Καλικαντζαράκια

Κάποτε που οι άνθρωποι είχαν μάτια και καρδιές μεγαλύτερες, μπορούσαν και τα έβλεπαν αυτά τα «κακανθρωπίσματα», αλλά και σήμερα, κανείς μην αποκλείσει το ενδεχόμενο, μέρες σαν κι αυτές, να βρεθούν ξαφνικά μπροστά σας…, γιατί, μέρες σαν κι αυτές, αυτά τα «κακοχρονισμένα» αφήνουν τη δουλειά τους στον κάτω κόσμο και ξεχύνονται στη γη, για να παιδέψουν τους ανθρώπους…!

Όλο το χρόνο, με τα σκυλόδοντά τους ροκανίζουν, κάθε μέρα ασταμάτητα, τον χοντρό κορμό του δέντρου που στηρίζεται η γη. Δαγκώνουν, ξύνονται πάνω του, τον γδέρνουν με τα νύχια τους και προσπαθούν με μανία να τον κόψουν, «να πέσει η γης να ψιχουλιαστεί, στάχτη και πούλμπερη να σκορπίσει στους τέσσερους αγέρηδες» (2)


(Πηγή: www.mpa.gr)


Από του Χριστού όμως ως τα Φώτα, για δώδεκα ημέρες ακριβώς, όλος ο συρφετός, μαζί με τις πιο «διάσημες… προσωπικότητές» τους: τον Κωλοβελόνη, ψηλόλιγνο σα μακαρόνι, τον Μαντρακούκο, φοβερό αρχηγό, τον Κοψαχείλη, με τα τεράστια κοφτερά δόντια, τον Παρωρίτη, με μύτη μακριά και μαλακιά σαν προβοσκίδα, τον Παγάνα, με τα κουνελίσια αυτιά, τον Τρικλοπόδη, με το χταποδίσιο χέρι του που κάνει τον κόσμο να περδικλώνεται επάνω του, τον Σιφώτη, με τη στρογγυλή μούρη, τον Καταχανά, που «βρωμάει και ζέχνει», τον Μαλαπέρδα, που κατουράει σύκα, σοδειές και φαγητά…(!!) τον Τρικέρη και τον Μαλαγάνα, που ξεγελούν τα παιδιά και τους αρπάζουν τις λιχουδιές, τον Βατρακούκο, που μοιάζει με γιγαντιαίο βάτραχο, τον Μαγάρα, με την τουμπανισμένη κοιλιά που…καταλαβαίνετε τι μπορεί να κάνει και βρωμάει ο τόπος γύρω του…, τον Κατσιπόδη ή Κατσιποδιάρη, με το τραγίσιο πόδι, τον Γουρλό, με τα γουρλωμένα μάτια, τον Στραβολαίμη, τον κουτσό και καμπούρη Κοψομεσίτη, τον Περίδρομο, τον Βραχνά και τον Ξεφτέρη (3), ξεχύνονται στη γη, με στριγκλιές και ξεφωνητά κι «αρχίζει το πανηγύρι»…

Χώνονται στις καμινάδες και τρώνε τα γλυκίσματα των νοικοκυραίων, κατατρομάζουν τις μαμές που νυχτώνονται στις ερημιές, πειράζουν τους μυλωνάδες και τους μυλωνούδες, το ρίχνουν σε ξέφρενο χορό και αρπάζουν τους περαστικούς μαζί τους, μέχρι να τους εξουθενώσουν και να πέσουν σκασμένοι κάτω, μαγαρίζουν το σιτάρι και το αλεύρι, κατουρούν στη χόβολη του τζακιού, τρώνε πράγματα αηδιαστικά και εμετικά: φίδια, σαύρες, χελώνες και βατράχους (ο αγαπημένος τους μεζές), ρίχνουν τσιγκέλια απ’ τα τζάκια, όσο αυτά καίνε και δεν μπορούν να μπουν μέσα, μπας και αρπάξουν κανένα λουκάνικο ή καμιά τηγανίτα…, ενώ κάποιοι είπαν ότι κυνηγούν και πνίγουν τα αβάπτιστα μωρά ….Και τι δεν κάνουν…!

Άλλοι πανύψηλοι κι άλλοι μικροσκοπικοί, άλλοι κουτσοί, άλλοι στραβοχέρηδες, μονόφλθαμοι ή με κόκκινα μάτια, με μαλλιά αγκαθωτά και λιγδιασμένα κι άλλοτε φαλακροί, με τεράστια γαμψά νύχια και θεόστραβα πόδια τραγίσια που τρεκλίζουν και μπερδεύονται μεταξύ τους, ντυμένοι με κουρέλια κι άλλοτε θεόγυμνοι, άλλοτε γυναίκες σα μαϊμούδες (οι λεγόμενες βερβελούδες), το γένος τον καλικάντζαρων ζει και βασιλεύει! Τρυπώνει στις ζωές μας κάθε παραμονή Χριστουγέννων και δε φεύγει παρά μόνο όταν βαφτιστούν τα νερά, στα "Φώτα"...
Γι’ αυτό και φεύγοντας, στις 6 του Γενάρη, κλαψουρίζουν:
«Φεύγετε να φεύγουμε,
γιατί έρχεται ο τρελόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεκτούρα του
και θα μας αγιάσει
και θα μας μαγαρίσει»


(Πηγή: www. news.pathfinder.gr)

Λένε πως κάποιοι τους είδαν καβάλα σε γαϊδάρους να τριγυρνούν σε πόλεις και χωριά κι άλλοι να αναρριχώνται με απίστευτη ευκολία στα παράθυρα και να πηδούν από στέγη σε στέγη…. Όπως και να ‘χει σημασία έχει ότι, μέρες σαν κι αυτές, είμαστε στο έλεός τους…Μη φοβάστε όμως, γιατί τα πλασματάκια αυτά μπορεί να είναι αποκρουστικά στη όψη κι όταν τα δείτε να σας “κόψουν τη χολή”, αλλά στην πραγματικότητα είναι χαζούλικα (τα περισσότερα τουλάχιστον…) κι εύκολα μπορείτε να τα ξεγελάσετε

Αν θέλετε λοιπόν να τα εμποδίσετε να μπουν στο σπίτι σας και να σας τα κάνουν «γης Μαδιάμ», βάλτε ένα κόσκινο έξω απ’ την πόρτα σας. Τα ανόητα αυτά τερατάκια, μόλις το δουν θα θελήσουν να μετρήσουν τις τρύπες του…Έλα όμως που δεν μπορούν να πουν το 3 (ο αριθμός τρία είναι ιερός, βλ. Αγ. Τριάδα). Αρχίζουν λοιπόν το μέτρημα: 1, 2, …Μέχρι εκεί! Το τρία δεν το λένε και φτου κι απ’ την αρχή...: 1, 2 και ξανά 1, 2…Κι έτσι θα μείνουν εκεί με τις ώρες και με τις μέρες, να απασχολούνται, χωρίς τελικά να μπουν μέσα….Μόνο ένας μπορεί να σας τη σκάσει...ο Κωλοβελόνης…

Ο Κωλοβελόνης είναι λεπτός και ψηλός σα μακαρόνι, τόσο λεπτός μάλιστα που μπορεί να τρυπώνει απ’ τις κλειδαριές αλλά και να περνά μέσα απ’ τις τρύπες του κόσκινου… Είναι ο μόνος λοιπόν που δε χάνει την ώρα του μετρώντας. Έτσι σουβλερός όπως είναι, περνά μέσα απ’ το κόσκινο κι ύστερα απ’ την κλειδαριά και ...τσουπ… εμφανίζεται μπροστά μας…!


Ο Μαντρακούκος (Πηγή: βιβλίο: "Αερικά-Ξωτικά και Καλικάντζαροι" του Θ.Βελλούδιου. Το έργο είναι του Γ.Γλιατά)

Ο πιο επικίνδυνος απ’ όλη την ομάδα δεν είναι παρά ο Μαντρακούκος. «Κουτσός, κοντόχοντρος, τραγοπόδαρος, με καραφλό κεφάλι κι ασκημομούρης» (4), αυτός είναι ο Αρχηγός. Μάλλον συγγενεύει με κάποιο αρχαίο απαίσιο ον, τον βυζαντινό «Βαβουτζικάριο» (5), ενώ για όλ’ αυτά τα τέρατα γενικότερα, λέγεται ότι κρατούν από αρχαίες δοξασίες, όπως οι "κύρες", οι ψυχές δηλαδή που ανέβαιναν στη γη, όσο διαρκούσαν τα Ανθεστήρια, προς τιμήν του Διονύσου, φέρνοντας μπελάδες στους ανθρώπους (6).

Λέγεται επίσης συμβολίζουν τις ψυχές των πεθαμένων που έρχονται και βασανίζουν τους ζωντανούς (7), λαϊκή δοξασία πράγματι τόσο ισχυρή, ώστε οι άνθρωποι, ήδη από τα αρχαία χρόνια, προκειμένου να εξευμενίσουν αυτές τις ψυχές, ετοίμαζαν, ως προσφορά, "μελιτόεσσες", μικρές μελόπιτες, πιθανοί πρόγονοι των "μελομακάρονων" (8). Άλλοι πάλι λένε ότι τα μωρά που γεννήθηκαν ανήμερα τα Χριστούγεννα ή τη βδομάδα μεταξύ Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς είναι καταραμένα και γι’ αυτό παίρνουν τη μορφή καλικάντζαρου. Το τι βασανιστήρια περνούσαν αυτά τα καημένα τα παιδάκια, στα πολύ παλαιότερα χρόνια, όπου η δοξασία αυτή ήταν έντονη, δε λέγεται…!! Τους έκαιγαν τα πέλματα των ποδιών τους και ειδικά τα νύχια τους, γιατί έλεγαν πως «όταν από τη φλόγα της φωτιάς καψαλιστούν και καούν τα νύχια του, δεν μπορεί να γίνει καλικάντζαρος χωρίς νύχια» (9)…!!
Παρόμοια δοξασία είναι και αυτή του γερμανικού λαού για την Perchta, η οποία εμφανίζεται, το δωδεκαήμερο, να ακολουθείται από ένα πλήθος αβάπτιστων νηπίων και θεωρείται ως ο οδηγός της φάλαγγας των ψυχών, τις οποίες βοηθά στην επάνοδο τους στη γη (10).

Πάντως, αν ποτέ υποψιαστείτε ότι κάποιο τέτοιο τερατάκι, χαρχαλεύει έξω απ’ το σπίτι σας και φοβηθείτε, θυμηθείτε τους παλιούς…:

- βάλτε στην πόρτα σας καλούδια για να το γλυκάνετε και κόσκινο, για να το καθυστερήσετε..!

- θυμιατίστε ή ζωγραφίστε σταυρό στην πόρτα!

- κρεμάστε στο τζάκι (όσοι έχετε, αλλιώς στο φωταγωγό…ξέρετε ;)) γουρουνοσάγονο ή κάψτε ξύλο από αχλαδιά ή αγριοκερασιά - καθώς λένε ότι τα αγκαθωτά δέντρα απομακρύνουν τα δαιμονικά όντα - το λεγόμενο χριστόξυλο!

- μην ξεχνάτε πως φοβάται πολύ τον πετεινό και ειδικά όταν αυτός λαλήσει 3 φορές… (Αν καταφέρετε και στριμώξετε κανέναν στο μπαλκόνι σας, φωνάξτε μας να το δούμε.. ;))

- κάψτε παλιά ρούχα και παπούτσια δερμάτινα…! Δεν αντέχουν τη μυρωδιά του καμένου δέρματος!

Τέτοια και άλλα τεχνάσματα - που μπορείτε να τα βρείτε γραμμένα... (11) - μας θυμίζουν παρόμοια των αρχαίων προγόνων μας που περιέζωναν με κόκκινο νήμα τα ιερά τους ή άλειφαν με πίσσα τις πόρτες των σπιτιών τους, για να εμποδίσουν την είσοδο των ψυχών στους ναούς (12).

Λένε πάντως ότι όποιος καταφέρει να δέσει με λινή κόκκινη κλωστή από το πόδι έναν καλικάντζαρο, τότε θα τον έχει δούλο του για πάντα...

ΝΕΚΤΑΡΙΑ ΚΑΡΑΝΤΖΗ


Σημ: Η πρώτη εικόνα, αν δεν το υποψιαστήκατε ακόμη, είναι μια δική μου … «εικαστική» προσέγγιση στο θέμα: «καλικαντζαράκια…»… Θα τρίζουν τα κοκάλα του Ρέμπραντ…, αλλά γιορτές είναι κι αν ήπιαμε και λίγο παραπάνω, ας μας συγχωρείτε... ;)




1. κατά τον Φ.Κουκουλέ,"Καλλικάντζαροι"Λ.,τ.Ζ',1923,σελ.315επ. το όνομα προέρχεται από τη λέξη "κάνθαρος"(=σκαθάρι) που το Μεσαίωνα ονομαζόταν και "κάντζαρος". Οι γεωργοί παρομοίαζαν τα σκαθάρια με δαιμονικά όντα, επειδή έβλαπταν τη σοδειά τους. Για άλλες απόψεις βλ.Πολίτη, "Παραδόσεις Β΄", εκδ. Γράμματα, 1994, σελ324επ.
2. Στρατή Μυριβήλη, «Τα Παγανά» (1944)
3. Βλ. σελ77 επ., Στρατή Μολίνου, «Οι Καλλικάντζαροι», εκδ.Φιλιππότη, 1996
4. σελ.251, Ν.Πολίτη, «Παραδόσεις Α΄», εκδ. Γράμματα, 1994
5. βλ. πάντως Ν.Πολίτη, "Παραδόσεις Β΄", ο.α., σελ.333
6. βλ. Γ.Μ.Μέγα, "Ελληνικές Γιορτές και Έθιμα της Λαϊκής Λατρείας", εκδ. Εστιά, 2004, σελ. 53, 59-60, ο οποίος πιστεύει ότι αυτές τις ψυχές του Κάτω Κόσμου συμβολίζουν οι καλικάντζαροι, σε αντίθεση με τον Ν.Πολίτη, "Παραδόσεις Β΄", ο.α., σελ.332, ο οποίος πίστευε ότι οφείλουν οι καλλικάντζαροι την ύπαρξή τους στις μεταμφιέσεις του Δωδεκαημέρου, που φόβιζαν τον κόσμο και είναι επομένως νεότερα λαϊκά δημιουργήματα. Βλ. επίσης Κ.Θρακιώτη, "Λαϊκή Πίστη &Λατρεία στη Θράκη",εκδ.Ρήσος,1991,σελ.222
7. σχετική η δοξασία των Φαρασιωτών της Καππαδοκίας για τους "μνημοράτους", Γ.Μ.Μέγα,ο.α,σελ.53,59-60
8. βλ. σχετικά και στο άρθρο: «Να τα πούμε;» στη στήλη «Αλόη» του MusicHeaven.
9. βλ. Ν.Πολίτη, «Παραδοσεις Α΄», ο.α., σελ. 243
10. βλ. Γ.Μ.Μέγα, ο.α., σελ. 59 Πρβλ. έθιμο της Βοιωτίας που λέει πως τα μωρά που πεθαίνουν αβάπτιστα "τρώνε τη μάνα τους", αν ταφούν, πριν σαραντίσει η λεχώνα, ενώ σε άλλες χώρες λένε πως γίνονται νάνοι, λύκοι, στρίγκλες κ.α. βλ. Ν.Πολίτη, "Παραδόσεις Β΄", ο.α., σελ.345 και επίσης Μέγα, ο.α., σελ59
11. βλ. Ν.Πολίτη,"ΠαραδόσειςΑ', ο.α.,σελ.242 επ.
12. βλ. Γ.Μ.Μέγα, ο.α., σελ. 53