To Heavy Metal επηρεάζει την αντίληψη;

Γράφει ο Λεωνιδας (montechristos-ole)
2 άρθρα στο MusicHeaven

Πολλά παράξενα έχουν ειπωθεί κατά καιρούς για το πώς η μουσική επηρεάζει τον εγκέφαλο και για το πώς χρησιμοποιείται από κάποιους για τον έλεγχο της αντίληψης. Κάποιες θεωρίες συνωμοσίας μιλούν για υπνωτισμό του πλήθους, εμφύτευση υποσυνείδητων μηνυμάτων, ακόμη και για πλύση εγκεφάλου των νέων.

Ξεφυλλίζοντας κάποια παλιά περιοδικά σχετικά με το Heavy Metal, έπεσα πάνω σε ένα άρθρο που μου κίνησε το ενδιαφέρον. Μιλά για τον επηρεασμό της συνείδησης μέσω της μουσικής. Περιέχει πολλά μεταφυσικά στοιχεία και διορθώνοντας κάποια σημεία με τα οποία διαφωνούσα σας το παρουσιάζω για να το μοιραστώ μαζί σας:

«Πολλά παράξενα έχουν ειπωθεί κατά καιρούς για το πώς η μουσική επηρεάζει τον εγκέφαλο και για το πώς χρησιμοποιείται από κάποιους για τον έλεγχο της αντίληψης. Κάποιες θεωρίες συνωμοσίας μιλούν για υπνωτισμό του πλήθους, εμφύτευση υποσυνείδητων μηνυμάτων, ακόμη και για πλύση εγκεφάλου των νέων. Μάλιστα, υπάρχει και μια απίστευτη ρατσιστική ιδέα: «Η Rock μουσική, μέσω των ρυθμών και των ήχων της, οι οποίες προέρχονται από τις τελετουργίες των αφρικανικών φυλών, μολύνει την αθώα λευκή νεολαία της Δύσης με τις αφρικανικές δαιμονικές σκεπτομορφές!» Η τελευταία ιδέα, πέρα από το κατάπτυστο ρατσιστικό μήνυμά της, βασίζεται στην επίσης ανιστόρητη ιδέα ότι η Rock μουσική προέρχεται μονάχα από το Blues και τη Jazz. Αλλά δεν είναι έτσι. Πολλά από τα στοιχεία του Rock ανήκουν στην ευρωπαϊκή και την κέλτικη μουσική παράδοση, όπως γνωρίζει κάθε άνθρωπος που έχει ακούσει έστω Deep Purple.

Από τα βάθη της αρχαιότητας, σε όλα τα μέρη του κόσμου, έχει παρατηρηθεί ότι ο ρυθμός και ο δυνατός ήχος επηρεάζουν άμεσα τη συμπεριφορά. Αυτή η γνώση χρησιμοποιήθηκε από τους σαμάνους και τους ιερείς, ακόμη και των πιο πρωτόγονων κοινωνιών. Η μουσική ήταν πάντα ένα σημαντικό εργαλείο στο οπλοστάσιο των θρησκειών. Άρα μάλλον πρέπει να δεχτούμε ως δεδομένο ότι η μουσική επηρεάζει την αντίληψη. Πώς όμως λειτουργεί αυτός ο επηρεασμός?

Κάθε ακροατής, που έχει ακούσει προσεκτικά μουσική, γνωρίζει ότι με τους ρυθμούς, τις συγχορδίες και τις κλίμακες, αρκετοί συνθέτες μπορούν να μεταδώσουν ακόμη και εικόνες ή περίπλοκες ιδέες στα μυαλά των ακροατών τους. Υπάρχει μάλιστα μια επιστήμη που ασχολείται με την αντίστοιχη «ηχητικών σχημάτων» και ανθρώπινων αντιδράσεων, η ψυχοακουστική.

Μια ερμηνεία της σχέσης ήχων-συναισθημάτων είναι ότι υπάρχει κάποιος «κοινωνικός κώδικας» που μας επιβάλλεται υποσυνείδητα από όταν είμαστε μωρά (του στυλ :»όταν θα ακούς νότες μινόρε κλίμακας θα ξέρεις ότι εννοούν θλίψη, όταν θα ακούς ματζόρε κλίμακες θα χαίρεσαι»). Κάποιοι πιστεύουν, από την πλευρά, ότι η δημιουργία συναισθημάτων σχετίζεται με φυσικές αντιδράσεις. Π.χ. κάποιες συγχορδίες –ας πούμε μια maj9- «συντονίζονται» αρμονικά με τα κύτταρα του ακουστικού συστήματος του αυτιού και παράγουν έναν ευχάριστο παλμό, ενώ κάποιες άλλες –ας πούμε τα διαστήματα δευτέρας, οι συγχορδίες sus4 ή οι «ντιμινουίτες»- παράγουν διακρότημα, δηλαδή φάλτσο. Αλλά, για όλα αυτά, δεν υπάρχει κάποια ολοκληρωμένη θεωρία. Πέρα από την –ανεπαρκέστατη και μάλλον τελείως λανθασμένη- θεωρία της Αρμονίας, την οποία έχουν νιώσει στο πετσί τους όσοι φοίτησαν σε κάποιο ωδείο, δεν υπάρχει καμιά πλήρης εξήγηση γιατί προτιμούμε να ακούμε αυτά που ακούμε και όχι άλλα.

Μια Τρίτη ερμηνεία συσχετίζει τις συχνότητες (βασικά τις ηλεκτρομαγνητικές και αλλά και της μουσικής) με τις καταστάσεις λειτουργίας του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλός μας αλλάζει συχνότητα ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε: Όταν είμαστε ξύπνιοι δουλεύει με περίπου 12 Hz ή 12 κύκλους ανά δευτερόλεπτο (κατάσταση «βήτα»), όταν χαλαρώνουμε πέφτουμε στους 8-11  κύκλους (κατάσταση «άλφα»), ενώ στις συχνότητες κάτω από 8 κύκλους φτάνουμε στην κατάσταση «θήτα», η οποία σχετίζεται με την ενόραση, τις καταστάσεις έντονης έμπνευσης και τα μεταφυσικά φαινόμενα. Παρόλα αυτά, αν κάποιες συγκεκριμένες συχνότητες εφαρμοστούν σε έναν άνθρωπο για πάνω από 30 δευτερόλεπτα, έχει παρατηρηθεί ότι παράγουν κάποια παράξενα αποτελέσματα. Παρακάτω εμφανίζεται ο σχετικός πίνακας, τον οποίο συνέταξε το Νοέμβριο του 1974 μια επιτροπή της αμερικάνικης Γερουσίας για την πιθανή παραβίαση συνταγματικών δικαιωμάτων του πολίτη:

Συχνότητα (Hz) /Αντίδραση (έπειτα από 30-60 δευτερόλεπτα  «lock-on»)

6-7 / Βόμβος στα αυτιά, αύξηση πίεσης αίματος, κόπωση, σφίξιμο στο στήθος

6.6 /Κατάθλιψη στους περισσότερους ανθρώπους

7.83 /Αίσθημα ευφορίας

8.0 /Ευεργετικό στην εκμάθηση

8.6-9.8 /Προκαλεί μυρμήγκιασμα / προκαλεί ύπνο

10.80 /Προκαλεί ταραχώδη συμπεριφορά στα άτομα

17 και 70 (ταυτόχρονα) /«ψυχοδραστικό» - επιβλαβή βιολογικά αποτελέσματα

Με όλα αυτά, μπορούμε να καταλήξουμε σε ένα ασφαλές συμπέρασμα! Σίγουρα υπάρχει η γνώση του ψυχικού επηρεασμού με τη βοήθεια των ήχων. Όμως, νομίζω ότι αν ψάχνετε για κάποιο «διαβολικό σχέδιο» που σχετίζεται με αυτήν τη γνώση και κρύβεται πίσω από την προώθηση κάποιων μουσικών ειδών, καλύτερα ψάξτε να το βρείτε στις μουσικές που προωθούνται και όχι στις underground, όπως το Metal. Αν ήμουν ένας επίδοξος δικτατορίσκος και ήθελα να κάνω πλύση εγκεφάλου στο κοινό χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές «μουσικού mind control», θα χρησιμοποιούσα κάποιο εύπεπτο είδος μουσικής, θα προτιμούσα να είναι αμιγώς ηλεκτρονικό για να μπορώ να κρύψω εύκολα μέσα του τις «συχνότητες» μου, θα πλαισίωνα το αποτέλεσμα με καλλιτέχνες-ανδρείκελα των εταιριών οι οποίοι θα έκαναν ό, τι τους πω, θα απευθυνόμουν στις μικρές-μεσαίες ηλικίες που δεν καταλαβαίνουν και πολλά, θα έβαζα και λίγο sex, λίγο μόδα και κάποιες ακίνδυνες ατάκες στους στίχους, ατάκες που δεν θα απαιτήσουν από τον ακροατή να προβληματιστεί και πολύ. Με λίγα λόγια, θα έφτιαχνα τη Britney Spears, τον Σάκη ή την καλομοίρα και όχι τους Judas Priest ή τους Slayer. Σε καμιά περίπτωση δεν θα χρησιμοποιούσα ως «πράκτορές» μου underground τύπους με balls of steel και απροσδόκητη συμπεριφορά. Σκεφτείτε κάποιον γραβατομένο δικτατορίσκο να διατάζει τον Lemmy των motorhead: «Αν θέλεις να συνεχίσω να σου παρέχω την μπύρα σου και ό, τι άλλο πίνεις, θα πρέπει στο εξής να κουρδίζεις το μπάσο σου στα 10.80 Hz…» για να κλείνουμε με το θέμα, μόνο ένα μουσικό είδος χρησιμοποιεί σίγουρα τεχνικές mind control: τα jingles των διαφημίσεων. Σίγουρα θα κολλήσατε κάποτε με κάποιο χαζό διαφημιστικό τραγουδάκι. Μη νομίζετε ότι αυτοί που το έγραψαν δεν ήξεραν πολύ καλά τι έκαναν…

Επηρεάζει, λοιπόν, η μουσική την αντίληψή μας? Μα, φυσικά και την επηρεάζει! Κάθε είδος μουσικής, πάντοτε στην ιστορία, είχε αμφίδρομη σχέση με την αντίληψη των ακροατών: την επηρέαζε αλλά και επηρεαζόταν από αυτήν. Για αυτό το λόγο, εξάλλου, ακούνε οι περισσότεροι άνθρωποι μουσική: για να «συντονιστούν» με κάποια κοινωνική ομάδα και με τον τρόπο ζωής που αποδέχονται. Η μουσική τους ενημερώνει και τους εμφυτεύει κάποιες ιδέες, κάποια συναισθήματα και κάποια σύμβολα αυτής της κοινωνικής ομάδας και αυτού του τρόπου ζωής. Οι ακροατές, με τη σειρά τους, επιλέγουν εκείνη τη μουσική που τους «συντονίζει» πιο αυθεντικά, πιο ενημερωμένα, πιο πλούσια και απορρίπτουν τους «ψεύτικους».

Για όλους αυτούς τους λόγους, κάθε γενιά που παράγει ένα διαφορετικό μοντέλο σκέψης, παράγει και ένα καινούργιο είδος μουσικής. Η σχέση, είπαμε, είναι αμφίδρομη: Κάθε μουσική είναι παιδί της εποχής της και παράγεται από το κοινωνικό περιβάλλον, αλλά διαμορφώνει και την αντίληψη των ακροατών της. Θα μπορούσε άραγε κανείς να είναι «χίπι» χωρίς να ακούσει ποτέ Janis Joplin και Bob Dylan, αλλά ακούγοντας μονάχα Μανώλη Χιώτη ή στρατιωτικά εμβατήρια? Θα βυθίζονταν οι πρόσφυγες από τη Σμύρνη στην ίδια περιθωριακή μιζέρια που βυθίστηκαν όταν έφτασαν στην χώρα μας με κλασικές όπερες?

Η απάντηση στο ερώτημα του τίτλου νομίζω πως είναι αυτή: αν πράγματι το Heavy Metal επηρεάζει την αντίληψη, δεν είναι καθόλου ένοχο για αυτό. Απλώς, κάνει καλά την δουλειά του. Το θέμα είναι ότι οι ακροατές έχουν την υποχρέωση να αντιμετωπίσουν με κριτική στάση αυτό τον επηρεασμό, όπως και οτιδήποτε άλλο μπαίνει στο κεφάλι τους…»

Μέσω αυτού του άρθρου ο καθένας είναι σε θέση, διαμέσου κριτικής σκέψης, να βγάλει τα συμπεράσματά του. Εγώ απλά θα τελειώσω το άρθρο λέγοντας πως το Heavy Metal βάζει την σκεπτόμενη νεολαία στη διαδικασία να σκεφτεί και να ονειρευτεί. Να εξωτερικεύσει συναισθήματα και να γίνει πιο αντιδραστική απέναντι στις σύγχρονες «αδικίες». Τέλος είναι σαφές πως είναι στο χέρι του καθενός το πώς θα διαχειριστεί την επίδραση που έχει επάνω του η μουσική, αλλά το μόνο σίγουρο είναι πως το «ταρακούνημα» που προσφέρει το Heavy Metal είναι απαραίτητο, αν αναλογιστεί κανείς πως δεν ζούμε σε μια ιδανική κοινωνία απαλλαγμένη από αδικίες και λάθη, αλλά σε ένα μεγάλο μπουρδέλο…