Η ιστορία της δισκογραφικής εταιρείας Columbia και του εργοστασίου της

Γράφει η Ευαγγελία Σακελλαρίου. (evaggeliasakellariou)
7 άρθρα στο MusicHeaven

"Δισκογραφική Columbia. Μια περιοχή που πριν από περίπου τρεις δεκαετίες έσφυζε από ζωή. Τώρα πια μια τεράστια έκταση γεμάτη μπάζα , με έντονο το αίσθημα της μοναξιάς. Και όταν μιλάμε για πράσινο και γκρι δεν εννοούμε μόνο μια περιοχή που θα γκριζάρει από τα γιγαντιαία κτήρια που πιθανόν χτιστούν (εμπορικά καταστήματα στην μορφή των γνωστών σε όλους mall) και το πράσινο της φύσης που θα θαφτεί, αλλά το πράσινο που σαν ζωντανό και φωτεινό χρώμα χαρακτήριζε την κάποτε ζωή του εργοστασίου. Το χρώμα που πλέον έχει αντικατασταθεί, έχει περαστεί από πάνω με ένα πινέλο που στάζει γρήγορα μια απόχρωση του γκρι. Χρώμα μουντό, άοσμο, πεθαμένο…

Ελεύθεροι χώροι σε κάθε γειτονιά, σε κάθε περιοχή! Υπάρχει μεγάλη ανάγκη για έκφραση του κόσμου, για συνεύρεση, για ψυχαγωγία. Για σημεία που θα χρωματίζονται μόνο με φωτεινά χρώματα πράσινα, γαλάζια, πορτοκαλί, κίτρινα και θα χάνονται από την παλέτα τα γκρι, τα μαύρα, τα καφέ.
Ελεύθεροι χώροι για παιδιά και για μεγάλους. Για χαμόγελα, φωνές και γιορτινούς ήχους. Για ποδήλατα, καρότσια, πατίνια και ρόδες παιδικές. Για θέατρα, μουσικές, ζωγραφικές. Για μάθηση, ιστορία, έκπληξη και ενθουσιασμό.

Να δίνεται ζωή όπου δεν υπάρχει, όπου φοβάται, όπου αποτραβιέται.

Να αναπνέεις! Να εισπνέεις ήρεμα να εκπνέεις δυνατά. Να υπάρχεις έντονα, να γεννιέσαι ξανά.

Να μυρίζεις κάτι από το πριν και να το φέρνεις στο εδώ και τώρα… Α! Και στο αύριο τελικά…

Η Βρετανική Columbia στοχεύοντας στην αγορά της Βαλκανικής και της Μέσης Ανατολής αποφάσισε να λειτουργήσει στην Αθήνα εργοστάσιο παραγωγής γραμμοφώνων, ραδιοφώνων, φωνογραφικών δίσκων, μεγαφώνων και παντός είδους φωνοληπτικών ηχητικών οργάνων και άλλων συναφών προϊόντων. Οι εργασίες κατασκευής άρχισαν 1928 και ολοκληρώθηκαν το Δεκέμβρη του 1929 (Λεωφόρος Ηρακλείου 127) στην Ριζούπολη του Δήμου Αθηναίων σε έκταση 14 στρεμμάτων. Το 1991 οι πόρτες του κλείνουν για πάντα. Η πρώτη φωνογραφική βιομηχανία έκλεισε μετά από 60 χρόνια λειτουργίας.

Σήμερα φαίνονται έντονα τα σημάδια της φθοράς και της εγκατάλειψης. Αίθουσες άδειες. Το υλικό σκορπισμένο, ξεχασμένο, πεταμένο στα σκουπίδια. Υλικό που σήμερα δεν το βρίσκεις εύκολα. Οι τοίχοι μισογκρεμισμένοι. Η αίσθηση πως εκεί ήταν ο πρώτος σταθμός της ελληνικής μουσικής είναι έντονη, μα ξεθωριασμένη. Στα στούντιο της Columbia ηχογραφήθηκαν όλα τα αριστουργήματα της ελληνικής Μουσικής. Από εκεί έχουν περάσει προσωπικότητες όπως: Τσιτσάνης, Μπιθικώτσης, Χατζιδάκις, Βέμπο, Χιώτης, Βαμβακάρης, Ξαρχάκος, Γκάτσος, Ελύτης, Ρίτσος, Σεφέρης και άλλοι πολλοί. Εργαζόμενοι όλων των ειδικοτήτων έχουν καταθέσει την ψυχή τους για να παραχθεί αυτός ο όγκος των δίσκων περίπου 250.000 δίσκοι.

Το ιστορικό μιας ολόκληρης εποχής. Το 1929 ιδρύεται η πρώτη μονάδα πλήρους παραγωγής δίσκων στην Ελλάδα από την αγγλική εταιρεία Grammophone. Στις 20 Δεκέμβρη του 1930 τυπώνεται ο πρώτος δίσκος. Στο εργοστάσιο λειτούργησε ολόκληρη η αλυσίδα παραγωγής δίσκων και το προσωπικό ανερχόταν στα 40 άτομα. Στις εγκαταστάσεις αυτές παρήγαγαν κατ’ αρχάς δίσκους οι δισκογραφικές εταιρείες Columbia, His Master Voice,μετέπειτα Columbia-EMI και οι ανταγωνίστριες αυτών Odeon, Parlophone, μετέπειτα Μίνως Μάτσας & Υιός.

Ελλείψει αιθουσών ηχογράφησης οι φωνοληψίες γίνονται σε ξενοδοχεία ή σε αποθήκες κατάλληλα διαμορφωμένες από ξένα συνεργεία. Την ίδια χρονιά βγαίνει από τις πρέσες η πρώτη πλάκα σε 78 στροφές, φτιαγμένη από μεικτή πάστα με φούμο, καρβουνόσκονη, οινόπνευμα, γομμαλάκκα και επεξεργασμένο λεπτό χαρτί. Το 1935 μετά από μακρόχρονη παραμονή του στο Λονδίνο για εξειδίκευση έρχεται στην Ελλάδα ο τεχνικός διευθυντής της εταιρείας Ευάγγελος Αρεταίος όπου δημιουργεί και λειτουργεί το πρώτο studio φωνοληψίας ως το 1965. Στη συνέχεια ανακαινίστηκε και λειτούργησε ως StudioIII.

Η δικτατορία του Μεταξά δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια στη δισκογραφία. Οι γραμμοφωνήσεις της εποχής περνάνε στην ιστορία, παρά τις μεγάλες δυσκολίες. Τέτοιο ήχο δεν βρίσκεις πια. Το 1940 στην κατοχή, το προσωπικό συρρικνώνεται. Πείνα και φόβος. Ο Αρεταίος φυλακίζεται για την παραγωγή δίσκων της Σοφίας Βέμπο που σατίριζαν τον Μουσολίνι. Το τυπογραφείο ανατινάζεται. Φημολογείται ότι τύπωναν σε αυτό αντιστασιακό υλικό. Το 1941 επιτάσσεται από τις Γερμανικές δυνάμεις κατοχής και λειτουργεί ως συνεργείο επισκευής αρμάτων μάχης και αυτοκινήτων.

Το εργοστάσιο υπέστη καταστροφές αυτή την περίοδο όπως και κατά τον εμφύλιο. Με την απελευθέρωση το Columbia γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη. Το 1955 η Columbia εξελίσσεται τεχνολογικά. Στο στούντιό της ηχογραφούν όλες οι δισκογραφικές εταιρείες. Αρχίζει η συνεργασία και με άραβες παραγωγούς. Κυρίως συνεργασίες με Λίβανο και Αίγυπτο.

Το πρώτο βινύλιο είναι πλέον γεγονός. Το 1964 εγκαινιάζονται τα υπερσύγχρονα Στούντιο Ι και ΙΙ και γίνεται η πρώτη στερεοφωνική ηχογράφηση. Οι παρτιτούρες κάνουν την εμφάνισή τους και στις λαϊκές συνθέσεις. Η ορχήστρα του πάλκου δεν αρκεί για να αποδώσει τα τραγούδια στον δίσκο, πρέπει να εμπλουτιστεί. Προβάλλεται η ανάγκη της ενορχήστρωσης, κάτι που απαιτεί καλές γνώσεις της μουσικής και των οργάνων.

Το 1970 παράγεται η πρώτη ηχογραφημένη κασέτα. Το 1977 αρχίζει η λειτουργία του μεγάλου λιθογραφείου. Οι 33 στροφές εκτοπίζουν σιγά σιγά τις 45. Το 1978 η ζήτηση αυξάνεται. Το προσωπικό της Columbia φθάνει τα 460 άτομα. Το 1979 το εργοστάσιο παίρνει την 75η θέση στις πιο συναλλαγματοφόρες εξαγωγικές εταιρείες της Ελλάδας καθώς το 1977 είχε κέρδη μόνο από εξαγωγές πέντε εκατομμύρια δολάρια. Το 1980 βγαίνει το τελευταίο δισκάκι. Το 1983 σταματούν οι φωνοληψίες. Το 1991 το εργοστάσιο κλείνει. Από το 1999 το εργοστάσιο και το οικόπεδο(14 στρεμμάτων) ανήκουν στην εταιρεία MARMIN του κύριου Μάτσα. Το 2006 το Κεντρικό Συμβούλιο Νεοτέρων Μνημείων κήρυξε διατηρητέο ένα από τα οχτώ κτήρια της Columbia ανοίγοντας το δρόμο για την κατεδάφιση των υπολοίπων επτά μεταξύ των οποίων και το ιστορικό Studio III και οικοδόμηση στην θέση τους νέων κτηρίων προς εκμετάλλευση." 

Μετά την κατεδάφιση των κτιρίων της Columbia δημιουργήθηκαν ομάδες πολιτών, που με ενέργειες τους προσπάθησαν το σταμάτημα της παρακμής του χώρου της εταιρείας. Από το Μάρτιο 2013, δεν υπάρχει νεότερο για το εργοστάσιο της Columbia. Σιγή ιχθύος τηρείται και οι Πατησιώτες αναπολούν τις παλαιές δόξες. Προσωπικά έχω τις εξής απορίες:

Σε τι ενέργειες έχει προβεί ο Εμπορικός Σύλλογος Αλυσίδα για την ανάπλαση του χώρου του εργοστασίου Columbia από το 2013 μέχρι σήμερα; Το Ελληνικό κράτος και συγκεκριμένα το αρμόδιο υπουργείο τι σκοπεύει να κάνει με τις γκρεμισμένες εγκαταστάσεις του εργοστασίου; Τι απέγιναν τα μηχανήματα ηχοληψίας, οι μήτρες των δίσκων 78, 33 και 45 στροφών; Το αρχείο της Columbia (συμβόλαια, καταστάσεις μισθοδοσίας, έγγραφα σχετικά με τη λειτουργία του εργοστασίου κ.α.) σαπίζει κάπου ή είναι κρυμμένα κάπου και δεν είναι προσβάσιμα στο ευρύ κοινό; Από ότι ξέρω στα υπόγεια του εργοστασίου ήταν οι αποθήκες του και τα στούντιο ηχοληψίας. Τα αδηφάγα μηχανήματα κατεδάφισης κατέστρεψαν και τα υπόγεια ή η καταστροφή ήταν επιφανειακή; Μήπως κάποιο μέλος του Μusicheaven ξέρει κάτι παραπάνω για τη  Σε τι ενέργειες έχει προβεί ο Εμπορικός Σύλλογος Αλυσίδα για την ανάπλαση του χώρου του εργοστασίου Columbia από το 2013 μέχρι σήμερα; Το Ελληνικό κράτος και συγκεκριμένα το αρμόδιο υπουργείο τι σκοπεύει να κάνει με τις γκρεμισμένες εγκαταστάσεις του εργοστασίου; Τι απέγιναν τα μηχανήματα ηχοληψίας, οι μήτρες των δίσκων 78, 33 και 45 στροφών; Το αρχείο της Columbia (συμβόλαια, καταστάσεις μισθοδοσίας, έγγραφα σχετικά με τη λειτουργία του εργοστασίου κ.α.) σαπίζει κάπου ή είναι κρυμμένα κάπου και δεν είναι προσβάσιμα στο ευρύ κοινό; Από ότι ξέρω στα υπόγεια του εργοστασίου ήταν οι αποθήκες του και τα στούντιο ηχοληψίας. Τα αδηφάγα μηχανήματα κατεδάφισης κατέστρεψαν και τα υπόγεια ή η καταστροφή ήταν επιφανειακή; Μήπως κάποιο μέλος του Musicheaven ξέρει κάτι παραπάνω; Ας το γράψει και ας θεωρηθώ γραφική, αλλά με νοιάζει πολύ η ιστορία των Πατησίων, τα οποία είναι η υποβαθμισμένη γειτονιά μου.