Αττίκ

Ο Αττίκ, κατά κόσμο Κλέων Τριανταφύλλου, γεννήθηκε στην Αίγυπτο το 1885. Ο πατέρας του ήταν αρκετά ευκατάστατος κι ασχολιόταν με την παραγωγή κι εμπορεία βάμβακος. Όπως οι περισσότεροι Έλληνες της Αιγύπτου, έτσι και ο Αττίκ ανατράφηκε σύμφωνα με την ευρωπαϊκή και ειδικότερα τη γαλλική κουλτούρα. Από πολύ μικρή ηλικία δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον κι έφεση στη μουσική και σύντομα ξεκινά μαθήματα φλάουτου και πιάνου. Ολοκληρώνει τη μουσική του παιδεία στο Παρίσι κι εκεί κάνει τα πρώτα του καλλιτεχνικά βήματα. Η επιτυχία που γνώρισε από το παριζιάνικο κοινό σαν συνθέτης και ερμηνευτής είναι τεράστια. Γρήγορα γίνεται περιζήτητος και παίζει στα μεγαλύτερα κέντρα του Παρισιού και της Ευρώπης, ενώ παράλληλα δίνει συναυλίες σε όλο τον κόσμο, από την Αμερική μέχρι την Ιαπωνία.

Σε αντίθεση όμως με τις επιτυχίες του Αττίκ στο εξωτερικό, πίσω στην πατρίδα η οικογένειά του καταρρέει οικονομικά, ενώ σοβαρή ασθένεια χτυπάει την αδερφή του. Ο Αττίκ αναγκάζεται να εγκαταλείψει την επιτυχημένη καριέρα του στο εξωτερικό κι επιστρέφει εσπευσμένα στην Αθήνα. Τα πρώτα χρόνια της επιστροφής ήταν δύσκολα. Στην αρχή παίζει και τραγουδά σε διάφορα μαγαζιά, ενώ παράλληλα ασχολείται με τη σύνθεση των δικών του τραγουδιών. Ξεκινά και κάποιες περιοδείες στην Ευρώπη και Ρωσία. Χαρακτηριστικό γεγονός της φήμης που έχαιρε ο Αττίκ στο εξωτερικό, είναι η πρόσκληση που δέχτηκε από τελευταίο τσάρο της Ρωσίας Ρομανώφ, για να παίξει στο παλάτι του. Το 1930 ο Αττίκ ξεκινάει την περίφημη Μάντρα του, ένα πρωτοποριακό εγχείρημα για την εποχή του. Η Μάντρα ήταν τρόπον τινά ένα Καφέ Σαντάν, όπου έδινε στην κυριολεξία παράσταση One Μan Show ο Αττίκ, ο οποίος εκτός από εξαίρετος πιανίστας, συνθέτης και τραγουδιστής, ήταν ηθοποιός, μίμος και κονφερασιέ. ¶λλο ένα χαρακτηριστικό ταλέντο του Αττίκ, για το οποίο ήταν πασίγνωστος, ήταν το περίφημο διπλό σφύριγμα. Ο Αττίκ συχνά συνόδευε τον εαυτό του στο πιάνο σφυρίζοντας με μοναδική δεξιοτεχνία. Είχε δε τη μοναδική ικανότητα να κελαηδά σφυρίζοντας σε δύο διαφορετικές νότες ταυτόχρονα, σχηματίζοντας εκπληκτικές διφωνίες. Στη Μάντρα δίπλα στον Αττίκ μαθήτευσαν κι έκαναν τα πρώτα τους βήματα πολλοί μετέπειτα επιτυχημένοι καλλιτέχνες όπως η Κάκια Μένδρη, η Δανάη, η Νινή Ζαχά, οι αδελφές Καλουτά, ο Μίμης Τραϊφόρος, ο Οικονομίδης κ.ά.

Τα τραγούδια του Αττίκ είναι 100% ευρωπαϊκά και ουδεμία σχέση έχουν με την παραδοσιακή Ελληνική μουσική παράδοση. Αυτό όμως δεν μειώνει στο ελάχιστο την αξία τους, άλλωστε ο Αττίκ ήταν και πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ένας συνθέτης ευρωπαϊκής μουσικής. Οι μουσικές φόρμες που συνέθετε ήταν διανθισμένες με σπάνιες μελωδίες και τα άρτια επεξεργασμένα μουσικά θέματά του, αναδυόταν με εκπληκτική μαεστρία σε κάθε έργο του. Όταν ξεκίνησα να μελετώ τραγούδια του Αττίκ έμεινα πραγματικά έκπληκτος από την πολυπλοκότητα των μουσικών θεμάτων και τη δεξιοτεχνία που απαιτείται για την ερμηνεία τους. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι σε κάποια τραγούδια, το αριστερό χέρι στο πιάνο είναι τόσο περίπλοκο, ώστε ο editor του υπολογιστή μου έπρεπε να το αναλύσει σε δύο χέρια (δύο πεντάγραμμα) για να το αποδώσει σωστά.

Μπορεί λοιπόν η μουσική του Αττίκ να ήταν ευρωπαϊκή, οι στίχοι του όμως ήταν Ελληνικότατοι, λυρικοί, μελαγχολικοί και ερωτικοί, συνθέτοντας με χειρουργική ακρίβεια ευαίσθητες συναισθηματικές καταστάσεις και αποκαλύπτοντας το εξαίρετο στιχουργικό του ταλέντο.

Ο Αττίκ παντρεύτηκε τρεις φορές κι αγάπησε με πάθος τις γυναίκες του. Η πρώτη του γυναίκα πέθανε λίγο μετά το θάνατο του μονάκριβου παιδιού τους. Η δεύτερη ήταν η εντυπωσιακή ηθοποιός Μαρίκα Φιλιππίδου (μητέρα της Μελίνας Μερκούρη από τον επόμενο γάμο της), η οποία εγκατέλειψε τον Αττίκ για χάρη του πατέρα της Μελίνας. Η τρίτη ήταν μια Ρωσίδα ονόματι Σούρα. Η πολυτάραχη συναισθηματική ζωή του Αττίκ, ζωγραφίζεται έντονα από τη μουσική παλέτα της ευαίσθητης ψυχής του. Θα σταθώ για λίγο στη Μαρίκα Φιλιππίδου και θα αναφέρω ένα περιστατικό, όπως το διηγήθηκε ο Αλέκος Σακελάριος, το οποίο αποδεικνύει τη μουσική ευφυΐα και τη στιχουργική δεινότητα κι ευαισθησία του Αττίκ. Ο Αττίκ λοιπόν, είχε γράψει ένα εκπληκτικό τραγούδι για τη δεύτερη γυναίκα του, τη πανέμορφη Μαρίκα Φιλιππίδου. Το καταπληκτικό αυτό βαλσάκι είχε τίτλο "Είδα Μάτια" και γρήγορα αγαπήθηκε από τον κόσμο κι έγινε μεγάλη επιτυχία. Κάποιο βράδυ, αφότου ο Αττίκ είχε χωρίσει, έρχεται η Μαρίκα με τον δεύτερο άντρα της στη μάντρα που έπαιζε ο Αττίκ και κάθονται στις πρώτες θέσεις. Ο κόσμος που αντιλήφθηκε ποιοι ήρθαν στην Μάντρα, αφού ξεπέρασε την αρχική του αμηχανία και θέλοντας να πειράξει τον Αττίκ, άρχισε να φωνάζει ρυθμικά "Είδα Μάτια" – "Είδα Μάτια", απαιτώντας από τον Αττίκ να τους παίξει το αγαπημένο τους σουξέ. Ο Αττίκ αφού σηκώθηκε πικραμένος από το πιάνο του, αποσύρθηκε στα καμαρίνια για 10 λεπτά και επέστρεψε, αφού είχε ήδη συνθέσει μουσικά και στιχουργικά ένα καταπληκτικό κομμάτι , μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Το κομμάτι αυτό είχε τίτλο "Ζητάτε Να Σας Πω", έγινε πολύ μεγάλη επιτυχία κι έφτασε ως τις μέρες μας, διασκευασμένο και τραγουδισμένο από την αισθαντική φωνή της Χαρούλας Αλεξίου. Παραθέτω τις 2 πρώτες στροφές, για να διαπιστώσετε τον μοναδικό τρόπο, με τον οποίο η στιχουργική πένα του μεγάλου αυτού δημιουργού, περιγράφει συγκλονιστικά την ψυχική ένταση που βίωσε ο Αττίκ εκείνη τη στιγμή. Έχετε υπόψη πως αυτούς τους στίχους μαζί με τη μουσική, σκάρωσε ο Αττίκ μέσα σε 10 λεπτά.

Ζητάτε να σας πω,
τον πρώτο μου σκοπό,
τα περασμένα μου γινάτια,
ζητάτε Είδα Μάτια,
με σχίζετε κομμάτια.

Σε μια παλιά πληγή,
που ακόμα αιμορραγεί,
μη μου γυρνάτε το μαχαίρι,
αφού ο καθένας ξέρει,
τι πόνο θα μου φέρει.
κλπ.

Ο Αττίκ συχνά συνομιλούσε με το κοινό του κι αντάλλασσε πειράγματα. Οι χρονογράφοι της εποχής είχαν συχνά την ευκαιρία να μεταφέρουν στις εφημερίδες τους τα πανέξυπνα στιχάκια που σκάρωνε στη στιγμή ο Αττίκ, ανάλογα με την επικαιρότητα της εποχής και τις αντιδράσεις του κοινού του.

Τα τραγούδια του Αττίκ, προϊόντα μιας πολυτάραχης ζωής, ξεχειλίζουν από ένα έντονο συναισθηματισμό κι εκφράζουν την αγάπη και το ρομαντισμό μιας υπερευαίσθητης ψυχής, που τελικά δεν άντεξε στην πίεση.

Στις 29 Αυγούστου του 1944, ενώ ο Αττίκ βάδιζε στο πεζοδρόμιο, σκόνταψε κατά λάθος σ’ ένα Γερμανό στρατιώτη. Εκείνος ο αχρείος, έγινε θηρίο ανήμερο κι άρχισε να χτυπάει ανελέητα το μικρόσωμο Αττίκ. Αυτό ήταν το τελευταίο άχυρο για την καταπονεμένη καρδιά του Αττίκ. Κάθε βράδυ έπαιρνε για να κοιμηθεί μια μικρή δόση ηρεμιστικού Βερονάλ. Εκείνο το βράδυ αύξησε τη δόση του...και δεν ξύπνησε ποτέ πια.

Την ίδια χρονιά το 1944, λίγο πριν πεθάνει, ο Αττίκ πρωταγωνίστησε σε μια ταινία του Γιώργου Τζαβέλλα με τίτλο "Το Χειροκρότημα". Προς τιμήν της η ελληνική κρατική τηλεόραση την έχει προβάλει κατ΄ επανάληψη αρκετές φορές, τελευταία αν θυμάμαι καλά ήταν τον περασμένο χειμώνα.

Ο Αττίκ ήταν αξιαγάπητος και συμπαθής σε όλους. Παρόλο που οι τραγουδοποιοί της εποχής του ήταν διαιρεμένοι σε δύο στρατόπεδα, από τη μια οι ρεμπέτες του περιθωρίου κι από την άλλη οι συνθέτες ελαφρού τραγουδιού των σαλονιών, ο Αττίκ δεν χάρασσε όρια ούτε έβαζε ταμπελίτσες, συνήθεια ιδιαίτερα προσφιλής στους καλλιτεχνικούς κύκλους τότε και σήμερα. Παρά την έχθρα που υπήρχε ανάμεσα στα δυο στρατόπεδα, αυτός ήταν ιδιαίτερα αγαπητός σε όλους. Ο αλησμόνητος Γιάννης Παπαιωάννου, έλεγε χαρακτηριστικά ότι οι μόνοι που αξίζουν από τους "απέναντι", είναι ο Αττίκ κι ο Γούναρης, γιατί εκείνοι είναι σαν κι εμάς, έχουν καρδιά μποστάνι.

Τελειώνοντας, θα ήθελα να εκφράσω τη λύπη μου, διότι τέτοιοι δημιουργοί σαν τον Αττίκ δεν χαίρουν της αναγνώρισης που τους αξίζει σήμερα. Εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως κάποιες δουλειές της Χ. Αλεξίου και του πιανίστα Δ. Ναχμία, το έργο του παραμένει στην αφάνεια. Θα ήταν ευχής έργο κι άλλοι σύγχρονοι δημιουργοί να ασχοληθούν με τα τραγούδια του Αττίκ, έτσι ώστε ο έντονος λυρισμός και ρομαντισμός που τα διακρίνει να πλημμυρίσουν τις μέρες μας, ποτίζοντας με τα δάκρυα της ευαισθησίας του την στεγνή εποχή μας.