Τα Ορθόδοξα - Ο καλύτερος λαϊκός δίσκος όλων των εποχών

Τί να πει κανείς για αυτόν τον δίσκο... Όπως γράφω και στο εισαγωγικό κείμενο με μεγάλη δόση αμετροέπειας, θεωρώ ότι ο δίσκος αυτός είναι ο καλύτερος και αρτιότερος λαϊκός δίσκος όλων των εποχών. Όλων των συνθετών και όλων των τραγουδιστών. Σίγουρα τα λόγια μου θα εγείρουν αντιδράσεις, αλλά θα προσπαθήσω όσο γίνεται να τεκμηριώσω τα λεγόμενά μου και φυσικά περιμένω να κριθώ αυστηρότατα από τους απανταχού μουσικόφιλους και ειδικότερα τους φίλους του λαϊκού τραγουδιού.

Προτού ξεκινήσω την κριτική μου, θα ήθελα να σας παραπέμψω σε μια πολύ καλή παρουσίαση του δίσκου από τη σελίδα ogdoo.gr την οποία μπορείτε και να δείτε ανοίγοντας τον σύνδεσμο εδώ. Στη συγκεκριμένη παρουσίαση, δίνονται εκτός των άλλων πολλά στοιχεία για την ιστορία του δίσκου καθώς και πολύτιμες πληροφορίες για τις κλίμακες πάνω στις οποίες γράφθηκαν τα τραγούδια. Εγώ θα προσπαθήσω να δώσω τη δική μου κριτική οπτική και για να επικεντρωθώ σε αυτήν, δε θα επαναλάβω πολλά από αυτά τα οποία αναφέρονται στην παραπάνω παρουσίαση.

Έχοντας ήδη κάνει ο Απόστολος Καλδάρας το 1973 μία δισκογραφική δουλειά με τραγούδια βασισμένα σε βυζαντινές κλίμακες, τον «Βυζαντινό Εσπερινό» σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου και με τις ερμηνείες του Γιώργου Νταλάρα και της Χαρούλας Αλεξίου, τώρα επαναλαμβάνει αυτήν την προσπάθεια με τον δίσκο «Τα Ορθόδοξα» όπου υπογράφει ο ίδιος τους στίχους (πλην ενός τραγουδιού) και τον οποίον ερμηνεύει ο Στράτος Διονυσίου, μία φωνή η οποία για μένα έχει το βυζαντινό χρώμα μέσα της στον ύψιστο βαθμό σε σχέση με πολλούς λαϊκούς τραγουδιστές. Θα έλεγα ότι ο συγκεκριμένος δίσκος είναι η προέκταση-συνέχεια του δίσκου του 1973, αλλά τελικά αποδεικνύεται πολύ ανώτερος του πρώτου. Να υπενθυμίσω πάντως ότι σκοπός της κριτικής δεν είναι η σύγκριση των δύο δίσκων και συνεπώς δε θα επεκταθώ στο θέμα.

Ο δίσκος περιέχει 12 τραγούδια, 11 με στίχο και ένα ορχηστρικό, τον «Βυζαντινό αέρα». Το τραγούδι του οποίου τους στίχους δεν υπογράφει ο Απόστολος Καλδάρας είναι το υπ. αριθμ. 4 με τίτλο «Του γιου σου κλέψε το σπαθί» όπου στιχουργός είναι ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Παρακάτω, έχω κάνει λίστα με τα τραγούδια του δίσκου για να έχετε άμεση επισκόπηση.

1. Τ'αντρίκιο μάτι

2. Τ' άγια χώματα

3. Μια ζωή πληρώνω

4. Του γιου σου κλέψε το σπαθί

5. Διπλή απόψε κλειδαριά

6. Συγγνώμη που αγάπησα εκείνη

7. Τα φυλλοκάρδια

8. Αργά είναι πια αργά

9. Ανάθεμα τα χείλια της

10. Κακολόγα με

11. Φιλοσοφία

12. Βυζαντινός αέρας

Η κριτική μου θα κινηθεί σε τρεις άξονες: Μουσική-ενορχήστρωση, στίχοι και ερμηνεία. Τους τρεις αυτούς άξονες του δίσκου θα τους αναλύσω και ξεχωριστά αλλά και σαν σύνολο. Κάθε βέβαια σχολιασμός καθώς και συμπλήρωση, είναι όχι απλώς δεκτός, αλλά περισσότερο επιθυμητός. Ας ξεκινήσουμε όμως.

Μουσική-Ενορχήστρωση

Και τα 12 τραγούδια του δίσκου, μουσικά είναι διαμάντια του λαϊκού τραγουδιού. Η μουσική είναι ποτισμένη στα νάματα της βυζαντινής παράδοσης, οι ρυθμοί είναι αυτού του δημοτικού και του λαϊκού τραγουδιού και η ενορχήστρωση συνδυάζει τα ασυγκέραστα παραδοσιακά όργανα με τα συγκερασμένα.

Επειδή όμως κάποια διαμάντια είναι πιο λαμπερά από τα άλλα, σίγουρα μπορώ εδώ να ξεχωρίσω μερικά τραγούδια τα οποία μουσικά τα τοποθετώ λίγο πιο ψηλά από τα υπόλοιπα. Ξεκινώ από το πρώτο τραγούδι, «Τ' αντρίκιο μάτι» το οποίο είναι ένα εξαιρετικό ζεϊμπέκικο με σφιχτό ρυθμό και το μπουζούκι σε πρωταγωνιστικό ρόλο. Εξαιρετικό είναι και το τραγούδι «Τ' άγια χώματα», ένα Χασάπικο το οποίο μας ταξιδεύει στην Πόλη, την Κωνσταντινούπολη, όχι μόνο μέσα από τους (εξαιρετικούς) στίχους, αλλά και μέσα από τη μουσική του η οποία θα έλεγα ότι είναι εμπνευσμένη από το κλασικό παραδοσιακό «Πολίτικο Χασάπικο». Ακολουθεί το «βαρύ κι ασήκωτο» ζεϊμπέκικο «Διπλή απόψε κλειδαριά», ένα τραγούδι το οποίο είναι να το χορεύουν μόνο πραγματικοί άνδρες. Το τραγούδι «Τα φυλλοκάρδια» είναι για μένα το πιο έντονα βυζαντινό απ' όλα ενώ το «Ανάθεμα τα χείλια της» είναι ένας εξαιρετικός λέγετος (ή σεγκιάχ) κατ' ευθείαν βγαλμένο από την βυζαντινή παράδοση. Τέλος, εξαιρετικό είναι και το ορχηστρικό με τον τίτλο «Βυζαντινός αέρας», ένας πολύ όμορφος γρήγορος Ζωναράδικος (Τσέστος) βγαλμένος από την ελληνική παράδοση, ένα τραγούδι το οποίο ηχεί περισσότερο σαν πολεμικός παιάνας και αυτό θα το καταλάβετε όταν το ακούσετε καθώς εμένα τουλάχιστον μου έρχεται ακούγοντάς το να πάρω ένα όπλο και να αρχίσω να ρίχνω μπαλωθιές. Σἰγουρα αν ήμουν στη μάχη και μου έβαζαν να ακούσω τον «Βυζαντινό αέρα», το ηθικό θα ανέβαινε.

Το περίεργο είναι ότι το μόνο τραγούδι το οποίο μουσικά το θεωρώ κατώτερο των άλλων (συγκριτικά πάντοτε), το «Αργά είναι πια αργά», είναι το μόνο το οποίο είναι γνωστό στο ευρύ κοινό από αυτόν τον δίσκο. Είναι κι αυτό ένα παράδοξο...

Στίχοι

Οι στίχοι των τραγουδιών είναι σε πολύ καλό επίπεδο ποιητικά και δένουν πολύ καλά με τη μουσική σε όλα τα τραγούδια. Ο Απόστολος Καλδάρας στα 10 τραγούδια καθώς και ο Λευτέρης Παπαδόπουλος στο ένα και μοναδικό που υπογράφουν, έχουν κάνει πολύ καλή δουλειά και ο δίσκος αξίζει και για τους στίχους του.

Σαφώς βέβαια και στο στιχουργικό επίπεδο, μερικά τραγούδια ξεχωρίζουν. Το πρώτο τραγούδι, «Τ' αντρίκιο μάτι», δίνει υπέροχα μέσα από εκφραστικά σχήματα την εικόνα του ανθρώπου που κλαίει στην ταβέρνα για τη χαμένη αγάπη του:

«Χθες μεσάνυχτα και κάτι
σ' ένα κρασομαγαζί
είδα ένα αντρίκιο μάτι
να νερώνει το κρασί»

«Στό 'να χέρι το τσιγάρο
και στο άλλο το γυαλί,
άντρας που προγγάει το χάρι,
κλαίει τί κρίμα σαν παιδί»

Το δεύτερο κατά σειρά τραγούδι, «Τ' άγια χώματα» περιγράφει γλαφυρότατα την Κωνσταντινούπολη και μας κάνει κι εμάς να ταξιδέψουμε νοερά στη Βασιλεύουσα:

«Ε ρε Θέ μου να γινόταν,
να ξυπνήσω ένα πρωί
στ' άγια χώματα της Πόλης
κει που έζησα παιδί.

«Π' άκουγα τον αμανέ μου
πίνοντας τον αργιλέ
κι έλεγα και το γιαρέ μου
στης ντουντούς τον καφενέ»

Πολύ αξιόλογο ακόμα στιχουργικά είναι και το τραγούδι «Του γιου σου κλέψε το σπαθί» το οποίο υπογράφει ο Λευτέρης Παπαδόπουλος και η θεματολογία του αλλά και τα εκφραστικά μέσα αντλούνται φανερώτατα από τη δημοτική παράδοση καθώς δυο μάνες οι οποίες θρηνούν για τον χαμό των παιδιών τους, καλούν τη «μάνα του Χάρου» να κλέψει το σπαθί από το γιο της, σε ένα σπαρακτικό τραγούδι

«Αν είσαι μάνα και συμπονάς,
στον Άδη τρέχα μη σταματάς.
Του γιου σου κλέψε το σπαθί
σαν πέσει για να κοιμηθεί».

Στο μόνο τραγούδι στο οποίο βλέπω στιχουργική αστοχία, είναι το κατά τ' άλλα εξαιρετικό «Τα φυλλοκάρδια» και συγκεκριμένα στο δεύτερο κουπλέ:

«Στον τοίχο βλέπω φωτογραφίες
Που με κοιτάζουν μα δε μιλούν
Είναι του γέρου και της γριάς μου
Μα εγώ νομίζω πως με ρωτούν»

Εδώ το πρόβλημα είναι ότι ο τελευταίος στίχος, ενώ εκφράζεται αντιθετικά προς τον 2ο, είναι τοποθετημένος μετά τον 3ο  ο οποίος είναι τελείως άσχετος με το νόημα και δημιουργείται σύγχυση στον ακροατή. Εδώ ίσως ο Απόστολος Καλδάρας δεν επεξεργάσθηκε πολύ προσεκτικά τον δίσκο.

Η ερμηνεία του Στράτου Διονυσίου

Οι ερμηνείες του Στράτου Διονυσίου είναι εξαιρετικές σε όλα τα τραγούδια. Όπως ανέφερα και παραπάνω, η φωνή του έχει καθαρό βυζαντινό χρώμα. Μπορεί ακόμα να αποτυπώνει κάθε απόχρωση των συναισθημάτων τα οποία εκφράζονται κάθε τραγούδι, μουσικά και συναισθηματικά με τη απίστευτα ευλύγιστη και χρωματισμένη φωνή του. Αν μπορούσα πάντως να ξεχωρίσω ένα τραγούδι, το οποίο η ερμηνεία του Στράτου Διονυσίου, αυτό είναι «Τα φυλλοκάρδια», παρά τα όποια προβλήματα του στίχου. Εδώ ο Στράτος Διονυσίου χρωματίζει απίστευτα τη φωνή του. Κάθε νότα εκφέρεται με διαφορετικό τονισμό. Σε λίγους πραγματικά ίσως έχει δοθεί τόσο μεγάλο χάρισμα στον χρωματισμό της φωνής.

Συμπερασματικά

Ο δίσκος είναι εξαιρετικός. Όλα τα τραγούδια είναι εξαιρετικά. Πρέπει οπωσδήποτε κάθε φίλος του λαϊκού τραγουδιού και ειδικότερα φίλος του Στράτου Διονυσίου, να τον έχει στη δισκοθήκη του και αν είναι δυνατόν, να τον βρει στην αρχική του μορφή σε LP. Οι επιμέρους παρατηρήσεις μου μάλλον τοποθετούνται στη φιλοσοφία του «Βγάζω από τη μυίγα ξίγκι». Ενδεχομένως κάποιος άλλος να βγάλει διαφορετικά συμπεράσματα. Ακούστε τον πάντως καλά αυτόν τον δίσκο. Εγώ, για να τον αγαπήσω και να νιώσω το πόσο σημαντικά είναι αυτά τα τραγούδια, τον άκουσα πολλές φορές καθώς στην αρχή δε μου είχε κάνει ιδιαίτερη εντύπωση όταν ένας φίλος μου πρότεινε να τον ακούσω.Τώρα πλέον έχει γίνει ο αγαπημένος μου δίσκος. Θα επιμείνω στην αρχική μου κρίση: «Τα Ορθόδοξα» είναι ο καλύτερος λαϊκός δίσκος όλων των εποχών. Είμαι σίγουρος ότι θα το διαπιστώσετε και μόνοι σας.