Διάκριση Βυζαντινής μουσικής και μουσικής του Βυζαντίου

Σας ευχαριστώ όλους πάρα πολύ για τα καλά σας λόγια. Ελπίζω αυτά τα άρθρα που έχω γράψει μέχρι σήμερα, να σας φανούν χρήσιμα και να διευρύνουν τους ορίζοντες σας πάνω στη μουσική.

Αγαπητή Νεκταρία,

πάντα ήθελα να σχολιάσω αυτό το βιβλίο του αυτοαποκαλούμενου μουσικολόγου Β. Κατσιφή, «Έλξεις, η αρμονία της φυσικής κλίμακας». Είναι ένας εκ των οποίων μάχεται τις θέσεις του Καρά, χωρίς όμως να έχει ιδέα για το πλήρες περιεχόμενο και την βαθύτερη έννοια των θεωρητικών αυτών θέσεων.



Το βιβλίο που αναφέρεις, όπως είπες κι εσύ, έχει δύο μέρη, το πρώτο αναφέρεται στην καταγωγή της Βυζαντινής Μουσικής ενώ το δεύτερο προσπαθεί να εξηγήσει το φαινόμενο των έλξεων.

Όσον αφορά το πρώτο μέρος, πιστεύω ότι η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Διδαχθέντες οι ανατολικοί λαοί τη βάση της μουσικής άμεσα απ’ τους αρχαίους Έλληνες, την καλλιέργησαν κατά τα δικά τους ήθη και έθιμα, προσδίδοντάς της ίδιον ύφος, χαρακτηριστικό κάθε λαού. Στην εποχή του Βυζαντίου τώρα, σίγουρα η μουσική επηρεάστηκε απ’ τις μουσικές των γύρω λαών, κάτι σαν μουσικό αντιδάνειο. Προσωπικά πιστεύω ότι δεν είναι δυνατόν να μην επηρεαστεί με τόσους λαούς υπό την βυζαντινή κυριαρχία: Άραβες, Πέρσες, Σύριοι, Εβραίοι, Αιγύπτιοι κ.α. Ακόμα και η εκκλησιαστική μουσική επηρεάστηκε απ' την κοσμική, την και εξωτερική μουσική καλουμένη. Σήμερα μπορούμε να διακρίνουμε στοιχεία κοσμικής μουσικής στην εκκλησιαστική μουσική, όπου όχι μόνο δεν έχουν Ελληνική καταγωγή, αλλά και δεν συνάδουν με το ύφος και ήθος που θέλει η εκκλησιαστική μας παράδοση. Τέτοια είναι ο «παθητικός» ήχος που αναφέρει και ο κ. Κατσιφής στο βιβλίο του, οι χρόες όπως τις γνωρίζουμε σήμερα (ζυγός, σπάθη, κλιτόν), ο Ήχος πλ. Δ΄ επτάφωνος χρωματικός, ο και μακάμ χιτζαζκιάρ καλούμενος κ.α.



Το δεύτερο μέρος του προαναφερθέντος βιβλίου βρίθει ανακριβειών και αντιφάσεων. Δεν θα επεκταθώ πολύ, θα αναφέρω απλά μια περίπτωση: Στην περιγραφή του οργάνου Πανήχιον, όπου ο κ. Κατσιφής φέρεται να είναι ο εμπνευστής του, αναφέρεται ότι το όργανο αυτό έχει δυνατότητα μετρήσει, ακουστικώς, τις υποδιαιρέσεις ενός μείζονος τόνου, για παράδειγμα. Στη συνέχεια ο κ. Κατσιφής, αναφερόμενος στις έλξεις, κάνει λόγο για διαστήματα 7 ½ , ή 10 ½ μορίων (βλ. Γ΄ ήχο σελ. 185). Μπορεί να «ακούσει» ο κ. Κατσιφής τη διαφορά 1/24 του μείζονος τόνου από 2/24, δηλαδή να «ακούσει» 144 διαστήματα σ' ένα οκτάχορδο; Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο (χωρίς τη βοήθεια συχνομέτρου παρά μόνο με το αυτί και το όργανό του) τότε αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο !!!

Θα συνιστούσα στον εν λόγο κ. μουσικολόγο να αφήσει τις ευρεσιτεχνίες και ανακαλύψεις οργάνων και να αφιερώσει λίγο χρόνο στο κανονάκι, όργανο που έρχεται άμεσα απ’ την αρχαία Ελληνική περίοδο. Το κανονάκι είναι απόγονος αρχαιοελληνικών οργάνων όπως Κανών, Τρίγωνο, Ψαλτήριο, Επιγόνιο, Μάγαδις, Σιμίκιον. Σήμερα το κανονάκι απαντάται με μανδάλια, κινητούς καβαλάρηδες δηλαδή, όπου αλλάζουν το κούρδισμα κάθε χορδής, τα οποία εμφανίστηκαν πρώτη φορά στην Αίγυπτο περί το 1792. Ο αριθμός των μανδαλίων διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Ένα κανονάκι μπορεί να χωρίσει τον μείζονα τόνο σε 12, 24 ή ακόμα περισσότερα τμήματα. Στην περίπτωση των 24 τμημάτων, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε αλλοιώσεις 5 ½ , ή 6 ½ τμημάτων, αφού π.χ. 11 τμήματα στα 24 ισούνται με 5 ½ στα 12. Η μουσική αντίληψη που απαιτείται για να καταλάβει κάποιος τη διαστηματική διαφορά 1/24 του μείζονος τόνου, είναι απείρως μεγαλύτερη απ' όση χρειάζεται για να αντιληφθεί διάστημα 1/12 του μείζονος τόνου. Στην εκκλησιαστική βυζαντινή μουσική (μετά το 1883 - πρακτικά Πατριαρχικής επιτροπής), υπάρχουν 6 υποδιαιρέσεις του μείζονος τόνου, δηλαδή μια αλλοίωση θα ισούται με 2, 4, 6, 8 ή 10 μόρια. Οι Τούρκοι επίσης, υποδιαιρούν τον μείζονα τόνο σε 9 κόμματα.

Ξέρεις πόσο δύσκολο είναι αγαπητή Νεκταρία να οξύνεις έναν φθόγγο κατά 4 μόρια ή κατά 4 κόμματα; Καθόλου δύσκολο, ο κ. Κατσιφής μπορεί να τον οξύνει ακόμα και 4 ½ μόρια. Θα χάσω και τα υπόλοιπα μαλλιά μου !!!



Στο ίδιο βιβλίο συναντάμε ακόμα και 3 νέους ήχους: ήχος τέταρτος σε τρόπο «άγια», πλάγιος του Α΄ σε ιδιωματισμό «μινόρε», ήχος βαρύς (πλ. του τρίτου) από Γα.

Μήπως ο κ. Κατσιφής θέλει να κάνει δική του ονοματοδοσία των ήχων και γι' αυτό μάχεται τον Καρά; Αν είναι πάντως να έχουμε ήχους παθητικούς ή μινόρε, προτιμώ την ονοματοδοσία του Καρά.



Τέλος να αναφερθώ στο πολύ μεστό σχόλιο του κ. ΑΚΡΙΔΑ απ' το Μεσολόγγι, καθώς και στην ρήση του κ. Ψάχου, που αναφέρει στο σχόλιό του ο κ. ΗΛΙΑΔΗΣ: «χωρίς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ιδιώματα των ήχων που προκύπτουν από το νόμο της μελωδικής έλξεως, το ψαλλόμενον μέλος δεν είναι μέλος ήχου, αλλά μέλος επί κλίμακος, γυμνής παντός χρωματισμού και συνεπώς πτώμα μέλους».



Στην εποχή του Άρχοντος Πρωτοψάλτου της Μ.τ.Χ.Ε. Κωνσταντίνου Πρίγγου όλοι αυτοί, δεν θα ήταν ούτε καν αναγνώστες, ενώ σήμερα δηλώνουν μουσικολόγοι και πρωτοψάλτες. Έχει άδικο μετά ο κ. ΑΚΡΙΔΑΣ που αναφέρεται σε κάποιον γνωστό πρωτοψάλτη που έλεγε: «…και ποιος είναι ο Στανίτσας, έχει πτυχίο που έχω εγώ;»



Αιωνία τους η μνήμη !!!