς αγώνες παρά τις αντιδράσεις των ποιητών. Στα συμπόσια, κοπέλες αυλητρίδες, με την ομορφιά τους και την τέχνη του αυλού συνέπαιρναν τους συμποσιαστές. Ο Πλάτωνας έλεγε πως είναι ταπεινή τέχνη και μπορούν να την ασκούν μόνο δούλοι και κοπέλες ελαφρών ηθών. Ο Περικλής επιδιδόταν στον αυλό. Στην τραγωδία "Μαινόμενος Αίαντας" διακρίθηκε ένας από τους ενδοξότερους αυλητές ο Θηβαίος Τιμόθεος, σύγχρονος του Μ. Αλεξάνδρου.

Ένα σπουδαίο αυλητικό θέμα: Ο μύθος του αγώνα του Απόλλωνα εναντίον του Πύθωνα. Ο "Πυθικός" νόμος αυτός ήταν είδος σονάτας με προγραμματικό περιεχόμενο: εισαγωγή- πρόκληση- ιαμβικό- προσευχή- και αλαλαγμό. Αποτελεί σημερινό είδος μουσικής για την περιγραφή, "περιγραφική μουσική", για απομίμηση φυσικών φαινομένων , θρόισμα χειμάρρων, κελάρυσμα πηγών, θόρυβος θύελλας. Ηχητική απεικόνιση μαχών, αναπαράσταση σκηνών του ποιμενικού βίου.

Αχιλλέας: Ήρωας και κεντρικό πρόσωπο της ομηρικής Ιλιάδας.

Γανυμήδης: Νεαρός ήρωας από το Δάρδανο. Κατάγεται από βασιλική οικογένεια της Τροίας. Νεότερος γιος του Τρώα και της Καλλιρρόης. Η ομορφιά του έκανε τον Δία να του ξυπνήσει ερωτικά ένστικτα. Μεταμορφωμένος σε αετό ο Δίας τον απήγαγε και τον μετέφερε στον Όλυμπο όπου τον έχρισε αρχιοινοχόο στη θέση της Ήβης.

γελοίο: Δεν είχε τη σημερινή έννοια μόνο, ό,τι το καταγέλαστο δηλαδή, αλλά και το αστείο, αυτό που σήμερα λέγεται κωμικό.

Γηγενείς: Επίθετο των Γιγάντων, των Σπαρτών και άλλων μυθικών όντων. Αυτοί που έχουν γεννηθεί από την Γη. Οι αυτόχθονες. Ονομαστοί ήρωες ο Ερεχθέας και Εριχθόνιος. Έτσι ονομαζότανε ο λαός της Αττικής. Ο Αριστοτέλης αναφέρεται στην λόγχη που έφεραν στο σώμα τους οι Γηγενείς οι Σπαρτοί. Είχαν φυτρώσει αυτοί όταν ο Κάδμος έσπειρε τα δόντια του δράκοντα, που είχε σκοτώσει, στη γη των Θηβών. Με αυτό το σημείο αναγνώρισε ο Κρέων τον Αίονα, το νόθο γιο της Αντιγόνης και του Αίμονα.

Γλαύκων: Ίσως να πρόκειται για αυτόν που μαζί με τον Μητρόδωρο, τον Λαμψακηνό και τον Στησίμβροτο τον Θάσιο, αποκαλούνταν ομηριστές από τον Πλάτωνα. Δεν γνωρίζουμε την πατρίδα του. Τον συγχέουν με τον Αθηναίο, που έγραψε διαλόγους Σωκρατικούς. Ίσως πάλι να είναι ο Τήιος Γλαύκων. Ακόμα πιο γνωστός είναι ο Ρηγίνος Γλαύκως, που έγραψε "Περί των Αρχαίων Ποιητών και Μουσικών". Ήταν αυθαίρετος ο τρόπος της κριτικής του.

Δαναός: Επώνυμος ήρωας των Δαναών. Κατάγεται από την βασιλοπούλα Ιώ την Αργεία, κόρη του Ινάχου. Η Ιώς γέννησε από τον Δία τον Έπαφο στην Αίγυπτο. Κόρη του Επάφου η Λιβύη, η οποία με τον Ποσειδώνα απέκτησε τους γιους Αγήνορα και Βήλο. Ο δεύτερος παίρνοντας γυναίκα του την Αγχιρόη, την κόρη του Νείλου, γέννησε τους δίδυμους Αίγυπτο και Δαναό. Με τη βοήθεια των θεών απέκτησαν πάμπολλους απογόνους. Πενήντα γιους ο Αίγυπτος και πενήντα κόρες ο Δαναός. Οι γιοι του Αίγυπτου σε μια προσπάθειά τους να κατακτήσουν τη Λιβύη ζήτησαν τις κόρες του Δαναού για γυναίκες τους, πράγμα που στάθηκε η αρχή μιας διαμάχης, μιας και την κυριαρχία της Λιβύης είχε ο Δαναός. Οι Δαναΐδες βλέποντας τους σκοπούς και την αιμομιξία, (Αισχύλος Ικέτιδες), αρνήθηκαν και αποφάσισαν να εκπατριστούν. Σύμφωνα με κάποιον μάλλον χρησμό, ναυπήγησαν την Πεντηκόρον, με τη βοήθεια της Αθηνάς, σκάφος με πενήντα κουπιά, όσα και οι κόρες του Δαναού, και τράβηξαν, όλη η οικογένεια μαζί, για την πατρώα γη, το Άργος. Κατά τη διαδρομή τους πέρασαν από τη Ρόδο όπου ίδρυσαν τη Λίνδο, στήνοντας άγαλμα προς τιμή της Αθηνάς, Λίνδεια Αθηνά.

Στο Άργος ο Δαναός παίρνει το θρόνο από τον Γελάνορα, ως κατ’ ευθείαν απόγονος του Ίναχου. Ο Παυσανίας αναφέρει πως τα πράγματα δεν ήσαν τόσο απλά. Ο Γελάνορας και ο Δαναός φιλονίκησαν και κάποιο θαύμα τους έλυσε τη διαφορά. Μπροστά στα τείχη έβοσκε ένα κοπάδι βασιλικό με αρχηγό έναν ταύρο. Ένας λύκος κατασπάραξε τον ταύρο. Είπαν πως ο λύκος ήταν ο Δαναός και έτσι πήρε τον θρόνο.

Το βασίλειο και η ζωή του Δαναού ήσαν ήσυχα. Οργάνωσε ο Δαναός τη νέα του χώρα, κάνοντας στην πατρίδα του πολλά έργα. Έφερε τα γράμματα στην Ελλάδα. Οι Δαναΐδες ευλαβικές δίδαξαν τα "Θεσμοφόρια", λατρεία της Δήμητρας. Οι γιοι όμως του Αίγυπτου δεν είχαν παραιτηθεί των σκοπών τους. Ολόκληρος στόλος με αρχηγό τον ίδιο τον Αίγυπτο και πλήρωμα τους γιους του και εκατοντάδες στρατιώτες, μπαίνουν στον Αργολικό Κόλπο, και ξαναζητούν τις κόρες του Δαναού. Ο Δαναός σε μια προσπάθεια να αποτρέψει τα χειρότερα δέχεται δήθεν, έχοντας πείσει τις κόρες του να θανατώσουν τους άντρες τους την πρώτη νύχτα του γάμου, προτού κοιμηθούν μαζί τους. Το φρικτό αυτό έγκλημα τελέσθηκε και μόνο μία του κόρη, η Υπερμνήστρα, δεν σκότωσε τον άντρα της, με αποτέλεσμα ένας γιος του Αίγυπτου, ο Λυγκέας, να μείνει ζωντανός. Οι άλλες πέταξαν τα κεφάλια των νεκρών στη Λέρνη και έθαψαν τα σώματά τους μπροστά από τα τείχη, (Στράβων, Παυσανίας). Ο Δίας συγχωρεί τις κόρες και με εντολή του ο Ερμής και η Αθηνά αποκαθάρουν τις κόρες. Άλλη παράδοση τις θέλει ασυγχώρητες ακόμη και στον Άδη, όπου γεμίζουν ένα πιθάρι χωρίς πυθμένα με νερό, χωρίς ποτέ του φυσικά να γεμίζει. Γνωστός ο "Πίθος των Δαναΐδων".

Κατά άλλη εκδοχή, με αγώνες που οργανώθηκαν και πλούσια έπαθλα, παντρεύονται οι κόρες του Δαναού τους νικητές των αγώνων. Γεννήθηκαν έτσι οι Δαναοί, η νέα φυλή που υποκατέστησε τους Πελασγούς.

Κάποια εκδοχή άλλη αναφέρει πως ο Δαναός δεν είναι απόγονος της Ιούς αλλά γιος της, που έδιωξε από το Άργος τον Αίγυπτο και τους γιους του που αργότερα ξαναγύρισαν να διεκδικήσουν ξανά την κυριαρχία τους. Ο Δαναός πεθαίνει μάλλον από τον Λυγκέα.

Η τέχνη όλων των μορφών αφιερώνει πολλά έργα στον Δαναό και τις Δαναΐδες.

Ο Αισχύλος με τις "Ικέτιδες", οι Φρήνιχος και Τιμησίθεος με τις "Δαναΐδες τους", ο Αριστοφάνης και ο Δίφιλος γράφουν κωμωδίες. Ο Στράβων, ο Παυσανίας και ο Απολλόδωρος αναφέρονται. Η αγγειογραφία και η ζωγραφική περιλαμβάνει πολλά θέματά της με την οικογένεια του Δαναού.

δέσις: Είναι η υπόθεση του έργου μέχρι του σημείου, του εσχάτου εκείνου σημείου, που οδηγεί στην ευτυχία ή στην δυστυχία. Φτάνει μέχρι του σημείου κορύφωσης της αγωνίας του δράματος μιας τραγωδίας. Ακολουθεί η λύση.

Δηλιάς –Δειλιάς -Δήλιοι: Η πρώτη είναι αγνώστου μάλλον ποιητή, όπου θα σατιρίζονταν οι Αθηναίοι για την ήττα τους στο Δήλιο. Στην δεύτερη, αν η πρώτη ορθογραφία δεν είναι σωστή, ήταν έπος ηρωικοκωμικό, όπου αναφέρονταν περιπέτειες δειλών του Τρωικού. Αν πάλι ήταν η τρίτη τότε μάλλον σατιρίζονταν οι κάτοικοι της Δήλου που ζούσαν παρασιτικά όπως και οι κάτοικοι των Δελφών από τα χρήματα των προσκυνητών. Περισσότερο με την δεύτερη ορθογραφία και το θέμα της ταιριάζει να είναι ο Νικόχαρις ποιητής της.

Δίας: Ο Πρώτος των αρχαίων θεών των αρχαίων Ελλήνων.

διθύραμβος: Ιδιότυπο ενθουσιώδες εορταστικό τραγούδι με ρίζες στην αρχαιότητα. Αναφέρεται για πρώτη φορά τον 7ο π.Χ. αιώνα από τον Αρχίλοχο. Το όνομά του παίρνει από τον Διόνυσο που σαν προσωνύμιό του είχε τον Διθύραμβο. Ψαλλόμενο προς τιμή του από μεγάλο χορό εορταστών. Στην αρχή αυτοσχέδιος με τη συνοδεία αυλού, αργότερα συνοδευότανε από κιθάρα και έγινε ομαδικός.

Στο τραγούδι έδωσε τελική και κανονική μορφή ο ποιητής Αρίων ο Μηθυμναίος στην Κόρινθο του Περίανδρου, που εισήγαγε πρώτος τον διθυραμβικό χορό με σάτυρους. Ο Διθύραμβος έφτασε στην Ελλάδα από τη Φρυγία, όπου και λατρευόταν ο Διόνυσος. Συναντάται περισσότερο στις Κυκλάδες και τη Θήβα. Στην Αθήνα επί δικτατορίας Πεισιστράτου και καθιερώθηκε επίσημα από το κράτος. Ο Λάσος από την Ερμιόνη είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε στην Αθήνα τον Διθύραμβο. Στα Διονύσια λάβαιναν μέρος με τους διαγωνισμούς των κυκλίων χορών ανά 5 και αποτελούνταν από 50 άνδρες ή από 50 παιδιά ο καθένας, με στεφάνια κισσού και λουλουδιών. Την δαπάνη κάλυπταν οι χορηγοί, που προέρχονταν από κάθε φυλή. Οι νικητές έπαιρναν τρίποδα, που έστηναν σε βάθρα ή σε μνημεία. Επειδή οι σάτυροι έμοιαζαν με τους τράγους, πήρε το όνομά του και ο χορός, τραγικός. Αργότερα ξεχώρισε ο κορυφαίος που έκανε διάλογο με το χορό. Η εξέλιξη γενικά του διθυράμβου γέννησε το αρχαίο ελληνικό θέατρο, με την προσθήκη υποκριτών και θεματολογία ανεξάρτητη από τις περιπέτειες του Διόνυσου.

Τον διθύραμβο χαρακτηρίζει τρόπος υπερβολικού παιξίματος με έντονες ερμηνείες ή με χτυπητές εξάρσεις, κάτι σαν τον σημερινό μελοδραματισμό.

Δικαιογένης: Δραματουργός και διθυραμβικός ποιητής του τέλους του 5ου και αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα, σύγχρονος του Αγάθωνα. Αναφέρεται η "Μήδεια" και μία σκηνή του δράματός του "Κύπριοι", που είναι και το παράδειγμα του Αριστοτέλη περί αναγνώρισης τρίτου τρόπου, (αναγνώριση δια μνήμης).

Διονύσιος: Καταγότανε από τον Κολοφώνα, σύγχρονος του Πολύγνωτου. Αντίθετα με τον Πολύγνωτο αυτός επιδιδότανε στην ζωγραφική του για να φτιάχνει μόνο ανθρώπους. Η ασχολία του, του έφερε, τον τίτλο του Ανθρωπογράφου. Δεν ζωγράφιζε θεούς ή ήρωες.

Διόνυσος: Από τις σπουδαιότερες θεότητες της γης με την επίδρασή της που υπήρξε τεράστια στη διαμόρφωση της τέχνης, της ποίησης και της θρησκείας. Κατά τον Ηρόδοτο είναι ο νεότερος των θεών και επιδρά γόνιμα στο ελληνικό πνεύμα και τη δημιουργία. Ενέπνευσε τον διθύραμβο, το σατυρικό δράμα, την κωμωδία, την τραγωδία, ολόκληρη τη δραματική ποίηση, το θέατρο, που είχε σκοπό αποκλειστικό να ψάλλει τους αίνους ύμνους του θεού και να γιορτάζει τις αξιολάτρευτες και πολυπαθείς περιπέτειες του θεού.

Η μουσική, ο χορός, η γλυπτική, η ζωγραφική, από τη λατρεία του παίρνουν και δίνουν νέα κίνηση γεμάτη από πάθη, νέα ζωή, πράγματα που ήσαν άγνωστα στην παλαιότερη τέχνη.

Δόλων: Ήρωας της Τροίας γιος του κήρυκα Ευμήδη. Στην Ιλιάδα αναφέρεται από τον Όμηρο, ο Ευριπίδης τον αναφέρει στην τραγωδία του "Ρήσος". Ο Δόλων ήταν δύσμορφος, μικρόσωμος, ταχύς και δειλός. Πρότεινε κάποτε στον Έκτορα να κατασκοπεύσει το στρατόπεδο των Αχαιών. Του είπαν ναι και πως αν τα κατάφερνε θα του έδιναν δώρο τα άλογα και το άρμα του Αχιλλέα. Με τόξο για όπλο και δέρμα λύκου στο σώμα, φορώντας πηλίκιο από δέρμα νυφίτσας πιάστηκε λίγο αργότερα από τον Οδυσσέα και τον Διομήδη. Ομολόγησε δίνοντας μυστικά των Τρώων και του στρατού τους, ο Διομήδης τον θανάτωσε παρ’ όλες τις αντιρρήσεις του Οδυσσέα. Αργότερα ο Οδυσσέας έθεσε ανάθημα στη μνήμη του, στην Αθηνά, τα όπλα του. Η τέχνη ασχολήθηκε σχετικά πολύ μαζί του.

δυνατό-δύναμη: Το δυνατό και το πιθανό. Ασχολείται πολύ στα κεφάλαια του μύθου. Είναι η οικεία ηδονή, που παράγει το κάθε είδος της ποίησης χωριστά. Το αληθινό και το πιθανό, αδύνατα και απίθανα, ηδονές που παρέχει η τραγωδία και το σωστό δράμα. Ενδεχόμενο πιθανότητα. Ιδιότητα την οποία πρέπει να έχει μία λυρική διήγηση ώστε τα αφηγούμενα στοιχεία της να γίνονται πιστευτά. Η παρουσία τους να γίνεται κατά τρόπο να δίνουν την εντύπωση ότι βρίσκονται στα πλαίσια του δυνατού και πιθανού.

Δωριείς: Μία από τις τέσσερις φυλές της αρχαίας Ελλάδας. Προφανώς κάποιες πληροφορίες του Αριστοτέλη, για τους Δωριείς συγγραφείς και τις θεωρίες τους αναφέρει ο Αριστοτέλης. Δεν αναφέρει όμως στην τραγωδία τουλάχιστον, αλλά και στην κωμωδία, ξένη επίδραση, οπότε μάλλον διαφωνούσε με τις θεωρίες αυτές.

είδη ήθους: Τα τέσσερα χαρακτηριστικά του ήθους όπως καθορίζονται από τον Αριστοτέλη είναι: α) χρηστόν ήθος, β) αρμόζον ήθος γ) όμοιον (πραγματικό) ήθος και δ) ομαλό ήθος.

είδη ποίησης: Έπος, ίαμβος, κωμωδία, τραγωδία.

είδη–μέρη, τραγωδίας: μύθος, ήθη, λέξεις, και διάνοια, όψη, μελοποιία. Μόνο αυτά τα έξι και κανένα άλλο. Αναλυτικά στο κεφάλαιο 6.

Έκτορας: Από τους γενναιότερους ήρωες του ομηρικού κόσμου. Ο άριστος των Τρώων. Ο πλέον επίφοβος εχθρός των αχαιών. Γιος του Πρίαμου και της Εκάβης.

ελλέβορος: Κάποιο φάρμακο καθαρτικό που έδιναν σε ψυχικά διαταραγμένους, τρελούς, προκειμένου να γίνουν καλά.

ελεγεία: Ποίημα με οποιοδήποτε θέμα. Στην αρχαιότητα αποτελείτο από εναλλασσόμενα πεντάμετρα και εξάμετρα. Το έτυμο από το έλεγος που σημαίνει θρήνος. Ποιήματα θρηνητικά κατ’ επέκταση που πρώτοι τα καλλιέργησαν οι Ίωνες. Επίσης υπήρχε το ελεγειακό δίστιχο, που αποτελείτο από ένα δακτυλικό εξάμετρο και ένα πεντάμετρο ή δύο εξάμετρους που στο δεύτερο λειτουργούσε χωρίς τις δύο βραχείες συλλαβές του γ΄ και στ΄ πόδα.

Μερικοί που χρησιμοποίησαν την ελεγεία ήσαν οι: Αρχίλοχος, Τυρταίος, Μίμνερμος, Φωκυλίδης, Θέογνις, Σιμωνίδης, Σοφοκλής κ.α.

Ο στίχος χρησίμευε για τα επιγράμματα.

Έλλη: Είναι άγνωστη η υπόθεση του έργου αυτού και δύσκολο να συνδυαστεί με το μύθο της Έλλης και του Φρίξου.

έμμετρος: Εκείνος που γίνεται με μέτρο. Έχει συνταχθεί σε στίχους, με ποιητικό μέτρο, την προσήκουσα αναλογία.

Εμπεδοκλής: 490 περίπου π.Χ. και έζησε 60 ή 109 χρόνια. Γεννήθηκε και έζησε στον Ακράγαντα της Σικελίας που ήτανε Ρόδια αποικία ιδρυμένη το 528 π.Χ. Τη μόρφωσή του πήρε από τα ομηρικά έπη, τον Ησίοδο και τον Ξενοφάνη που επέδρασε ιδιαίτερα μέσα του. Σχεδόν σύγχρονος του Αναξαγόρα και του Λευκίππου. Εξελίχθηκε σε λαμπρό πολιτικό και ικανότατο ρήτορα, που ο Αριστοτέλης τον ονομάζει ιδρυτή της Ρητορικής. Ονομαστός εξιλαστής, μάντης, γιατρός και φιλόσοφος. Διακρίθηκε σε όλα και δοξάστηκε για αυτά. Στο πνεύμα στη δράση και τον μυστικισμό.

Ο Πλάτων στο έργο του "Περί Ποιητικής" αναφέρει για τον Εμπεδοκλή: "ουδέν δε κοινόν εστίν Ομήρω και Εμπεδοκλεί, πλην το μέτρον, διό τον μεν ποιητήν δίκαιον καλείν, τον δε φυσιολόγον μάλλον ή ποιητήν."

Έργα του: "Ξέρξου Διάβασις" ή "Περσικά", ένας ύμνος στον Απόλλωνα "Προοίμιον εις Απόλλωνα". Ο περιπατητικός Ιερώνυμος αναφέρει 43 τραγωδίες του Εμπεδοκλή, των οποίων είχε δει τα χειρόγραφα, ενώ οι Νεάνθης και Κυζικινός γνώριζαν μόνο 7. Ο Ηρακλείδης ο γιος του Σαπαρίωνα μάλλον σωστά αποδίδει τις τραγωδίες αυτές σε συνονόματο εγγονό του μεγάλου Εμπεδοκλή. Επίσης: δύο επιγράμματα για τον μαθητή του Παυσανία και για τον Άκρωνα, θεωρούνται μάλλον νόθα.

"Πολιτικοί Λόγοι", "Ιατρικοί Λόγοι" από 600 στίχους, δεν σώθηκαν. Το πιο σπουδαίο του έργο "Περί Φύσεως των Όντων" που αποτελείτο από δύο βιβλία 2000 στίχων, σώθηκαν μόνο 340. "Οι Καθαρμοί" ένα ορφικού χαρακτήρα εξιλαστικό έργο, του οποίου η παρουσίαση έγινε μπροστά του από τον ραψωδό Κλεομένη όπως αναφέρει ο Δικαίαρχος. Από τους 1000 στίχους σώθηκαν μόνο 100.

Για τον θάνατο του Εμπεδοκλή έχουμε περιπτώσεις:

-κατά την μετάβασή του προς Μεσσηνία έπεσε παθαίνοντας θλάση στον μηρό του, και λόγο του προχωρημένου της ηλικίας του δεν άντεξε και πέθανε.

-γέρων γλίστρησε και πνίγηκε στη θάλασσα και τέλος ως πιο αληθής έρχεται η πληροφορία

- να ρίχτηκε στον κρατήρα της Αίτνας, για να εξαφανιστεί το σώμα του και να δοθεί η εντύπωση της πιθανής επιστροφής του ή ανάληψής του, από τον ουρανό. Και ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης δεν του αναγνωρίζουν τον τίτλο του ποιητή επειδή τα ποιήματά του έχουν διδακτικό χαρακτήρα. Τον αποκαλούν φυσιολόγο.

εξάρχων-εξάρχοντες: Εκείνοι οι οποίοι έκαναν την αρχή στο τραγούδι ή απαντούσαν στο χορό ή επαναλάμβαναν την επωδό. Ο υποκριτής είναι η εξέλιξη αυτού του προσώπου.

εξέλιξη της τραγωδίας: οψέ απεσεμνύνθη: Δεν αναφέρει ακριβώς ο Αριστοτέλης, πόσα χρόνια χρειάστηκαν για να αποβάλει τον γελοίο στίχο η τραγωδία, αλλά από τον Θέσπη μέχρι τον Αισχύλο δεν πέρασαν ούτε 50 χρόνια και η εξέλιξη ήταν ραγδαία.

έξοδος χορού: Τμήμα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας.

επεισόδιον: Διαλογικό μέρος ανάμεσα σε δύο χορικά.

Επίχαρης: Πρόκειται για κάποιον, μάλλον γνωστό τύπο. Λαϊκό κωμικό πρόσωπο.

Επίχαρμος: Έλληνας κωμωδιογράφος πιθανόν Κώος, Σάμιος, Συρακούσιος ή από τα Υβλαία Μέγαρα. Ίσως να γεννήθηκε στην Κραστόν, που κατοικούσαν Σικανοί αλλά ανήκε σε Μεγαρείς. Γι αυτό τον θεωρεί ίσως Μεγαρέα ο Αριστοτέλης. Γεννήθηκε το 520-500 και πέθανε το 425-400 π.Χ. Γιος γιατρού που πήγε στη Σικελία, στα Υβλαία Μέγαρα τις αργότερα Συρακούσες, σαν προσωπικός γιατρός του τυράννου Ιέρωνος. Τότε ο Επίχαρμος ήτανε βρέφος τριών μηνών. Κατά την τυραννία του Γέλωνος και του Ιέρωνος ανεβάζει επί σκηνής κωμωδίες. Έγραψε περίπου σαράντα κωμωδίες των οποίων σώζονται ορισμένοι τίτλοι και κάποια αποσπάσματα. Εξελίχθηκε σε μεγάλο όνμα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας. Έζησε πάνω από 90 χρόνια. Ο Πλάτωνας τον αναφέρει σαν τον σπουδαιότερο κωμωδιογράφο. Τίτλοι έργων του:

Κύκλωψ, Αμυκός, Βούστρις, Προμηθεύς, Ήφαιστος, Αγρωστίνος (χωριάτης), Θεωροί, Λόγος και Λαγινά, Αυξανόμενος Λόγος, Περίαλλος (υπεράνθρωπος), Πέρσαι, Βάκχαι, Διόνυσος, Σειρήνες Ήβας Γάμος, Οδυσσεύς Αυτόμολος, Οδυσσεύς Ναυαγός, Κύκλωψ, Φιλοκτήτης, Ορύα (λουκάνικο), Χύτραι κ.α.

Στα έργα του γεννούσε αγώνες ανάμεσα στα πρόσωπα των κωμωδιών του με αποτέλεσμα να γίνονται συζητήσεις για φιλοσοφικά και λογοτεχνικά θέματα. Τα γνωμικά που παράχθηκαν τον έκαναν γνωστό σαν φιλόσοφο. Τίτλοι: Γα και Θάλασσα (συζήτησα για τη ζωή των ναυτικών και των αγροτών), Ελπίς και Πλούτος, Λόγος και Λογίνα κ.α. δεν έκανε πολιτικές σάτιρες.

Ο Θεόκριτος τον αναφέρει σαν εφευρέτη της κωμωδίας. Ο Αριστοτέλης αναφέρει πως έδωσε στην κωμωδία μύθο δηλαδή υπόθεση και πλοκή, πράγματα που δεν υπήρχαν μέχρι τότε, μιας και γινότανε η κωμωδία από φάρσες χωρίς κανένα σύνδεσμο μεταξύ τους.

εποποιία: Συγγραφή επικού ποιήματος. Τα πιο γνωστά έπη είναι η Ιλιάδα και η οδύσσεια του Όμηρου. Υπήρχαν όμως και πάρα πολλοί προομηρικοί επικοί ποιητές, όπως ο Θάμυρις, Μουσαίος, Λύκιος, Φιλάμμων, Χρυσόθεμις κ.α. Κάποια έπη: Θεογονία, Οιδιπόδεια, Θηβαΐς, Επίγονοι, Κύπρια, Αιθιοπίς κ.α. Επίσης "Έργα και Ημέραι" του Ησίοδου. Είναι μία από τις τέσσερις κατηγορίες της ποίησης όπως αυτές τις διαχωρίζουν και ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης.

Εριφύλλη: Κόρη του Ταλαού, βασιλιά του Άργους, αδελφή του Άδραστου. Ήταν πάντα πρόθυμη να ενεργήσει για χάρη του Άδραστου σε βάρος του συζύγου της Αμφιάραου, ή όποιου άλλου ο οποίος θα την είχε πριν δωροδοκήσει. Δελεάστηκε από το περιδέραιο της Αρμονίας από τον Πολυνείκη, έγινε η αιτία του θανάτου του Αμφιάραου. Αυτή άλλωστε ήταν και η αφορμή να την σκοτώσει το παιδί της, ο Αλκμέων.

Ερμοκαϊκόξανθος: Πολυσύνθετο όνομα που κατά συνήθεια των Μασσαλιωτών δινότανε προκειμένου την νοσταλγία τους να μπορέσουν να επουλώσουν. Στο όνομα αυτό κλείνονται τα ονόματα τριών θεών και τριών ποταμών. Ο Έρμος που είναι κοντά στη Φώκαια, ο Κάικος της Περγάμου και ο Ξάνθος της Τρωάδας.

Ευκλείδης ο Αρχαίος: Δεν είναι βέβαιο για ποιον Ευκλείδη μιλάει. Ήσαν πάρα πολλοί με το όνομα αυτό. Ίσως να είναι κάποιος άγνωστος σε μας κωμικός ποιητής, που κάποιοι τον θέλουν να είναι ο ίδιος ο άρχοντας του 403 που καθιέρωσε το Ιωνικό αλφάβητο, άλλοι πάλι τον ταυτίζουν με τον Ευκλείδη τον Σωκρατικό από τα Μέγαρα.

Ευριπίδης: 480 γεννήθηκε στην Αθήνα και πέθανε στην Μακεδονία το 406 π.Χ.

Έγραψε 92 τραγωδίες από τις οποίες σώζονται μόνο 17 και ένα σατυρικό έργο "Κύκλωψ". Ένας εκ των τριών μεγάλων τραγωδών της αρχαιότητας.

Τίτλοι: Άλκηστις 438, Μήδεια 431, Ηρακλείδες 430, Ιππόλυτη Στεφανηφόρος 428, Ανδρομάχη 427, Εκάβη 424, Ικέτιδες 422, Ηρακλής 418, Τρωάδες 415, Ηλέκτρα 413, Ελένη 412, Ιφιγένεια εν Ταύροις 411, Ίων 410, Φοίνισσαι 411-409, Ορέστης 408, Βάκχαι 405, Ιφιγένεια εν Αυλίδι 405 και το έργο Κύκλωψ σατυρικό δράμα που σώζεται ολόκληρο.

Ευρύπυλος: Γιος του Τήλεφου, βασιλιά της Μυσίας και της Αστυόχης αδελφής του Πριάμου. Γενναίος και ανδρείος, μάχεται στον Τρωικό πόλεμο σαν σύμμαχος του Πρίαμου. Σκοτώθηκε από τον Νεοπτόλεμο.

Ζεύξις: Έλληνας ζωγράφος που έζησε στην Αθήνα και στη Μακεδονία, κατά τα τέλη του 5ου αρχές 4ου π.Χ. αιώνα, από την Ηράκλεια του Πόντου ή τον Τάραντα της Κάτω Ιταλία;. Ίσως πατρίδα του να ήταν και η Έφεσος. Αναφέρεται στα "Απομνημονεύματα" του Ξενοφώντα. Στο "Συμπόσιο" ο Σωκράτης αναφέρει τον Ζεύξη ως "πάνυ καλός καγαθός". Η φήμη του είναι γνωστή στους Όμηρο, Σοφοκλή και Πολύκλειτο. Ο Αριστοτέλης αναφέρει πως τα έργα του δεν διαθέτουν το ψυχικό βάθος των έργων του Πολύγνωτου. Ο Πλίνιος όμως λέει για τις φωτοσκιάσεις του πως πέρασε την πόρτα που του άνοιξε ο δάσκαλός του Απολλόδωρος. Παρ’ όλα αυτά αναφέρονται πίνακές του όπως, μίας ειδυλλιακής σκηνής με οικογένεια Κενταύρων, το πορτραίτο της Ελένης που είχε πέντε μοντέλα πανέμορφα για το δημιουργήσει, και το οποίο ανέθεσε στο ιερό της Ήρας στο ναό του Κρότωνα. Αυτά τα έργα μιλούσαν από την τεχνική τους. Δεν σώθηκε κανένα πρωτότυπο έργο του.

Ζητιανιά-πτωχεία: είναι ο τρόπος με τον οποίο ο ίδιος ο Οδυσσέας μεταμορφώνει τον εαυτό του σε ζητιάνο, για να μπορέσει να μπει στο Ίλιον. Σαν κατάσκοπο πια τον αναγνωρίζει μόνο η Ελένη, η οποία δεν τον προδίδει και τον βοηθάει να βγει από τα τείχη.

ζωγραφική- ζωγράφος: Η ζωγραφική τέχνη της Κρήτης δια μέσου του ταξιδιού της, ιδιαίτερα από τα νησιά, στην υπόλοιπη Ελλάδα, προσαρμόζεται και την κυριαρχεί. Το τυπικότερο παράδειγμα είναι η ζωγραφική των Μυκηνών και της Τίρυνθας, που όμως δεν φτάνει την τέχνη της Κρήτης. Οι Κορίνθιοι ζωγράφοι είναι οι πρώτοι που επιβάλλονται με την ζωγραφική τους δεινότητα, σαν καλλιτέχνες. Εύγραμμος, Εύχειρ και Δίοπος είναι ονόματα μεγάλα της εποχής, που ίσως πήγαν στην Ετρουρία και δίδαξαν την ζωγραφικοί τέχνη. Άλλοι ζωγράφοι ονομαστοί: Κλεάνθης, Αρήγων, Αριδίκης, Έκφαντος ο οποίος πρώτος εισάγει το κόκκινο χρώμα. Άλλοι σύγχρονοί τους: Μανδροκλής, Σκυρίας, Καλλιφών, επίσης οι Σάμιοι: Εύμαρης ο Αθηναίος που εισάγει την τριχρωμία ζωγραφίζοντας κοκκινωπά, μελαψά, τα πρόσωπα των ανδρών και άσπρα των γυναικών και Κίμων ο Κλεωναίος. Άλλοι: Βόλαρχος, Δεινίας, Χαρμάδας κ.λ.π. Νεότεροι Γόργασος, Δημόφιλος, Σίλαξ, Ρηγίνος, Αγλαοφών.

Ο μεγάλος ζωγράφος Πολύγνωτος. Πριν από αυτόν κανένας δεν μπόρεσε να παρουσιάσει τα θέματά του και τα αντικείμενα με προοπτική, στις φυσικές τους αποστάσεις και τον κατάλληλο φωτισμό. Το πράσινο και το σκούρο γαλάζιο είναι δικές του προσθήκες. Είναι ο ιδρυτής της Αττικής Σχολής. Του άρεσε να ζωγραφίζει μεγάλες επιφάνειες. Έργα του: οι τοιχογραφίες της Ποικίλης Στοάς Αθηνών και της Λέσχης Κνιδίων των Δελφών. Τα θέματά του αντλεί από τη μυθολογία, πράγμα που επιδρά στους αγγειογράφους της εποχής του, οι οποίοι εγκαταλείπουν το διακοσμητικό σχέδιο και ζωγραφίζουν στα αγγεία παραστάσεις από τη μυθολογία. Ο Πολύγνωτος δίνει την ωριμότητα που έλλειπε από τη ζωγραφική και η τέχνη του παίρνει τη σφραγίδα του κλασικού έργου. Μαθητές του ο Πάνανος, ο Μήκων και ο Αγάθαρχος που θεωρείται ο πατέρας της σκηνογραφίας, ο Αριστοφών, ο Διονύσιος που είναι ο πρώτος προσωπογράφος, ο Παύσων που θεώρησε πως το κανονικό και ευθύγραμμο δεν είναι απαραίτητα και το ωραίο.

Για τα τέλη του 5ου αιώνα αναφέρεται ο Απολλόδωρος Αθηναίος ζωγράφος που χρησιμοποιεί φωτοσκιάσεις και το αυγό που το ανακατεύει με τα χρώματα. Στην Αθήνα ο Ζεύξις, από την Ηράκλεια του Πόντου της Μεγάλης Ελλάδας. Ο Παράσσιος από την Έφεσο, ο Τιμάνθης από την Κύθνο που είναι ο ιδρυτής της Ιωνικής Σχολής κ.α.

Σπουδαία θέση κατέχουν στην ιστορία της ζωγραφικής οι Θηβαϊκή και Σικυώνεια Σχολή.

Ο Ζεύξις λέγεται ο μεγαλύτερος ζωγράφος της εποχής του παρ’ όλο που ο Αριστοτέλης αναφέρει πως δεν είχε ιδιαίτερο χαρακτήρα στην τέχνη του και δεν σεβότανε την παράδοση. Ένας αριστουργηματικός πίνακάς του όμως, με την Ελένη της Σπάρτης, που έφτασε ως τις μέρες μας, αποδεικνύει το πόσο σπουδαίος ζωγράφος ήταν. Ο Παράσσιος ζωγραφίζει χαριτωμένες σκηνές με ερωτικά θέματα. Ο Τίμανθος πίνακες αληθινού πάθους. "Η Θυσία της Ιφιγένειας" αντίγραφο έργου του στην Πομπηία, μας βοηθά να έχουμε καλλίτερη και σαφέστερη αντίληψη της τέχνης του. Ο Εύμολπος από την Σικυώνα είναι ο για δώδεκα χρόνια δάσκαλος του Απελλή. Άλλοι: Παυσίας, Νικίας, Ευφράνωρ, Ευξενίδης, αλλά εξ αυτών μόνο ο Απελλής ήταν ζωγραφική μεγαλοφυΐα. Μορφωμένος αυτός και πλούσιος, στην Αυλή της Πέλλας που ζούσε, ανανέωσε πραγματικά τη ζωγραφική. Δίδαγμά του: "ζωγράφισε κάθε τι όπως το βλέπεις και όχι όπως πραγματικά είναι". Σύγχρονοί του: Μελάνθιος, Ασκληπιόδωρος, Πρωτογένης. Μία ακόμα πλειάδα άλλων: Αετίωνας, Θέωνας, Φιλόξενος, Ισμηνίας, Αθηνίωνας, Αντίφιλος που είναι και ο πρώτος γελοιογράφος της αρχαιότητας.

Ακολουθεί μία δεύτερη περίοδος για τη ζωγραφική που κρατά από το 250-50 π.Χ. που χαρακτηρίζεται από φτώχεια και την διακρίνει μία πτώση. Αιτία η Ρωμαιοκρατία και η αναγκαστική φυγή των καλλιτεχνών στη Ρώμη και την Πομπηία προκειμένου να βιοποριστούν.

Στον Αριστοτέλη το παράδειγμα προκειμένου να αποδείξει τη σχέση μύθου–σχεδίου και μουσικής-χρωμάτων.

ζώον: Το χρησιμοποιεί με την έννοια του ζωντανού έργου. Του οργανικού. Του λειτουργικού. Το ζώον θα το χρησιμοποιούσε σαν θηρίο αν επρόκειτο για αληθινό. Στο παράδειγμα του μήκους όμως το αναφέρει σαν αληθινό.

Ηγήμων ο Θάσιος: Ποιητής παρωδιών, κωμωδιογράφος και ηθοποιός. Κατάγεται από τη Θάσο αλλά στις πρώτες δεκαετίες του 5ου αιώνα βρίσκεται στην Αθήνα. Ονομάζει τον εαυτό του "Φακή βδελυρή", επειδή τον είχε ονομάσει έτσι η Αθηνά, που τον παρότρυνε να γράψει την παρωδία. Δεν σώθηκαν τα έργα του, μόνο κάποια αποσπάσματα και ένας τίτλος "Φιλίννα". Ο Αριστοτέλης τον ονομάζει εφευρέτη της παρωδίας "ο τας παρωδίας πρώτος ποιήσας". Έβγαζε πολύ γέλιο στις παραστάσεις του και κάποτε που ανακοινώθηκε κατά την διάρκεια έργου του πως τα στρατεύματα είχαν άσχημο τέλος στη Σικελία, δεν θορυβήθηκε κανένας και μείνανε μαζί του, μέχρι το τέλος της παράστασης. Κάποια φορά, κουβάλησε πέτρες μπροστά στην ορχήστρα, για να τον λιθοβολήσουν με αυτές αν δεν είχαν γελάσει με το έργο του και με το παίξιμό του. Θαυμαστής του ήταν και ο Αλκιβιάδης. Όταν κάποτε είχε πρόβλημα με το νόμο, αυτός ο Αλκιβιάδης τον βοήθησε και το ξεπέρασε, σβήνοντας με το δάκτυλό του ο ίδιος ο Αλκιβιάδης το όνομά του από τον κατάλογο παραβατών. Στις παρωδίες του χρησιμοποιούσε ομηρικούς στίχους, ανακατεύοντας τον δακτυλικό εξάμετρο με το ιαμβικό τρίμετρο. Θριάμβευσε στην Αθήνα με την Γιγαντομαχία του.

ηδύσματα: Καρυκεύματα, δηλαδή η μουσική, ο ρυθμός, τα φραστικά στολίδια, για να γίνει πιο νόστιμος ο λόγος. Η ουσία δηλαδή της τραγωδίας, ο μύθος.

ήθη: ένα των έξι ειδών της τραγωδίας που αναλύει στο κεφάλαιο 6, ο Αριστοτέλης. Δεν παριστάνει ο ποιητής τα πρόσωπα, απλά για να δείξει τον χαρακτήρα του αλλά και για να εξηγήσει καλλίτερα αυτές τις πράξεις και για να γίνουν πιστευτές.

ηθοποιός: Καλλιτέχνης. Υποκριτής στην αρχαιότητα. Με τον λόγο και την μιμική εκφράζει συναισθήματα, διανοήματα, καταστάσεις συγκεκριμένων προσώπων. Χρονολογείται από την εποχή του Θέσπιδος, 6ο π.Χ. αιώνα. Στην ελληνική αρχαιότητα ο ηθοποιός λεγότανε υποκριτής και αργότερα "περί τον Διόνυσον τεχνίτης" ή απλά "τεχνίτης". Οι υποκριτές ηθοποιοί κατείχαν τιμητική θέση στην πολιτεία σαν θρησκευτικοί λειτουργοί.

Ήθος: Το σύνολο των ψυχικών ιδιοτήτων του ανθρώπου. Κατά την αρχαιότητα στο θέατρο και στη μουσική διακρινότανε σε τρία είδη:

Α) διασταλτικό: να εκφράζει και να ερμηνεύει τη μεγαλοψυχία, την ανδρεία, την ανωτερότητα. Τραγωδία.

Β) συσταλτικό: να εκφράζει και να ερμηνεύει το πένθος, να δημιουργεί μία ψυχική κατάσταση γεμάτη κατάθλιψη, όπως στα ελεγεία, στους θρήνους, αλλά που να μπορεί να εκφράσει και τον έρωτα και τον τρόπο αγάπης.

Γ) ησυχαστικό: επιδίωκε να φέρει μία ψυχική ισορροπία στον εκτελεστή και στον ακροατή, όπως στους παιάνες και στους ύμνους.

Ηλέκτρα: Κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, αδελφής των Χρυσοθέμιδας, Ιφιγένειας και Ορέστη. Στα ομηρικά δεν εμφανίζεται. Οι τραγικοί ποιητές είναι εκείνοι οι οποίοι τη φέρνουν στο προσκήνιο σαν σύμβολο δυναμικής γυναίκας. η Ηλέκτρα υποκαθιστά έτσι την Λαοδίκη. Η Ηλέκτρα στα παιδικά της χρόνια σώθηκε από κάποια υπολείμματα αγάπης στην καρδιά της μάνας της Κλυταιμνήστρας, αλλά αυτό δεν την έκανε να πάψει να ζητά εκδίκηση για τον πατέρα της Αγαμέμνονα. Σώζει τον αδελφό της Ορέστη, που μαζί με τον παιδαγωγό του τους διώχνει μακριά. Ο Αίγισθος από φόβο μήπως από κάποιο παιδί της βρει το θάνατο, την παντρεύει με κάποιο χωρικό δίνοντας εντολή να μην την πειράξει ερωτικά προκειμένου να μην τεκνοποιήσει. Άλλοι μυθογράφοι λένε πως ενώ ήταν μνηστευμένη με τον Κάστορα ή λογοδοσμένη με τον Πολυμήστορα, έμενε κλεισμένη στο παλάτι αυστηρά φρουρούμενη. Πήγε κάποτε σπονδή στον τάφο του πατέρα της όπου ήρθε η αναγνώριση με τον αδελφό της Ορέστη που είχε για τον ίδιο σκοπό πάει και αυτός εκεί. Οργανώνουν την εκδίκηση. Με ένα σχέδιο εξοντώνουν τον Αίγισθο παίρνει το θρόνο ο Ορέστης. Ύστερα από δίκη που έγινε στην Αθήνα, επήλθε και η πανηγυρική αθώωσή τους.

Ηρακληίδα: Τίτλος έργου πολλών ποιητών που όμως κανένα δεν σώθηκε. Κιναίθων, Δημόδοκος, που ήσαν από την Λακεδαίμονα, ένα έπος του Πείσανδρου από τη Ρόδο, σε δύο βιβλία γύρω στο 600 π.Χ. από όπου και ο Ηρακλής με την λεοντή. Επίσης η Ηράκλεια του Πανυάσιδα ανεψιού του Ηρόδοτου, ή ξαδέρφου του, αποτελείτο από 14 βιβλία και περιλάμβανε 9000 στίχους. Ο ποιητής σκοτώθηκε στον ξεσηκωμό κατά του τυράννου Λυγδάμιος, το 460 π.Χ.

Ηρακλής: Ο μεγαλύτερος από τους ημίθεους της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Γιος του Δία και της Αλκμήνης. Στάλθηκε όπως όλοι οι ημίθεοι ήρωες, για να καθαρίσουν και να βοηθήσουν τους ανθρώπους από τέρατα και κινδύνους που τους ταλαιπωρούσαν και ζητούσαν τη βοήθεια των θεών. Ακούραστος και δραστήριος.

Ηρόδοτος: 480-430 περίπου π.Χ. Πατρίδα του είναι η Αλικαρνασσός στην ΝΔ Μικρά Ασία, όπου ήταν χώρος έντονης παρουσίας Καρών. Γιος του λήξη και της Ροιώς ή Δρυώς. Ο αδελφός του λεγόταν Θεόδωρος. Πήρε μέρος στον αγώνα κατά της τυραννίας της πατρίδας του, αναγκάστηκε έτσι να την εγκαταλείψει αφού τελικά εγκαθιδρύθηκε η τυραννία. Το έργο του συμβατικά λέγεται "Ιστορίαι" "Ηροδότου Ιστορίαι", που αναφέρονται στους Ελληνοπερσικούς πολέμους, 500-449 π.Χ.

θέατρο: Μία από τις τέχνες. Το θέατρο είναι συλλογική τέχνη. Η ουσία συνίσταται στην υπόκριση και στη δράση. Εμφανίστηκε μαζί με τις πρώτες ανθρώπινες εκδηλώσεις.

Κατά τη διαδικασία αναπαράστασης λαβαίνουν δραστικά μέρος, η δραματικότητα του μύθου, οι συγκρούσεις, τα χορωδιακά, τα τραγούδια, οι χοροί, οι διάλογοι, επίσης τα στολίδια και οι μάσκες.

Ο διαχωρισμός που έγινε στη διάρκεια των χιλιάδων ετών μεταξύ των υποκριτών και του κοινού, είναι ακριβώς αυτό που αποκαλύπτει την ουσία της κοινωνικής λειτουργίας του θεάτρου.

Σε πολλές πόλεις κράτη της αρχαιότητας, σε όλες σχεδόν, από τον 5ο ήδη π.Χ. αιώνα κάνει την εμφάνισή του, δημιουργώντας ένα είδος άξονα της κοινωνικής ζωής.

Αμετάβλητο το σχήμα που δένει τον συγγραφέα από τους ηθοποιούς.

Θεοδέκτης: Ρήτορας και τραγικός ποιητής του 4ου π.Χ. αιώνα. Γιος του Αρίστανδρου από τη Φασηλίδα, πόλη της Μικρασιατικής ακτής απέναντι από τη Ρόδο. Μαθητής του Πλάτωνα του Αριστοτέλη- του οποίου και στενός φίλος, και του Ισοκράτη. Ο Αριστοτέλης αναφέρει τίτλους δύο τραγωδιών του, "Λυγκεύς" και "Τυδεύς". Πέθανε σε ηλικία 41 ετών στην Ιερά Οδό όπου οι κάτοικοι της Φασηλίδας έστησαν μεγαλοπρεπή τάφο. Το έργο του συμπλήρωσε και εξέδωσε ο Αριστοτέλης μετά τον πρόωρο θάνατο του Θεοδέκτη.

Θησηίς: Επικό ποίημα στο οποίο υμνούνται και εξιστορούνται οι άθλοι του Θησέα από άγνωστο ποιητή. Ίσως ο Δίφιλος να είναι ο συγγραφέας του, επειδή έγραψε ένα ποίημα "Θησεύς", πριν από τους Περσικούς πολέμους. Δεν σώθηκε το έργο. Στον Πίνδαρο αναφέρεται ένα ανώνυμο, στον Πλούταρχο επίσης. Σε πεζό λόγο γράφτηκε από τον Ζώπυρο άλλη Θησηίς. Τα έργα ίσως να γράφτηκαν κατά τον 5ο αιώνα, επειδή τότε ο Κίμων, έκανε την μετακομιδή των οστών του νεκρού από τη Σκύρο.

θρήνος: Θρηνητικό άσμα. Συνήθεια στον Όμηρο για να ξοδεύουν τους νεκρούς με θρήνους. Στην Τ΄ ραψωδία και στην Ω΄ αναφέρεται ο θρήνος της Βρησηίδας για τον Έκτορα. Χαρακτήρα επίσης θρήνων έχουν τα ελεγεία. Σαν φιλολογικό είδος είναι ο θρήνος του Σιμωνίδη. Ο Πίνδαρος έγραψε το θρήνο του Αθηναίου Ιπποκράτη. Συγγενικά είδη με τον θρήνο είναι και τα ελεγεία, επικήδειοι και επιτάφιοι.

Θυέστης: Γιος του Πέλοπα και της Ιπποδάμειας, νεότερος αδελφός του Ατρέα. Οι δύο αδελφοί με προτροπή της μάνας τους φόνευσαν το νόθο γιο του Πέλοπα, Χρύσιππο. Ο πατέρας τους, τους καταράστηκε και τους εξόρισε. Κατέφυγαν στην Μιδέα ή Μάκιστο ή Μυκήνες. Σύμφωνα με χρησμό οι Μυκηναίοι κάλεσαν έναν εξ αυτών να αναλάβει την εξουσία των Μυκηνών. Τα αδέλφια φιλονίκησαν και συμφώνησαν να πάρει την εξουσία όποιος είχε την "Χρυσή Άρνα". Έτσι ο Ατρέας που την είχε περίμενε πως θα γίνει αυτός βασιλιάς αλλά η γυναίκα του Αερόπη του την έκλεψε και την έδωσε στον εραστή της και αδελφό του Θυέστη, με αποτέλεσμα αυτός να γίνει ο βασιλιάς των Μυκηνών. Άλλος μύθος λέει πως ο Ατρέας έγινε βασιλιάς και σε μια δήθεν προσπάθεια να συμφιλιωθεί με τον αδελφό του, τον κάλεσε να φάνε μαζί. Του αποκάλυψε κατά τη διάρκεια που τρώγανε πως έτρωγε τα σπλάχνα των παιδιών του που ο ίδιος είχε σκοτώσει. Για την φρικτή αυτή εκδίκηση, αργότερα, φονεύει τον Ατρέα, ο γιος του Θυέστη Αίγισθο. Μοιχείες, αποτρόπαια δείπνα, αιμομιξίες, μητροκτονίες, είναι τα χαρακτηριστικά των Πελοπιδών. Είναι και αυτά που εμπνέουν τους ποιητές και τους συγγραφείς που γράφουν ο μεν Σοφοκλής δύο τραγωδίες τις "Θυέστη", "Ατρεύς" ενώ ο Ευριπίδης την τραγωδία "Θυέστης".

ίαμβος: Ετυμολογία άγνωστη μάλλον από τον διθύραμβο, θρίαμβο, που ήταν τραγωδία λατρείας στον Διόνυσο. Λειτουργούσε με μία βραχεία υ και με μία μακρά -, συλλαβή, και τα περιεχόμενά του ήσαν σκωπτικά, περιπαικτικά, υβριστικά. Μερικοί λένε πως η ονομασία οφειλότανε στην Ιάμβη, την θεραπαινίδα του βασιλιά της Ελευσίνας, επειδή εκεί ιερουργούσαν στην Δήμητρα, φτάνοντας μέχρι την βωμολοχία. Ιαμβικό τρίμετρο χρησιμοποιούσαν στα διαλογικά μέρη των τραγωδιών.

Ικάδιος-Ικάριος-Εικάδιος: Ήρωας των Λακεδαιμονίων. Είναι ο πατέρας της Πηνελόπης, αδελφός των Τυνδάρεω, Αφαρέα και Λευκίππου. Ο Ικάριος και ο Τυνδάρεω ήρθαν σε σύγκρουση με τον αδελφό τους τον Ιπποκόωντα και αναγκάσθηκαν έτσι να καταφύγουν στον Θέστιο, βασιλιά της Πλευρώνας, που βρισκότανε στις όχθες του Ευήνου. Βοηθούν τον βασιλιά σε μάχες με γειτονικούς λαούς. Ο Ηρακλής σκοτώνει τον Ιπποκόωντα και τους γιους του. Αυτοί οι δύο επιστρέφουν στην Σπάρτη. Αργότερα ο Ικάριος δίνει την κόρη του Πηνελόπη, σύζυγο στον Οδυσσέα, που την κέρδισε συναγωνιζόμενος άλλους μνηστήρες σε αγώνες. Ο Ικάριος δεν τον πείθει να μείνουν στην Σπάρτη και επάνω σε ένα άρμα φεύγει μαζί με την κόρη του Πηνελόπη με μεγάλη ταχύτητα. Ο Οδυσσέας κουρασμένος ανεβαίνει σε ένα ύψωμα και από τριάντα μίλια μακριά της γνέφει να επιστρέψει κοντά του. Αυτή του δείχνει με το μαντήλι στο πρόσωπο πως θέλει να είναι μαζί του αλλά πως ντρέπεται να το πει στον πατέρα της. Όλα τελείωσαν με την Πηνελόπη να ακολουθεί τον Οδυσσέα και ο πατέρας στο σημείο που κατελήφθη από ντροπή η Πηνελόπη, έστησε άγαλμα προς τιμή της Αιδούς, την τροφό της Αθηνάς.

Ο Τηλέμαχος πως δεν επισκέφθηκε τον παππού του στη Σπάρτη; Ίσως ο παππούς του να ζούσε όταν πήγε ο Τηλέμαχος στην Ακαρνανία όπου κατοικούσαν Κεφαλλήνες, παρ’ ότι καταγόταν από τη Λακωνική. Άλλοι πάλι πως καταγόταν από τη Μεσσήνη της Κεφαλληνίας, άλλοι πως ήταν Ιθακήσιος. Αυτό το ερώτημα καλείται να απαντήσει ο Αριστοτέλης που θέτει πως ήταν Κεφαλλήν και ονομαζόταν Ικάδιος ή Εικάδιος.

Ιλιάς: Ένα από τα δύο ονομαστά έπη του Ομήρου. Αποτελείται από 24 ραψωδίες. Αφορά σε γεγονότα που συνέβησαν σε διάστημα 51 ημερών.

Ιλιάς Μικρά: Ποίημα του αρχαίου ελληνικού επικού κύκλου, του οποίου η απόδοση ανήκε μάλλον στον Λέσχη, τον Μυτιληναίο ποιητή του 7ου π.Χ. αιώνα. Αποτελείται από 4 βιβλία. Το ποίημα το γνωρίζουμε κυρίως από την ανάλυση του Πρόκλου. Αναφέρεται στις περιπέτειες Φιλοκτήτη, Νεοπτόλεμου και Οδυσσέα. Κύρια επεισόδια, Όπλων Κρίσις για τη μοιρασιά των όπλων του Αχιλλέα, που σύμφωνα με την επιθυμία της Αθηνάς επιδικάζονται στον Οδυσσέα, Μανία Αίαντα και αυτοκτονία του, συμπλοκές ανάμεσα σε Αχαιούς και Τρώες, μετάβαση Οδυσσέα στη Σκύρο προκειμένου να ξαναφέρει τον Νεοπτόλεμο, αρπαγή του Παλλάδιου, στρατήγημα του Δούρειου Ίππου, και την καταστροφή της Τροίας.

Ιλίου Πέρσιν (όλην): Αναφέρεται σε αυτούς που θέλησαν σε μία τραγωδία να χωρέσουν ολόκληρη την Άλωση της Τροίας, αντί να την σπάσουν σε θέματα.

Ιλίου Πέρσις: Ποιητής της θεωρείται ο Αρκτίνος ο Μιλήσιος. Αποτελείται από 2 βιβλία. Το περιεχόμενό της είναι η κατάληψη της Τροίας από τους Αχαιούς και η μοιρασιά των λαφύρων. Οι Έλληνες ετοιμάζονται να επιστρέψουν από την Τροία στην Ελλάδα ενώ η Αθηνά τους ετοιμάζει καταστροφή. Ανήκει στα Κύκλια Έπη.

Ιλλυριοί: Λαοί της αρχαιότητας στο Δ. τμήμα της χερσονήσου των Βαλκανίων. Από ανθρωπολογική άποψη τίποτα το συγκεκριμένο δεν υπάρχει. Ίσως να υπάρχει φυλετική συγγένεια με τους Θράκες ή με τους Έλληνες. Έχουν Μεγάλη Διασπορά κυρίως από την Ιταλία έως τον Δούναβη. Ίσως ο Γενάρχης τους Ιλλυριός, να ήτανε γιος του Κάδμου και της Αρμονίας. Ο Ιλλυριός και οι γονείς του έφυγαν από την Θήβα έχοντας μορφή φιδιών, έφτασαν και πέθαναν εκεί, στην Ιλλυρία. Άλλη παράδοση θέλει τον Κάδμο να έρχεται από την Ιλλυρία και να επιστρέφει για να την διεκδικήσει ξανά. Αναφέρονται στοκείμενο σχετικά με την συνήθεια που είχαν μάλλον να καρφώνουν τα ακόντια στο έδαφος με το πίσω μέρος τους (σαυρωτήρες) και όχι με τη λόγχη, όταν δεν πολεμούσαν. Συνήθεια μάλλον των βαρβάρων.

Ιξίονες: Ιξίων ο βασιλιάς των Λαπιθών, τον έδεσαν οι θεοί σε πύρινο τροχό, για να τον τιμωρήσουν αιώνια επειδή είχε ασεβήσει κατά του Δία. Όταν ο Ιξίων σκότωσε τον πεθερό του Δηιονέα, έχασε από τον Δία το βασίλειό του, αλλά τον κάλεσε να τρώνε μαζί και να είναι αθάνατος. Θέλοντας ο Ιξίων από την έπαρσή του συνεπαρμένος, σε τούτη του τη μεγάλη στιγμή, να τα ρίξει στην Ήρα, ήρθε αντιμέτωπος με τον Δία που τον τρέλανε και αυτός ερωτεύθηκε ένα σύννεφο, νομίζοντας πως ήταν η Ήρα. Από τον έρωτα αυτό γεννήθηκε ο Κένταυρος.

Ιππίας ο Θάσιος: Άγνωστο πρόσωπο δεν αναφέρεται αλλού.

Ιφιγένεια: Μία από τις κόρες του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας. Δεν αναφέρεται στα ομηρικά έπη. Μόνο στα "Κύκλια Έπη" αναπτύσσεται ο μύθος της και κυρίως στα έργα των τραγικών ποιητών. Ο Αγαμέμνονας προκάλεσε την όργητα της Άρτεμης που της σκότωσε το ιερό ελάφι της και δεν άφηνε με την νηνεμία που προκάλεσε, τον στόλο των Αχαιών να αποπλεύσει από την Αυλίδα. Ο Κάλχας προβλέπει και αποφαίνεται για θυσία. Της Ιφιγένειας. Ήτανε τότε στις Μυκήνες, αρχικά αρνήθηκε ο Αγαμέμνονας, αλλά στην συνέχεια την έφερε και την έθεσε στο βωμό. Την τελευταία στιγμή όμως η Δήμητρα λυπήθηκε την κοπέλα και την πήρε ιέρεια στην Ταυρίδα στο ναό της.

Ευριπίδης έγραψε: "Ιφιγένεια εν Ταύροις"

Ρακίνας: "Ιφιγένεια εν Αυλίδι"

Γκαίτε: "Ιφιγένεια εν Ταύροις", επίσης έχουν γραφτεί πολλές όπερες και λιμπρέτα με πολλούς πάρα πολλούς συνθέτες και καλλιτέχνες να ασχολούνται με την υπόθεση.

καλή ποίηση: Αφορά στην τεχνική της ποίησης και στην αισθητική της και όχι στην ηθική της. Εννοεί βέβαια την τραγωδία.

Καλλιππίδης: Περίφημος τραγικός υποκριτής του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Καταγότανε από την Αθήνα όπου και έζησε την δεύτερη πεντηκονταετία του 5ου π.Χ. αιώνα. Σύγχρονος του Αλκιβιάδη και φίλος του. Σύγχρονος και του διάσημου υποκριτή κωμωδιών Καλλίστρατου. Το 427 και το 418 παίρνει πρωτεία σε αγώνα πρωταγωνιστών κατά την γιορτή στα Λήναια. Εγωπαθής, ματαιόδοξος. Ο Πλούταρχος και ο Ξενοφών τον αναφέρουν σαν τον μεγαλύτερο τραγωδό των ελλήνων. Περηφανευόταν πως προκαλεί το δάκρυ των ανθρώπων. Όταν ο Αγησίλαος παρακολούθησε παράσταση δεν έδειξε και μεγάλη συγκίνηση οπότε όταν τον ρώτησε ο Καλλιππίδης αν γνωρίζει ποιος είναι του απάντησε: "ου τυ έσσι Καλλιππίδας ο δεικιλίκτας; Εσύ δεν είσαι ο Καλλιππίδης ο Καραγκιόζης;" Το επώνυμο πίθηκος που του απέδωσε ο Μυννίσκος του έμεινε.

Καρκίνος: Αθηναίος τραγικός ποιητής περίπου το 420 π.Χ. γιος του Ξενοκλέους, εγγονός του Καρκίνου επίσης ποιητή. Βρέθηκε επιγραφή στην Αττική που αναφέρει "ανάθημα Καρκίνου Θορικίου". Δίδαξε 160 δράματα, πήρε μία νίκη. Ο Αριστοτέλης θαυμάζει και εξάρει την ποιητική αξία του. Είναι διάσημος άλλωστε ο Καρκίνος για το σκοτεινό και αινιγματικό του ύφος. Διασώθηκαν από τον Διόδωρο 10 στίχοι του που έγραψε ο ποιητής στις Συρακούσες, όταν ήτανε στην αυλή του Διονυσίου του Νεότερου. Τίτλοι που σώθηκαν: Αχιλλεύς, Αερόπη, Αίας, Αλόπη, Αμφιάραος, Μήδεια, Οιδίπους, Ορέστης, Σεμέλη, Θυέστης, Τηρεύς, κ.α.

Καρχηδόνιοι: Οι κάτοικοι της αρχαίας πόλης Καρχηδών.

Κένταυρος: Τίτλος κωμωδίας πολλών ποιητών της αρχαιότητας. Αριστοφάνης, Απολλοφάνης, Λυγκεύς, Νικοχάρης, Ωφελίων, Θεόγνητος, Τιμοκλής, μερικοί μόνο από αυτούς που έγραψαν για τους Κένταυρους.

κερκίδας φωνή: στο μύθο του Τηρέα μαρτύρησε η Φιλομήλα με ένα κέντημά της το παραστράτημά της, με το γαμπρό της Τηρέα και άντρα της αδερφής της. Η Πρόκνη το κατάλαβε από αυτό. Η αναγνώριση λέγεται κερκίδας (υφάσματος) φωνή.

κιθαριστική, κιθαρωδία: Το τραγούδι που συνοδεύεται από κιθάρα. Στους αρχαίους, κιθαρωδία, ήταν το τραγούδι με τη συνοδεία κιθάρας. Ήταν κάτι αντίθετο, με την αυλωδία, που συνοδευόταν από τον αυλό, ή την ψιλή κιθάριση. Η αρχαιότερη μουσική εκτέλεση που έχουμε στην Ελλάδα. Καταγράφεται και αναφέρεται πρώτα, στους "Νόμους" του Πλάτωνα, 700 D, και "Ίων", 533 Β. στον Ηρόδοτο, αναγράφεται η λέξη κιθαρωδός. Κιθαρωδοί: λέγονταν οι αοιδοί των ομηρικών ποιημάτων, με την συνοδεία φόρμιγγας. Στον Όμηρο δεν αναφέρεται κιθαρωδία, αλλά, κίθαρις, κιθαριστής, κιθαρίζω.

Πρώτος κιθαρωδός αναφέρεται ο Τέρπανδρος, από την Λέσβο, όταν το 676 π.Χ. στέφεται νικητής κιθαρωδικών αγώνων, στα Κάρνεια της Σπάρτης.

Η τέχνη αυτή ανήκε στην κατώτερη τάξη, που έπαιζαν στο δρόμο ή στα συμπόσια. Φαίνονται παραστάσεις κιθαρωδών στα αρχαία νομίσματα.

Ο Αλκαίος, η Σαπφώ και ο Ανακρέοντας, έγραφαν την ποίησή τους έτσι, ώστε να μπορεί να τραγουδιέται και να συνοδεύεται από την κιθάρα.

Κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. έχουμε πια τις πρώτες μεταρρυθμίσεις της κιθαρωδίας. Ο Τιμόθεος, αυξάνει τις χορδές από 7 σε 9. Σχετικός πάπυρος με τον Τίτλο "Πέρσαι" του Τιμόθεου, βρέθηκε στο Αμπουκίρ της Αιγύπτου το 1902.

Κλέων: Γνωστός Αθηναίος δημαγωγός, του 5ου π.Χ. αιώνα, που καταγόταν από ταπεινή οικογένεια. Πατέρας του ήταν ο βυρσοδέψης Κλαιένετος. Βυρσοδέψης και ο ίδιος με άνεση οικονομική από το επάγγελμά του, δεν στερήθηκε την δημοσιότητα, λόγω των δυναμικών του παρουσιάσεων στην πολιτική σκηνή της Αθήνας. Εμφανίζεται όταν κατηγόρησε δημόσια τον Αναξαγόρα για αθεΐα και αργότερα στάθηκε ενάντιος στην πολιτική του Περικλή. Γνωστός στόχος των κωμωδών, και ιδιαίτερα του Αριστοφάνη.

Κλεοφών: Τραγικός ποιητής του 4ου π.Χ. αιώνα, από την Αθήνα. Τον αναφέρει ο Σουίδας και του αποδίδει 10 τραγωδίες. Έγραψε δώδεκα τουλάχιστον δράματα. Δεν σώθηκαν. Τίτλοι των δραμάτων του: "Ακτέων", 'Αμφιάραος", "Αχιλλεύς", "Βάκχαι", "Δεξαμενός", "Εριγόνη", "Θυέστης", "Λεύκιππος", "Πέρσις", 'Τήλεφος". Ο Αριστοτέλης τον αναφέρει πως έγραφε κάτι ανάμεσα σε παρωδία και ηρωικό έπος, στο "Περί Ποιητικής" του έργο.

Κλυταιμνήστρα (ή Κλυταιμήστρα): Κόρη του Τινδάρεω και της Λύδας. Αδελφή της Ελένης, της Τιμάνδρας και των Διόσκουρων. Και τα τρία αδέλφια απίστησαν στους συζύγους τους επειδή ο πατέρας τους Τινδάρεω, δεν έκανε θυσία στην Αφροδίτη, και η θεά καταράστηκε την κατάρα να πέσει στα σπίτια τους. Η Κλυταιμνήστρα συναινεί, ώστε ο Αίγισθος να δολοφονήσει τον Αγαμέμνονα, όταν αυτός επέστρεψε από την Τροία.

κομμός: Ο όρος αρχικά είχε την σημασία του θρήνου που συνοδεύεται από χτυπήματα στο κεφάλι και στο στήθος. Ο Αριστοτέλης τον αναφέρει ως τεχνικό όρο στο 'Περί Ποιητικής", "κομμός δε θρήνος κοινός χορός και από σκηνής". Από τότε χρησιμοποιείται στην τραγωδία σαν απαραίτητο στοιχείο της. Ένα θρηνητικό άσμα που ψάλλουν μαζί, ο υποκριτής και ο χορός ή και χωριστά. Παλαιότερος κομμός είναι αυτός του χορού και του Ξέρξη στην τραγωδία "Πέρσαι" του Αισχύλου.

Κράτης: Κωμικός ποιητής από την Αθήνα. Αρχικά υπηρέτησε σαν υποκριτής στον Κρατίνου. Εισήγαγε αυτοτελείς λόγους και μύθους στην κωμωδία, όπως τον αναφέρει και ο Αριστοτέλης στο "Περί Ποιητικής". Οι Κράτης, Κρατίνος, Φερεκράτης, Χιωνίδης και Μάγνης, θεωρούνται οι μεγάλοι πρωτοπόροι της κωμωδίας, και οι πρόδρομοι του Αριστοφάνη. Έγραψε 14 κωμωδίες. Σώζονται λίγα μόνο αποσπάσματα. Τίτλοι: "Γείτονες", "Λάμια", "Παιδειαί", "Ρήτορες", "Θηρία", "Σάμιοι", "Τόλμαι". Μόνο τρεις νίκες.

Κρεσφόντης: Ένας από τους Ηρακλείδες. Γιος του Αριστομάχου, εγγονός του Κλεοδαίου, δισέγγονος του Ύλλου. Δωριεύς κατακτητής της Πελοποννήσου.

Ο Κρεσφόντης κατ’ άλλους Τηλεφόντης ή Αίπυτος, γιος του βασιλιά της Μεσσηνίας, όταν δολοφονήθηκε ο πατέρας αυτός διέφυγε τον κίνδυνο, σωζόμενος από τον παιδαγωγό του, που τον πήρε στα ξένα. Ενήλικος έρχεται στην πατρίδα του όπου βασιλεύει ο δολοφόνος του πατέρα του Πολυφόντης που είχε παντρευτεί τη μητέρα του Μερόπη. Πλησιάζει τη Μερόπη και της παρουσιάζεται σα δολοφόνος του Κρεσφόντη. Τη στιγμή που η μητέρα του θέλει να τον εκδικηθεί και ενώ αυτός κοιμάται, με τον πέλεκυ στα χέρια τη σταματά ο ίδιος ο παιδαγωγός που είχε σώσει τον Κρεσφόντη. Αναγνώριση, φόνος Πολυφάντη, και Κρεσφόντης στο θρόνο.

Άλλος μύθος αναφέρει πως πήρε την Μεσσηνία σαν βασίλειό του. Ο μύθος λέει πως έλαβε μέρος σε κλήρωση όπου με τον εξής δόλο κέρδισε από τα παιδιά του Αριστόδημου την Μεσσηνία: Θα χρησιμοποιούσαν κλήρους από πηλό. Ο Κρεσφόντης τον δικό του πηλό κλήρο τον έψησε στη φωτιά ενώ τους κλήρους των αδελφών, τους ξέραναν μόνο στον ήλιο. Έριξαν τους κλήρους σε υδρία με νερό και όταν αργότερα μπήκαν να τραβήξουν τον κλήρο στα τυφλά και μέσα από την υδρία, ο μόνος που βρέθηκε ήταν αυτός με την πινακίδα του Κρεσφόντη. Οι άλλοι πολύ φυσικά είχαν λιώσει. Ο Ευριπίδης έγραψε τραγωδία με τον τίτλο "Κρεσφόντης" το περιεχόμενο της οποίας σώζει σε κείμενό του ο Υγίνος.

Κρέων: Θηβαίος γιος του Μενοικέως, διάδοχος του Λάιου στον θρόνο τον οποίο σκότωσε ο Οιδίποδας. Κατά τον μύθο η Σφίγγα καταβρόχθισε και τον Αίμωνα τον γιο του Κρέοντα. Ο Κρέων αργότερα και ενώ είχε θάψει ζωντανή την Αντιγόνη, έφερε σε απόγνωση τον γιο του Αίμωνα που μάλλον ζούσε και αυτοκτόνησε πάνω στο νεκρό σώμα της Αντιγόνης. Η σύζυγος του Κρέοντα, Ευρυδίκη, μη μπορώντας και αυτή να αντέξει την δυστυχία της δίνει τέλος στη ζωή της.

Κρητικοί: Αναφέρεται ο Αριστοτέλης στις διαφορές των διαλέκτων και πως να χρησιμοποιούνται οι λέξεις στην τραγωδία.

Κύκλωπες-Κύκλωπας (ερωτευμένος): Τερατόμορφα όντα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Οι αρχαίοι μυθογράφοι του χωρίζουν σε τρεις κατηγορίες. α) στους Ουράνιους Κύκλωπες, που είναι παιδιά του Ουρανού και της Γης. β) στους σικελικούς Κύκλωπες, τους συντρόφους του Πολύφημου, που είναι γνωστοί από την περιπέτεια του Οδυσσέα. γ) Κύκλωπες στους οποίους καταλογίζονται διάφορα μεγάλα γνωστά έργα της αρχαιότητας. Στην δεύτερη εκδοχή αναφέρεται διθύραμβος γελοιογραφικός προσώπου με τον τίτλο αυτό και ήταν έργο του Φιλόξενου, αλλά και του Τιμόθεου με τον ίδιο τίτλο, Κύκλωπας Ερωτευμένος.

Κύπρια έπη: Το πρώτο από τα έπη του κύκλου των επών.

κωμωδία: Κατάγεται, όπως η τραγωδία και το σατυρικό δράμα από τις γιορτές του Διόνυσου. Η λέξη προέρχεται από τον κώμο. Ήταν η νυχτερινή έξοδος των συμποσιαστών στους δρόμους, με λαμπάδες, προσωπίδες, μουσικά όργανα και τραγούδια. Συνοδεύονταν από αυλούς. Οι έξοδοι αυτοί γίνονταν κυρίως για να γλεντήσουν τον Διόνυσο.

Οι Δωριείς των Μεγάρων μεταβάλλουν τους άτεχνους κώμους, σε έντεχνο είδος ελαφρού χαρακτήρα. Ο Σουσαρίων το 580 π.Χ. φέρνει στην Αθήνα το νέο είδος και συγκεκριμένο στο Δήμο Ικαρίας, που ήτανε τότε κέντρο λατρείας του Διόνυσου. Οι Θέσπις, Χιωνίδης, Μάγνης, ήσαν Ικάριοι.

κωμωδός: Συγγραφέας κωμωδιών αλλά και ο ηθοποιός που ερμήνευε κωμικούς ρόλους.

Λάιος: Βασιλιάς των Θηβών γιος του Λαβδάκου εγγονός του Κάδμου, πατέρας του Οιδίποδα.

Λακεδαίμων: Η αρχαιότερη ονομασία της Λακωνικής (Λακωνία).

λέξη: Λέγω δε λέξιν μεν αυτήν την των μέτρων σύνθεσιν. Η λέξη στην αρχαιότητα δεν είχε την ίδια σημασία με την σημερινή. Οι λέξεις λέγονταν ονόματα. Εδώ εννοεί ο Αριστοτέλης την σύνθεση του λόγου. Τη γλωσσική διατύπωση.

λόγος: Αφορά στο κείμενο. Την υπόθεση. Το μύθο.

Λόγχη Γηγενών: Εξηγώ στους Γηγενείς.

Λυγκεύς: Τίτλος τραγωδίας του Θεοδέκτη.

λύσις: Είναι το σημείο του έργου που ξεκινά από τη λήξη της δέσης, την αρχή της μετάβασης δηλαδή, είτε στην ευτυχία είτε στη δυστυχία. Το σημείο της τραγωδίας που οδηγεί μέχρι το τέλος του δράματος.

Μάγνης: Από τους αρχαιότερους Έλληνες κωμικούς ποιητές. Κατάγεται από την Ικαρία. Έζησε στην Αθήνα μεταξύ 480 και 450 π.Χ. Αναφέρονται και επιγραφές για τις 11 νίκες του, σε αγώνες, για τις κωμωδίες του, αλλά και ο Αριστοφάνης στους Ιππής του. Τίτλοι κωμωδιών του: "Βαρβιτισταί", "Βάτραχοι", "Λυδοί", "Όρνιθες", "Ψήνες", "Διόνυσος α΄", "Διόνυσος β΄", "Ποάστριαι", "Πιτακίδης". Αποσπάσματα μόνο σώζονται των τεσσάρων τελευταίων και κάποια αποσπάσματα από άλλη με άγνωστο τίτλο. Παραμελήθηκε στα γηρατειά του, παρά τη δόξα που γνώρισε στα νιάτα του και πέθανε με μεγάλη στεναχώρια στην ψυχή του. Των τίτλων που σώζονται αμφισβητείται η γνησιότητα, αλλά ο Αριστοφάνης πάλι αναφέρει μερικές.

Μαραθών: Έδρα της αρχαίας Αττικής Τετράπολης. Η περιοχή περιλάμβανε ακόμα την Οινόη, Προβάλινθο, και Τρικόρυθο. Ο Μαραθών ήταν γιος του Επωθέα από την Σικυώνα και ο βασιλιάς του Μαραθώνα. Στον Μαραθώνα λατρευότανε κυρίως ο Διόνυσος.

Μαργίτης: Τίτλος κωμικού έπους που χάθηκε. Αναφερότανε στις περιπέτειες ενός ανόητου ήρωα. Αποδόθηκε μάλλον αυθαίρετα στον Όμηρο, πράγμα το οποίο ούτε και ο Αριστοτέλης το αμφισβήτησε. Ο Μαργίτης θεωρήθηκε ο πρόδρομος της κωμωδίας, όπως άλλωστε η Ιλιάδα και η Οδύσσεια της τραγωδίας. Γνωστό ήταν το έργο στους Αρχίλοχο, Κρατίνο, Αριστοφάνη. Γνωστό επίσης ήταν και στους σύγχρονους του Πλάτωνα φιλοσόφους. Στην Ποιητική του Αριστοτέλη σώζονται λίγοι στίχοι του έργου. Το έργο γράφτηκε στον Κολοφώνα.

Μασσαλιώτες: Η Μασσαλία ήταν πόλη που ιδρύθηκε από τους Ίωνες της Φώκαιας της Μικράς Ασίας πριν από το 545 π.Χ.

Μεγαρείς: Αναφέρεται ο Αριστοτέλης στους διαμορφωτές της κωμωδίας από τον κομμό. Τα Μεγαρικά σκώμματα αναφέρονται σαν δείγματα χαρακτηριστικά αγροίκας και ακόλαστης αστειολογίας. Είχε υπ’ όψη του το έργο μάλλον Διευχίδα του Μεγαρέως. Ίσως πάλι να αναφέρεται στον Σουσαρίωνα τον Μεγαρέα ο οποίος, από τον Διονύσιο τον Θρακέα, τον σχολιαστή, αναφέρεται ως εφευρέτης της κωμωδίας. Το ίδιο αναγνώριζε και ο Αριστοτέλης. Δεν αναφέρει όμως το όνομά του ή ακόμα την καταγωγή του.

μέθοδος: Η επιστημονική μέθοδος που ακολουθεί για την έρευνά του αυτή.

Μελανίππη: Κόρη του Αίολου, εγγονή του Έλληνος, μητέρα του Βοιωτού και του Αίολου του β΄, τον οποίο απέκτησε από τον Ποσειδώνα. Αναφέρονται δύο παιδιά δίδυμα πως απέκτησε από τον Ποσειδώνα τα οποία εξέθεσε στο βουνό, όπου τα βρήκε βοσκός του πατέρα της να θηλάζουν από μια αγελάδα. Εκείνος σα γεννήματα της γελάδας τα έφερε στον Αίολο. Αναπτύσσεται εδώ η τραγωδία του Ευριπίδη που αποδεικνύει τη σοφή Μελανίππη. Ο Αριστοτέλης θεωρεί απρεπές γυναίκα να είναι φιλόσοφος. Είναι η ηρωίδα δύο τραγωδιών που χάθηκαν "Μελανίππη Δεσμώτις", και "Μελανίππη η Φιλόσοφος".

Μελέαγρος: Τίτλος τραγωδίας. Γιος του βασιλιά Οινέως της Καλυδώνος, διαπρέπει κατά το κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου. Φονεύει τους θείους του αδέλφια της μάνας του, για το δέρμα του κάπρου. Τον σκοτώνει η μητέρα του που σβήνει τον αναμμένο δαυλό, σύμβολο της διάρκειας της ζωής.

μελοποιία: Σύνθεση λυρικών ποιημάτων. Κατά τον Ευκλείδη η μελοποιία αποτελεί ένα από τα εφτά μέρη της μουσικής επιστήμης το οποίο συνιστάται στην εφαρμογή ή τη χρήση των άλλων έξι: φθόγγοι, διαστήματα, γένη, συστήματα, τόνοι και μεταβολές. Και τα εφτά μαζί αποτελούν τη μουσική σύνθεση.

μέλος: Η αρμονία. Δηλαδή η μουσική που συνδυάζεται με το λόγο.

Μενέλαος: Αδελφός του Αγαμέμνονα, σύζυγος της Ελένης, γιος του Ατρέα και εγγονός του Πέλοπος. Μητέρα του ήταν η Αερόπη.

Μερόπη: Κόρη του βασιλιά της Αρκαδίας Κύψελου. Παντρεύτηκε τον Ηρακλείδη Κρεσφόντη που ήτανε βασιλιάς της Μεσσηνίας. Όταν ο Ηρακλείδης Πολυφόντης δολοφόνησε τα παιδιά της και τον σύζυγό της αναγκάστηκε να γίνει γυναίκα του φονιά. Τίτλος χαμένης τραγωδίας του Ευριπίδη που αναφέρεται η Μερόπη ήταν ο "Κρεσφόντης".

μετρική-μέτρο: Η τέχνη της στιχουργίας. Είναι η αρχαιότερη των τεχνών και η αρχαιότερη ιστορική έρευνα που έχει γίνει ποτέ. Αναφέρεται ως επιστήμη από τους συγγραφείς και τους επιστήμονες, από τους αρχαίους ήδη χρόνους.

Μία μυθικής προέλευσης πηγή, είναι ο μύθος για την διδασκαλία που έκανε ο Απόλλων στο προσωπικό του, τους μάντεις, για την μετρική, και στη συνέχεια τους έδωσε οδηγίες για να δίνουν τους χρησμούς σε έμμετρο λόγο. Επειδή ο Απόλλων ήταν θεός της μουσικής έτσι μπορούμε να εξηγήσουμε τη σύζευξη της διανόησης προς τη μουσική. Τα συστατικά της χωρίζονται σε τρία μέρη:

Α) Η Προσωδία: έχει να κάνει με την ποσοτική αξία των συλλαβών.

Β) Η Κυρίως Μετρική: Ασχολείται με τα είδη των μέτρων που πρέπει να χρησιμοποιούνται.

Γ) Η Στροφική: ασχολείται με τον τρόπο που πρέπει και μπορούν οι στίχοι να αποτελούν τμήματα.

Μήδεια: Κόρη του Αιήτη βασιλιά της Κολχίδας, εγγονή του Ηλίου, ανεψιά της Κίρκης. Μητέρα της ήταν η Ωκεανίς Ιδυία ή η Εκάτη. Οι Αργοναύτες πήγαν στην Κολχίδα για να πάρουν το χρυσόμαλλο δέρας. Η Μήδεια ερωτεύτηκε τον Ιάσονα, τον βοήθησε να σωθεί με μαγικά από τους ταύρους του Ήφαιστου και του Δράκοντα.

Ο Διόδωρος την αναφέρει ως πραγματική πριγκίπισσα με ήθος και ανθρωπισμό. Αντιστεκότανε στον πατέρα της που σκότωνε όποιον ξένο έμπαινε στη χώρα. Αφού έφυγαν με την Αργώ, ο πατέρας της τους κυνήγησε αλλά η Μήδεια φόνευσε τον αδελφό της, Άψυρτο και πέταξε σε κομμάτια το πτώμα του στη θάλασσα, για να καθυστερήσει την περισυλλογή του πτώματος και να προλάβουν να απομακρυνθούν.

Έκαναν το γάμο τους στο νησί των Φαιάκων. Ο Αλκίνοος μάλιστα θα παρέδιδε πίσω στον πατέρα της Αιήτη, την Μήδεια, αν ήταν όμως παρθένα. Ο Ησίοδος αναφέρει ένα γιο τους τον Μήδειο. Άλλοι, αναφέρουν και την Εριώπιν. Από τους τραγικούς αναφέρονται δύο γιοι, ο Φέρητας και ο Μέρμερος. Ενώ ο Διόδωρος λέει για τους Θεσσαλό, Αλκιμένη και Τίσανδρο. Στην Ιωλκό, η Μήδεια, εκδικείται τον Πελία που ταλαιπώρησε τον Ιάσονα. Αργότερα μέσα στο ιερό της Ήρας σκοτώνει τα παιδιά της επειδή ήθελε να εκδικηθεί τον Ιάσονα για την απιστία του με την Κρέουσα ή Γλαύκη. Την Γλαύκη εκδικήθηκε δίνοντάς της να φορέσει ένα φόρεμα που είχε ποτίσει με μαγικό υγρό. Αυτή το φόρεσε και άρχισε να την κατακαίει σε όλο της το σώμα. Μετά τον φόνο των παιδιών της και το θάνατο της Γλαύκης η Μήδεια φεύγει από την Κόρινθο, με φτερωτό άρμα που της το χάρισε ο παππούς της Ήλιος. Το από μηχανής αυτό εύρημα το καταδικάζει ο Αριστοτέλης επειδή σχετίζεται με την αδικαιολόγητη παρεμβολή του Αιγέα.

Ο Ευριπίδης είναι ο πρώτος που την αναφέρει ως παιδοκτόνο.

μίμηση: Η παράσταση έργου τέχνης, η εικόνα, το ομοίωμα. // η απομίμηση από κάποιον χαρακτήρων με τέχνη.

μίμοι: Τους δημιούργησε ο Σώφρων. Ήσαν μικροί πεζοί διάλογοι με σκηνές του καθημερινού βίου. Χρησιμοποιούσε ιστορίες από τις κατώτερες λαϊκές τάξεις, τις έγραφε σε τοπική διάλεκτο με δυνατά και χοντροκομμένα αστεία.

Μίτυος ανδριάς: Πρόκειται για ένα πολυθρύλητο γεγονός της αρχαιότητας. Ο Μίτυς ήταν αθλητής της αρχαιότητας ο οποίος είχε φονευθεί αδίκως. Ο ανδριάντας του Μίτυος έπεσε πάνω στο φονιά και τον σκότωσε.

Μνασίθεος: Άγνωστος.

μόριο: Με την έννοια του οργανικού μέλους, του αναπόσπαστου. Επίσης μέρος ενός όλου.

μουσική: Η γλώσσα της μουσικής. Κάθε τέχνη που προστατεύεται από τις Μούσες.

Η μουσική που σήμερα σε μας είναι χαρούμενη, για τους αρχαίους Έλληνες ήταν πένθιμη και το αντίθετο. Ο τόνος μινόρε, ο χαμηλός τόνος, έδινε τη χαρά και ο τόνος ματζόρε, ο έντονος τόνος, τον πόνο και τη λύπη. Πρώτο μουσικό όργανο ήταν ο αυλός. Ο αυλός του Πάνα που αποτελείτο από 7 σωλήνες άνισους.

Οι αρχαίοι Έλληνες έδωσαν ιδιαίτερη προσοχή και σημασία στη μουσική. Την ανέπτυξαν. Πίστευαν πως η μουσική μπορούσε να κάνει και θαύματα. Ο Ορφέας, έκανε με τη μουσική του τα δέντρα και τις πέτρες να χορεύουν. Μάγευε τα άγρια θηρία που τον ακολουθούσαν πίσω του ακούγοντας τη μουσική του. Ο Ζήθος και ο Αμφίων, με τη μουσική τους έκαναν τις πέτρες και τα βουνά να κινούνται και με αυτά έχτισαν τα τείχη και του ψηλούς πύργους της Θήβας. Ο Αρίων, γλίτωσε με την κιθάρα του από τους ληστές που τον καταδίωκαν, όταν μάγεψε τα δελφίνια που ήρθαν να τον ακούσουν, παίρνοντάς τον μακριά επάνω στη ράχη τους και τον έβγαλαν σώο στο Ταίναρο. Η μουσική σιγά σιγά έγινε επιστήμη και τέχνη.

μύθος-λόγος-υπόθεση: Η μόνη και πρώτη ουσία της τραγωδίας κατά τον Αριστοτέλη. Ένα από τα έξι είδη που αναλύει στο κεφάλαιο 6.

Μυννίσκος ο Χαλκιδεύς: Υποκριτής του Αισχύλου πρωταγωνιστής των έργων του, αλλά και πολύ νεώτερος από αυτόν. Σε επιγραφή αναφέρεται νικητής το 422 π.Χ.

Μυσία: Πανάρχαια χώρα στη ΒΔ περιοχή της Μικράς Ασίας.

Νεοπτόλεμος: Γιος του Αχιλλέα και της Δηιδάμειας, κόρης του Λυκομήδους. Λεγόταν και Πύρρος. Το όνομα το είχε πάρει από το θηλυκό Πύρρα που ντύθηκε ο Αχιλλέας όταν κρυβόταν στο παλάτι του Λυκομήδους. Μεγάλωσε με τον παππού του, στην Τροία πήγε γιατί τον κάλεσαν οι Έλληνες. Έτσι ο Οδυσσέας, ο Φοίνικας και ο Διομήδης πήγαν στην Σκύρο για να τον φέρουν επειδή ο χρησμός έλεγε πως αν ο γιος του Αχιλλέα πολεμούσε μετά το θάνατό του, η Τροία θα έπεφτε. Ο Νεοπτόλεμος σκότωσε τον Ευρύπυλο το γιο του Τήλεφου. Χόρεψε με πάθος μπροστά στα τείχη ένα χορό όλο πάθος τον γνωστό μέχρι σήμερα Πυρρίχιο. Ήταν με αυτούς που μπήκαν στον Δούρειο Ίππο. Πήρε λάφυρο την Ανδρομάχη ενώ θυσίασε την Πολυξένη στη μνήμη του πατέρα του. Αναφέρεται στο έπος Νόστοι και στη Μικρή Ιλιάδα.

Νικοχάρις: Αθηναίος ποιητής κωμωδιών. Γιος του κωμωδιογράφου Φιλονίδη. Η "Δειλιάς", δεν είναι κωμωδία αλλά επικό ηρωικοκωμικό, όπου περιγράφονται περιπέτειες και ιστορίες δειλών ανθρώπων του Τρωικού πολέμου. Αν όμως είναι σωστή η γραφή "Δηλιάς", τότε σατιρίζεται η ντροπιαστική ήττα των Αθηναίων στο Δήλιο το 424, οπότε δεν είναι αυτός ο Νικοχάρις. Αν πάλι πρόκειται για το έργο Δήλιοι, εκεί περιγελούσαν τους κατοίκους της κατά την αρχαιότητα επειδή ζούσανε παρασιτικά από τις εισπράξεις του Μαντείου όπως οι κάτοικοι των Δελφών, από τις εισπράξεις των προσκυνητών που επισκέπτονταν τους τόπους αυτούς. Βρέθηκε να διαγωνίζεται με τους "Λάκωνες", με τους Αριστοφάνη και τον "Πλούτο" του, και με τον "Άδωνη" του Νικοφώντα. Έγραψε 50 έργα και σώθηκαν μόνο κάποια αποσπάσματα.

Νιόβη: Κόρη του Τάνταλου αδελφή του Πέλοπος. Καυχήθηκε επειδή είχε 6 κόρες και 6 γιους πως ήταν καλλίτερη από τη Λητώ που είχε μόνο δύο παιδιά τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Τιμωρήθηκε για αυτό σκοτώνοντας όλα της τα παιδιά η Άρτεμις και ο Απόλλων. Η ίδια έγινε βράχος από τους θεούς, στη Σίπυλο, που δεν σταμάτησε να κλαίει, γι αυτό και η πηγή που τρέχει νερό. Τίτλος έργου του Τιμόθεου. Ο Αριστοτέλης την αναφέρει σαν παράδειγμα μεγάλης ιστορίας που θα μπορούσε να σπάσει σε μικρότερα θέματα. Ίσως εννοεί κάτι που δεν γνωρίζουμε από την αρχαιότητα, ίσως πάλι να εννοεί την Θηβαΐδα το έπος, όπου η Νιόβη περιλαμβάνεται. Και ο Αισχύλος είχε γράψει Θηβαΐδα.

Νίπτρα: Το τμήμα της Οδύσσειας που η τροφός του τον αναγνωρίζει όταν του πλένει τα πόδια.

νόμοι-νόμος: Είδος θρησκευτικής μονωδίας. (πληροφορίες και στην τραγωδία).

Ξέναρχος: Ποιητής μίμων. Γιος του μιμογράφου Σώφρονα. Έζησε και άκμασε στα χρόνια της τυραννίας Διονυσίου Α΄, του πρεσβυτέρου.

Ξενοφάνης: 580–480 π.Χ. Φιλόσοφος και ποιητής από τον Κολοφώνα της Μικράς Ασίας. Έκανε μία μακρά περιήγηση σε διάφορες Ελληνικές πόλεις, στην Κάτω Ιταλία, Σικελία και αλλού. Έγραψε πολλές ελεγείες και σίλους (σατυρικά ποιήματα). Ένα του έργο μεγαλόπνοο και φιλοσοφικό "Περί Φύσεως". Στη φιλοσοφία του τα είχε με τον Όμηρο και τον Ησίοδο, επειδή στα έργα τους έδιναν ανθρώπινη μορφή και ανθρώπινα ελαττώματα στους θεούς. Δίδασκε την ενότητα θεού και σύμπαντος. Υποστήριζε πως το σύμπαν ήταν ένα, οι θεοί δεν είναι πολλοί, το σύμπαν ταυτίζεται με τον ένα θεό. Ο θεός αυτός δεν έχει ανθρώπινη μορφή, ούτε αδυναμίες ούτε πάθη. Το 536 π.Χ. στην Ελέα της Κάτω Ιταλίας που έφτασε ίδρυσε εκεί μία φιλοσοφική σχολή και δίδασκε τη θεωρία του. Ονομάστηκε Ελεατική σχολή.

Οδυσσέας: Γιος και διάδοχος του βασιλιά της Ιθάκης Λαέρτη, σύζυγος της Πηνελόπης, πατέρας του Τηλέμαχου. Στην Ιλιάδα αναφέρεται σαν ανδρείος, σοφός, που έδινε φρόνιμες συμβουλές. Είναι αυτός που εκλέγεται και ακολουθεί τον Διομήδη στη νυχτερινή περιπολία του, πολεμά με ανδρεία, είναι ένας από τους απεσταλμένους του Αγαμέμνονα στον Αχιλλέα. Κατά τους νεκρικούς αγώνες προς τιμή του Πάτροκλου νικά σε αγώνα δρόμου. Είναι το κεντρικό πρόσωπο της Οδύσσειας, όπου περιγράφονται οι περιπέτειές του μετά την άλωση της Τροίας, κατά την επιστροφή του στην πατρίδα.

Η μάχη με τους Κίκονες, οι Λωτοφάγοι, οι Κύκλωπες, η απόβασή του στην Αιολία και η συνάντησή του με τον Αίολο, οι Λαιστρυγόνες, με την Κίρκη στην Αιαία, η κάθοδός του στον Άδη και η συνάντησή του με τον Τειρεσία, οι Σειρήνες, η Σκύλλα και η Χάρυβδη, η διαμάχη με τον Ήλιο, η καταστροφή του πλοίου του και ο θάνατος των συντρόφων του, η άφιξή του στο νησί της Καλυψώς και η αποχώρησής του 7 χρόνια μετά από διαταγή του Δία, στο νησί των Φαιάκων, Σχερία, επιστροφή στην Ιθάκη με την βοήθεια του Αλκίνοου και της Ναυσικάς, ο φόνος των μνηστήρων, η αναγνώριση από τον γιο και την σύζυγο. Στα "Τηλεγόνεια", που δεν σώζονται, αναφέρεται η συνέχεια όπου ο Τηλέγονος, ο γιος του Οδυσσέα από την Κίρκη, φτάνει στην Ιθάκη να βρει τον πατέρα του καίει και καταστρέφει την Ιθάκη, χωρίς να το ξέρει σκοτώνει τον Οδυσσέα πατέρα του, η Κίρκη παντρεύεται τον Τηλέμαχο και ο Τηλέγονος την Πηνελόπη. Το δράμα, "Οδυσσεύς Ψευδάγγελος", που αναφέρει ο Αριστοτέλης, δεν είναι από αλλού γνωστό.

Οδυσσέας Τραυματίας: Ίσως να πρόκειται για το έργο του Σοφοκλή Οδυσσεύς Ακανθοπλήξ. Περιγράφει το θάνατο από άκανθα ψαριού που του κάρφωσε στην πλάτη ο γιος του Τηλέγονος όταν έφτασε στην Ιθάκη.

Οδύσσεια: Το ένα από τα έπη του Όμηρου.

Οιδίποδας: Γιος του Λάιου βασιλιά της Θήβας και της Ιοκάστης. Έγινε βασιλιάς μετά την αυτοκτονία της Ιοκάστης συζύγου – μητέρας του, όπως αναφέρει ο Όμηρος. Ο Ησίοδος λέει, πως πολλοί ήρωες σκοτώθηκαν στην Τροία για τα κοπάδια του Οιδίποδα. Στα Κύκλια Έπη "Θηβαΐς" και "Οιδιπόδεια", επίσης στους τραγικούς αναφέρεται ο μύθος του Οιδίποδα: ο Λάιος πήρε χρησμό πως θα χάσει από το γιο του το θρόνο. Έτσι, όταν γεννήθηκε το παιδί του, του τρύπησε και του έδεσε τα πόδια. Ύστερα το πέταξε. Ο Πόλυβος, βασιλιάς της Κορίνθου το βρήκε το ανάθρεψε, και το ονόμασε από τις πληγές στα πόδια Οιδίποδα. Όταν ο Οιδίποδας μεγάλωσε πήγε στο μαντείο των Δελφών για χρησμό. Του ανακοίνωσαν πως θα σκότωνε τον πατέρα του, και θα παντρευότανε τη μάνα του. Έφυγε έντρομος δεν ξαναπήγε στην Κόρινθο, θεωρώντας πως γονείς του είναι αυτοί που τον μεγάλωσαν. Στον δρόμο του έφτασε στη Θήβα. Σκότωσε τη Σφίγγα, σκότωσε τον πατέρα του Λάιο, παντρεύτηκε τη μητέρα του Ιοκάστη. Παιδιά του αναφέρονται από την Ιοκάστη Ετεοκλής, Πολυνείκης, Ισμήνη και Αντιγόνη. Κατά το έπος "Οιδιπόδεια", μητέρα τους είναι η Ευρυγάνεια. Την οποία παντρεύτηκε μετά την αυτοκτονία της Ιοκάστης. Κατά τον Σοφοκλή τυφλώθηκε ο Οιδίποδας μόνος του, κατ’ άλλους από τους δούλους και υπηρέτες του Λάιου, εξορίστηκε ή παραιτήθηκε κατά "Φοίνισσες" και "Θηβαΐδα" Ευριπίδη και Στάτιου αντίστοιχα. Πέθανε στον Κολωνό της Αττικής. Ο μύθος αναφέρεται στο έπος "Οιδιπόδεια" του Κιναίθωνος, που δεν σώζεται. Για τις τραγωδίες ήταν τα Κύκλια Έπη που ενέπνευσαν τους ποιητές. Ο Σοφοκλής έγραψε "Οιδίπους Τύραννος", "Οιδίπους Επί Κολωνώ", "Αντιγόνη". Ο Ευριπίδης έκανε την τρομερή μετατροπή στις "Φοίνισσες", που δεν υιοθετήθηκε αργότερα από άλλους. Ο Σενέκας ο Λατίνος τις τραγωδίες "Οιδίπους" και "Φοίνισσαι". Πολλοί όπως Κορνέιγ, Βολταίρος, Ζίιντ, Κοκτώ, Ανουίγ, έγραψαν τραγωδίες με θέμα τον Οιδίποδα. Αξίζει η όπερα-ορατόριο να μνημονευθεί των Κοκτώ-Στραβίνσκι, το 1927, "Οιδίπους Τύραννος".

όλον: Αυτό που έχει Αρχή, Μέση και Τέλος. Όπως ένα ζώο έχει κεφάλι, σώμα και πόδια. Έτσι και ο λόγος πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ένα όλον.

Όμηρος: Ο μεγαλύτερος ποιητής της Αρχαίας Ελλάδας. Μία φράση του Θουκυδίδη φέρει τον ίδιο τον Όμηρο να λέει: Τυφλός ανήρ, ναίει δε Χίω ενί παιπολοέσση". Άρα ο Όμηρος ήταν τυφλός. Ο Θάνατος του Όμηρου αναφέρεται στην Ίο, επειδή όπως λεν οι βίοι, πηγαίνοντας τάχα για την Αθήνα δεν μπόρεσε να απαντήσει στο αίνιγμα που του έθεσαν οι ψαράδες της Ίου και από τη στεναχώρια του πέθανε. Η ερώτηση: πιάσατε πολλά ψάρια. Το αίνιγμα: "Όσα έλομεν λιπόμεσθ’ όσα δ’ ουχ έλομεν φερόμεσθα", όσα πιάσαμε τ’ αφήσαμε όσα όχι, τα κουβαλάμε μαζί μας, δηλαδή ψείρες. Πατέρας του ήταν ο Μαίονας και μητέρα του η Κρηθηίδα. Για τον τόπο που γεννήθηκε ερίζουν πολλές πόλεις, όπως: Κύμη, Σμύρνη, Χίος, Κολοφώνα, Σαλαμίνα της Κύπρου, Ρόδος, Άργος, Αθήνα, Ιθάκη, Πύλος κ.λ.π.

Κάποτε συναγωνίστηκε με τον Ησίοδο σε επιτάφιους αγώνες στην Χαλκίδα Αμφιδάμαντα, όπου νίκησε ο Ησίοδος. Αυτό συνέβη επειδή ο Ησίοδος ύμνησε έργα ειρήνης και ανέθεσε στο ιερό των Μουσών τρίποδα στον Ελικώνα, με το επίγραμμα, "Ησίοδος Μούσαις Ελικωνίσι τονδ’ ανέθηκεν / ύμνω νικήσας εν Χαλκίδι δίον Όμηρον".

Ο Όμηρος είναι μάλλον σύγχρονος των Τρωικών γεγονότων, 1193-1184 π.Χ. Νεότερος ίσως και κατά 60 ή 80 χρόνια από τα Τρωικά πράγματα. Ίσως πάλι να έζησε 400 χρόνια πριν από τον Ηρόδοτο, που άκμασε το 450 π.Χ. και να είναι σύγχρονος του Ησίοδου. Ο Ηρόδοτος αναφέρει: "Ησίοδον γαρ και Όμηρον ηλικίην τετρακοσίοισι έτεσι δοκέω μεν πρεσβυτέρους γενέσθαι και ου πλέοσι". Σημερινή άποψη είναι πως έζησε ανάμεσα 9ο και 7ο αιώνα π.Χ.

Ορέστης: Γιος του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας. Σκότωσε τον Αίγισθο εραστή της μητέρας του και φονιά του πατέρα του και τη μητέρα του.

Όρχηση: Ο χορός. Οι χορευτές.

όψη: Όλα όσα δεν έχουν σχέση με την τέχνη. Σκηνογραφία, σκηνοθεσία, προσωπεία, κοστούμια και όσα συμπληρώνουν το θέαμα, αλλά που δεν είναι δουλειά του ποιητή. Όλα αυτά χρειάζονται τους χορηγούς. Ο Αριστοτέλης δεν τα θεωρεί αναγκαία για την ποίηση αλλά δεν τα αρνείται όταν καλώς υπάρχουν.

πάθος: Το τραγικό γεγονός.

Παρνασσός: Όρος της Στερεάς Ελλάδας. Αναφέρεται για τον μύθο της ουλής του Οδυσσέα και το ευπρόσδεκτο της αναγνώρισης. Στον Παρνασσό, σε κυνήγι με τον παππού του τον Αυτόλυκο, τραυματίστηκε ο Οδυσσέας στο πόδι από κάπρο. Αναγνωρίστηκε από την τροφό του.

πάροδος: Το πρώτο άσμα που έψαλλε ο χορός μπαίνοντας στην ορχήστρα.

παρωδία: Κωμική απομίμηση, σατιρισμός, γελοιογραφία, // ανεπιτυχής εκτέλεση ή ενέργεια.

Παύσων: Αθηναίος ζωγράφος των χρόνων του Πελοποννησιακού Πολέμου και στις αρχές του 4ου π.Χ, αιώνα. Όχι πολύ γνωστός. Ο Αριστοτέλης στην Ποιητική λέει "τους ανθρώπους χειρότερους από ότι ήσαν έκανε πράγμα που έκαναν και οι κωμικοί". Ίσως να είχε κλίση στην παρωδία στον ρεαλισμό και την γελοιογραφία. Ο Αριστοφάνης τον λέει "ρυπαρογράφο" στις "Θεσμοφοριάζουσες". Πολλά ήσαν τα έργα του αλλά έμεινε άσημος και πέθανε φτωχός.

πεζογραφία-πεζός λόγος: Ο γραπτός λόγος διαιρείται σε δύο μέρη. Ο γραπτός πεζός λόγος αναπτύχθηκε πολύ πιο ύστερα από τον ποιητικό λόγο και τον προφορικό και τον γραπτό. Πρώτα γιατί δεν απομνημονεύεται εύκολα και ύστερα γιατί χρειάζεται πιο συστηματική οργάνωση για την ανάπτυξη σε λέξεις του ανθρώπινου στοχασμού. Επίσης αποζητά ο γραπτός πεζός λόγος και την πολιτιστική και πολιτισμική ανάπτυξη της κοινωνίας και κατ’ επέκταση του ανθρώπου. Μέσα από τον πεζό γραπτό λόγο αναπτύχθηκαν η ρητορεία, η φιλοσοφία και η ιστορία. Ο αρχαιότερος Έλληνας Πεζογράφος που αναφέρεται ήταν ο Εκαταίος ο Μιλήσιος. Ο πεζός λόγος στο κείμενο ψιλός λόγος.

Πελοπόννησος:Πέλοπος νήσος. Πελοπία Γη. Γεωγραφικό διαμέρισμα της Ηπειρωτικής Ελλάδας. Παλαιότερες ονομασίες: Πελασγία από τους Πελασγούς, Απία από τον γιο του Δευκαλίωνα και Αχαϊκόν Άργος από τους Αχαιούς που αργότερα την κατάχτησαν και την κατοίκησαν. Αναφέρεται σε δύο κυρίως πόλεις ο Αριστοτέλης, την Κόρινθο και την Σικυώνα. Για τον Αρίωνα τον Μηθυμναίο της Κορίνθου, επί Περίανδρου, ενώ για την Σικυώνα από αναφορά του Ηρόδοτου ότι τιμούσαν τον Άδραστο με τραγικούς χορούς, τους οποίους ο Κλεισθένης όρισε να τιμούνται προς τιμή του Διόνυσου, με πρώτο τραγικό τον Επιγένη τον Σικυώνιο.

Πηλείδης: Πατρογονικό του Αχιλλέα, γιου του Πηλέα.

Πηλεύς: Γιος του βασιλιά της Αίγινας Αιακού και της Ευδηίδας. Βασιλιάς των Μυρμιδόνων στην Φθία της Θεσσαλίας. Σκότωσε τον αδελφό του Φώκο και διώχτηκε από την Αίγινα. Ο Πηλεύς έζησε περισσότερο από τον γιο του Αχιλλέα και τον εγγονό του Νεοπτόλεμο. Αναφέρεται στην Ποιητική ίσως για την τύχη του γέροντα πατέρα του Αχιλλέα που φυγαδεύτηκε από τον Άκαστο το γιο του Πελία, μακριά από την πατρίδα του, ή σύμφωνα με άλλους, όταν έφυγε για να πάει στον Νεοπτόλεμο που τότε ήτανε στην Τροία, προσάραξε το καράβι του στην Κω όπου και πέθανε.

πιθανόν: Η πειστικότητα, η αληθοφάνεια, ο πιθανός λόγος.

Πίνδαρος: Ο κορυφαίος της αρχαίας Ελληνικής χορικής ποίησης. Ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές της αρχαιότητας. Γεννήθηκε στο χωριό Κυνός Κεφαλές που ανήκε στη Θήβα της Βοιωτίας το 522 ή το 518 π.Χ. συνέπεσε λέει ο ίδιος η γέννησή του με τα Πύθια, δεν είναι ξεκάθαρο με πια Πύθια και η ακριβής χρονολογία. Ήταν γιος του Δαΐφαντου ή Παγώνδα και της Κλεοδίκης. Για την Βοιωτία είναι ο δεύτερος μεγάλος ποιητής που γέννησε ο τόπος ύστερα από τον μεγάλο Ησίοδο που ήταν ο πρώτος. Κατάγεται από το αριστοκρατικό γένος των Αιγεϊδών, πολύ πλούσια η οικογένειά του. Δάσκαλο της μουσικής όσο ήταν στη Θήβα είχε τον, μάλλον θείο του, Σκοπελίνο τον αυλητή. Οι δύο ποιήτριες που εκείνο τον καιρό ζούσαν και δούλευαν στην Θήβα, οι Μυρτίς και Κόριννα, τον επηρεάζουν μάλλον. Φαίνεται μάλιστα πως η Κόριννα τον συμβούλεψε όταν διάβασε ένα ποίημά του που έβριθε από μύθους, να σπέρνει με το χέρι και όχι με το σακούλι. Έρχεται στην Αθήνα για να συμπληρώσει τις σπουδές του στη μουσική. Ο Απολλόδωρος και ο Αγαθοκλής ήταν οι δύο του δάσκαλοι. Αναφέρεται αλλά δεν είναι βέβαιο, πως δάσκαλο στο διθύραμβο είχε τον Λάσο από την Ερμιόνη.

Τα σωζόμενα, μέχρι τότε, έργα του, συγκέντρωσε από το 257-180 π.Χ. ο Αλεξανδρινός γραμματικός Αριστοφάνης, σε 17 βιβλία. Από αυτά 11 αποτελούσαν τα θρησκευτικά ποιήματα ύμνοι, παιάνες, παρθένια. 2 βιβλία είχαν εγκώμια και θρήνους και τέλος 4 περίπου βιβλία περιλάμβαναν επίνικους. Σώζονται 44 ωδές επίνικοι σε μικρότερα ή σε μεγαλύτερα αποσπάσματα.

ποίηση: Έντεχνος λόγος με ρυθμό και μέτρο. Η πρώτη της εμφάνιση είναι με πένθιμα τραγούδια ή με τραγούδια υμεναίου. Ποιήματα με θρησκευτική μορφή. Αργότερα αναπτύσσεται η επική και η λυρική ποίηση. Όταν αργότερα φτάνουμε στην δραματική δημιουργία που χωρίζεται σε κατηγορίες α) τραγική β) κωμική και γ) σατυρική. Υποκατηγορίες δευτερεύουσες έχουμε τον μιμίαμβο και το ειδύλλιο. Αναπτύσσεται πολύ νωρίτερα η ποίηση από τον πεζό λόγο λόγω καλλιέργειας και επιπέδου, οργάνωσης που απαιτείται για τον πεζό λόγο και ανάπτυξης του πολιτιστικού πολιτισμού.

ποιητής: Ο πλάστης, ο δημιουργός, (όπως ο θεός το σύμπαν) // αυτός που γράφει ποιήματα.

Ποιητική: Με την έννοια της ποίησης χρησιμοποιείται ο όρος, που σημαίνει όπως προκύπτει και το ποίημα. Περί ποιητικής ο τίτλος χωρίζει και σημαίνει και την τέχνη της ποίησης και τη δημιουργία γενικά.

ποιητική αιτία: Κατά τον Αριστοτέλη η αφετηρία της κίνησης των φαινομένων.

πολιτική: Οι μεν γαρ αρχαίοι πολιτικώς εποίουν λέγοντας, οι δε νυν ρητορικώς. Στις τραγωδίες των αρχαίων, λέει ο Αριστοτέλης, μιλούσαν σαν απλοί άνθρωποι. Χρησιμοποιώντας άδολη και ανόθευτη φυσικότητα, και χρησιμοποιούσαν την πρακτική σοφία της ζωής τους. Παρουσίαζαν την πάστα του χαρακτήρα τους είτε ήταν ηθικός είτε ανήθικος. Αντίθετα στη ρητορική επιδεικνύουν την ευστροφία τους και την ετοιμολογία τους.

Πολύγνωτος ο Θάσιος: Γιος του επίσης ζωγράφου Αγλαοφώντα. Έρχεται στην Αθήνα με τις πρώτες σπουδές που κάνει στη Θάσο κοντά στον πατέρα του. Όπου καταφέρνει να αποκτήσει, τιμής ένεκεν, τον τίτλο του Αθηναίου Πολίτη, επειδή ζωγράφισε μεγάλες εικόνες σε διάφορα δημόσια κτίρια της Αθήνας, παραστάσεις, χωρίς χρήματα. Έργα του υπήρχαν στο ναό της Αθηνάς στις Πλαταιές όπου ζωγράφισε την Μνηστηροφονία, το 474 τοιχογράφησε το Θησείο και το Ανάκειο των Αθηνών σε συνεργασία με τον Αθηναίο ζωγράφο Μίκωνα. Στην Ποικίλη Στοά των Αθηνών ζωγράφισε Ιλίου Πέρσις και στους Δελφούς την Νέκυια στη Λέσχη των Κνιδίων.

Ο μεγάλος αυτός ζωγράφος της αρχαιότητας δε ζωγραφίζει μόνο μορφές, αλλά δίνει και τα βαθύτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του προσώπου, δίνει κίνηση, ζωή και ομορφιά στις εικόνες του. Δημιουργεί πολυπρόσωπες παραστάσεις συνθέσεις. Δεν είναι σίγουρο ότι χρησιμοποιούσε μόνο τα τέσσερα βασικά χρώματα, κίτρινο, μαύρο, κόκκινο και άσπρο, αλλά και τις "φθορές", τις αποχρώσεις όπως τις έλεγαν οι αρχαίοι. Δεν αποκλείεται να χρησιμοποιούσε και το πράσινο και το μπλε. Ασχολήθηκε και με την πλαστική αλλά χωρίς ιδιαίτερη έφεση. Έδωσε κίνητρο στην αγγειογραφία για νέους δρόμους παραστάσεων επάνω στα αγγεία. Μάλλον και ο ίδιος με τους μαθητές του ασχολήθηκαν με την αγγειογραφία.

Πολύιδος: Ένας από τους πιο σημαντικούς διθυραμβοποιούς της αρχαιότητας. Αναφέρεται νίκη του περίπου το 399-380 π.Χ. έγραφε και Νόμους. Είναι μάλλον παλαιότερος του Τιμόθεου, επειδή κάποιος αναφέρεται μαθητής του να νικάει τον Τιμόθεο. Ο Διόδωρος τον αναφέρει και σαν ζωγράφο. Καταγότανε από τη Σηλυβρία της Θράκης. Η ακμή του τοποθετείται στο 390-380 π.Χ. περίπου. Ο Αριστοτέλης τον αποκαλεί Σοφιστήν και αναφέρει τη σκηνή από την τραγωδία του, που μόνο εδώ αναφέρεται, που είχε τίτλο "Ιφιγένεια". Οι διθύραμβοί του πρέπει να ήσαν ιδιαίτερα ευχάριστοι κατά τον 2ο αιώνα π.Χ. όπως άλλωστε προκύπτει από κρητικές επιγραφές.

Ποσειδών: Ελληνικός θεός των υδάτων και των σεισμών. Αν και το έτυμο είναι αμφίβολο, μάλλον από τον ποταμό ή την πόσιν προέρχεται. Λαμβάνει και τις επικλήσεις "ενοσίχθων" ή "ενοσίγαιος". Πάντως σαφώς συνδέεται με το νερό το οποίο γονιμοποιεί τη γη. Ένας από τους τρεις γιους του Κρόνου. Στον όμηρο παρουσιάζεται ως ο μικρότερος αδελφός του Δία ενώ ο Ησίοδος μικρότερο παρουσιάζει τον Δία. Λέγεται πως ο πατέρας του τον έφαγε και αργότερα τον έβγαλε πάλι.

πρόλογος: Το πρώτο μέρος του αρχαίου δράματος.

Προμηθεύς: Γιος του Τιτάνα Ιαπετού και της Ωκεανίδας Ασίας ή της Κλυμένης. Αδελφός του Επιμυθέα, του Άτλαντα, του Μενοιτίου κ.α. έκλεψε από τον Όλυμπο των θεών το πυρ και το έφερε στους ανθρώπους. Στον Αισχύλου παρουσιάζεται σαν φίλος του ανθρώπου και φορέας υψίστου ηθικής για το ανθρώπινο γένος. Πολλές οι εφευρέσεις του. Ίσως αυτός να έφτιαξε τους ανθρώπους από πηλό. Είχε και μαντικές ικανότητες. Σύζυγός του ήταν ή η Κελαινώ ή η Κλυμένη. Παιδιά του ήσαν οι Δευκαλίων, Λύκος, Χιμαιρεύς, Έλλην, Θήβη κ.α. στην Αθήνα είχε κοινό βωμό με τον Ήφαιστο. Υπήρχε μία ετήσια γιορτή προς τιμή του τα "Προμήθεια".

προσωπείο: Ομοίωμα προσώπου ηθοποιού ή νεκρών. Τα προσωπεία εμφανίστηκαν στην τέχνη από το 6000 π.Χ. περίπου, και συνδέονται με πάρα πολλές εκδηλώσεις του κοινωνικού βίου. Υπήρχαν προσωπεία τελετουργικά, νεκρικά, αποτροπαϊκά, αναθηματικά, δραματικά. Αναφέρονται τα προσωπεία των Θέσπη, Χοιρίλου, Αισχύλου. Των γυναικών αναφέρεται ο Φρύνιχος.

πρώτα: Τον τρόπο εξηγεί με τον οποίο θα ασχοληθεί στην έρευνά του αυτή, από τα γενικά της ποίησης πρώτα και τα ειδικότερα μέρη της μετά.

Πρωταγόρας: Περίφημος σοφιστής από τα Άβδηρα. Έζησε το 480-411 π.Χ. Υπήρξε ο πρώτος μελετητής της γλώσσας και των φαινομένων της. Εισήγαγε την αρχή της ορθοεπείας.

Πύθια: Οι δεύτεροι σε σπουδαιότητα μετά τα Ολύμπια πανελλήνιοι αγώνες σε σπουδαιότητα και σε έκταση. Καθιερώθηκαν και ιδρύθηκαν από τον ίδιο τον Απόλλωνα μετά τη νίκη του επί του Πύθωνος. Στην αρχή γίνονταν κάθε 8 χρόνια. Αργότερα κάθε 3 χρόνια στον προηγούμενο των Ολύμπιων. Ήσαν μουσικοί αγώνες, με όργανα, μουσική, τραγούδια, δράμα, απαγγελία έμμετρων και πεζών έργων. Αργότερα προστέθηκαν οι γυμνικοί αγώνες και οι ιππικοί, κατά το Ολύμπιο πρότυπο. Έπαψαν κατά το τέλος του 4ου μ.Χ. αιώνα να τελούνται.

ραψωδία: Ποίημα απαγγελλόμενο από ραψωδό. Αποτελεί τμήμα επικού ποιήματος, που έχει κάποια ενότητα και κυρίως το κάθε ένα από τα 24 τμήματα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Οι ραψωδοί κατά την απαγγελία κρατούσαν ράβδο. Παρουσιάζεται κατά τον 7ο π.Χ. αιώνα όταν πια είχε αναπτυχθεί η γραφή και η ποίηση σαν μορφή της αρχαίας Ελληνικής λογοτεχνίας. Η απαγγελία γινότανε από μνήμης χωρίς να κρατάει κείμενο ο ραψωδός.

ρητορική: Έργο της ρητορικής είναι η σκέψη, η απόδειξη, τα επιχειρήματα, η έξαψη των παθών. Ένα παρακλάδι της διαλεκτικής επιστήμης η ρητορική που ασχολείται και με τα ήθη. Κέρδισε στην εποχή του Αριστοτέλη και αργότερα, περνώντας δυναμικά σαν τρόπος έκφρασης, μέσα από τις τραγωδίες και όχι μόνο.

ρυθμός: Εκείνο που έχει εναλλαγή κινήσεων σε ίσα χρονικά διαστήματα ή σε αναλογία μεταξύ τους. Το ποιητικό μέτρο. Αφορά στα μουσικά στοιχεία της ποίησης, βήματα χορού, χειρονομίες του χορού και του υποκριτή.

Σαλαμίνα: Νησί προς τη βόρεια ακτή του Σαρωνικού Κόλπου. Ο Αριστοτέλης αναφέρεται στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας 22/9/480 π.Χ.

Σάτιρα, σατυρικό: Χορός από Σάτυρους με κορυφαίο τον γέρο Σιληνό. Ή ίδια η ποιητική που αποτελεί την τραγωδία αλλά σε εύθυμο τόνο. Χαρακτηρίζεται από την διάθεση για τραγούδια, γλέντια χορό και συνουσίες. Τιμητικά αποδιδότανε στον Διόνυσο.

Σθένελος: Ήταν σύγχρονος του Αριστοφάνη αθηναίος τραγικός ποιητής. Ο Αριστοτέλης τον αποκαλεί "ποιητή με ταπεινή ποίηση". Τον διακωμωδεί ο Αριστοφάνης στις κωμωδίες του "Σφήκες" και "Γηρυτάδης". Επίσης ο κωμικός ποιητής Πλάτων στο έργο του "Λάκωνες" τον αποκαλεί λογοκλόπο. Ο Σθένελος εκτός από την τραγική ποίηση ασχολήθηκε και με άλλα είδη ποίησης. Ο Αριστοφάνης τον παρουσιάζει ως πολύ φτωχόώστε και τα σκηνικά του να πουλήσει, την τραγικήν σκευήν του. Τους αχώνευτους στίχους του λέει πως πρέπει να του βουτάει στο ξύδι και στο αλάτι για να τους φάει.

σίγυνον: το όνομα είναι ιδιωματικό και σήμαινε αλλού σιδερένια ακόντια, αλλού τους κάπηλους.

Σικελία: η μεγαλύτερη και πολυπληθέστερη νήσος της Μεσογείου. Είναι πανάρχαια η ιστορία της. Χιλιάδες χρόνια π.Χ. πρώτοι κάτοικοί της αναφέρονται οι Σικανοί. Αποτελούσε τμήμα του Μινωικού πολιτισμού. Εδώ αναφέρεται μάλλον στους κατοίκους των Υβλαίων Μεγάρων ΒΔ των Συρακουσών. Αναφέρει ο Αριστοτέλης σχετικά με τη γέννηση της κωμωδίας: "κωμωδία το παλαιόν ήρξατο μεν εκ Σικελίας (εκείθεν γαρ ήστην Επίχαρμός τε και Φόρμις), κάλλιον δε Αθήναζε συνηυξήθη, και τραγωδίας ευρεταί μεν Σικυώνιοι, τελεσιουργοί δε Αττικοί ποιηταί".

Σίνων: Ο κατάσκοπος που άφησαν οι Αχαιοί στην Τροία όταν προσποιήθηκαν πως έφευγαν με όλο τους τον στόλο, αφήνοντας πίσω τον Δούρειο Ίππο. Έμεινε για να ειδοποιήσει του υπόλοιπους Έλληνες πως επί τέλους οι Τρώες έβαλαν μέσα στα τείχη το Δούρειο Ίππο. Ήταν γιος του Αισίμου αδελφού της Αντίκλειας η οποία ήταν μητέρα του Οδυσσέα. Πρώτα ξαδέρφια με τον Οδυσσέα. Παππούς τους ήταν ο Αυτόλυκος. Τον δόλο Σίνωνος τον αναφέρει ο Βιργίλιος στο 2ο βιβλίο της Αινειάδας.

Σίσυφος: Μυθικός βασιλιάς της Εφύρας, Κορίνθου. Ο Όμηρος τον λέει "Κερδηστή", πανούργο δηλαδή. Σύζυγός του ήταν η Μερόπη μία των πλειάδων, που ήταν η μόνη που πήρε άντρα θνητό, και γι αυτό έλαμπε λιγότερο από τις άλλες. Εξαπάτησε τον Άδη και όταν ήρθε στη γη δεν ξαναγύρισε πίσω. Πέθανε γέρος και κανονικά, αλλά του επεβλήθη η τιμωρία στον Κάτω Κόσμο, να κουβαλάει την πέτρα ώστε να μην το ξανακάνει.

σκάφη Τυρώς: Όταν η Τυρώ έκανε το μπάνιο της στο ποτάμι τη βρήκε και την εξαπάτησε ο Ποσειδών, από τον οποίο έκανε δίδυμα, που άφησε μέσα σε μια σκάφη. Τα παιδιά Νηλέας και Πελίας, τα βρήκε και τα ανάθρεψε ένας ιπποκόμος. Αργότερα γίνεται η αναγνώριση από τη μητέρα και παύει η πίεση από τη μητριά τη Σιδηρά. Το μύθο ο Σοφοκλής τον χρησιμοποίησε.

Σκύλλα: Μυθικό θαλάσσιο τέρας. Σύμφωνα με την περιγραφή της Κίρκης είχε δώδεκα πόδια και έξι κεφάλια σκύλου, με τρεις σειρές δόντια το καθ’ ένα. Ήταν κρυμμένη πάντα η μισή μέσα σε μια σπηλιά την Σπηλιά της Σκύλλας, κάπου βόρεια της Σικελίας. Υπάρχει και ο Σκυλαίος Πορθμός και το Σκύλαιον Άκρον. Μητέρα της ήταν η Κραταιίς ή ο Φόρβας και η Εκάτη, ή ο Τρίτων και η Εκάτη, που γονείς τους ήσαν οι Τυφών και Έχιδνα. Τίτλος διθυραμβικού έργου του Τιμόθεου. Αναφέρεται επειδή υπερβολικά βάζει τον καταταλαιπωρημένο Οδυσσέα να κλαίει γοερά, σαν γυναικούλα, επειδή το τέρας του πήρε τους συντρόφους του.

σοφιστής: Αυτός που προβάλλει σοφιστικά επιχειρήματα. Ο δάσκαλος της φιλοσοφίας ή ο επιστήμονας.

Σοφοκλής: Γεννήθηκε στη Αθήνα. Πατέρας ήταν ο πολύ πλούσιος πολίτης με πολλούς δούλους, Σόφιλλος. Η οικονομική κατάσταση έκανε τον Σοφοκλή να μην εργαστεί ποτέ και να πάρει σπουδαία μόρφωση. Είχε δάσκαλό του στη μουσική τον Λάμπρο που ο Πλούταρχος τον τοποθετεί δίπλα στον Πίνδαρο και τον Πρατίνα. Δάσκαλό του στο θέατρο είχε τον Αισχύλο. Δεν αποκλείονται οι στενότερες μεταξύ του σχέσεις. Χαρακτηρίζεται "Φιλαθηναιότατος" από τους αθηναίους. Έλαμψε πρώτη φορά όταν έφηβος 17 ετών ακόμα, με τη νίκη των Ελλήνων στη Σαλαμίνα το 480 π.Χ. "μετά λύρας γυμνός αληλιμμένος τοις παιανίζουσι των επινικίων εξήρχεν". Κέρδισε από τότε το κοινό και δεν έφυγε από κοντά του ποτέ. Το 468 διδάσκει την πρώτη τετραλογία του με τον μύθο του Νεοπτόλεμου και κερδίζει την 1η νίκη. Έγραψε 123 τραγωδίες και σατυρικά δράματα, με 18 νίκες. Χαρακτηριστικό πως ποτέ δεν πήρε 3η νίκη αλλά πάντα 1η και 2η. αναφέρεται στην εργασία αυτή από τον Αριστοτέλη σαν εκπρόσωπος που στα έργα του φέρει και παριστάνει ιδανικούς ήρωες. Άλλωστε από κάποιο φιλόσοφο παλαιότερο ο Σοφοκλής αναφερόταν ως: "τον μεν Όμηρον επικόν είναι Σοφοκλέα, Όμηρον δε Σοφοκλέα τραγικόν". Στο παράδειγμα του Οιδίποδα ο Αριστοτέλης θέτει μάλλον το ερώτημα που και άλλοι της αρχαιότητας έθεταν, πως δηλαδή ο Οιδίπους τόσο καιρό παντρεμένος με την Ιοκάστη δεν ρώτησε και δεν έμαθε πως σκοτώθηκε ο Λάιος. Αλλά ούτε και από τη πόλη έμαθε τίποτα. Αργότερα ο Καρκίνος θέτει μία εξήγηση που μάλλον είναι κουτή πως ο Οιδίποδας ρωτούσε αλλά η Ιοκάστη ανέβαλε την απάντηση.

Έφερε επί σκηνής τρεις πρωταγωνιστές αλλά άλλαξε και τη σκηνογραφία. Ο βιογράφος του μας λέει για τις αλλαγές που και ο Αριστοτέλης αναφέρει. Λόγω του υψηλού κόστους των καινοτομιών η πολιτική επιρροή που μάλλον μπορούσε να ασκεί ο ποιητής ήταν και το ότι ψηφίστηκε νόμος αύξησης χορηγιών. Έγραφε έργα βασισμένα στην ερμηνεία συγκεκριμένων ηθοποιών.

στάσιμο: Τα ποιήματα που τραγουδούσε ο χορός της αρχαίας τραγωδίας, αμέσως μετά την είσοδό του στην ορχήστρα και λίγο πριν από την έξοδό του αυτή, ανάμεσα σε δύο επεισόδια. Είχαν στενή σχέση με το περιεχόμενο του δράματος και τα συνέθεταν σε διάφορα μέτρα.

σύριγγα (σύριγξ): Όργανο που δίνεται το όνομά του από τους αρχαίους Έλληνες σε κάθε όργανο που ανήκει στην οικογένεια των αυλών. Κλειστό καλάμι ήταν το σώμα του χωρίς επιστόμιο και με ορισμένο αριθμό τρυπών. Η μονοκάλαμη σύριγγα ή σύριγγα του Πάνα, (θεωρείται ο εφευρέτης της), ήταν οι πιο κυρίαρχες. Η δεύτερη ήταν από σειρά καλαμιών δεμένα μεταξύ τους και άνισα τοποθετημένα. Τα έσφιγγαν με το δέσιμό του ή τα κολλούσαν με κερί.

σχήματα: Με ότι περνά από την τέχνη των υποκριτών προκειμένου να ερμηνεύσουν σημεία που ο ποιητής λόγω της ποίησής του δεν μπορεί να μεταφέρει στον θεατή. Χειρονομίες, κινήσεις, γκριμάτσες, μπορούσαν να μεταφέρουν χαρά, λύπη, πόνο, οργή και άλλα απαραίτητα στην κατανόηση των απαγγελλομένων.

Σωκρατικοί Διάλογοι: Έργα υπό την μορφή διαλόγων που αποδίδονται στον Πλάτωνα. Διάλογοι με ήρωα τον Σωκράτη. Εκτός του Πλάτωνα και πολλοί Σωκρατικοί έγραψαν όπως Ξενοφών, Αισχίνης, Ευκλείδης, Αντισθένης, Φαίδων.

Σωσίστρατος: Άγνωστος ηθοποιός.

Σώφρων: Διάσημος μιμογράφος του 5ου π.Χ. αιώνα από τις Συρακούσες. Οι μίμοι του ήταν είδος ποίησης που έμοιαζε με την βουκολική ποίηση και ήταν γραμμένη στη Δωρική διάλεκτο. Τα περισσότερα των μίμων του ήσαν ηθογραφίες ατόμων των κατώτερων λαϊκών τάξεων. Ο Πλάτων επαίνεσε πολύ την εργασία του, κάνοντάς τον ευρύτερα γνωστό στην υπόλοιπη Ελλάδα.. τίτλοι έργων του: Θυννοθήρας (ψαράδες τόνου), Πενθερά, Ακέστριαι (μοδίστρες), Ται Γυναίκες ται των Θεόν Φαντί Εξελάν (οι γυναίκες που ισχυρίζονται πως θα βγάλον το φεγγάρι), Νυμφοπόνος (προξενήτρα), Ται Θάμεναι τα Ίσθια (οι γυναίκες που παρακολουθούν τα Ίσθμια) κ.α.

Τεγέα: Παλαιότατη πόλη της αρχαίας Ελλάδας. Βρίσκεται στην ΝΑ περιοχή της Αρκαδίας.

Τηδέας: Άγνωστη η υπόθεση του έργου του Θεοδέκτη.

Τηλέγονος: Γιος του Οδυσσέα και της Κίρκης ή κατά τον Ησίοδο της Αφροδίτης. Είναι ο ιδρυτής της Πραινέστου. Σκότωσε κατά λάθος τον πατέρα του όταν πήγε να τον συναντήσει στην Ιθάκη.

Τηλέμαχος: Γιος του Οδυσσέα και της Πηνελόπης. Ταξίδεψε σε πολλές πόλεις της αρχαίας Ελλάδας προκειμένου να μάθει νέα γι τον πατέρα του που είχε πάρα πολύ αργήσει να γυρίσει. Πήγε στην Πύλο, Φαρλάς και Αθήνα, βοηθούμενος και καθοδηγούμενος από την Αθηνά. Ο Τηλέμαχος παντρεύτηκε την Κίρκη και γέννησαν τον Ρώμο ή τη Ρώμη.

Τήλεφος: Ήρωας της Τεγέας γιος του Ηρακλή από παράνομο έρωτα με την Αύγη. Εκτέθηκε από τον παππού του τον Αλέο στο Παρθένιο όρος, σώθηκε από τους θεούς, θήλασε από ελαφίνα που μόλις είχε γεννήσει, τον ανάθρεψαν βουκόλοι. Όταν ενηλικιώθηκε πια πήγε στη Μυσία στο Μαντείο των Δελφών για να βρει τη μητέρα του την Αύγη. Την βρήκε σύζυγο του Τεύθρα, που ήταν βασιλιάς, και μετά τη διάσωσή της από την οργή του πατέρα της. Την θέλησε όμως για σύζυγό του, με την βοήθεια των θεών απεφεύχθη η αιμομιξία. Πήρε σύζυγό του την κόρη του Τεύθραντος και τον διαδέχθηκε στο θρόνο. Πολέμησε σύμμαχος στο πλευρό των Τρώων. Τραυματίστηκε στη μάχη από τον Αχιλλέα. Απεστάλη στις Μυκήνες όπου και θεραπεύθηκε. Αργότερα έδωσε οδηγίες στους Αχαιούς σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για την Τροία. Υπάρχει τέμενος στο Παρθένιο και στην Πέργαμο προς τιμή του. Ήταν θέμα έμπνευσης για την δημιουργία τραγωδιών.

Τηρέας: Γιος του Άρη από τη νύφη Βιστονίδα. Βοήθησε τον βασιλιά της Αθήνας Πανδίωνα όταν πολέμησε κατά του βασιλιά Λαβδάκου των Θηβών. Παντρεύτηκε την κόρη του Πανδίωνα, Πρόκνη. Γιος του ο Ίτυς, που αργότερα η σύζυγός του τον σερβίρισε και τον έφαγε ο Τηρέας προκειμένου να τον εκδικηθεί επειδή την απάτησε με την αδελφή της τη Φιλομήλα. Τις κατεδίωξε όταν το έμαθε ο Τηρέας αλλά οι θεοί τους τιμώρησαν και τους μεταμόρφωσαν σε αηδόνι την Πρόκνη, τη Φιλομήλα σε χελιδόνι και τον Τηρέα σε έποπα- τσαλαπετεινό. Το μύθο χρησιμοποίησαν οι τραγικοί για τις τραγωδίες τους.

Τιμόθεος: Γιος του Θέρσανδρου από την Μίλητο. Ήταν πολύ αγαπητός στη νεολαία της εποχής του και έζησε περίπου το 400. έζησε πολλά χρόνια και πέθανε περί το 365-357 π.Χ. Νεωτεριστής μουσικοσυνθέτης και τραγουδιστής (αοιδός). Στενός φίλος του Ευριπίδη που τον ενθάρρυνε κατά τις πρώτες αποδοκιμασίες που δέχτηκε από το κοινό. Αύξησε, όπως λέει ο ίδιος, τις χορδές της κιθάρας σε 11, πως δεν τραγουδάει τα παλιά αλλά καινούρια πράγματα. Έγραψε νόμους και διθυράμβους. Τίτλοι: Αίας Εμμανής, Ελπήνωρ, Σεμέλης Ωδίς, Σκύλλα, Νιόβη, Ερωτευμένος Κύκλωπας (χωρίς πολλές πληροφορίες) κ.α.

τραγωδία: Ο περίφημος "Νόμος". Αυτός ήταν παλαιό επικολυρικό ποίημα. Το παλιό τραγούδι που απευθυνότανε σε όλους τους θεούς και τους ήρωες των Ελλήνων, υμνώντας τη δόξα τη δράση και τις ευεργεσίες τους στο ανθρώπινο γένος. Αυτός ο Νόμος είναι ο αληθινός προγονός και του διθυράμβου και της τραγωδίας. Ο Νόμος, τελετουργικό ποίημα με συνοδεία κιθάρας, από ένα μόνο τραγουδιστή. Αποτελείται από κανονικές στιχουργικές και μουσικές διατομές που σε συγκερασμό λόγου – μελωδίας, διατηρούσαν μέχρι τέλους ισομέρεια. Ισόστιχη και ισομελή διάρθρωση. Σε αυτό ακριβώς χρωστάει το όνομά του ο Νόμος. Ισομέρεια και Αρμονία. Με τον όρο τραγωδία να αποτελεί την μία από τις τέσσερις κατηγορίες της ποίησης όπως καθορίζονται από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Αγνοείται σε αυτή την εργασία παντελώς η λυρική ποίηση.

τρίμετρα-τρίμετρο: Ο στίχος που αποτελείται από τρεις μετρικούς πόδας ή τρεις διποδίες.

τροχαϊκός: Τροχαίος. Δισύλλαβος πους στην αρχαία στιχουργία.

Τρωικός (πόλεμος): Η εκστρατεία των ενωμένων Αχαιών και των Αιολέων κατά της Τροίας. Η πολιορκία και άλωσή της κατά τον 13ο π.Χ. αιώνα. Μέγα ναυτικό και κατακτητικό γεγονός των Αχαιών, που ήσαν οι ναυτικότεροι και ευφυέστεροι και ρωμαλεότεροι των ελληνικών φύλων.

Τυδεύς: Γιος του Οινέως βασιλιά της Καλυδώνας. Έφυγε στο Άργος στον Άδραστο, όταν, χωρίς να το θέλει, σκότωσε το θείο του Αλκάθοο, ή τους γιους του θείου του, στο κυνήγι. Έκανε σύζυγό του την Δηιπύλη, την κόρη του Άδραστου. Πήρε μέρος στην εκστρατεία του Άδραστου κατά της Θήβας.

Τυρώ: Θυγατέρα του Αιολίδου Σαλμωνέως και της Αλκιδίκης. Στον Όμηρο αναφέρεται σαν η πιο έξυπνη γυναίκα των Αχαιών. Η Τυρώ σαν σύζυγος του Κρηθέως, ερωτεύθηκε τον ωραίο ποτάμιο θεό, Ενιπέα. Λουζόταν τότε στα νερά του, όταν ο Ποσειδώνας ήταν που εξαπάτησε την Τυρώ. Από αυτή τη σχέση γέννησε τον Πελία και τον Νηλέα. Από τον σύζυγο Κρηθέα απέκτησε τρεις γιους, τον Αίσονα, τον Φέρτοντα και τον Αμυθάονα. έγραψε δύο τραγωδίες ο Σοφοκλής που μόνο αποσπάσματα σώζονται.

υπόθεση-μύθος: με τον μύθο δηλαδή την υπόθεση ενός δράματος, μιας τραγωδίας ασχολείται εκτενώς και με μεγάλη βαρύτητα ο Αριστοτέλης εδώ. Θεωρεί, πως είτε τον παράγει η φαντασία του ποιητή, τον μύθο, είτε τον βρήκε έτοιμο από τη μυθολογία ή την ιστορία, θα πρέπει να τον παρουσιάζει έτσι ώστε να λειτουργεί αυτόνομα και να μην αφήνει περιθώρια στον θεατή να αμφιβάλει για την πραγματικότητά του.

Φαίακες: Μυθικός λαός διάσημος για τη ναυτική του τέχνη. Ήσαν οι αγαπημένοι των θεών και φίλοι των ανθρώπων. Το νησί τους βρισκόταν στα πέρατα του κόσμου. Σαν συγγενείς των θεών όπως οι Κύκλωπες και οι Γίγαντες λέγονταν "αγχίθεοι". Η Υπέρεια ήταν η πρώτη τους κατοικία αλλά αφού εκδιώχθηκαν από τους Κύκλωπες, έμεναν πια στη Σχερία, ίσως τη σημερινή Κέρκυρα. Φημίζονταν για τη φιλοξενία τους.

φαλλικά: Ένα είδος τραγουδιού που το έλεγαν όταν περιέφεραν τον φαλλό κατά τις Διονυσιακές πομπές. Κατά το λεξικό του Φωτίου: ποίημα αυτοσχέδιον επί τω φαλλώ αδόμενον. Τραγούδια βωμολοχίας και πειράγματος.

Φθιώτιδες: Αναφέρεται σε δράμα του Σοφοκλή που χάθηκε και που μάλλον πραγματεύεται το μύθο του Αχιλλέα και τη γέννησή του στη Φθία.

Φιλοκτήτης: Θεσσαλός ηγεμόνας. Αρχηγός των πόλεων Μηθώνης, Θαυμακίας, Μελιβοίας, Ολυζώνος. Διάσημος για την τοξευτική του δεινότητα. Πήρε μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας αλλά στην πορεία δαγκάστηκε από φίδι και λόγω της ανυπόφορης μυρωδιάς που έβγαινε από την πληγή, τον άφησαν στη Λήμνο. Για δέκα χρόνια ταλαιπωρήθηκε με το πρόβλημα αυτό, ως που, εξαιτίας ενός χρησμού του Έλενου, έπρεπε να έρθει και να πολεμήσει στην Τροία, επειδή είχε το τόξο του Ηρακλή. Τον έφεραν στην Τροία όπου θεραπεύθηκε από τον γιο του Ασκληπιού, τον Μαχάονα. Σκότωσε με τα βέλη του τον Πάρη. Ο μύθος λέει πως γύρισε ειρηνικά στην πατρίδα του. Άλλος μύθος πάλι πως έφτασε στην Ιταλία όπου ίδρυσε την Πετιλίαν.

Φιλόξενος: Γεννήθηκε στα Κύθηρα το 436/435 και πέθανε 480/479 π.Χ. θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους διθυραμβοποιούς της αρχαιότητας. Όταν οι Αθηναίοι κατέκτησαν τα Κύθηρα δούλος έρχεται στην Αθήνα στην υπηρεσία του δημιουργού διθυράμβων Μελανιππίδου το 424. καλεσμένος του Διονύσιου του Α’ στις Συρακούσες, ο δικτάτορας τύραννος εκεί τον φυλάκισε παρ’ όλες τις τιμές που του είχε κάνει όταν έφτασε εκεί, στα λατομεία. Το πρόβλημα μάλλον δημιουργήθηκε από τις παιδαριώδεις συνθέσεις του Διονύσιου που με αυτές ήθελε να συγκινεί την ερωμένη του Γαλάτεια. Αργότερα ο Φιλόξενος με τον ερωτευμένο Κύκλωπα εκδικείται τον Διονύσιο, βάζοντάς τον με τα χοντρά του χέρια να παίζει λύρα και πολύ αστεία να τραγουδάει στη Γαλάτεια. Σώζεται από το έργο μόνο η απομίμηση του Θεόκριτου.

φιλόσοφος: Ο επιστήμονας. Ο πολύ μορφωμένος. Αυτός που αγαπάει τη γνώση. Αυτός που διδάσκει Ρητορική, Λογική και Διαλεκτική.

Φινείδαι: Οι γιοι του Φινέως που τους απέκτησε από την Κλεοπάτρα ήσαν ο Πλέριππος και ο Πανδίων. Φινεύς ήταν ο βασιλιάς της Παιονίας, ο οποίος τυφλώθηκε και βασανιζότανε από τις Αρπυίες που του αφαιρούσαν το φαγητό. Οι γιοι του Βορέου, Ζήτης και Κάλαϊς, από την Αργοναυτική εκστρατεία, τις σκότωσαν. Αργότερα άλλος μύθος μας λέει πως δεν ήσαν οι Αρπυίες αλλά οι κόρες του που του έτρωγαν τα πάντα, ή οι κόρες του ενώ οδηγούντο στο θάνατο μεταμορφώθηκαν σε Αρπυίες ή ήσαν γυναίκες, των άγνωστων για μας γιων του, αναμεμειγμένες με τις περιπέτειές τους. Τα παιδιά του μάλλον έλαβαν μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία. Τίτλος έργου του Τιμόθεου. Όπως αναφέρεται από τον Αριστοτέλη ίσως όμως να ήταν του Θεοδέκτη.

Φορκίδες–Γραίαι: Ελληνικά μυθολογικά τέρατα. Τερατώδη όντα που ήσαν κόρες του Φόρκη και της Κρητώς. Αδελφές των Γοργόνων. Αρχικά φαίνονται δύο η Πεμφρηδώ και η Ενυώ. Αργότερα με τον Ησίοδο εμφανίζεται και η Δεινώ. Από τον Αισχύλο παίρνουμε τη μορφή τους που ήταν κύκνοι με ένα μάτι και ένα δόντι κοινά για όλες. Η χρησιμοποίησή τους ήταν κοινή. Έτσι όταν κοιμόνταν οι δύο πάντα η μία φύλαγε ανοικτό το μάτι. Ποτέ τους δεν ήσαν νέες. Ήσαν πάντοτε γριές. Έμεναν πάντα κοντά στις αδελφές τους τις Γοργόνες, μέσα σε σπηλιές βαθιά στη γη και ποτέ δεν τις είχε δει το φως του ήλιου ή το φως της σελήνης. Ήσαν η προσωποποίηση των σκοτεινών σύννεφων και του κεραυνού.

Φόρμις: Ποιητής του 5ου π.Χ. αιώνα από το Μαίναλο της Αρκαδίας. Υπήρξε μισθοφόρος αρχικά των τυράννων Ιέρωνα και Γέλωνα των Συρακουσών, αργότερα βρέθηκε παιδαγωγός των παιδιών του δεύτερου. Έγραψε τις τραγωδίες: "Άδμητος", "Αλκίνους', "Αλκυόνες", "Ιλίου Πέρσις", "Ίππος", "Κηφεύς ή Κεφάλαια", "Περσεύς", "Αταλάντη".

Χαιρήμων: Τραγικός ποιητής από την Αθήνα. Έζησε κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα. Έγραψε και παρουσίασε αναγνωστικές κωμωδίες που δεν διδάσκονταν από σκηνής αλλά διαβάζονταν. Δεν είχε δημιουργική πνοή. Τα έργα του ήσαν διαποτισμένα από ρητορεία και φιλοσοφική σκέψη. "Θυέστης", "Αλφεσίβοια", "Οδυσσεύς", "Μινύαι", "Ιώ", "Οινεύς", "Διόνυσος" κ.α. "Ο Κένταυρος" ήταν ραψωδία. Προσπάθησε να πλησιάσει την τραγωδία προς την κωμωδία όπως έκαναν ο Ευριπίδης και ο Πρατίνας.

Χιωνίδης: Αθηναίος κωμικός ποιητής του 5ου π.Χ. αιώνα. Δραστηριοποιήθηκε αμέσως μετά τους Περσικούς πολέμους. Μαζί με τον Εκφαντίδη και τον Μάγνη θεωρείται από τους αρχαιότατους κωμικούς ποιητές της αρχαίας Ελλάδας. Κανένα έργο τους δεν σώζεται. "Πτωχοί" και "Ήρωες", δύο τίτλοι που αναφέρονται, αλλά αμφισβητείται η πατρότητα, επίσης Πέρσαι ή Ασσύριοι. Τα έργα του μάλλον δεν γράφτηκαν ποτέ. Νικητής το 486 όταν στα Διονύσια παίχτηκαν για πρώτη φορά κωμωδίες.

Ο Αριστοτέλης τον αναφέρει ως τον πρώτο κωμωδοποιό της Αθήνας. Από τον Σουίδα όμως αναφέρονται και οι Ευέτης, Ευξενίδης και Μύλλων.

χοηφόροι: Εκείνοι που τελούν νεκρικές σπονδές. Τίτλος τραγωδίας του Αισχύλου, από τις καλύτερές του. Ο ποιητής με την τριλογία του αυτή με γενικό τίτλο "Ορέστεια", έλαβε τα πρωτεία σε δραματικό αγώνα το 458 π.Χ. Αναφέρεται στο φόνο του Αίγισθου και της Κλυταιμνήστρας από τον Ορέστη.

χορευτές: Μετείχαν στο χορό του δράματος. Αποκαλούσαν δε αυτούς, ορχηστές. Δεν αποτελούσαν ολόκληρο το χορό.

χορικό: Τμήμα ολόκληρο της τραγωδίας που διαιρούσαν σε δύο μέρη, την πάροδο και το στάσιμο.

χορηγός-χορηγία: Κάποιος ποιητής για να πάρει χορηγία, έπρεπε να καταθέσει αίτηση μετά του χειρογράφου του. Την ενέκριναν, αλλά πολλές φορές με προκριματικούς αγώνες. Για κάθε ποιητή οριζότανε από τον άρχοντα και ένας από τους ορισθέντες του έτους χορηγός. Αυτός ο χορηγός αναλάμβανε τα έξοδα, μισθών, σκηνικών και τη γενική δαπάνη για την παράσταση. Μόλις το 487 π.Χ., (για τα Λήναια το 440), έλαβε χορηγία η κωμωδία, ενώ η τραγωδία έπαιρνε χορηγία από το 534 με τον Θέσπη. Νωρίτερα των χορηγιών, ο ποιητής με εθελοντές, ερασιτέχνες έκανε τα αδύνατα δυνατά προκειμένου να εξασφαλίσει τα χρήματα των δαπανών.

ψιλοί λόγοι: Η πεζογραφία. Δεν συνοδευόταν από μουσική.

ψιλομετρία: Είναι μια μορφή ποίησης που είχαν αναπτύξει η αρχαίοι και την οποία αναφέρει ως ανώνυμη ο Αριστοτέλης. Είτε με μουσική είτε σκέτη, δεν την αποδέχεται σαν μορφή ποίησης. Της ποίησης άλλωστε τα είδη τα διαχωρίζει ειδικά.

ΚΥΡΙΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΛΕΞΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

Αγάθων

Άδης

Αθηναίοι-Αθήνα

Αίαντας

Αίγισθος

Αίμων

Αισχύλος

αιτίες-αίτια

αιτίες της ποίησης

Αλκιβιάδης

Αλκίνοος

Αλκμέων

άμετρα

Αμφιάραος

αναγνώριση και τα είδη της

ανάπαιστος

Ανθέας

Αντιγόνη

απαγγελία

από μηχανής θεός

Απόπλους

Άργος

Αριστοτέλης

Αριστοφάνης

Αριφράδης

αρμονία

άστρα του Θυέστη

Αστυδάμας

αυλητική

Αχιλλέας

Γανυμήδης

γελοίο

Γηγενείς

Γλαύκων

Δαναός

δέσις

Δηλιάς-Δειλιάς-Δήλιοι

Δίας

διθύραμβος

Δικαιογένης

Διονύσιος

Διόνυσος

Δόλων

Δυνατό-δύναμη

Δωριείς

είδη ήθους

είδη ποίησης

είδη-μέρη τραγωδίας

Έκτορας

ελλέβορος

Ελεγεία

Έλλη

έμμετρος

Εμπεδοκλής

εξάρχων-εξάρχοντες

εξέλιξη της τραγωδίας

έξοδος χορού

επεισόδιο

Επίχαρης

Επίχαρμος

εποποιία

Εριφύλλη

Ερμοκαϊκόξανθος

Ευκλείδης ο Αρχαίος

Ευριπίδης

Ευρύπυλος

Ζεύξις

Ζητιανιά-Πτωχεία

Ζωγραφική-ζωγράφος

ζώον

Ηγήμων Θάσιος

ηδύσματα

ήθη

ηθοποιός

ήθος

Ηλέκτρα

Ηρακληίδα

Ηρακλής

Ηρόδοτος

Θέατρο

Θεοδέκτης

Θησηίς

Θρήνος

Θυέστης

ίαμβος

Ικάδιος-Ικάριος-Εικάδιος

Ιλιάς

Ιλιάς Μικρά

Ιλίου Πέρσιν (όλην)

Ιλίου Πέρσις

Ιλλυριοί

Ιξίονες

Ιππίας ο Θάσιος

Ιφιγένεια

καλή ποίηση

Καλλιπίδης

Καρκίνος

Καρχηδόνιοι

Κένταυρος

κερκίδας φωνή

κιθαριστική-κιθαρωδία

Κλέων

Κλεοφών

Κλυταιμνήστρα

κομμός

Κράτης

Κρεσφόντης

Κρέων

Κρητικοί

Κύκλωπες

Κύπρια έπη

Κωμωδία

Κωμωδός

Λάϊος

Λακεδαίμων

λέξη

λόγος

λόγχη Γηγενών

Λυγκεύς

λύσις

Μάγνης

Μαραθών

Μαργίτης

Μασσαλιώτες

Μεγαρείς

μέθοδος

Μελανίππη

Μελέαγρος

μελοποιία

μέλος

Μενέλαος

Μερόπη

μετρική-μέτρο

Μήδεια

μίμηση

μίμος

μίμοι

Μίτυος ανδριάς

Μνασίθεος

μόριο

μουσική

μύθος-λόγος-υπόθεση

Μυννίσκος ο Χαλκιδεύς

Μυσία

Νεοπτόλαιμος

Νικοχάρης

Νιόβη

Νίπτρα

νόμοι-νόμος

Ξέναρχος

Ξενοφάνης

Οδυσσέας

Οδυσσέας Τραυματίας

Οδύσσεια

Οιδίποδας

όλον

Όμηρος

Ορέστης

όρχηση

όψη

πάθος

Παρνασσός

πάροδος

παρωδία

Παύσων

πεζογραφία-πεζός λόγος

Πελοπόννησος

Πηλείδης

Πηλεύς

πιθανόν

Πίνδαρος

ποίηση

ποιητής

Ποιητική

ποιητική αιτία

πολιτική

Πολύγνωτος ο Θάσιος

Πολύιδος

Ποσειδών

πρόλογος

Προμηθεύς

προσωπείο

πρώτα

Πρωταγόρας

Πύθια

Ραψωδία

ρητορική

ρυθμός

Σαλαμίνα

Σάτιρα, σατυρικό

Σθένελος

σίγυνον

Σικελία

Σίνων

Σίσυφος

σκάφη Τυρώς

Σκύλλα

σοφιστής

Σοφοκλής

στάσιμο

σύριγγα (σύριγξ)

σχήματα

Σωκρατικοί Διάλογοι

Σωσίστρατος

Σώφρων

Τεγέα

Τηδέας

Τηλέγονος

Τηλέμαχος

Τήλεφος

Τηρέας

Τιμόθεος

τραγωδία

τρίμετρα-τρίμετρο

τροχαϊκός

Τρωικός (πόλεμος)

Τυδεύς

Τυρώ

υπόθεση-μύθος

Φαίακες

φαλλικά

Φθιώτιδες

Φιλοκτήτης

Φιλόξενος

φιλόσοφος

Φινείδαι

Φορκίδες-Γραίαι

Φόρμις

Χαιρήμων

Χιωνίδης

χοηφόροι

χορευτές

χορικό

χορηγός-χορηγία

ψιλοί λόγοι

ψιλομετρία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΕΡΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ, μετάφρασις υπό ΣΙΜΟΥ ΜΕΝΑΡΔΟΥ, εισαγωγή, κείμενον και ερμηνεία υπό Ι. ΣΥΚΟΥΤΡΗ, ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ "ΕΣΤΙΑΣ", Ι.Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ ΚΑΙ ΣΙΑΣ Α.Ε. (1970)

2. ΔΡΟΜΑΖΟΣ ΙΩ. ΣΤΑΘΗΣ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗ, ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ, ΣΧΟΛΙΑ, ΕΚΔ. ΚΕΔΡΟΣ 1982

3. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

4. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ

5. ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ, ΒΑΣΙΛΗ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ, ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ "Β. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ"

6. ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΧΑΡΗ ΠΑΤΣΗ Τ. 1-36 (όλοι οι τόμοι) 1978-1980

7. ΜΕΓΑΛΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ Τ. 1-34 (όλοι οι τόμοι) 1978

8. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ - ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΑΥΛΟΥ ΔΡΑΝΔΑΚΗ Τ. 1-4 (όλοι οι τόμοι) Εκδ. Οργανισμός ΦΟΙΝΙΞ

9. ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ Τ. 1-24 (όλοι οι τόμοι) 1927

10. ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ – ΠΥΡΣΟΣ Τ. 1-24 (όλοι οι τόμοι) 1933

11. Μελετήθηκαν όλες οι αναφερόμενες και ευρισκόμενες (φυσικά) τραγωδίες και κωμωδίες του κειμένου.

12. Συμβουλευτικά και τα αναφερόμενα έργα των φιλοσόφων που αναφέρονται στο κείμενο και ευρίσκονται (φυσικά).

13. Διάφορες πηγές: περιοδικά και αναφορές σε εφημερίδες σκόρπια και διάφορα.

Διαβάστε εδώ το Α' Μέρος