Ακροάσεις

Μπορούμε να διακρίνουμε κατηγορίες, τρόπους ακρόασης;


Στην απόπειρά μας θα πρέπει, πρώτα απ’ όλα, να υπολογίσουμε την μοναδικότητα.
Μοναδικότητα του ακροατή αλλά και του μουσικού έργου.
Κάθε μουσικό κομμάτι θα μπορούσε να υπάγεται στη δική του, ιδιαίτερη αισθητική κατηγορία.
Κάθε ακροατής θα το προσεγγίσει, θα το προσλάβει με τον δικό του, μοναδικό τρόπο.


Θα πρέπει επίσης να υπολογίσουμε ότι υπάρχουν μόνο πιθανότητες και όχι αναγκαιότητες, έγραφε ο Lucien Febvre.


Στην κατηγοριοποίηση, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί: κάθε δογματική εξήγηση, κάθε αναφορά σε πρωταρχικά αίτια και νομοτελειακές συναρτήσεις, μπορεί να μας οδηγήσει σε επικίνδυνο ντετερμινισμό.
Επίσης θα πρέπει να αποφύγουμε αναλύσεις -της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των τρόπων με τους οποίους αυτή εκφράζεται- με μαθηματικούς όρους. Το ζητούμενο δεν είναι η –ποσοτική- σχηματοποίηση ή η στατιστική, αλλά η διυποκειμενικότητα, η κοινή βάση της εμπειρίας στην καθημερινή ζωή.


Όμως, με ποιο τρόπο γίνεται αντιληπτό από τις αισθήσεις μας ένα μουσικό κομμάτι;
Κάποιοι θα μπορούσαν να προτείνουν τα παρακάτω “μοντέλα” ακρόασης:


Εξιδανικευμένη ακρόαση : η μουσική, απαλλαγμένη από διφορούμενα στοιχεία ή στοιχεία ρήξης ή διαμάχης γίνεται παράδεισος. Αυτό τον τύπο ακρόασης μπορούν να προκαλέσουν μουσικά κομμάτια εύκολα, άμεσα κατανοητά, σαφή και ολοκληρωμένα.


Υπνωτική ακρόαση : τα στοιχεία επανάληψης, οι ιδιαίτερες ρυθμικές και μελωδικές διακυμάνσεις (ή μικρο-διακυμάνσεις) που δομούν κάποια μουσική σύνθεση, μπορούν να δώσουν μια υπνωτική διάσταση: η επανάληψη, πάντα “ίδια” αλλά και πάντα “ακόμα μία” – διαφορετική, αυτο-αναιρεί τη δημιουργική της δυναμικότητα. Ο ψυχισμός συντονίζεται, ενδίδει σε αυτό το πνευματικό “άδειασμα”.


Σωματική ακρόαση : το μουσικό κομμάτι με το ρυθμό ή τα ηχοχρώματά του, στέλνει ερεθίσματα, παλμούς που οι αισθήσεις αντιλαμβάνονται. Το σώμα δραστηριοποιείται, ενεργεί, προσπαθεί να περιγράψει, να αναπαραστήσει τη μουσική.


Αδιάφορη ακρόαση : κομμάτια δύσκολα, απρόβλεπτα ή υπερβολικά “δραματοποιημένα”, μπορούν να εμποδίσουν -ή να κάνουν εξαιρετικά δύσκολη- την πρόσληψή τους. Είναι δύσκολο για τις αισθήσεις να τα επεξεργασθούν συναισθηματικά, να τα απολαύσουν. Προσπαθούν να τα ερμηνεύσουν ορθολογικά και αν δεν τα καταφέρουν τα απορρίπτουν.


Ολοκληρωμένη ακρόαση : οι αισθήσεις επεξεργάζονται, αρθρώνουν και συσχετίζουν τα διφορούμενα και αντιφατικά στοιχεία του μουσικού κομματιού.


Διασπασμένη ακρόαση : τα ιδιαίτερα στοιχεία του κομματιού, διαχωρίζονται και τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά ενισχύονται αμοιβαία. Αναμφίβολα, όμως, έτσι κάποιες άλλες ιδιότητες του μουσικού κομματιού, συσκοτίζονται.


Προβολική ακρόαση : Το μουσικό κομμάτι “απαιτεί” κάποιον ακροατή με ενεργό ρόλο. Κάποιον που θα προσπαθήσει να το κατανοήσει και να το ορίσει προβάλλοντάς το στα δικά του, προσωπικά πρότυπα.


Απαγορευτική ακρόαση : Η μορφή του μουσικού κομματιού απαγορεύει κάθε ενεργό ρόλο στον ακροατή. Είναι αδύνατο κάποιος να το κατανοήσει και να το ορίσει. Απλά, κάποιος ίσως να μπορεί να περιγράψει τους λόγους για τους οποίους το απορρίπτει.


Παλινδρομική ακρόαση : ο συνειδητός τρόπος ακρόασης ή η συνειδητή επιλογή του μουσικού κομματιού, αποδεσμεύει μια απροσδόκητη και ορμητική ευσυγκινησία. Υπάρχει κάποια αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στον ακροατή και το κομμάτι. Εδώ, πρώτα ακούει η καρδιά και μετά το μυαλό.


Γνωστική ακρόαση : η μουσική μπορεί να μετατραπεί σε μέσο εξερεύνησης, σε όργανο γνώσης. Καινούργια κομμάτια κατεργάζονται και παρουσιάζουν καινούργια θέματα, με τρόπους που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν.


Νοσταλγική ακρόαση : ο ακροατής, με αφορμή τα θέματα που προτείνει το μουσικό κομμάτι επεξεργάζεται αισθητικές εμπειρίες –ή απλά αναμοχλεύει συναισθηματικές καταστάσεις- από το παρελθόν.


Κάθε μια από τις παραπάνω περιπτώσεις, συνήθως εμπλέκει -ή συνδέεται με- κάποιες από τις υπόλοιπες.


..............................................................................................................
Τα παραπάνω "μοντέλα" ακρόασης προτάθηκαν από μέλη της Α.Ν.Ι.Μ. (Ένωση Επαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών στην Ιταλία), σε συνέδριο που έγινε τον Μάιο του 1995 στo Rimini, με τη συμμετοχή της Edith Lecourt, καθηγήτριας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης.