Πυθαγόρας και ''Μικρά Ασία''

Γράφει ο Πυθαγόρας στο "Μαρμαρωμένο Βασιλιά" του:

Έστειλα δυο πουλιά
στην Κόκκινη Μηλιά
που λένε τα γραμμένα.
Τόνα σκοτώθηκε,
τ'άλλο λαβώθηκε,
δε γύρισε κανένα.

Για το Μαρμαρωμένο βασιλιά
Ούτε φωνή, ούτε λαλιά.
Τον τραγουδάει όμως στα παιδιά
Σαν παραμύθι η γιαγιά...

και είναι σχεδόν αδύνατον, ακούγοντάς το κανείς μ'αυτήν την "πλούσια" μελωδία του Απόστολου Καλδάρα και τη μοναδική φωνή της Χάρις Αλεξίου, να μη συγκινηθεί!

Το ερώτημα που γεννάται όμως, για τη στιχουργική απόδοση του Πυθαγόρα, είναι πώς κατόρθωνε να χρησιμοποιεί έναν απλό και άμεσο λόγο, έναν λόγο «προφανή», χωρίς να κινδυνεύει καθόλου να φανεί «πεζός», επιφανειακός και ανούσιος, αντίθετα, με τους στίχους του να αγγίζει την ουσία και να συγκινεί καρδιές!

Προτείνω να κάνουμε μία περιήγηση στη ζωή και τα βιώματα του Πυθαγόρα, μήπως μπορέσουμε να φωτίσουμε λίγο αυτά τα "πώς" και τα "γιατί"!

Στον πρόλογο του βιβλίου "Πυθαγόρας, 30 χρόνια τραγούδια", που προλογίζει ο φίλος και συμμαθητής του, Πάνος Α. Παπαχρήστου μαθαίνουμε ότι:
"Παπασταματίου είναι το επώνυμό του. Πυθαγόρας Παπασταματίου ολόκληρο το όνομά του. Μα ο Πυθαγόρας, απ' τα μαθητικά του χρόνια ακόμα, προτιμούσε μόνο το Πυθαγόρας, χωρίς επώνυμο. Στις μαθητικές εργασίες στο γυμνάσιο, μόνο με το Πυθαγόρας υπέγραφε. Κι όταν κάποτε μες στην τάξη τον ρώτησα γιατί δεν γράφει το επώνυμό του, μου απάντησε γελώντας έτσι: Ένας είναι ο Πυθαγόρας. Όλοι με ξέρουν. Και πραγματικά ένας ήταν ο Πυθαγόρας, όχι μονάχα γιατί στο γυμνάσιο ήταν ο μοναδικός μαθητής μ'αυτό το όνομα, αλλά και γιατί ο Πυθαγόρας είχε κάτι που τον ξεχώριζε από τ'άλλα παιδιά. Τα τετράδιά του είχαν πάντα τα σημάδια της κλισης του προς την καλλιτεχνική δημιουργία. Οι επιγραφές στα εξώφυλλα των τεραδίων ή στα θέματα που διαπραγματευόταν ήταν αληθινά κομψοτεχνήματα, πάντοτε δικής του επινόησης, ποτέ προϊόν μίμησης.[...]Ήταν "πανταχού παρών". Στις μικροδιενέξεις μεταξύ των μαθητών συμβιβαστής, στους πανηγυρισμούς πανηγυριστής, στις στενοχώριες καταλύτης, στις δυσχέρειες σύμβουλος, στις κακοτυχίες προστάτης. [...]Ήταν πάντοτε η ψυχή της τάξης. Με τα εξωσχολικά διαβάσματά του, στα οποία τον καθοδηγούσε η καλή δασκάλα μάνα του, είχε πολλές εμπειρίες απ'τη νεοελληνική λογοτεχνία. Έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ποίηση. Στις συζητήσεις που γίνονταν στο μάθημα των νεοελληνικών έπαιζε πάντα πρωτεύοντα ρόλο και οι εκθέσεις του ήταν από τις πιο καλές. Είχε πάντα το θάρρος της γνώμης του. [...]
Δεν είχε ίχνος εγωισμού. Ήταν και έμεινε ως το τελος της ζωής του γνήσιος λαϊκός τύπος, και στις πράξεις και στις ιδέες του δε λογάριαζε και πολύ το κατεστημένο.
Ο 2ος παγκόσμιος πόλεμος τον βρήκε δεκάχρονο στο δημοτικό σχολείο (γεννήθηκε το 1930 στο Αγρίνιο). Το 1944 μαθητής της τετάρτης τάξης του οκτατάξιου τότε Γυμνασίου, έκαμε την έμπρακτη διαμαρτυρία του κατά της γερμανικής κατοχής. Μπήκε στο αντάρτικο του ΕΛΑΣ, όπου και αγωνίστηκε ως τη μέρα που αποχώρησαν οι Γερμανοί. Και ξανάρθε στο Γυμνάσιο, πιο ώριμος και με νέες εμπειρίες. Και πάντα ταπεινός.
[...] Όταν ήταν μαθητής της τελευταίας τάξης του Γυμνασίου, σε μια μαθητική παράσταση, το Μάρτη του 1948, με τον Παπαφλεσσα του Μελά, του ανατέθηκε ο ρόλος του Παπαφλέσσα. Η ηθοποιία του έκαμε κατάπληξη. Ήταν αληθινός Παπαφλέσσας. Ωραίος και γεροδεμένος, ψυχωμένος και πατριώτης, αποφασιστικός και επίμονος... Έτσι πήρε το βάπτισμα του ηθοποιού. "

Μετά το Γυμνάσιο, όπως διαβάζουμε, φοίτησε στη σχολή θεάτρου με δάσκαλο το Ροντήρη. Αλλά το σανίδι δεν μπόρεσε να τον "κρατήσει" για πολύ. ¶λλα έψαχνε, άλλα ζητούσε... "Ο Πυθαγόρας ήθελε να εκφραστεί. Την ψυχή του και την καρδιά του να δώσει. [...] Θα τον ξαναβρούμμε αργότερα και πάλι στο θέατρο, ως θεατρικό συγγραφέα.
Έτσι, τον κέρδισε το τραγούδι. Σ'αυτό βρήκε την έκφρασή του. Και μιλησε με την ψυχή του και την καρδιά του. "

Περνώντας στο στιχουργικό του έργο, ο συγγραφέας γράφει: "Προχωρώ στην άλλη μεγάλη σύνθεση, τη "Μικρά Ασία". Λένε πως όποιος δεν έζησε κάτι, δεν μπορεί να το τραγουδήσει έτσι, που θα μπορούσε κάποιος που το έζησε. Ο Πυθαγόρας τους διέψευσε. [...] Και ξανάρχεται το ερώτημα, πώς ο Πυθαγόρας, που γεννήθηκε οκτώ χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, μπόρεσε να μιλήσει με τέτοια παραστατικότητα και να συγκλονίσει καρδιές; Θα χρειαστεί εδώ να ξαναμιλήσουμε για τη μεγάλη του αγάπη, τη μάνα του, τη Μαρία Παπασταματίου. Δεν ήταν Μικρασιάτισσα. Κι αυτή κι ο σύζυγός της κατάγονταν από τη Σαμο. Τα γυμνασιακά της χρόνια, όμως, τα πέρασε στη Σμύρνη, που σπούδασε δασκάλα. Η Μικρασιατική καταστροφή τη βρήκε δασκάλα στη Μικρά Ασία, όπου υπηρετούσε κι ο πατέρας του Πυθαγόρα, ως έφεδρος αξιωματικός. Είδαν κι έπαθαν για να σωθούν. Κι η μάνα, καλή δασκάλα, δε σταματάει να διηγείται στα παιδιά της τη συμφορά του Ελληνισμού, τον όλεθρο, τον ξεριζωμό, το σκόρπισμα των οικογενειών. [...] Ο Πυθαγόρας, αν και τόσο έντονα έζησε και με τους στίχους του αναπαράστησε της προσφυγιάς τις ατέλελειωτες τις μέρες και τις νύχτες," (Σε ποιά πέτρα, σε ποιό χώμα// να ριζώσεις τώρα πια//Κι απ'το θάνατο ακόμα//πιο πικρή 'σαι προσφυγιά) "πουθενά δεν εκφράζει μίσος για τους δημιουργούς της, τους Τούρκους. Μένει πάντα άνθρωπος. Κι έχει το κουράγιο να λέει:

Τούρκος εγώ κι εσύ Ρωμιός,
Κι εγώ λαός κι εσύ λαός.
Εσύ Χριστό κι εγώ Αλλαχ,
όμως κι οι δυό μας, αχ και βαχ. "

Βλέπουμε λοιπόν, ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο, τίποτα δεν προκύπτει από το πουθενά. Η δράση των ανθρώπων είναι αποτέλεσμα βιωμάτων και εσωτερικών διεργασιών. Ο άνθρωπος που έγραψε τα δημοφιλέστατα: "Πάμε για ύπνο Κατερίνα", "Κυρα Γιώργαινα", "¶σπρα θα φορέσω", "Κάτω απ' το πουκαμισό μου", "Πέντε πάνω, πέντε κάτω", "Τι θέλεις από 'μένανε", "Μη μου λέτε γι αυτή", "Ο Σταμούλης ο λοχίας", "Η φαντασία" και τόσα άλλα τραγούδια που έγιναν επιτυχίες, έγραψε και τα τραγούδια της «Μικράς Ασίας», με ένα λόγο άμεσο, οικείο, αλλά ταυτόχρονα και τόσο συγκλονιστικό, που έκανε τους πάντες εκείνη την εποχή να τα τραγουδούν, και που παραμένει το ίδιο ζωντανός και συγκινητικός τρεις δεκαετίες μετά! Στο σημείωμα της νέας έκδοσης του cd, ο ποιητής Λευτέρης Παπαδόπουλος γράφει: "... Διότι ο Πυθαγόρας ήταν ο πιο κατάλληλος για να γράψει ένα καθαρά λαϊκό έργο, χωρίς να παρεισφρύσουν στους στίχους του φιλολογικές "κορώνες", που θα νόθευαν και θα γίνονταν λιγότερο κατανοητές από το μεγάλο κοινό.
[...] Με τη Μικρά Ασία,όμως, ο Πυθαγόρας πέρασε σε ένα άλλο επίπεδο. Γιατί το έργο αυτό, με την αποφασιστική δική του συμβολή, βρέθηκε στα χείλη όλων των Ελλήνων και ο δίσκος, φυσικά, εμπορικά εκτοξεύτηκε στα ύψη!"

Ο μεγάλος αυτός τραγουδοποιός έφυγε νωρίς, μόλις 49 ετών, στις 12 Νοεμβρίου του 1979, αλλά έχει αφήσει ανεξίτηλο το ιδιαίτερο λαϊκό του ύφος στο ελληνικό τραγούδι!